Res Rustica

Ubicunque saltus sunt idonei, mellifici, nihil antiquius apes, quam, quibus utantur, vicinos eligunt fontes. Eos itaque convenit plerumque ab hora secunda obsidere, specularique quae turba sit aquantium. Nam si paucae admodum circumvolant (nisi tamen complura capita rivorum diductas faciunt rariores) intelligenda est earum penuria, propter quam locum quoque non esse mellificum suspicabimur.

At si commeant frequentes, spem quoque [*](requiem ac: quiem SA. ) [*](debebimus SA: debemus ac. ) [*](quod ac: quoque SA. ) [*](refert Aac: referunt S. )

Sed cum animadverteris celeriter redeuntes, non aegre persequens iter volantium ad sedem perduceris examinis. In iis autem quae longius meare videbuntur, solertior adhibebitur cura, quae talis est. Arundinis internodium cum suis articulis exciditur, et terebratur ab latere talea [*]()per quod foramen exiguo melle vel defruto [*]()instillato, ponitur iuxta fontem. Deinde cum ad odorem dulcis liquaminis complures apes irrepserunt,[*]()tollitur talea, et apposito [*]()foramini pollice non emittitur, nisi una, quae cum evasit, fugam suam demonstrat observanti: atque is, dum sufficit, persequitur evolantem.

Cum [*]()deinde conspicere possit [*]()apem,tum [*]()alteram emittit: et si eandem petit [*]()caeli partem, vestigiis prioribus inhaeret. Si minus, aliam atque aliam foramine adaperto patitur egredi; regionemque [*](pracparandumque SAac. ) [*](hac SA: hanc ac. ) [*](commoratur SAc: -os a. ) [*](id ac: in SA. ) [*](temporis SAac. ) [*](alba ter et alia S: alvatere talea A: ab latere talea a: ab latera talea c. ) [*](defriti SA: defruto ac. ) [*](irrepserunt ac: inperserunt SA. ) [*](apposito ac: imposito SA. ) [*](cum ac: om. SA. ) [*](desit ac: possit SA. ) [*]( apem tum ac: apertum SA. ) [*]( petit ac: cepit SA. )

Sin autem sedem habet arboris cavae, et aut extat ramus, quem obtinent, aut sunt in ipsius arboris trunco,[*]()tunc, si [*]()mediocritas patitur, acutissima serra, quo celerius id fiat, praeciditur primum superior pars, quae ab apibus vacat; deinde inferior, quatenus videtur inhabitari. Tum recisus utraque parte mundo vestimento contegitur, quoniam hoc quoque plurimum refert, ac si quibus rimis hiat illitis ad locum perfertur: relictisque [*]()parvis, ut iam dixi, foraminibus,[*]()more ceterarum alvorum collocatur.[*]()

Sed indagatorem convenit matutina tempora vestigandi eligere, ut spatium diei habeat, quo exploret commeatus apium. Saepe enim, si serius coepit eas denotare, etiam eum in propinquo sunt, iustis operum peractis se recipiunt, nec remeant ad aquam: quo evenit ut vestigator ignoret, quam longe a fonte [*](vase ac: vaso SA. ) [*](in ipsius arboris trunco edd.: aut ipsius truncis (trucis A) SA: aut ipsius trunci c: ipsius trunci a. ) [*](in eo sunt SA: si in eo ea. ) [*](relictisque ac: relictis SA. ) [*](foraminibus ac: certaminibus S: certaminis A. ) [*](collocatur ac: -antur SA. )

distet examen. Sunt qui per initia veris apiastrum, atque, ut ille vates ait, Trita melisphylla et cerinthae ignobile gramen, aliasque colligant similes herbas, quibus id genus animalium delectatur, et ita alvos perfricent, ut odor et succus vasis inhaereat: quae deinde mundata exiguo melle respergant, et per nemora non longe a fontibus disponant, eaque cum repleta sunt examinibus,

domum referant. Sed hoc nisi locis, quibus abundant apes, facere non expedit. Nam saepe vel inania vasa nacti, qui forte praetereunt, secum auferunt: neque est tanti vacua perdere complura, ut uno vel altero potiare [*]()pleno. At in maiore copia, etiam si multa [*]()intercipiuntur, plus est quod in repertis apibus acquiritur. Atque haec est ratio capiendi silvestria examina.

