Res Rustica

Sed cum omni quadrupedi per aestatem sitis sit infesta, tum suillo maxime est inimica. Quare non ut capellam vel ovem, sic et hoc animal bis [*]()ad aquam duci praecipimus: [*]()sed si fieri potest, iuxta flumen aut stagnum per ortum Caniculae detineri: quia cum sit aestuosissimum, non est contentum potione aquae, nisi obesam ingluviem atque distentam pabulis alvum demerserit ac refrigeraverit: nec ulla re magis gaudet, quam rivis atque caenoso lacu volutari.

Quod si locorum situs repugnat, ne ita fieri possit, puteis extracta et large canalibus immissa praebenda sunt pocula, quibus nisi affatim satientur, pulmonariae fiunt. Isque [*]()morbus optime sanatur auriculis inserta consiligine: de qua radicula diligenter ac saepius iam locuti sumus.

Solet etiam vitiosi splenis dolor eas infestare, quod accidit, cum siccitas [*]()magna provenit, et, ut Bucolicum loquitur poema,

Strata iacent passim sua quaeque sub arbore poma.

Castrationis autem in1 hoc pecore duo tempora servantur, veris et autumni: et eius administrandae duplex ratio. Prima illa, quam iam tradidi-mus, cum duobus vulneribus impressis per unamquamque plagam singuli exprimuntur testiculi. Altera est speciosior, sed magis periculosa, quam tamen non omittam.

Cum virilem partem unam ferro reseratam [*]()detraxeris, per impressum vulnus scalpellum inserito, et mediam quasi cutem, quae intervenit duobus membris genitalibus, rescindito, atque uncis digitis alterum quoque testiculum educite: sic fiet una cicatrix adhibitis ceteris remediis, quae prius docuimus. Illud autem, quod pertinet ad religionem [*]()patrisfamilias, non reticendum putavi.

Sunt quaedam scrofae, quae mandunt fetus suos: quod cum fit, non habetur prodigium. Nam sues ex omnibus pecudibus [*]()impatientissimae famis aliquando sic indigent pabuli, ut non tantum alienam, si liceat, sobolem, sed etiam suam consumant.[*]()

De armentis ceterisque pecudibus et magistris, per quos quadrupedum greges humana solertia 6 domi forisque curantur atque observantur, nisi fallor, satis accurate disserui. Nunc ut exordio priore sum [*](in om. SAR. ) [*](reseratam S: resecatam Aac. ) [*](regionem SA. ) [*](pecudibus R: om. SA. ) [*](consummant a: consumat SAc. ) [*](solertia R: sollerti SA1. a I.e. one testicle. b I.e. which may suggest superstitious fancies to his mind. )

Namque unum genus adversus hominum [*]()insidias eligitur, et id villam quaeque iuncta sunt villae custodit. At alterum [*]()propcllendis iniuriis hominum ac ferarum; et id observat domi stabulum, foris pecora pascentia. Tertium venandi gratia comparatur; idque non solum nihil agricolam iuvat, sed et avocat desidemque ab opere suo reddit.

De villatico [*]()igitur et pastorali dicendum est: nam venaticus nihil pertinet ad nostram professionem. Villae custos eligendus est amplissimi corporis, vasti latratus canorique, ut prius auditu maleficum, deinde etiam conspectu terreat, et tamen nonnunquam ne visus quidem horribili fremitu suo fuget insidiantem. Sit autem coloris unius; isque magis eligatur albus [*](post hominum add. et ferarum R. ) [*](laterum S1A1. ) [*](villatigo S: vit latigo A1. )

Villaticus, qui hominum maleficiis opponitur, sive luce clara fur advenit,[*]()terribilior niger conspicitur: sive noctu,[*]()ne conspicitur quidem propter umbrae similitudinem, quamobrem tectus tenebris canis tutiorem accessum habet ad insidiantem. Probatur quadratus potius quam longus aut brevis, capite tam magno, ut corporis videatur pars maxima, deiectis et propendentibus auribus, nigris vel glaucis oculis acri lumine radiantibus, amplo villosoque pectore, latis armis, cruribus crassis et hirtis, cauda brevi, vestigiorum articulis [*]()et unguibus amplissimis, qui Graece δράκεσ appellantur. Hic erit villatici canis status praecipue laudandus.

Mores autem neque mitissimi, neque rursus truces atque crudeles; quod illi furem quoque adulantur, hi etiam domesticos invadunt. Satis est severos esse nec blandos, ut non-nunquam etiam conservos iratius intueantur, semper excandescant in exteros. Maxime autem debent in custodia vigilantes conspici, nec erronei,[*]()sed assidui [*](vestio S: bestico A1. ) [*](advenit S: -erit AR. ) [*](noctu ne S: nocte ne A: nocte nec ac. ) [*](auriculis SA. ) [*](errore ne S1: errore A: erronei a: arronei c. )

Haec idcirco memoranda credidi, quia non natura tantum, sed etiam disciplina [*]()mores facit, ut et cum emendi potestas fuerit, eiusmodi probemus, et cum educabimus domi natos, talibus institutis [*]()formemus.

Nec multum refert an [*]()villatici corporibus graves et parum veloces sint: plus enim cominus et in gradu, quam eminus et in spatioso cursu facere debent. Nam semper circa septa et intra aedificium consistere, immo ne longius quidem recedere debent, satisque pulchre funguntur officio, si et advenientem sagaciter odorantur,[*]()et latratu conterrent, nec patiuntur propius [*]()accedere,[*]()vel constantius appropinquantem violenter invadunt. Primum est enim non adtentari, secundum est lacessitum fortiter et perseveranter vindicari. Atque haec de domesticis custodibus; illa de pastoralibus.[*]()

Pecuarius canis neque tam strigosus aut pernix debet esse, quam qui damas cervosque et velocissima sectatur animalia, nec tam obesus aut gravis, quam villae horreique custos: sed et robustus nihilominus,

et aliquatenus promptus ac strenuus, quoniam et ad rixam et ad pugnam, nec minus[*]()ad cursum comparatur, cum et lupi [*]()repellere insidias, et raptorem [*](temeri SA. ) [*](nam illi nisi ac: quam inlinisi SA. ) [*](disciplina SA. ) [*](institutis S: -i A. ) [*](refert an R: refertam an A2: refertam SA1. ) [*](adoriantur a: odorantur c: oderantur SA1. ) [*](proprius SAac. ) [*](accidere SA1. ) [*](pastoribus SAa: pastoralibus c. ) [*](tamen SA. ) [*](rupi SA. )

Cibaria fere eadem sunt utrique generi praebenda. Nam si tam laxa rura sunt, ut sustineant [*]()pecorum greges, omnes sine discrimine canes hordeacea farina cum sero commode pascit. Sin autem surculo consitus ager sine pascuo est,[*]()farreo vel triticeo pane satiandi sunt, admixto tamen liquore coctae fabae, sed tepido: nam fervens [*]()rabiem creat.