Philippicae

sed sit beneficium, quando quidem maius accipi a latrone nullum potuit: in quo potes me dicere ingratum? an de interitu rei publicae queri non debui, ne in te ingratus viderer? at in[*](an in D) illa querela misera quidem et luctuosa, sed mihi pro hoc gradu in quo me senatus populusque Romanus conlocavit necessaria, quid est dictum a me cum contumelia, quid non moderate, quid non amice? quod quidem cuius temperantiae fuit, de M. Antonio querentem abstinere maledicto[*](maledicti V: -tis Faernus), praesertim cum tu reliquias rei publicae dissipavisses, cum domi tuae turpissimo mercatu omnia essent venalia, cum leges eas quae numquam promulgatae essent et de te et a te latas confiterere, cum auspicia augur, intercessionem consul sustulisses, cum esses foedissime stipatus armatis, cum omnis impuritates impudica[*](impudica V1 et Nonius, p. 333: pudica V2D) in domo cotidie susciperes vino lustrisque confectus.

at ego, tamquam[*](quamquam t: tam V) mihi cum M. Crasso contentio esset, quocum multae et[*](et iam V: et tam Halm) magnae fuerunt, non cum uno gladiatore nequissimo, de re publica graviter querens de homine nihil dixi. itaque hodie perficiam ut intellegat quantum a me beneficium tum acceperit. at etiam litteras, quas me sibi misisse diceret, recitavit homo et humanitatis expers et vitae communis ignarus. quis enim umquam qui paulum modo[*](paulum modo D: paulo V) bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas offensione aliqua interposita in medium protulit palamque recitavit? quid est aliud tollere ex[*](ex Halm: et V: e D) vita vitae societatem, tollere amicorum conloquia absentium? quam multa ioca[*](ioca n: loca cett.) solent esse[*](esse om. V) in epistulis quae, prolata si sint, inepta videantur, quam multa seria neque tamen ullo modo divolganda!

sit hoc inhumanitatis[*](inhum, tuae D): stultitiam incredibilem videte. quid habes quod mihi opponas, homo diserte, ut mustelae tamen Seio et Tironi Numisio[*](ut Mustelae tamen Seio et Tironi Numisio scripsi, ita fere D (tamen scio nst: tam inscio c, quod probat Landgraf), cf. xii. 14: mus et laetam esse V cett. omissis: ut Tironi et Mustelae iam esse Halm) videris? qui cum hoc ipso[*](ipso ipsũo V: isto D) tempore stent cum gladiis in conspectu senatus, ego quoque te[*](te quoque V) disertum putabo, si ostenderis quo modo sis eos inter sicarios defensurus. sed quid opponas tandem, si negem me umquam ad te istas litteras misisse? quo me teste convincas[*](convinces D)? an chirographo? in quo habes scientiam quaestuosam. qui possis? sunt enim librari[*](libera D) manu. iam invideo magistro tuo, qui te tanta mercede quantam iam proferam nihil sapere doceat[*](docuit D).

quid enim est minus non dico oratoris, sed hominis quam id obicere adversario quod ille si verbo negarit longius progredi non possit qui obiecerit? at ego non nego, teque in isto ipso convinco non inhumanitatis solum sed etiam amentiae. quod enim verbum in istis litteris est non plenum humanitatis[*](solum ... humanitatis om. D), offici, benevolentiae? omne autem crimen tuum[*](tuum meum n2: del. Manutius) est quod de te in his litteris non male existimem, quod scribam[*](scribebam V) tamquam ad civem, tamquam ad bonum virum, non tamquam ad sceleratum et latronem. at ego tuas litteras, etsi iure poteram a te lacessitus, tamen non proferam: quibus petis ut tibi per me liceat quendam de exsilio reducere, adiurasque id te invito me non esse facturum; idque a me impetras[*](impetrasti Bake). quid enim me interponerem audaciae tuae, quam[*](quem D) neque auctoritas huius ordinis neque existimatio populi Romani neque leges ullae possent coercere?

verum tamen quid erat quod me rogares, si erat is de quo rogabas Caesaris lege reductus? sed videlicet meam gratiam voluit esse, in quo ne ipsius quidem ulla esse poterat lege lata.

sed cum mihi, patres conscripti, et pro me aliquid et in M. Antonium multa dicenda sint, alterum peto a vobis ut me pro me dicentem benigne, alterum ipse efficiam ut, contra illum cum dicam, attente audiatis. simul illud oro: si meam cum in omni vita tum in dicendo moderationem modestiamque cognostis, ne me hodie, cum isti, ut provocavit, respondero[*](respondero V: -deo t: -debo cns), oblitum esse putetis mei. non tractabo ut consulem: ne ille quidem me ut consularem. etsi ille nullo modo consul[*](est consul D), vel quod ita vivit vel quod ita rem publicam gerit vel quod ita factus est; ego sine ulla controversia consularis.

