Tusculanae Disputationes
Cicero, Marcus Tullius
Cicero. M. Tulli Ciceronis. Scripta Quae Manserunt Omnia. Pohlenz, M, editor. Leipzig: Teubner, 1918.
Magni autem est ingenii sevocare[*](sevocare Aug. revocare W ) mentem a sensibus et cogitationem ab consuetudine[*](a consuetudine V (ult. e ex o)) abducere.[*](Quidam enim nihil animo ... 9 abducere H) [*](magni.. 9 abducere Aug. epist. 137,5 ) itaque credo equidem etiam alios tot saeculis, sed quod[*](quot G) litteris exstet,[*](extet K cf. Lact. inst. 7, 8, 7 Aug. epist. 137,12 ) Pherecydes Syrius[*](syrus X syrius s Aug. ) primus[*](primum W primus Bentl. atque hoc legisse videtur Aug.: 'quod apud Graecos olim primus Pherecydes Syrius cum disputavisset',) dixit animos esse hominum sempiternos, antiquus[*](antiquos K1R1 ) sane; fuit enim meo regnante gentili. hanc opinionem discipulus eius Pythagoras maxime confirmavit, qui cum Superbo regnante in Italiam venisset, tenuit Magnam illam Graeciam cum honore[*](honore del. Vvet honore et disc. s ) disciplina, tum etiam auctoritate, multaque saecula postea sic viguit Pythagoreorum nomen, ut nulli alii docti viderentur.[*](iderentur V) sed redeo ad antiquos. rationem illi sententiae suae non fere reddebant, nisi quid erat numeris aut descriptionibus[*](descriptionibus Bs discriptionibus X (discretionibus V)) explicandum:
Platonem ferunt, ut Pythagoreos cognosceret, in Italiam venisse[*](ad venisse adscr, in mg. et in ea (ita P) cum alios multos tum archytam (ut crithitã P) timeumque cognovit (et timęum invenisse R)VcRrec P al., (cf. fin. 5,87), unde Vc post ferunt (21) add. qui, tum corr. venit eddicisse (voluit ut v. edidicisse pro et dedicisse) signo inter haec verba ut ante notam mg. addito ) et didicisse[*](dedicisse GR) Pythagorea omnia primumque
An tu cum me in summam exspectationem adduxeris, deseris?[*](deseres V2 s ) errare mehercule[*](me errare hercule K) [*](mehercules V2 ) malo cum Platone, quem tu quanti facias scio et quem ex tuo ore admiror, quam cum[*](cũi. r. Vrec ) istis vera sentire.
Macte[*](mac in r. Vc ) virtute![*](Macte virtute Non. 341, 37 ) ego enim ipse cum eodem ipso[*](ipso cf. div. 2, 95 isto We. ) non invitus erraverim. num igitur dubitamus—? an sicut pleraque? quamquam hoc quidem minime; persuadent enim mathematici terram in medio mundo sitam ad universi caeli complexum quasi puncti instar optinere, quod ke/ntron [*](centron X (ante Vitr. praeterea ap. Rom. non invenitur) ) illi vocant; eam porro naturam esse quattuor omnia gignentium corporum, ut, quasi partita habeant inter se ac divisa momenta, terrena et umida[*](umida RG1V1 ( add. G1V1)) suopte nutu et suo pondere ad paris angulos in terram et in mare[*](mari X mare K2 s ) ferantur, reliquae duae partes, una ignea altera animalis, ut illae superiores[*](ille GKV superioris X) in medium locum mundi gravitate ferantur et pondere, sic hae rursum[*](rursus V2 ) rectis lineis in caelestem[*](calestem GV1 ) locum subvolent, sive ipsa natura superiora adpetente sive quod a gravioribus leviora[*](superiora... 23 leviora om. R1 add. m. vet. in mg. (superiora ex -re). eadem verba usque ad levio fere omnia in r. scripsit V1 ) natura repellantur. quae cum constent,[*](sive quod ... constent Non. 273, 7 ) perspicuum debet esse animos, cum e corpore excesserint, sive illi sint animales, id est spirabiles,[*](spirabiles KV2 (l sp.) spiritabiles RV1 spiritales G)
