Tusculanae Disputationes

similiterque[*](similiter quae GKV) ceteri morbi, ut gloriae cupiditas, ut mulierositas, ut ita appellem eam[*](eam s ea X Non. L ) quae Graece filoguni/a [*](flLOGgNlA fere X (fgL KH -ma GV)) dicitur,[*](similiterque ... 7 dicitur Non. 142, 20 ) ceterique similiter morbi aegrotationesque nascuntur. quae autem sunt his contraria, ea nasci putantur a metu, ut odium mulierum, quale in misogu/nw| Atili est,[*](inmisso gyno X (imm. K guno V2 ) [*](immissum K2) Atil. fr. 1 ) ut in hominum universum genus, quod accepimus de Timone[*](de Timone de ti in r. V2 ) qui misa/nqrwpos appellatur,[*](quale... 12 appellatur om. H) [*](misane pwitoca appellantur X (misanepwpoc app. V, p fort. ex it)) ut inhospitalitas est: quae omnes aegrotationes animi ex quodam metu nascuntur earum rerum quas fugiunt et oderunt.

definiunt autem animi aegrotationem opinationem[*](St. fr. 3, 427) vehementem de re non expetenda, tamquam valde expetenda sit, inhaerentem et penitus insitam. quod autem nascitur ex offensione, ita definiunt: opinionem vehementem de re non fugienda inhaerentem et penitus insitam tamquam fugienda;[*](fugienda expetenda KRH) haec autem opinatio est iudicatio[*](iuditio K1 ( add. 2)) se scire, quod nesciat. aegrotationi autem talia quaedam subiecta sunt: avaritia, ambitio, mulierositas, pervicacia,[*](pervicatia KV) ligurritio, vinulentia,[*](vinulentia Non. vinol. X cf. Mue. ) cuppedia,[*](ambitio ... 23 cuppedia Non. 85, 10 ) [*](cupedia G) et si qua similia. est autem avaritia opinatio vehemens de pecunia, quasi valde expetenda sit, inhaerens et penitus insita, similisque est eiusdem generis definitio reliquarum.

offensionum autem definitiones sunt eius

Atque ut ad valetudinis similitudinem veniamus[*](veniamus s (cf. utamur) veniam X) eaque conlatione[*](consolatione V) utamur aliquando, sed parcius quam solent Stoici: ut sunt alii ad alios morbos procliviores[*](St. fr. 3, 423) —itaque dicimus gravidinosos[*](gravidinosos W Non. (115, 16 etiam in lemmate) ut Plin. 18, 139 codd. praeter d cf. Catull. 44, 13 Lucil. 820 (gravedo Marx) gravedinosos edd. alt. quosdam om. W Non. add. Beroaldus ) quosdam, quosdam torminosos,[*](itaque ... 9 torminosos Non. 32, 13 et 115, 16 ) [*](terminosos KRH (Non. L 1 priore loco)) non quia iam sint, sed quia saepe sint—, sic [*](saepe sint, sic Gr. Lb. saepe sint X saepe, sic Man. (de iterato sint cf. Sey. ad Lael. 43)) alii ad metum, alii ad aliam perturbationem; ex quo[*](non quia ia in r. V2 sed... 11 quo om. K1 add. c ) in aliis anxietas, unde anxii, in aliis iracundia dicitur. quae ab ira differt, estque aliud[*](aliud ex illud Vrec ) iracundum esse, aliud iratum, ut differt anxietas ab angore (neque enim omnes anxii, qui anguntur aliquando, nec,[*](nec s haec X) qui anxii, semper anguntur), ut[*](nec ... 15 ut om. Non. ) inter ebrietatem et ebriositatem[*](et ebriositatem om. W Non. L 1 hab. Nonii codd. rell. ) interest, aliudque[*](que om. G1 Non. ) est amatorem esse, aliud amantem.[*](aliud... 17 amantem Non. 444, 1 ) atque haec aliorum ad alios morbos proclivitas late patet; nam pertinet ad omnes perturbationes;

in multis etiam[*](etiam enim H s ) vitiis apparet, sed nomen res non habet. ergo et invidi et malivoli et libidinosi[*](libidinosi Po. (cf. p. 389, 26.28) lividi W et lividi del. We. ) et timidi et misericordes, quia proclives ad eas perturbationes sunt[*](sunt s om. X proclives (proclive Bentl.) cum feruntur coni. Mue., sed proclivitas est dia/qesis; in per- turbationibus proclivi feruntur (p. 381, 23), ad pert. proclives sunt (cf. v. 7; p. 402, 7; St. fr. 3, 465)) , non quia semper feruntur.[*](ferantur We. ) haec igitur proclivitas ad suum quodque genus a similitudine

