Philippicae

P. Clodium meo consilio interfectum esse dixisti. quidnam homines putarent, si tum occisus esset cum tu illum in foro inspectante[*](inspectante ct, Schol. Bob. ad Mil. § 40: spectante Vns gladio V et Schol.: gladio stricto D) populo Romano gladio insecutus es negotiumque transegisses, nisi se ille in scalas tabernae librariae coniecisset eisque oppilatis impetum tuum compressisset? quod quidem[*](quod quidem V: sed quid D) ego favisse me tibi fateor, suasisse ne tu quidem dicis. at Miloni ne favere quidem potui; prius enim rem transegit quam quisquam eum[*](eum om. n2) facturum id suspicaretur[*](fact. id suspicaretur V: suspicaretur (sciscitaretur ct) eum (rem t: om. c) fact. esse D). at ego suasi. scilicet is animus erat Milonis ut prodesse rei publicae sine suasore non posset. at laetatus sum. quid ergo? in tanta laetitia cunctae civitatis me unum tristem esse oportebat?

quamquam de morte Clodi[*](P. Clodii D) fuit quaestio non satis prudenter illa quidem constituta— quid enim attinebat nova lege quaeri de eo qui hominem occidisset, cum esset legibus quaestio constituta?—quaesitum est tamen. quod igitur, cum res agebatur, nemo in me dixit, id[*](id Vcn2: at n1t: et s) tot annis post tu es inventus qui diceres?

quod vero dicere ausus es idque multis verbis, opera mea Pompeium a Caesaris amicitia esse diiunctum[*](disiunctum D) ob eamque causam culpa mea bellum civile esse natum, in eo non tu quidem tota re sed, quod maximum est, temporibus errasti. ego M. Bibulo, praestantissimo civi[*](civi (cui t) D: cive V), consule nihil praetermisi, quantum facere enitique[*](enitique Vc: innitique nst) potui, quin Pompeium a Caesaris coniunctione avocarem. in quo Caesar felicior fuit. ipse enim Pompeium a mea familiaritate diiunxit[*](disiunxit D). postea vero quam se totum Pompeius Caesari tradidit, quid ego illum ab eo distrahere conarer? stulti erat sperare, suadere impudentis.

duo tamen tempora inciderunt quibus aliquid contra Caesarem Pompeio suaserim. ea velim reprehendas, si potes: unum ne quinquenni imperium Caesari prorogaret, alterum ne pateretur ferri[*](fieri D) ut absentis eius ratio haberetur. quorum si utrumvis persuasissem, in has miserias numquam incidissemus. atque idem ego, cum iam opes omnis[*](omnes opes D) et suas et populi Romani Pompeius ad Caesarem detulisset, seroque ea sentire coepisset quae multo ante provideram, inferrique patriae bellum viderem nefarium[*](nefarium viderem D), pacis, concordiae, compositionis auctor esse non[*](non om. D) destiti, meaque illa vox est nota multis: ‘Vtinam, Cn. Pompei[*](Cn. Pompei D et Priscian. K. ii. pp. 395, 407: Pompei V), cum C. Caesare[*](C. Caesare D et Priscian.: Caesare V) societatem aut numquam coisses aut numquam diremisses! fuit alterum gravitatis, alterum[*](gravitatis alterum om. V1) prudentiae tuae.’ haec mea, M. Antoni, semper et de Pompeio et de re publica consilia fuerunt. quae si valuissent, res publica staret, tu tuis flagitiis, egestate, infamia concidisses.

sed haec vetera, illud vero recens, Caesarem meo consilio interfectum. iam vereor, patres conscripti, ne, quod turpissimum est, praevaricatorem mihi apposuisse videar, qui me non solum meis laudibus ornaret sed etiam oneraret[*](oneraret om. V) alienis. quis enim meum in ista societate gloriosissimi[*](istius conscientia glor. facti ct: istius f. conscientia glor. ns) facti nomen audivit? cuius autem qui in eo numero fuisset nomen est occultatum? occultatum dico? cuius non statim divolgatum? Citius dixerim iactasse se aliquos ut fuisse in ea[*](ea V: ista D) societate viderentur, cum conscii[*](conscii V: socii D, del. Ferrarius) non fuissent, quam ut quisquam celari[*](celare D) vellet qui fuisset[*](fuisset om. D).