si vero aut numerus quidam sit[*](sit est Mdv. sed cf. comm. ) animus, quod subtiliter magis quam dilucide dicitur, aut[*](cf. Aug. gen. ad litt. 7, 21) quinta illa non nominata magis quam non intellecta natura, multo etiam integriora ac puriora sunt, ut a terra longissime se[*](se om. H) ecferant.[*](si vero ... 5 ecferant) [*](ecf. X (eff. corr. V1 ecf. Kc)) Horum igitur aliquid --- animus,[*](putetur vel cogitetur fere potius supplendum quam sit (We.). est ante animus add. Bs ) ne[*](nec K) tam vegeta[*](vegeta V1 (veg in r.) K2 ) [*](veta GK1R) mens aut in corde cerebrove aut in Empedocleo sanguine demersa iaceat. Dicaearchum vero cum Aristoxeno aequali et condiscipulo suo, doctos sane homines, omittamus; quorum alter ne[*](nae R nę K ne, sed e in r. V1 ) condoluisse quidem umquam videtur, qui animum[*](quia nimium K1 ) se habere non sentiat, alter ita delectatur suis cantibus, ut eos etiam ad haec transferre conetur. harmonian[*](arm. ter H (in 13 V1 e corr., in 14 K)) [*](harmoniă K) autem ex intervallis sonorum nosse possumus, quorum varia compositio etiam harmonias[*](arm. ter H (in 13 V1 e corr., in 14 K)) efficit pluris; membrorum vero situs[*](vero situs om. K1 add. c ) et figura corporis vacans animo quam possit harmoniam[*](arm. ter H (in 13 V1 e corr., in 14 K)) efficere, non video.[*](armonian ... 17 video) sed hic quidem, quamvis eruditus sit, sicut est, haec magistro concedat Aristoteli, canere ipse doceat; bene enim illo Graecorum proverbio praecipitur:
quam quisque norit artem, in hac se exerceat.[*](cf. Arist. Ve. 1431 Cic. Att. 5, 10,3)
illam vero funditus eiciamus individuorum corporum levium et rutundorum[*](rotundorum KV (sed fuit rut.) H) concursionem fortuitam, quam tamen[*](tamen add. K2 ) Democritus concalefactam et spirabilem,[*](spirabilem eqs. cf. Aug. epist. 118, 4, 28 ) id est animalem, esse volt. is autem animus, qui, si[*](si add. G1 s. l. ) est horum quattuor[*](quattuor horum Non. ) generum, ex quibus[*](ex quibus unde V2 Non ft. recte ) omnia constare
accedit[*](accidit X accedit s Vrec ) ut eo facilius animus evadat ex hoc aëre, quem saepe iam appello, eumque perrumpat, quod nihil est animo velocius, nulla est celeritas quae possit cum animi celeritate contendere. qui si permanet incorruptus suique similis, necesse est ita feratur, ut penetret et dividat omne caelum hoc, in quo nubes imbres ventique coguntur,[*](caelum... coguntur Non. 264,32 ) quod et umidum[*](umidum G (add. sed rursus eras.) KR1V1 ) [*](hum. H) et caliginosum est propter exhalationes[*](exalationes GKV (exalat., in mg. p humorem V2)H) terrae.
Quam regionem cum superavit animus naturamque sui similem contigit et adgnovit,[*](agnovit H agn. V) iunctis[*](iunctis R1 iunctus GKVH) ex anima tenui et ex ardore solis temperato ignibus insistit[*](consistit V e corr. ) et finem altius se ecferendi[*](ecf. ut 238, 5 (eff. hic Vc)) facit. cum enim sui similem et levitatem et calorem adeptus est,[*](add.s) tamquam paribus examinatus ponderibus nullam in partem movetur, eaque ei demum naturalis est sedes, cum ad sui simile penetravit; in quo nulla re egens aletur et sustentabitur isdem rebus, quibus astra sustentantur[*](hisdem X (isdem V isdem H?) susten- tatur G1 sustentur K1 sustantur V1 ) et aluntur.
Cumque corporis facibus inflammari soleamus ad omnis fere cupiditates eoque magis incendi, quod is aemulemur, qui ea habeant quae nos habere cupiamus, profecto beati erimus, cum corporibus relictis et cupiditatum et aemulationum erimus expertes;
quodque[*](que in r. Vc ) nunc facimus, cum laxati curis sumus, ut spectare aliquid velimus et visere, id multo tum faciemus liberius[*](liberiust. V) totosque nos in contemplandis rebus perspiciendisque ponemus, propterea quod et natura inest in mentibus nostris insatiabilis quaedam cupiditas veri videndi et orae ipsae locorum illorum, quo pervenerimus, quo faciliorem nobis cognitionem rerum caelestium, eo maiorem cognoscendi cupiditatem dabant.
haec enim pulchritudo etiam in terris
patritam[*](patriam X patritam Non. et multi codd. s. XV., ex Nonio ni fallor. certe in Vat. 1733 is qui a. 1479 co- dicem emit in mg. adscripsit: patrita n. m.) illam[*](cognitionis add. Kc ) et
avitam, ut ait Theophrastus, philosophiam[*](patritam ... 15 philosophiam Non. 161, 7 ) cognitionis cupiditate incensam excitavit. praecipue vero fruentur ea, qui tum etiam, cum has terras incolentes circumfusi erant caligine, tamen acie mentis dispicere[*](illa post disp. add. V2 ) cupiebant.