Vt igitur intellegeretis qualem ipse se consulem[*](consulem Vn2: consul cett.) profiteretur, obiecit mihi consulatum meum. qui consulatus verbo meus, patres conscripti, re vester fuit. quid enim ego constitui, quid gessi, quid egi nisi ex huius ordinis consilio, auctoritate, sententia? haec tu homo sapiens, non solum eloquens, apud eos quorum consilio sapientiaque gesta sunt ausus es vituperare? quis autem meum consulatum praeter te et P. Clodium[*](te et P. Clod. Muretus: te P. aut Clod. V: P. Clod. D: te Publiumque Clod. P. R. Müller) qui vituperaret inventus est? cuius quidem tibi fatum, sicuti C. Curioni[*](C. Curioni V (C. om. V1): C. Curionem D), manet, quoniam id domi[*](domi st et Arusian. K. vii. p. 491: domui c: domu n: domus V) tuae est quod fuit illorum utrique fatale.

non placet M. Antonio consulatus meus. at placuit P. Servilio, ut eum primum[*](primo D) nominem ex illius temporis consularibus qui proxime est mortuus; placuit[*](placuitque L. D) Q. Catulo, cuius semper in hac re publica vivet[*](vivit D) auctoritas; placuit duobus Lucullis, M. Crasso, Q. Hortensio, C. Curioni, C. Pisoni, M'. Glabrioni, M'. Lepido[*](M'. Lepido ante C. Pisoni habent D), L. Volcatio[*](Volcatio cns: Vulcatio Vt), C. Figulo, D. Silano, L. Murenae, qui tum erant consules designati; placuit idem quod consularibus M. Catoni, qui cum multa vita excedens providit, tum quod te consulem non vidit. maxime vero consulatum meum Cn. Pompeius probavit qui, ut me primum[*](ut me primum Vcn2: ut te primum n1s: ut primum te t) decedens ex Syria vidit, complexus et gratulans[*](congratulans c) meo beneficio patriam se visurum esse dixit. sed quid singulos commemoro? frequentissimo senatui sic placuit ut esset nemo qui mihi non ut parenti gratias ageret, qui mihi non[*](non mihi D) vitam suam, fortunas, liberos, rem publicam referret acceptam.

sed quoniam illis quos nominavi tot et talibus viris res publica orbata est, veniamus ad vivos qui duo de consularium numero reliqui sunt[*](ex (e t) consulari D). L. Cotta, vir summo ingenio summaque prudentia, rebus eis gestis quas tu reprehendis supplicationem decrevit verbis amplissimis, eique illi ipsi quos modo nominavi consulares senatusque cunctus adsensus est[*](est pĩ add. V2 sup. l.); qui honos post conditam hanc urbem habitus est togato ante me nemini.

L. Caesar, avunculus tuus, qua oratione, qua constantia, qua gravitate sententiam dixit in sororis suae virum, vitricum tuum! hunc tu cum auctorem et praeceptorem omnium consiliorum totiusque vitae debuisses habere, vitrici te similem quam avunculi maluisti[*](esse maluisti D). huius ego alienus consiliis consul usus sum[*](consultus ussum V: consul tum usus sum Halm): tu, sororis filius, ecquid ad eum umquam de re publica[*](publica om. V1) rettulisti? at[*](at Faernus: ad V: om. D) ad quos refert? di immortales! ad eos scilicet quorum nobis etiam dies natales audiendi sunt. hodie non descendit Antonius.