quam veri simile porro est in tot hominibus partim obscuris, partim adulescentibus neminem occultantibus meum nomen latere potuisse? etenim si auctores ad liberandam patriam desiderarentur illis actoribus[*](actoribus Madvig: auctoribus codd), Brutos ego impellerem, quorum uterque L. Bruti imaginem cotidie videret, alter etiam Ahalae? hi igitur his[*](hi igitur his V: his igitur D) maioribus ab[*](ab V: orti ab D) alienis potius consilium peterent quam a suis et foris potius quam domo[*](domo Vcn: domi t: modo s)? quid? C. Cassius[*](C. V2c: om. V1nst) in ea familia natus quae non modo dominatum, sed ne potentiam quidem cuiusquam ferre potuit, me auctorem, credo, desideravit: qui etiam sine his clarissimis viris hanc rem in Cilicia ad ostium fluminis Cydni confecisset, si ille ad eam ripam quam constituerat, non ad contrariam navis appulisset. Cn.

Domitium non patris interitus, clarissimi viri, non avunculi mors, non spoliatio dignitatis ad recuperandam[*](ad liberandam (patriam add. n2) ad recipiendam D) libertatem, sed mea auctoritas excitavit? an C. Trebonio ego[*](ego om. D) persuasi? cui ne suadere quidem ausus essem. quo[*](quo D: quae V: quare coni. Halm) etiam maiorem ei res publica gratiam debet[*](An C. ... debet ante Cn. Domitium (l. 22) hab. V) qui libertatem populi Romani unius amicitiae praeposuit depulsorque dominatus quam particeps esse maluit. an L. Tillius[*](Tillius Barbadorius: T. V: Tullius D) Cimber me est auctorem secutus? quem ego magis fecisse illam rem sum admiratus quam facturum putavi, admiratus autem[*](autem V: sum autem cns: autem sum t) ob eam causam quod immemor beneficiorum, memor patriae fuisset. quid duos Servilios[*](Servilios Vc: Servilios nomina (-e n2) propria (-o n2) nst)—Cascas dicam an Ahalas?—et hos auctoritate mea censes excitatos potius quam caritate rei publicae? longum est persequi ceteros, idque rei publicae praeclarum fuisse tam multos, ipsis gloriosum[*](tamen multo ipsis gloriosius est D).

at quem ad modum me coarguerit homo acutus recordamini. ‘Caesare interfecto’ inquit ‘statim cruentum alte extollens Brutus pugionem Ciceronem nominatim exclamavit atque ei recuperatam libertatem est gratulatus.’ cur mihi potissimum? quia[*](quia Graevius: qui codd.: quod Ferrarius) sciebam? vide ne illa causa fuerit appellandi mei[*](mei V: me D) quod, cum rem gessisset consimilem rebus eis quas ipse gesseram, me potissimum testatus est se aemulum mearum laudum[*](laudium V) exstitisse.

tu autem, omnium stultissime, non[*](non illud non Cus.) intellegis, si, id quod me arguis, voluisse interfici Caesarem crimen sit, etiam laetatum esse morte Caesaris crimen esse? quid enim interest inter suasorem facti et probatorem? aut quid refert utrum voluerim fieri an gaudeam factum? ecquis est igitur exceptis eis qui[*](te excepto is qui D: te excepto et iis qui Gruter) illum regnare gaudebant[*](gaudebat D) qui illud aut fieri noluerit aut factum improbarit[*](improbavit V)? omnes ergo[*](ergo V: enim D) in culpa. etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt: aliis consilium, aliis animus, aliis occasio defuit; voluntas nemini.

sed stuporem hominis vel dicam pecudis attendite. sic enim dixit: ‘Brutus[*](M. Brutus D), quem ego honoris causa nomino, cruentum pugionem tenens Ciceronem exclamavit: ex quo intellegi debet eum conscium fuisse.’ ergo ego sceleratus appellor a te[*](a te D: ante V: abs te coni. Halm) quem tu suspicatum aliquid suspicaris; ille[*](ille (vel is) del. Gruter) qui stillantem prae se pugionem tulit, is a te honoris causa nominatur? esto; sit in verbis tuis hic stupor: quanto in rebus sententiisque maior? constitue hoc, consul, aliquando, Brutorum, C. Cassi, Cn. Domiti, C. Treboni, reliquorum quam velis esse causam; edormi crapulam, inquam, et exhala. an faces admovendae sunt quae[*](quae te V2D) excitent tantae causae indormientem? numquamne intelleges statuendum tibi esse utrum illi qui istam rem gesserunt homicidaene[*](homicidaene c: -ne om. Vt (-e rei ns)) sint an vindices libertatis.