Etenim si nunc aliquid adsequi se[*](se om. G) putant, qui ostium Ponti viderunt et eas angustias, per quas penetravit ea quae est nominata
aut i qui Oceani freta illa viderunt,
Europam[*](Enn. ann. 302) Libyamque[*](lybiamque X (lyp. V1)) rapax ubi dividit unda, quod tandem spectaculum fore putamus, cum totam terram contueri licebit eiusque cum situm, formam, circumscriptionem, tum et habitabiles regiones et rursum[*](rursus V2 ) omni cultu propter vim frigoris aut caloris vacantis?
nos enim ne
nam nunc quidem, quamquam foramina illa, quae patent ad animum[*](animos Non. ) a corpore, callidissimo[*](calidissimo K1RV) artificio natura fabricata[*](nam 19 natura fabricatur Non. 35, 26 ) est, tamen terrenis concretisque corporibus sunt intersaepta[*](intersepta X) quodam modo: cum autem nihil erit praeter animum, nulla res obiecta impediet, quo minus percipiat, quale quidque sit.
Quamvis copiose haec diceremus, si res postularet, quam multa, quam varia, quanta spectacula animus in locis caelestibus esset[*](esse R1 ) habiturus.
quae quidem[*](quidem culidem R1 ) cogitans soleo[*](solo R1 ) saepe mirari non nullorum insolentiam philosophorum, qui naturae cognitionem admirantur eiusque inventori et principi gratias exultantes[*](insultantes K1 ) agunt eumque venerantur ut deum; liberatos enim se per
Acherunsia[*](acherusia V) templa alta Orci, pallida leti, nubila[*](letio nubila GK1 (b post o add. Kc)R leto nubila V (leto n. B)) tenebris loca? non pudet philosophum in eo gloriari, quod haec non timeat et quod falsa esse cognoverit? e quo intellegi potest, quam acuti natura sint, quoniam haec sine doctrina credituri fuerunt.
praeclarum autem nescio quid adepti sunt, quod[*](quod in qui mut. V2 ) didicerunt se, cum tempus mortis venisset, totos esse perituros. quod ut[*](ut om. K1 (add. 2 ) R) ita sit —nihil enim pugno—, quid habet ista res aut laetabile[*](loetabile GKR) aut gloriosum? Nec tamen mihi sane quicquam occurrit, cur non Pythagorae sit et Platonis vera sententia. ut enim rationem[*](veram rat. G1) Plato nullam adferret[*](afferret Kc (ex affirmet) Vc )—vide, quid homini tribuam—, ipsa auctoritate[*](auctoritate V tum m in r. V2 ) me frangeret: tot autem rationes attulit, ut velle ceteris, sibi certe persuasisse videatur.
Sed plurimi contra nituntur animosque quasi capite damnatos[*](dampnatos GK) morte multant, neque aliud est quicquam cur incredibilis is animorum videatur aeternitas, nisi quod nequeunt qualis animus sit vacans corpore intellegere et cogitatione[*](intelligere et cog. V sed igere in r., et in mg. Vc ) comprehendere.[*](neque aliud ... 23 conpraehendere H) quasi vero intellegant, qualis sit[*](conp. VH Quasi vero intellegant qualis animus sit vacans corpore intellegere et cogitatione co phendere R sed ipse haec delevit ac denuo scripsit: Quasi eqs.) in ipso corpore, quae conformatio, quae magnitudo, qui locus; ut,[*](ut cf. p. 439, 6 div. 2,129 aut Lb. ) si iam possent in homine vivo[*](vivo Bentl. uno) cerni omnia quae nunc tecta sunt, casurusne in conspectum videatur animus, an tanta
haec reputent isti qui negant animum sine corpore se intellegere posse: videbunt, quem in ipso corpore intellegant. mihi quidem naturam animi intuenti multo difficilior occurrit cogitatio, multo obscurior, qualis animus in corpore sit tamquam alienae domi,[*](domui W cf. Wackernagel in comm. meo ) quam qualis, cum exierit et in liberum caelum quasi domum suam venerit. si[*](si Po nis W etsi Kü si etiam Sey., sed nec—nec pro et—et scripto. ) enim, quod numquam vidimus, id quale sit intellegere non possumus, certe et deum ipsum et divinum animum corpore[*](possumus et certe animum ipsum corp. H) liberatum cogitatione[*](cogitatione R) complecti possumus. Dicaearchus[*](dicearchus (dice archus) X) quidem et[*](cf. Lact. inst. 7,13, 9 opif. 16, 13) Aristoxenus, quia difficilis erat animi quid[*](quidin quae corr. V2 ) aut qualis esset intellegentia, nullum omnino animum esse dixerunt.