Deinceps talis altera est vernacula retinendi.3 Semper quidem custos sedule circumire debet alvearia. Neque enim ullum tempus est, quo non curam desiderent; sed eam postulant diligentiorem, cum vernant et exundant novis fetibus, qui nisi curatoris obsidio protinus excepti sunt, diffugiunt. Quippe talis est apium natura, ut pariter quaeque plebs generetur cum regibus; qui ubi evolandi vires adepti sunt, consortia dedignantur vetustiorum, multoque magis [*](potiare ac: patiore SA. ) [*](si multa Sa: simulata Ac. ) [*](post retinendi add. quem ad modum vernacula nova examina observentur et in alvos condantur SA: om. ac. a Vergil, Georg. IV. 63. )

Itaque novi duces procedunt cum sua iuventute, quae uno aut altero die in ipso domicilii vestibulo glomerata consistens, egressu suo propriae desiderium sedis ostendit; eaque tanquam [*]()patria contenta est, si a procuratore [*]()protinus assignetur. Sin autem defuit custos, velut iniuria repulsa [*]()peregrinam regionem petit.

Quod ne fiat, boni curatoris est vernis temporibus observare [*]()alvos [*]()in octavam fere diei horam, post quam [*]()non temere se nova proripiunt agmina;[*]()eorumque [*]()egressus diligenter custodiat. Nam quaedam solent, cum subito evaserunt, sine cunctatione se proriperc.

Poterit exploratam fugam praesciscere vespertinis temporibus aurem singulis alveis admovendo. Siquidem fere ante triduum, quam eruptionem facturae sint, velut militaria[*]()signa moventium tumultus ac murmur exoritur: ex quo, ut verissime dicit Vergilius, Corda licet vulgi praesciscere namque morantes Martius ille aeris rauci canor increpat,[*]()et vox Auditur fractos sonitus imitata tubarum. [*](genere SAac. ) [*](mutis ac: muti S: multa A. ) [*](tanquam SA: velut ac. ) [*](procurator S: procuratori A: procurati c. ) [*](repulsa c: -am SAa. ) [*](observari SA: -e ac. ) [*](alveos ac: alvis SA. ) [*](postquam horam SAac. ) [*](agmina ac: -e SA. ) [*]( eoque ut eorumque egressus c: eoque regressus SA: eorumque egressus eoque regressus a. ) [*]( militaria S2ac: milia S1A. ) [*]( increpat ac: invocat SA. )

Itaque maxime observari debent, quae istud faciunt, ut sive ad pugnam eruperint, nam inter se tanquam civilibus bellis, et cum alteris quasi cum exteris gentibus proeliantur, sive fugae causa se proripuerint, praesto sit ad utrumque casum paratus [*]()

custos. Pugna quidem vel unius inter se dissidentis vel duorum examinum discordantium facile compescitur: nam ut idem ait, Pulveris exigui iactu compressa quiescit: aut aqua mulsea [*]()passove, aut aliquo liquore simili [*]()respersa,[*]()videlicet familiari dulcedine saevientium iras mitigante. Nam eadem mire etiam dissidentes reges conciliant. Sunt enim saepe plures unius populi duces, et quasi procerum seditione plebs in partes diducitur: quod frequenter fieri prohibendum est, quoniam intestino bello totae gentes consumuntur.

Itaque si constat principibus gratia, manet [*]()* pax incruenta. Sin autem saepius acie dimicantes notaveris, duces seditionum interficere curabis: dimicantium vero proelia praedictis remediis sedantur. Ac deinde cum agmen glomeratum in proximo frondentis arbusculae ramo consederit, animadvertito, an totum examen in speciem unius uvae dependeat: idque signum erit aut unum regem [*](paratus Sac: -os A. ) [*](aqua mulsea SA: aqua mulsa a: aut mulsa c: mulso edd, ) [*](simili ac: simplici SA. ) [*](respersa SA: -am ac. ) [*](maneat SAac. a Georg. IV. 87. )

Sin autem duobus aut etiam compluribus velut uberibus diductum [*]()fuerit examen, ne dubitavcris et plures proceres et adhuc iratos esse. Atque in iis partibus, quibus maxime videris apes glomerari, requirere duces debebis. Itaque succo praedictarum herbarum, id est, melissophylli vel apiastri manu illita, ne ad tactum diffugiant, leviter inseres digitos, et diductas apes scrutaberis, donec auctorem pugnae reperias.