Res Rustica

ideoque maximos quaestus ager praebet idem pinguis ac putris, quia cum plurimum reddat, minimum poscit, et quod postulat exiguo labore atque impensa conficitur. Praestantissimum igitur tale solum iure dicatur. Proximum deinde huic pinguiter densum, quod impensam coloni laboremque magno fetu remuneratur.

Tertia est ratio loci rigui, quia sine impensa fructum reddere potest. Hanc primam Cato esse dicebat, qui maxime reditum pratorum ceteris anteponebat; sed nos de agitatione terrae nunc loquimur, non de situ.

Nullum deterius habetur genus quam quod est pariter siccum et densum et macrum, quia cum difficulter [*](Graec, om., spat, relict. R plerique. ) [*](cum (R) utique p. i. sint (R aliquot) Ald., Gesn. a Vergil, Georg. II. 204. b Cf. Cato, 9. )

λιμῷ δ' οἴκτιστον θανέειν.

Sed nunc potius uberioris soli meminerimus, cuius demonstranda est duplex tractatio, culti et silvestris. De silvestri regione in arvorum formam redigenda [*]()prius dicemus, quoniam est antiquius facere agrum quam colere. Incultum igitur locum consideremus, siccus an umidus, nemorosus arboribus an lapidibus confragosus, iuncone sit et [*]()gramine vestitus an [*]()

filictis [*]()aliisve frutectis impeditus. Si umidus erit, abundantia uliginis ante siccetur fossis. Earum duo genera cognovimus, caecarum et patentium. Spissis atque cretosis regionibus apertae relinquuntur; at ubi solutior humus est, aliquae fiunt patentes, quaedam etiam occaecantur, ita ut in ora5hiantium [*](derigenda S: dirigenda A et R aliquot, vett. edd. ) [*](sic Lundström cum codd. plerisque ut videtur: an vel de R nonnulli, cett. edd. ) [*](sic Lundstrōm cum Laurentiano 53. 27: ac SAR, cett. edd. ) [*](filictia R plerique, Ald., Gesn., Schn.: felictis SA, Lundstrōm: filicibus vett. edd.: salictis R pauci. )

Opertae rursus occaecari debebunt sulcis in altitudinem tripedaneam depressis; qui cum parte dimidia lapides minutos vel nudam glaream receperint, aequentur superiecta terra, quae fuerat effossa. Vel si nec lapis erit nec glarea, sarmentis connexus velut funis informabitur in eam crassitudinem, quam solum fossae possit angustae quasi accommodatam coartatamque capere.

Tum per imum [*]()contendetur, ut super calcatis cupressinis vel pineis aut, si eae non erunt, aliis frondibus terra contegatur, in principio atque exitu fossae more ponticulorum binis saxis tantummodo pilarum vice constitutis et singulis superpositis, ut eius modi constructio ripam sustineat, ne praecludatur umoris inlapsus atque exitus. Nemorosi frutectosique tractus duplex cura est vel exstirpandis radicitus arboribus et removendis vel, si rarae sunt, tantum succidendis incendendisque

et inarandis.Ac saxosum facile est expedire lectione [*](sed patentes latius Schn.: sed et petentes latius Ald., Gesn. ) [*](humum M. a The text here translated accepts the emendation of Ragnar Sobel (" En Columellakonjektur," Apophoreta Gotoburgensia Vilelmo Lundstrōm Oblata Gothenburg, 1936, pp. 169-170), reversing the illogical position of covered and open ditches as found in most of the manuscripts and in )

[*]()Iunci et graminis pernicies[*]()repastinatio est, filicis [*]()frequens exstirpatio, quae vel aratro fieri potest; quoniam intra biennium saepius convulsa emoritur,[*]()celerius etiam, si eodem tempore stercores et lupino vel faba conseras, ut cum aliquo reditu medearis agri vitio. Namque constat filicem sationibus et stercoratione facilius interimi.[*]()Verum et si subinde nascentem falce decidas, quod vel puerile opus est, intra praedictum tempus vivacitas eius absumitur.

Sed iam expediendi rudis agri rationem [*]()sequitur cultorum novalium cura, de qua mox quid censeam profitebor, si quae ante discenda sunt, arvorum studiosis praecepero. Plurimos antiquorum, qui de rusticis rebus scripserunt, memoria repeto quasi confessa nec dubia signa pinguis ac frumentorum fertilis agri prodidisse dulcedinem soli propriam, herbarum et arborum proventum, colorem [*]()nigrum vel cinereum.