est illud quidem vel maxumum animo ipso animum[*](animum v. V) videre, et nimirum hanc habet vim praeceptum Apollinis, quo monet ut se quisque noscat.[*](mihi ... 16 noscat (om. 12 Decaearchus... 14 dixerunt) H) non enim credo id praecipit, ut membra nostra aut staturam figuramve noscamus; neque nos corpora sumus, nec ego tibi haec dicens corpori tuo dico. cum igitur
nosce tedicit, hoc dicit:
nosce animum tuum.nam corpus quidem quasi vas est aut aliquod animi receptaculum; ab animo tuo quicquid[*](quidquid hic GRV1 (corr. 1 ) ) agitur, id agitur a te. hunc igitur nosse nisi divinum esset, non esset[*](non esset add. Kc ) hoc acrioris cuiusdam animi praeceptum tributum deo sc. hoc se ipsum posse cognoscere[*](deo We. adeo sit hoc se ipsum posse cognoscere X (esset hoc praeceptum tributum a deo. sit hoc acrioris cuiusdam animi se ipsum posse cognoscere V, sed inde a praeceptum omnia in r. Vc). glos- sema latere, sit ex sc. natum esse cognovit We. ) .
Sed si, qualis sit animus, ipse animus nesciet,[*](nesciaet K) dic
principii autem nulla est origo; nam e principio oriuntur omnia, ipsum autem nulla ex re alia nasci potest; nec enim esset id principium, quod gigneretur aliunde. quod si numquam oritur, ne[*](ne G nec s Somn. Macr. ) occidit quidem umquam; nam principium extinctum nec ipsum ab alio renascetur nec ex[*](ex V2 s Somn. Macr. om. X (ou)/te a)/llo e)c e)kei/nhs genh/setai)) se aliud creabit, siquidem necesse est a principio oriri omnia. ita fit, ut motus principium ex eo sit, quod ipsum a se movetur; id autem nec nasci potest nec mori, vel concidat omne caelum omnisque natura et [*](et Somn. Macr. (consistat et P) om. W (ta=sa/n te ge/nesin sumpesou=san sh=nai kai\ mh/poe au/)qis e)/xein o(/qen kinhqe/na genh/setai)) consistat necesse est nec vim ullam nanciscatur, qua a[*](a V2 s Somn. Macr. om. X imp. GR) primo inpulsa moveatur. cum pateat igitur aeternum id esse, quod se ipsum moveat, quis est qui hanc naturam animis esse tributam neget? inanimum est enim omne, quod pulsu agitatur externo; quod autem est animal, id motu cietur[*](cietur s Somn. Macr. citetur X Macr. P 1 ) interiore
moveat,[*](quae se ipsa moveat (to\ au)to\ e(auto\ kinou=n) Macr. quae se ipsam semper m. X sed semper del. Vvet ) [*](quae sese m. Somn. ) neque nata certe est et aeterna est.”[*](semper enim movetur...245, 3 aeterna est (sine 19 vel... 23 neget) H) licet concurrant omnes plebei philosophi—sic enim i, qui a Platone et Socrate et ab ea familia dissident, appellandi videntur—, non modo nihil umquam tam eleganter[*](eliganter K eleg. R1 ) explicabunt, sed ne hoc quidem ipsum quam subtiliter[*](supt. hic GR) conclusum sit intellegent. sentit igitur animus se moveri; quod cum sentit, illud[*](ilium X, corr. KcV2 s ) una sentit, se vi sua, non aliena moveri, nec accidere posse ut ipse umquam a se deseratur.[*](ad R1 ) ex quo efficitur aeternitas, nisi quid habes ad haec.[*](dicere post haec add. V2 )
Ego vero facile sim[*](sim def. Plasb. ad ac. 2,147 cl. Ter. Andr. 203 sum s ) passus ne in mentem quidem mihi aliquid contra venire; ita isti faveo sententiae.
Quid?