cur? dat nataliciam[*](natalicia D) in hortis. cui? neminem nominabo: putate[*](putatote eum D) tum Phormioni alicui, tum Gnathoni, tum etiam[*](etiam om. D) Ballioni. O foeditatem hominis flagitiosam, o impudentiam, nequitiam, libidinem non ferendam! tu cum principem senatorem, civem singularem tam propinquum habeas, ad eum de re publica nihil referas, referas ad eos[*](refers, ad eos refers D) qui suam rem[*](suam rem V: domum suam D) nullam habent, tuam exhauriunt? tuus videlicet salutaris consulatus, perniciosus meus. adeone pudorem cum pudicitia perdidisti ut hoc in eo templo dicere ausus sis in quo ego senatum illum qui quondam florens orbi terrarum praesidebat consulebam, tu homines perditissimos cum gladiis conlocavisti?

at etiam ausus es—quid autem est quod tu non audeas?—clivum Capitolinum dicere me consule plenum servorum armatorum fuisse. Vt illa, credo, nefaria senatus consulta[*](consulta tum D) fierent, vim adferebam senatui. O miser[*](miserum D), sive illa tibi nota non sunt—nihil enim boni nosti—sive sunt, qui apud talis viros tam impudenter loquare! quis enim eques Romanus, quis praeter te adulescens nobilis, quis ullius ordinis qui se civem esse[*](esse om. D) meminisset, cum senatus in hoc templo esset, in clivo Capitolino non fuit, quis nomen non dedit? quamquam nec scribae sufficere nec tabulae nomina illorum capere potuerunt.

etenim cum homines nefarii de patriae parricidio confiterentur, consciorum indiciis, sua manu, voce paene litterarum coacti se urbem inflammare, civis trucidare, vastare Italiam, delere rem publicam consensisse, quis esset qui ad salutem communem defendendam non excitaretur, praesertim cum senatus populusque Romanus haberet ducem, qualis si qui nunc esset, tibi idem quod illis accidit contigisset? ad sepulturam corpus vitrici sui negat a me datum. hoc vero ne P. quidem Clodius dixit umquam: quem, quia iure ei inimicus fui, doleo a te omnibus vitiis iam[*](iam D: eum V (cui quia iure inimicus fui, doleo ... eum esse Stürenburg)) esse superatum.

qui autem tibi venit in mentem redigere in memoriam nostram te domi P. Lentuli esse educatum? an verebare ne non putaremus natura te potuisse tam improbum evadere, nisi accessisset etiam disciplina? tam autem eras excors ut tota in oratione tua[*](tua om. D) tecum ipse pugnares, non modo[*](ut non modo D) non cohaerentia inter se diceres, sed maxime diiuncta[*](disiuncta codd.: corr. Klotz) atque contraria, ut non tanta mecum quanta tibi tecum esset contentio. vitricum tuum fuisse in tanto scelere fatebare, poena adfectum querebare. ita quod proprie meum est[*](est post totum om. D) laudasti; quod totum est senatus reprehendisti. nam comprehensio sontium mea, animadversio senatus fuit. homo disertus non intellegit eum quem contra dicit laudari a se; eos apud quos dicit vituperari.

iam illud cuius est, non dico audaciae—cupit enim se audacem[*](audacem dici D)—sed, quod minime volt, stultitiae, qua vincit omnis, clivi Capitolini mentionem facere, cum inter subsellia nostra versentur armati, cum in hac cella Concordiae, di immortales! in qua me consule salutares sententiae dictae sunt, quibus ad hanc diem viximus, cum gladiis homines conlocati stent? accusa senatum; accusa equestrem ordinem qui tum cum senatu copulatus fuit; accusa omnis ordines, omnis civis, dum confiteare hunc ordinem hoc ipso tempore ab Ituraeis circumsederi. haec tu non propter audaciam dicis tam impudenter, sed quia[*](quia Vc: qui nst) tantam rerum repugnantiam non vides[*](vides Ernesti: videas codd.: quia, qui ... videas ... sapis Halm). nihil profecto sapis. quid est enim dementius quam, cum rei publicae[*](ipse ante rei publicae hab. D) perniciosa arma ipse ceperis, obicere alteri salutaria?