itaque illa duo, morbus et aegrotatio, ex totius valetudinis corporis conquassatione et perturbatione gignuntur, vitium autem integra valetudine ipsum ex se cernitur. sed in animo tantum modo cogitatione possumus morbum ab aegrotatione seiungere, vitiositas autem est habitus aut adfectio in tota vita inconstans et a se ipsa dissentiens. ita fit, ut in altera corruptione opinionum morbus efficiatur et aegrotatio, in altera inconstantia et repugnantia. non enim omne vitium paris habet dissensiones,[*](paris h. dissensiones Bentl. partis h. dissentientis X (-ent Vc, ent in r.). ceterum totus locus negle- genter a Cic. scriptus ) ut eorum, qui non longe a sapientia absunt, adfectio est illa quidem discrepans sibi ipsa, dum est insipiens, sed non distorta nec prava. morbi autem et aegrotationes[*](aegrotationis X (corr. K2)) partes sunt vitiositatis, sed perturbationes sintne eiusdem partes, quaestio est.

vitia enim adfectiones sunt manentes, perturbationes autem moventes, ut non possint adfectionum manentium partes esse. Atque ut in malis attingit animi naturam corporis[*](St. fr. 3. 279) similitudo, sic in bonis. sunt enim in corpore praecipua, pulchritudo,[*](valetudo vires pulchritudo Sey. val. pulchr. vires Ursin. sed cf. Sextus 11, 142 ai(reta/ e0n toi=s peri\ sw=ma ka/llos i0sxu\s eu)eci/a al. ac de variato ordine fin. 5, 80 ) vires, valetudo,[*](valitudo KH) firmitas, velocitas,[*](intellegatur... 375, 29 velocitas H) sunt item in animo. ut enim corporis temperatio,[*](add. Camerarius (est add. Vrec))

et ut corporis est quaedam apta figura membrorum cum coloris quadam suavitate eaque[*](ea quae X) dicitur[*](dicuntur G1 ) pulchritudo, sic in animo opinionum iudiciorumque aequabilitas et constantia cum firmitate quadam et stabilitate virtutem subsequens aut virtutis vim ipsam continens pulchritudo vocatur. itemque viribus corporis et nervis et efficacitati similes similibus quoque[*](similibus quoque Man. similibusque) verbis animi vires nominantur. velocitas autem corporis celeritas appellatur, quae eadem ingenii etiam laus habetur propter animi multarum rerum brevi tempore percursionem.[*](propter ... percursiones Non. 161, 20 (s. l. percursionem) percussionem X (corr. Vrec periussionem K1)) Illud animorum corporumque dissimile,[*](St. fr. 3, 426) quod animi valentes morbo temptari non possunt,[*](temptari non possunt ut c. Bentl. sed cf. Galen de Hipp. et Pl. 409, 1 M. al. ) corpora[*](corpora autem p. G (exp. 2)) possunt; sed corporum offensiones sine culpa accidere possunt, animorum non item, quorum omnes morbi et perturbationes ex aspernatione rationis eveniunt.[*](veniunt H) itaque in[*](in om. H) hominibus solum existunt; nam bestiae simile quiddam[*](quidam GR1V1 (corr. R2Vc)) faciunt, sed in perturbationes non incidunt.

inter acutos autem et inter hebetes[*](hebetes non item est K1 (corr. 1 etc)) interest, quod ingeniosi, ut aes Corinthium in aeruginem,[*](aerugine GRV) sic illi in morbum et incidunt tardius et recreantur ocius, hebetes non item. nec vero in omnem morbum ac perturbationem animus ingeniosi cadit; †non enim[*](non enim in ulla Bentl. sunt enim multa Mdv. non enim ad omnia vitia aeque propensa est natura humana: sunt enim multa fere desiderat Po. (cf. p. 402, 8)) multa ecferata[*](eff. KVc? ) et immania; quaedam autem humanitatis quoque habent primam speciem, ut misericordia aegritudo metus. Aegrotationes autem morbique animorum[*](St. fr. 3, 430) difficilius evelli posse putantur quam summa illa vitia, quae virtutibus sunt contraria. morbis enim manentibus vitia sublata esse non possunt, quia[*](del. Lb. quia] qui Dav. ) non tam celeriter sanantur quam illa tolluntur.[*](sed ut. .. 377, 12 tolluntur (sine 377, 1 inter 377, 6 immania) H)

Habes ea quae de perturbationibus enucleate disputant[*](habes disputant Non. 60, 7 ) Stoici, quae logika/ [*](logica GRV loica K) appellant, quia disseruntur subtilius. ex quibus quoniam tamquam ex scrupulosis[*](cf. Hier. epist. 14, 10 al.) [*](scruplosis R (sed fort. rasura supra p) K (ex -ossis) G1 (sed u/p1) scrupulosis VK2 mg. ) cotibus enavigavit oratio, reliquae disputationis cursum teneamus, modo satis illa dilucide dixerimus pro rerum obscuritate.

