Philippicae

serius omnino, patres conscripti, quam tempus[*](tempus om. V1) rei publicae postulabat[*](postulabat Manutius: postulabatvit V1: postulavit V2D), aliquando tamen convocati sumus; quod flagitabam equidem cotidie, quippe cum bellum nefarium contra aras et focos, contra vitam fortunasque nostras ab homine profligato ac perdito non comparari, sed geri iam viderem. exspectantur Kalendae Ianuariae, quas non exspectat Antonius qui in provinciam D. Bruti[*](D. om. V1), summi et singularis viri, cum exercitu impetum facere conatur; ex qua se instructum et paratum ad urbem venturum esse minitatur.

quae est igitur exspectatio aut quae vel minimi[*](minima D) dilatio temporis? quamquam enim adsunt Kalendae Ianuariae, tamen breve tempus longum est imparatis. dies enim adfert vel[*](vel V: et D nisi D: nihil V: si nihil Halm) hora potius, nisi provisum est, magnas saepe clades; certus autem dies non ut sacrificiis[*](sacrificiis Halm: sacrificii VD consiliis V: consilii D), sic consiliis exspectari solet. quod si aut Kalendae Ianuariae fuissent eo die quo primum ex urbe fugit Antonius, aut eae[*](eae Halm: ae V: hae D) non essent exspectatae, bellum iam nullum haberemus. auctoritate enim senatus consensuque populi Romani facile hominis amentis fregissemus audaciam. quod confido equidem consules designatos, simul[*](simul ac D) ut magistratum inierint, esse facturos; sunt enim optimo animo, summo consilio, singulari concordia. mea[*](mea D: ea V) autem festinatio non victoriae solum avida est sed[*](sed om. V) etiam celeritatis.

quo enim usque tantum bellum, tam crudele, tam nefarium privatis consiliis propulsabitur? cur non quam primum publica accedit auctoritas? C. Caesar adulescens, paene potius puer, incredibili ac divina quadam mente atque virtute, cum[*](cum (c in ras.) V1: tum cum V2: tunc cum D) maxime furor arderet Antoni cumque eius a Brundisio crudelis et pestifer reditus timeretur, nec postulantibus nec cogitantibus, ne[*](ne Lambinus: nec codd. opinantibus D) optantibus quidem nobis, quia non posse fieri[*](fieri posse non D) videbatur, firmissimum exercitum ex[*](ex om. D) invicto genere veteranorum militum comparavit patrimoniumque suum effudit: quamquam non sum usus[*](sumus usi D) eo verbo quo debui[*](debui V: decuit D); non enim effudit: in salute rei[*](in rei (re) p. salute V (malo numero)) publicae conlocavit.

cui quamquam gratia referri tanta non potest quanta debetur, habenda tamen est tanta[*](tamen est tanta Vs: tamen tanta est cnt) quantam maximam animi nostri capere possunt. quis enim est tam ignarus rerum, tam nihil de re publica cogitans qui hoc non intellegat, si M. Antonius a Brundisio cum eis[*](eis ed. R: his VD) copiis quas se habiturum putabat[*](putaverat D), Romam, ut minabatur, venire potuisset, nullum genus eum crudelitatis praeteriturum fuisse? quippe qui in hospitis tectis Brundisi fortissimos viros optimosque civis[*](cives optimos D) iugulari iusserit[*](iussit D); quorum ante pedes eius morientium sanguine os uxoris respersum esse constabat. hac ille crudelitate imbutus, cum multo bonis[*](bonis nobis Christ) omnibus[*](omnibus Vn2: hominibus cett.) veniret iratior quam illis fuerat quos trucidarat, cui tandem nostrum[*](vestrum D) aut cui omnino bono pepercisset?

qua peste privato consilio[*](rem p. privato consilio D) rem publicam—neque enim fieri potuit aliter—Caesar liberavit: qui nisi in hac re publica natus esset, rem publicam scelere Antoni nullam haberemus. sic enim perspicio, sic iudico, nisi unus adulescens illius furentis impetus crudelissimosque conatus cohibuisset, rem publicam funditus interituram fuisse. cui quidem hodierno die, patres conscripti—nunc enim primum ita convenimus ut illius[*](illius Vc: de illius nst) beneficio possemus ea[*](ea om. D) quae sentiremus libere dicere— tribuenda est auctoritas, ut rem publicam non modo a se susceptam sed etiam a nobis commendatam possit defendere. nec vero de legione Martia.