at etiam quodam loco facetus esse voluisti. quam id te[*](te V et Arusian. K. vii. p. 465: om. D), di boni, non decebat! in quo est tua culpa non nulla[*](culpa nulla D). aliquid enim salis a mima uxore trahere potuisti. ‘cedant arma togae.’ quid? tum nonne cesserunt? at postea tuis armis cessit toga. quaeramus igitur utrum melius fuerit libertati populi Romani sceleratorum arma an libertatem nostram armis tuis cedere. nec vero tibi de versibus plura[*](plura om. D) respondebo: tantum dicam breviter, te neque illos neque ullas omnino[*](te om ct, ante omnino habent ns) litteras nosse; me nec rei publicae nec amicis umquam defuisse, et tamen omni genere monumentorum meorum perfecisse operis subsicivis[*](operis subsicivis (operis om. t) D: om. V: cf. de Or. ii. 364: Legg. 1. 9 et 13) ut meae vigiliae meaeque litterae et iuventuti utilitatis et nomini Romano laudis aliquid adferrent. sed haec non huius temporis: maiora videamus[*](ad maiora veniamus D).

P. Clodium meo consilio interfectum esse dixisti. quidnam homines putarent, si tum occisus esset cum tu illum in foro inspectante[*](inspectante ct, Schol. Bob. ad Mil. § 40: spectante Vns gladio V et Schol.: gladio stricto D) populo Romano gladio insecutus es negotiumque transegisses, nisi se ille in scalas tabernae librariae coniecisset eisque oppilatis impetum tuum compressisset? quod quidem[*](quod quidem V: sed quid D) ego favisse me tibi fateor, suasisse ne tu quidem dicis. at Miloni ne favere quidem potui; prius enim rem transegit quam quisquam eum[*](eum om. n2) facturum id suspicaretur[*](fact. id suspicaretur V: suspicaretur (sciscitaretur ct) eum (rem t: om. c) fact. esse D). at ego suasi. scilicet is animus erat Milonis ut prodesse rei publicae sine suasore non posset. at laetatus sum. quid ergo? in tanta laetitia cunctae civitatis me unum tristem esse oportebat?

quamquam de morte Clodi[*](P. Clodii D) fuit quaestio non satis prudenter illa quidem constituta— quid enim attinebat nova lege quaeri de eo qui hominem occidisset, cum esset legibus quaestio constituta?—quaesitum est tamen. quod igitur, cum res agebatur, nemo in me dixit, id[*](id Vcn2: at n1t: et s) tot annis post tu es inventus qui diceres?

quod vero dicere ausus es idque multis verbis, opera mea Pompeium a Caesaris amicitia esse diiunctum[*](disiunctum D) ob eamque causam culpa mea bellum civile esse natum, in eo non tu quidem tota re sed, quod maximum est, temporibus errasti. ego M. Bibulo, praestantissimo civi[*](civi (cui t) D: cive V), consule nihil praetermisi, quantum facere enitique[*](enitique Vc: innitique nst) potui, quin Pompeium a Caesaris coniunctione avocarem. in quo Caesar felicior fuit. ipse enim Pompeium a mea familiaritate diiunxit[*](disiunxit D). postea vero quam se totum Pompeius Caesari tradidit, quid ego illum ab eo distrahere conarer? stulti erat sperare, suadere impudentis.

duo tamen tempora inciderunt quibus aliquid contra Caesarem Pompeio suaserim. ea velim reprehendas, si potes: unum ne quinquenni imperium Caesari prorogaret, alterum ne pateretur ferri[*](fieri D) ut absentis eius ratio haberetur. quorum si utrumvis persuasissem, in has miserias numquam incidissemus. atque idem ego, cum iam opes omnis[*](omnes opes D) et suas et populi Romani Pompeius ad Caesarem detulisset, seroque ea sentire coepisset quae multo ante provideram, inferrique patriae bellum viderem nefarium[*](nefarium viderem D), pacis, concordiae, compositionis auctor esse non[*](non om. D) destiti, meaque illa vox est nota multis: ‘Vtinam, Cn. Pompei[*](Cn. Pompei D et Priscian. K. ii. pp. 395, 407: Pompei V), cum C. Caesare[*](C. Caesare D et Priscian.: Caesare V) societatem aut numquam coisses aut numquam diremisses! fuit alterum gravitatis, alterum[*](gravitatis alterum om. V1) prudentiae tuae.’ haec mea, M. Antoni, semper et de Pompeio et de re publica consilia fuerunt. quae si valuissent, res publica staret, tu tuis flagitiis, egestate, infamia concidisses.