attende enim[*](enim om. Cus.) paulisper cogitationemque sobrii hominis punctum[*](per punctum Cus.) temporis suscipe. ego qui sum illorum, ut ipse fateor, familiaris, ut a[*](ut a Vns: aut ut a ct) te arguor, socius, nego quicquam esse medium: confiteor eos, nisi liberatores populi Romani conservatoresque rei publicae sint, plus quam sicarios, plus quam homicidas, plus etiam quam parricidas esse, si quidem est atrocius patriae parentem quam suum occidere. tu homo sapiens et considerate, quid dicis? si parricidas[*](parricidae D), cur honoris causa a te sunt et in hoc ordine et apud populum Romanum semper appellati? cur M. Brutus referente te[*](te referente D) legibus est solutus, si ab urbe plus quam decem dies afuisset? cur ludi Apollinares incredibili M. Bruti honore celebrati? cur provinciae Bruto, Cassio[*](Cassio et Bruto D) datae, cur quaestores additi, cur legatorum numerus auctus? atqui[*](atqui O. Jahn: atque codd.) haec acta per te. non igitur homicidas[*](homicidae D). sequitur ut liberatores tuo iudicio[*](iudicio sint D), quando quidem tertium nihil potest esse.

quid est? num conturbo te? non enim fortasse satis quae diiunctius[*](distinctius nst: om. c) dicuntur intellegis. sed tamen haec summa est[*](est summa D) conclusionis meae: quoniam scelere a te liberati sunt, ab eodem[*](eodem te D dignissimos iudicatos Vc: -simi iudicantur t: -simi iudicati (-andi n2) ns) amplissimis praemiis dignissimos iudicatos. itaque iam retexo orationem meam. scribam ad illos ut, si qui forte, quod a te mihi obiectum est, quaerent[*](quaerent Vc: quaerenti nst) sitne verum, ne cui negent. etenim vereor ne aut celatum me illis ipsis[*](ab ipsis illis D) non honestum aut invitatum refugisse mihi sit turpissimum. quae enim res umquam, pro sancte Iuppiter! non modo in hac urbe sed in omnibus terris est gesta maior; quae gloriosior, quae commendatior hominum[*](erit hominum D) memoriae sempiternae? in huius me tu consili societatem tamquam in equum Troianum cum principibus includis?

non recuso; ago etiam gratias, quoquo animo facis. tanta enim res est ut invidiam istam quam tu in me vis concitare cum laude non comparem. quid enim beatius illis quos tu expulsos a te praedicas et relegatos? qui locus est aut tam desertus aut tam inhumanus qui illos, cum[*](cum ed. Crat. (in mg.): quo codd.: quoquo Angelius) accesserint, non adfari atque appetere videatur? qui homines tam agrestes qui se, cum eos aspexerint, non maximum cepisse vitae fructum putent? quae vero tam immemor posteritas, quae tam ingratae litterae reperientur quae eorum gloriam non immortalitatis memoria prosequantur? tu vero ascribe me talem in numerum.

sed unam rem vereor ne non probes: si enim fuissem[*](in eo fuissem coni. Müller: regnum etiam D), non solum regem sed etiam regnum de re publica sustulissem; et, si meus stilus ille fuisset, ut dicitur, mihi crede, non solum unum actum sed totam fabulam confecissem. quamquam si interfici Caesarem voluisse crimen est, vide, quaeso, Antoni, quid tibi futurum sit, quem et Narbone hoc consilium cum C. Trebonio[*](C. om. V1) cepisse notissimum est et ob eius consili societatem, cum interficeretur Caesar, tum te a Trebonio vidimus sevocari. ego autem—vide[*](video D) quam tecum agam non[*](non om. V) inimice—quod bene cogitasti aliquando, laudo; quod non indicasti, gratias ago; quod non fecisti, ignosco.

virum[*](virum Vcn2: verum n1st) res illa quaerebat. quod si te in iudicium quis adducat usurpetque illud Cassianum, ‘cui bono fuerit,’ vide, quaeso, ne haereas. quamquam illud quidem fuit, ut tu dicebas[*](illud fuit tu ut dicebas quidem V), omnibus bono qui servire nolebant, tibi tamen praecipue qui non modo non servis sed etiam regnas; qui maximo te aere alieno ad aedem Opis liberavisti[*](liberasti n: liberabis V); qui per easdem tabulas innumerabilem pecuniam dissipavisti; ad quem e domo Caesaris tam multa delata sunt; cuius domi[*](domus D) quaestuosissima est falsorum commentariorum et chirographorum officina, agrorum, oppidorum[*](officina ... oppidorum om. V), immunitatium[*](immunitas c: -tatis nst), vectigalium flagitiosissimae nundinae.