Prorsus satis; sed si quae diligentius erunt cognoscenda, quaeremus alias, nunc vela, quae modo dicebas,[*](dicebas p. 365, 19 ) expectamus[*](expectamus K1 ) et cursum.

Quando, ut[*](ut Man. et) aliis locis de virtute et diximus et saepe dicendum erit—pleraeque enim quaestiones, quae ad vitam moresque pertinent, a virtutis fonte[*](forte V1 ) ducuntur[*](dicuntur K1 )—, quando igitur virtus est adfectio animi constans[*](St. fr. 3, 198) conveniensque, laudabiles efficiens eos, in quibus est, et ipsa per se sua sponte separata etiam utilitate laudabilis, ex ea proficiscuntur honestae voluntates sententiae

quae si quando adepta erit[*](adepta erit Lb. ) [*](ea deptaretur K ( m. 2 potius quam 1) eademptaretur GRV) id quod ei fuerit concupitum, tum ecferetur[*](ecferetur We. (effertur Dav.) fertur Gr. fert X) alacritate, ut

nihil ei constet

voluptatem[*](voluptatem eqs.Trabea fr. II eundemque Cic. in verbis nihil eiei B (e corr.) Bentl. est X (ē. K esse V3) quod s quid X constet (Com. inc. 37) respicit, cf. fin. 2, 14 ) animi nimiam summum esse errorem

ob scelera[*](Trag. inc. 110) animique inpotentiam et superbiloquentiam.[*](animique 25 superbiloquentiam Non. 175, 31 )

atque ut haec[*](hae Non. ) tabificae mentis perturbationes sunt,[*](atque ... perturbationis sunt Non. 179, 27 ) aegritudinem dico et metum, sic hilariores illae, cupiditas avide[*](avidae G (corr. 1) R expectens K1 ) semper aliquid expetens et inanis alacritas, id est laetitia gestiens, non multum differunt ab amentia. ex quo intellegitur, qualis ille sit, quem tum moderatum, alias[*](alias bis add. Vc (sec. Buzzi)) modestum[*](modestum, tum Wolf (sed particulae tum ... alias tum... alias duo paria verborum constituerent) modestum et t. s cf. off. 1, 15.93. 46; fin. 2, 60 4, 19 Deiot. 26. asyndeton ut div. 2, 10: sol, luna quem motum habeat? quem quinque stellae etc. vel p. 383, 17 411, 18 431, 27 ) temperantem, alias constantem continentemque dicimus; non numquam haec[*](hae K1 ) eadem vocabula ad frugalitatis nomen tamquam ad caput referre volumus. quodnisi eo nomine virtutes continerentur, numquam ita pervolgatum illud esset, ut iam proverbii locum optineret,[*](obt. V Otto, Sprichw. 721 )

hominem frugi omnia recte[*](recte s recta X) facere

Ergo hic,[*](hic his K1 ) quisquis est, qui moderatione et constantia quietus animo est sibique ipse placatus, ut nec tabescat molestiis nec frangatur timore[*](timore add. G1 ) nec sitienter quid expetens[*](expectens X (c del. K1 ut in v. 3 V expetens Gr.)) ardeat[*](ardet X ardeat V3 s ) desiderio nec alacritate futtili[*](futtuli X (futili V3)) gestiens deliquescat, is est sapiens quem quaerimus, is est beatus, cui nihil humanarum rerum aut intolerabile ad demittendum animum aut nimis laetabile ad ecferendum[*](ferendum X effer. V3 s ) videri potest. quid enim videatur ei magnum in rebus humanis, cui aeternitas omnis totiusque mundi nota sit magnitudo?[*](is ergo sapiens... 23 magnitudo H) nam[*](nam a in r. Vc num Bentl. ) quid aut in studiis humanis aut in tam exigua brevitate vitae magnum sapienti videri potest, qui semper animo[*](animos X (corr. RVrec)) sic

atque idem[*](eidem GRV1 ) ita acrem in omnis partis aciem intendit, ut semper videat sedem sibi ac locum sine molestia atque angore vivendi, ut, quemcumque casum fortuna invexerit, hunc apte et quiete ferat. quod qui faciet, non aegritudine solum vacabit, sed etiam perturbationibus reliquis omnibus. his autem vacuus animus perfecte atque absolute[*](obsolute K1R) beatos[*](adhibeant V (-ant in r. c)) efficit, idemque concitatus et abstractus ab integra certaque ratione non constantiam solum amittit, verum etiam sanitatem.