Nihil de ceteris ambigo, de colore satis admirari non possum cum alios tum etiam[*]()Cornelium Celsum, non solumagricolationissed universae naturae [*](utilitas R aliquot. ) [*](pernities S, Lundström. ) [*](felicis SA, Lundström. ) [*](sic Lundstrōm, praeeunte. Madvig.: convulsae moritur vel moriuntur codd. et edd. vulgo, sed convulsa Schneider, Corrigenda. ) [*](interemi S1A, Lundström. ) [*](ruris agricolationem R plerique, vett. edd. ) [*](colorem om. AR, vett. edd. ) [*](etiam om. R, edd. ante Schn. )

Nullum enim temere videmus locum, qui modo pigrum contineat umorem, non eundem vel nigri vel cinerei coloris, nisi forte in eo fallor ipse, quod non putem aut in solo limosae paludis et uliginis amarae aut in maritimis areis salinarum gigni posse laeta frumenta. Sed est manifestior hic antiquorum error, quam ut pluribus argumentis convincendum sit. Non ergo color tamquam certus auctor testis est bonitatis arvorum;

et ideo frumentarius ager, id est pinguis, magis aliis qualitatibus aestimandus est. Nam ut fortissimae pecudes diversos et paene innumerabiles, sic etiam robustissimae terrae plurimos et varios colores sortitae sunt. Itaque considerandum erit, ut solum quod excolere destinamus,

pingue sit. Per se tamen id parum est, si dulcedine caret; quod utrumque satis expedita nobis ratione contingit discere. Nam perexigua conspargitur [*]()aqua glaeba manuque subigitur, ac si glutinosa est, quamvis levissimo tactu pressa inhaerescit et picis in morem ad digitos lentescit habendo, ut ait Vergilius, eademque inlisa humo non dissipatur, quae res nos admonet inesse tali materiae naturalem

sucum et pinguitudinem.Sed si velis scrobibus [*](conspergitur S2 et R aliquot, edd. ante Lundstrōm. a Georg. II. 250. Palladius (I. 5. 3) also considers this a test of fat soil; but Pliny (XVII. 27) remarks that stickiness is not a true test of fat soil, for potter's clay has the same quality. )

Saporem [*]()quoque sic [*]()dinoscemus:[*]()ex ea parte agri, quae maxime displicebit, effossae glaebae et in fictili vaso madefactae dulci aqua permisceantur ac more faeculenti vini diligenter colatae gustu explorentur; nam qualem traditum ab eis rettulerit umor saporem, talem esse dicemus eius soli.[*]()Sed et citra hoc experimentum multa sunt, quae et dulcem terram et frumentis habilem significent, ut iuncus, ut calamus, ut gramen, ut trifolium, ebulum, rubi, pruni silvestres et alia complura, quae etiam indagatoribus aquarum nota non nisi [*]()dulcibus terrae venis educantur.

Nec contentos esse nos oportet prima specie summi soli, sed diligenter exploranda est inferioris materiae qualitas, terrena necne sit. Frumentis autem sat erit, si aeque bona suberit bipedanea humus; arboribus altitudo quattuor pedum abunde est. Haec cum ita exploraverimus, agrum sationibus [*](possunt M, Ald., Gesn., Schn. ) [*](Sapore Ald., Gesn., Schn. ) [*](sic om. Gesn., Schn. ) [*](dignoscemus, si ex Ald., Gesn., Schn. ) [*](humi M. ) [*](non tamen nisi AR, vett. edd. a Such a soil test is mentioned also by Vergil (Georg. II. 226-237) and Palladius (loc. cit.). Pliny (loc. cit.) rejects the test as inconclusive. b Cf. I. Praef. 24. c On testing by tasting cf. De Arb. 3. 6; Vergil, Georg. II. 238-247; Palladius, loc. cit. )

Igitur in opere boves arte iunctos habere convenit, quo speciosius ingrediantur sublimes et elatis capitibus ac minus colla eorum labefactentur iugumque melius aptum cervicibus insidat. Hoc enim genus iuncturae maxime probatum est. Nam illud, quod in quibusdam provinciis usurpatur, ut cornibus inligetur iugum, fere repudiatum est ab omnibus qui praecepta rusticis conscripserunt, neque immerito.

Plus enim queunt pecudes collo et pectore conari quam cornibus, atque hoc modo tota mole corporis totoque pondere nituntur; at illo refractis et resupinis capitibus excruciantur aegreque terrae summam partem levi admodum vomere sauciant. Et ideo minoribus aratris moliuntur, quia [*]()non valent alte perfossa novalium terga [*]()rescindere; quod cum fit, omnibus virentibus plurimum confertur,[*]()nam penitus arvis sulcatis maiore incremento segetum arborumque fetus grandeseunt.

Et in hoc igitur a Celso dissensio, qui reformidans impensam, quae scilicet largior est in amplioribus armentis,[*]()censet et exiguis vomeribus et dentalibus terram subigere, quo minoris formae bubus id administrari possit;ignorans plus esse [*](conscripsere A et R plerique. ) [*](quia S, Lundstrōm: qui AR, et vulgo. ) [*](terra AR. ) [*](confert Ald., Gesn., Schn. ) [*](armentis edd.: argumentis SAR: iugamentis M. a Cf. Palladius, II. 3.1. Pliny, though apparently in agreement with Columella (N.H. XVIII. 177), speaks of yoking by the head as customary in the Alps (N.H. VIII. 179). )