etenim quae res egestati et aeri alieno tuo praeter mortem Caesaris subvenire potuisset? nescio quid conturbatus esse[*](mihi esse D) videris: num quid subtimes ne ad te hoc crimen pertinere videatur? libero te metu: nemo credet umquam; non est tuum de re publica bene mereri; habet istius pulcherrimi facti clarissimos viros res publica auctores; ego te tantum gaudere dico, fecisse non arguo. respondi maximis criminibus: nunc[*](nunc ed. R: num Vcns: tunc t) etiam reliquis respondendum est.

castra mihi Pompei atque illud omne tempus obiecisti. quo quidem tempore si, ut dixi, meum consilium[*](diximus consilium V) auctoritasque valuisset, tu hodie egeres, nos liberi essemus; res publica non tot duces et exercitus amisisset. fateor enim me, cum ea quae acciderunt providerem futura[*](providem futuram V), tanta in maestitia fuisse quanta ceteri optimi cives, si idem providissent, fuissent. dolebam, dolebam, patres conscripti, rem publicam vestris quondam meisque consiliis conservatam brevi tempore esse perituram. nec vero eram tam indoctus ignarusque rerum ut frangerer animo propter vitae cupiditatem, quae me manens conficeret angoribus, dimissa molestiis omnibus liberaret. illos[*](illos hos Cus.) ego praestantissimos viros, lumina rei publicae, vivere volebam, tot consularis, tot praetorios, tot honestissimos senatores, omnem praeterea florem nobilitatis ac iuventutis, tum optimorum civium exercitus; qui si viverent, quamvis iniqua condicione pacis—mihi enim omnis pax cum civibus bello civili utilior videbatur—rem publicam hodie teneremus.

quae sententia si valuisset ac non ei maxime mihi quorum ego vitae consulebam spe victoriae elati obstitissent, ut alia omittam, tu certe numquam in hoc ordine vel potius numquam in hac urbe mansisses. at vero Cn. Pompei voluntatem a me alienabat[*](abalienabat D) oratio mea. an ille quemquam plus dilexit, cum ullo aut sermones aut consilia contulit saepius? quod quidem erat magnum, de summa re publica[*](publica om. D) dissentientis[*](dissidentes n) in eadem consuetudine amicitiae permanere. ego quid ille et[*](sed et (et sup. l. in s) ego D: an et ego?) contra ille quid ego sentirem et spectarem videbat. ego incolumitati civium primum, ut[*](ut V: et cns: ac t) postea dignitati possemus[*](possemus om. D), ille praesenti dignitati[*](dignitati om. D) potius consulebat. quod autem habebat uterque quid sequeretur[*](quod sequeretur Lambinus), idcirco tolerabilior erat nostra dissensio.

quid vero ille singularis[*](singularis V: consularis D) vir ac paene divinus de me senserit sciunt qui eum de Pharsalia[*](eum Pharsalica D) fuga Paphum persecuti sunt. numquam ab eo mentio de me nisi honorifica, nisi plena amicissimi desideri, cum me vidisse plus fateretur, se speravisse meliora. et eius viri nomine me insectari audes cuius me amicum[*](me ante amicum om. V1: amicum me coni. Halm), te sectorem[*](sectatorem s2t) esse fateare? sed omittatur bellum illud in quo tu nimium felix fuisti. ne de iocis[*](de iocis Wesenberg: iocis D: totis V) quidem respondebo quibus me in castris usum esse dixisti: erant quidem illa[*](quidem illa Vns: illa quidem ct) castra plena curae; verum tamen homines, quamvis in turbidis rebus sint, tamen, si modo homines sunt, interdum animis relaxantur.

quod autem idem maestitiam meam reprehendit, idem iocum, magno argumento est me in utroque fuisse moderatum.

hereditates[*](hereditates Naugerius (1): -tate V: -tatem D) mihi negasti venire. Vtinam hoc tuum verum crimen esset! plures amici mei et necessarii viverent. sed qui istuc tibi venit in mentem? ego enim amplius sestertium ducentiens acceptum hereditatibus rettuli[*](retuli VD). quamquam in hoc genere fateor feliciorem esse te. me nemo nisi amicus fecit heredem, ut cum illo commodo, si quod erat, animi quidam dolor iungeretur; te is quem tu vidisti numquam, L. Rubrius Casinas fecit heredem[*](fecit heredem del. Madvig (peiore numero)).