Quocirca mollis et enervata putanda est Peripateticorum ratio et oratio, qui perturbari animos necesse dicunt esse, sed adhibent modum quendam, quem ultra progredi non oporteat.

modum tu adhibes vitio? an vitium nullum est non parere rationi? an ratio parum praecipit nec bonum illud esse, quod aut cupias ardenter aut[*](aut BsV3 ut X) adeptus ecferas te insolenter, nec porro malum, quo aut oppressus iaceas aut,[*](iaceas aut aut in r. V1 ) ne opprimare, mente vix constes? eaque omnia aut nimis tristia[*](tristitia V1 ) aut nimis laeta errore fieri, qui si[*](si del. Mue. ad Seyfferti Lael. p. 253. an si = sc. error secl.? ) error stultis extenuetur die, ut, cum res eadem maneat, aliter ferant[*](maneat ... ferant s maneant... ferat X (eaedem maneant Ms) cf. p. 345, 2 ) inveterata aliter recentia, sapientis ne attingat quidem omnino?

Etenim quis erit tandem modus iste? quaeramus enim modum aegritudinis, in qua[*](quo VB opere X) operae plurimum ponitur. aegre tulisse P. Rupilium[*](P. Rupilium Man. ex Fastis Cap. cf. Lael. 73 ) fratris repulsam[*](prutilium X (p exp. in RV, primum u in r. in V)) consulatus scriptum apud Fannium est. sed[*](fr. 6 (p. 88 P.)) tamen transisse videtur modum, quippe qui ob eam causam a vita recesserit; moderatius[*](moderatus G1V1 ) igitur ferre debuit. quid, si, cum id ferret modice, mors liberorum accessisset?

nata esset aegritudo nova, sed ea modica.[*](dist. Se.)

Qui modum igitur vitio quaerit, similiter facit, ut si posse putet eum qui se e Leucata praecipitaverit sustinere se, cum velit. ut enim id non potest, sic animus perturbatus et incitatus nec cohibere[*](neccoloco K) se potest nec, quo loco[*](neqoloco G1 necquiloco R1 (corr. 2)) vult, insistere. omninoque, quae crescentia[*](omnino quaeque cr. X (quaequae K) pernitiosa GRV) perniciosa sunt, eadem sunt vitiosa nascentia;

aegritudo autem ceteraeque perturbationes amplificatae certe pestiferae sunt: igitur[*](pestiferunt ig. K1 ) etiam susceptae continuo in magna pestis parte versantur. etenim ipsae[*](ipse GV) se impellunt, ubi semel a ratione discessum est, ipsaque sibi imbecillitas[*](inb. G) indulget in altumque provehitur imprudens nec reperit[*](repperit X) locum consistendi. quam ob rem nihil interest, utrum moderatas perturbationes adprobent an moderatam iniustitiam, moderatam ignaviam, moderatam intemperantiam; qui enim vitiis modum apponit, is partem suscipit vitiorum; quod cum ipsum per se odiosum est, tum eo molestius, quia sunt in lubrico incitataque semel proclivi labuntur sustinerique[*](sustineri quae X (que V)) nullo modo possunt.

Quid, quod idem Peripatetici perturbationes istas, quas nos[*](nos Vc s non X) extirpandas putamus, non modo naturalis esse dicunt, sed etiam utiliter a natura datas?

quorum est talis oratio: primum multis verbis iracundiam laudant, cotem fortitudinis esse dicunt, multoque et[*](imit. Lact. inst. 6, 14) in hostem et in inprobum[*](et inprobum V (im ss. 2) et inprobum GK (imp.) R (imp.)) civem vehementioris[*](vehementiores V (e ex i2)) iratorum

proelium rectum est hoc fieri, convenit dimicare[*](demicare K1 ) pro legibus, pro libertate, pro patria;

Nec vero[*](nevero G1 ) solum hanc libidinem laudant—est enim ira, ut modo[*](modo cf. p. 371, 7 321, 18 Lact. ira 17, 20 ) definivi, ulciscendi libido—, sed ipsum illud genus vel[*](alt. vel om. KR) libidinis vel cupiditatis ad summam utilitatem esse dicunt a natura datum; nihil enim quemquam nisi quod lubeat praeclare facere posse. noctu[*](sqq. Val. Max. 8, 14 ext. 1) ambulabat in publico Themistocles, quod somnum capere non posset,[*](posset: indicatur non externa ambulandi causa, sed ratio qua adductus adulescens inquietus consilium ambulandi ceperit (cum pro quod Sey.)) quaerentibusque respondebat Miltiadis[*](militiadis (alt. i del. V3) trophaeis GR(corr. R1)V militia adstropheis K (tropea miliciadis Val. Max.)) tropaeis se e somno suscitari.[*](suscitare X corr. Vrec s ) cui non sunt auditae Demosthenis[*](demostenis X dolore GR1V1 ) vigiliae? qui dolere se aiebat,[*](agebat K) si quando opificum antelucana victus esset industria. philosophiae denique ipsius principes numquam in suis studiis tantos progressus sine flagranti cupiditate facere potuissent.