quoniam longo intervallo loqui nobis de re publica licet, sileri potest. quis enim unus fortior, quis amicior umquam rei publicae fuit quam legio Martia universa? quae cum hostem populi Romani Antonium[*](M. Antonium D iudicavisset D (ita mox)) iudicasset, comes esse eius amentiae noluit: reliquit consulem; quod profecto non fecisset, si eum consulem iudicasset quem nihil aliud agere, nihil moliri nisi caedem civium atque interitum civitatis videret. atque ea[*](ea om. V) legio consedit Albae. quam potuit urbem eligere aut opportuniorem ad res gerendas aut fideliorem aut fortiorum virorum aut amiciorum[*](fortiorum ... amicorum Angelius: fortium ... amicorum V: fortiorem ... amicorum D) rei publicae[*](rei p. V: p. R. D) civium?

huius[*](huiusce D) legionis virtutem imitata quarta legio duce L. Egnatuleio quaestore, civi[*](cive D) optimo et fortissimo, C. Caesaris auctoritatem atque exercitum persecuta est. faciendum est igitur nobis[*](est igitur nobis Vc: igitur nobis est (est nob. n) nst), patres conscripti, ut ea quae sua sponte clarissimus adulescens atque omnium praestantissimus gessit et gerit hac[*](hac scripsi: haec codd.: del. Ernesti) auctoritate nostra comprobentur, veteranorumque, fortissimorum virorum, tum legionis Martiae quartaeque mirabilis consensus ad rem publicam recuperandam laude[*](laude Vc: laudetur nst) et testimonio nostro confirmetur, eorumque commoda, honores, praemia, cum consules designati magistratum inierint, curae nobis fore hodierno die spondeamus.

atque ea quidem quae dixi de Caesare deque eius exercitu iam diu nota sunt nobis. virtute enim admirabili Caesaris constantiaque militum veteranorum legionumque earum quae optimo iudicio[*](optimo iud. quae D) auctoritatem nostram, libertatem populi Romani, virtutem Caesaris[*](C. Caesaris D) secutae sunt a cervicibus nostris est depulsus Antonius. sed haec, ut dixi[*](ut dixi haec D), superiora: hoc vero recens edictum D. Bruti quod paulo ante propositum est certe silentio non potest praeteriri. pollicetur enim se provinciam Galliam retenturum in senatus populique Romani potestate[*](potestatem D). O civem natum rei publicae, memorem sui nominis imitatoremque maiorum! neque enim Tarquinio expulso maioribus nostris tam fuit optata libertas quam est depulso[*](repulso D) Antonio[*](Antonio D: maioribus nostris tam Antonio V: iam Antonio Faernus) retinenda nobis.

illi regibus parere iam a condita urbe didicerant[*](fort. didicerunt (numeri gratia)): nos post reges exactos servitutis oblivio ceperat. atque ille Tarquinius quem maiores nostri non tulerunt non crudelis, non impius[*](non ante impius om. D), sed superbus est habitus et dictus: quod nos vitium in privatis saepe tulimus, id maiores nostri ne in rege quidem ferre potuerunt. L. Brutus regem superbum non tulit: D. Brutus sceleratum atque impium regnare patietur[*](patietur Vcn2: -iatur nst Antonium om. D (tuetur numerus)) Antonium? quid Tarquinius tale qualia innumerabilia et facit et fecit Antonius? senatum etiam reges habebant: nec tamen, ut Antonio senatum habente, in consilio regis versabantur barbari armati. servabant auspicia reges; quae hic consul augurque neglexit, neque solum legibus contra auspicia ferendis sed etiam conlega una ferente[*](referente D) eo quem ipse ementitis auspiciis vitiosum fecerat.

quis autem rex umquam fuit tam insignite impudens ut haberet omnia commoda, beneficia, iura regni venalia? quam hic immunitatem, quam civitatem, quod praemium non vel singulis hominibus vel civitatibus vel universis provinciis vendidit? nihil humile de Tarquinio, nihil sordidum accepimus: at vero huius domi inter quasilla[*](quasilla Vt: quas illa c: cives illius ns) pendebatur aurum, numerabatur[*](non numerabatur Curio Secundus) pecunia; una in domo omnes quorum intererat totum imperium populi Romani nundinabantur[*](nundinabatur (-nantur n2) D). supplicia vero in civis Romanos nulla Tarquini accepimus: at hic et Suessae iugulavit eos quos in custodiam dederat et Brundisi ad[*](ad c: at V: om. nst) ccc[*](ccc VD, ed. R: trecentos Naugerius (1)) fortissimos viros civisque optimos trucidavit.

postremo Tarquinius pro populo Romano bellum gerebat tum cum est expulsus[*](expulsus est D): Antonius contra populum Romanum exercitum adducebat tum cum a legionibus[*](legionibus omnibus V) relictus nomen Caesaris exercitumque pertimuit neglectisque sacrificiis sollemnibus ante lucem vota ea[*](ea vota D) quae numquam solveret nuncupavit, et hoc tempore in provinciam populi Romani conatur invadere. Maius igitur a D. Bruto beneficium populus Romanus et habet et exspectat quam maiores nostri acceperunt a L. Bruto, principe huius maxime conservandi generis et nominis.

cum autem est omnis servitus[*](est post omnis habent cns, post servitus t: fort. sit.) misera, tum vero intolerabile est[*](intolerabile est ed. R: intolerabile si c: intolerabilis est cett.) servire impuro, impudico, effeminato, numquam ne in metu quidem sobrio. hunc igitur qui Gallia prohibet, privato praesertim consilio, iudicat verissimeque iudicat[*](verissimeque iudicat om. c) non esse consulem. faciendum est igitur nobis, patres conscripti[*](P. C. nobis D), ut D. Bruti privatum consilium auctoritate publica comprobemus. nec vero M. Antonium consulem post Lupercalia debuistis putare: quo enim ille die, populo Romano inspectante, nudus, unctus, ebrius est contionatus[*](contionatus est D) et id egit ut conlegae diadema imponeret, eo die se[*](se ante abdic. hab. D) non modo consulatu sed etiam libertate abdicavit. esset enim ipsi certe statim serviendum, si Caesar ab eo regni insigne[*](insigni V: insignia Faernus) accipere voluisset. hunc igitur ego consulem, hunc civem Romanum, hunc liberum, hunc denique hominem putem qui foedo illo et flagitioso die et quid pati C. Caesare[*](C. Halm: e V: om. D) vivo posset et quid eo mortuo consequi ipse cuperet ostendit?

nec vero de virtute, constantia, gravitate provinciae Galliae taceri potest. est enim ille flos Italiae, illud firmamentum imperi populi Romani, illud ornamentum dignitatis. tantus autem est consensus municipiorum coloniarumque provinciae Galliae ut omnes ad auctoritatem huius ordinis maiestatemque populi Romani defendendam conspirasse videantur.

quam ob rem, tribuni plebis, quamquam vos nihil aliud nisi de praesidio ut senatum tuto consules Kalendis Ianuariis habere possint[*](possint Faernus: possetint V: possent D) rettulistis, tamen mihi videmini magno consilio atque optima mente potestatem nobis de tota re publica fecisse dicendi. cum enim tuto haberi senatum[*](senatum haberi D) sine praesidio non posse iudicavistis, tum statuistis etiam[*](istud etiam statuistis D) intra muros Antoni scelus audaciamque versari.

quam ob rem omnia mea sententia complectar, vobis, ut intellego, non invitis, ut et praestantissimis ducibus a nobis detur auctoritas et fortissimis militibus spes ostendatur praemiorum et iudicetur non verbo, sed re non modo non consul[*](non ante consul om. ct) sed etiam hostis Antonius. nam si ille consul, fustuarium meruerunt legiones quae consulem reliquerunt, sceleratus Caesar, Brutus nefarius qui contra consulem privato consilio exercitus comparaverunt. si autem militibus[*](sin D) exquirendi sunt honores novi propter eorum divinum atque immortale meritum, ducibus autem ne referri quidem potest gratia, quis est qui eum hostem non[*](hostem non Vs: non hostem cnt) existimet quem qui armis persequantur[*](persequuntur D) conservatores rei publicae iudicentur[*](iudicantur V)?

at quam contumeliosus in edictis, quam barbarus, quam rudis! primum in Caesarem ut[*](ut om. V) maledicta congessit deprompta ex recordatione impudicitiae et stuprorum suorum! quis enim hoc adulescente castior, quis modestior, quod in iuventute[*](in om. V1: iuventuti coni. Halm) habemus inlustrius exemplum veteris sanctitatis? quis autem illo qui male dicit[*](qui male dicit Vc (dict V): maledico D) impurior? ignobilitatem obicit C. Caesaris filio cuius etiam natura[*](naturalis D) pater, si vita suppeditasset, consul factus esset. ‘Aricina[*](At Aricina coni. Müller) mater.’ Trallianam aut Ephesiam putes dicere. videte quam despiciamur omnes qui sumus e municipiis id est, omnes plane: quotus[*](quotus V1: notus V2D) enim quisque nostrum[*](nostrum om D) non est? quod autem municipium non contemnit is qui Aricinum[*](non ... Aricinum om. V1) tanto opere despicit, vetustate antiquissimum, iure foederatum, propinquitate paene finitimum, splendore municipum[*](municipium D) honestissimum?

hinc Voconiae, hinc Atiniae[*](Atiniae c: Atini*tae V: Santiniae (sanct. s) st: Scantiniae (scat. n2) n) leges; hinc multae sellae curules et patrum memoria et nostra; hinc equites Romani lautissimi et plurimi[*](laut. plurimi et honestissimi D). sed si Aricinam uxorem non probas, cur probas Tusculanam? quamquam huius sanctissimae feminae atque optimae pater, M. Atius[*](Atius Ferrarius: Attius codd.) Balbus, in primis honestus, praetorius fuit: tuae coniugis, bonae feminae, locupletis quidem certe, Bambalio quidam pater, homo nullo numero. nihil illo contemptius qui propter haesitantiam linguae stuporemque cordis cognomen ex contumelia traxerit[*](traxerit D: traxit tarxerat V: traxerat Halm). ‘at avus[*](avus V1c: huius t: avus huius V2ns) nobilis.’ Tuditanus nempe ille[*](nempe ille Vcn: nempe ille, ille st) qui cum palla et cothurnis nummos populo de rostris spargere solebat[*](fort. solebat spargere (numeri gratia)). vellem hanc contemptionem pecuniae suis reliquisset! habetis[*](haberetis V2D) nobilitatem generis gloriosam.

qui autem evenit ut[*](ut is D) tibi Iulia[*](Iulia V: vigilia c: Aricina nst) natus ignobilis videatur, cum tu eodem materno genere soleas gloriari? quae porro amentia est eum dicere aliquid de uxorum ignobilitate cuius pater Numitoriam Fregellanam, proditoris filiam, habuerit uxorem, ipse ex libertini filia susceperit liberos? sed hoc clarissimi viri viderint, L. Philippus qui habet Aricinam uxorem, C. Marcellus qui Aricinae filiam: quos certo[*](certe V2) scio dignitatis optimarum feminarum non paenitere. idem etiam Q. Ciceronem, fratris mei filium, compellat edicto, nec sentit amens commendationem[*](commendationem Vc: communem nst) esse compellationem suam. quid enim accidere huic adulescenti potuit optatius quam cognosci ab omnibus Caesaris consiliorum esse[*](se ante esse inser. Müller) socium, Antoni furoris inimicum?

at etiam gladiator ausus est scribere hunc de patris et patrui parricidio cogitasse. O admirabilem impudentiam, audaciam, temeritatem! in eum adulescentem hoc scribere audere quem ego et frater meus propter eius suavissimos atque optimos mores praestantissimumque ingenium certatim amamus omnibusque horis oculis, auribus, complexu tenemus? nam me isdem edictis[*](me isdem edictis Vt: in (om. c) eis de me dictis cns nescit om. V1: nescio coni. Halm) nescit laedat an laudet. cum idem supplicium minatur optimis civibus quod ego de sceleratissimis ac pessimis[*](ac pessimis om. D) sumpserim, laudare videtur, quasi imitari velit; cum autem illam pulcherrimi[*](pulcherrimi Vc: pulcherrimam nst) facti memoriam refricat, tum a sui[*](sui st: suis Vcn) similibus invidiam aliquam in me commoveri putat.

sed quid fecit ipse? cum tot edicta proposuisset[*](proposuisset Naugerius (1): posuisset codd. (cf. iv. 9)), edixit[*](edixit Vs: et dixit n: dixit ct) ut adesset senatus frequens a. d.[*](a. d. Lambinus: ad codd.) viii. Kalendas Decembris: eo die ipse non adfuit. at quo modo edixit? haec sunt, ut opinor, verba in extremo: ‘si quis[*](qui D) non adfuerit, hunc[*](hunc om. V1) existimare omnes[*](omnes existimare D) poterunt et interitus mei et perditissimorum consiliorum auctorem fuisse.’ quae sunt perdita consilia? an ea quae pertinent[*](pertitnenat V1: pertineant Halm) ad libertatem populi Romani recuperandam? quorum consiliorum Caesari[*](Caesari V1: Caes. c: Caesaris V2nst) me auctorem et hortatorem et esse et fuisse fateor. quamquam ille non eguit consilio cuiusquam, sed tamen currentem, ut dicitur, incitavi. nam interitus quidem tui quis bonus non esset auctor, cum in[*](in om. V1) eo salus et vita optimi cuiusque, libertas[*](et libertas D) populi Romani dignitasque consisteret?

sed cum tam atroci edicto nos concitavisset, cur ipse non adfuit? num putatis[*](putastis (-ti V1) V) aliqua re tristi ac severa? vino atque epulis retentus, si[*](si V: est D: est, si Faernus) illae[*](illae ille V: eae c: ęlea t: alea si (est si s) ns) epulae potius quam popinae nominandae sunt, diem edicti obire neglexit: in[*](in V1: et V2D) ante diem[*](ante diem D: ad V) iv Kalendas Decembris distulit. adesse in Capitolio iussit; quod in templum ipse nescio qua per Gallorum cuniculum ascendit. convenerunt conrogati et quidem ampli quidam homines sed immemores dignitatis suae. is enim erat dies, ea fama, is qui senatum vocarat ut turpe senatori esset nihil timere. ad eos tamen ipsos qui convenerant ne verbum quidem ausus est facere de Caesare, cum de eo constituisset ad senatum referre: scriptam attulerat consularis quidam sententiam.