Philippicae

cui tu urbi minitaris. Vtinam conere, ut aliquando illud ‘paene’ tollatur! at quam nobilis est tua[*](nobilitata sit tua D) illa peregrinatio! quid prandiorum apparatus, quid furiosam vinolentiam tuam proferam? tua ista detrimenta sunt, illa nostra: agrum Campanum, qui cum de vectigalibus eximebatur ut militibus daretur, tamen infligi magnum rei publicae volnus putabamus, hunc tu compransoribus tuis et conlusoribus dividebas. mimos dico et mimas, patres conscripti, in agro[*](in agro P C D) Campano conlocatos. quid iam querar[*](queror V) de agro Leontino? quoniam quidem hae quondam arationes Campana et Leontina[*](Campani et Leontini D: tria verba abesse malim) in populi Romani patrimonio grandiferae[*](grandifacere D) et fructuosae ferebantur. Medico tria milia iugerum: quid, si[*](quid si V1: quasi V2D) te sanasset[*](sanum fecisset D)? rhetori duo: quid, si te[*](quid si te quidiste V1: quid si c: quasiste V2: quasi nst) disertum facere potuisset.

sed ad iter Italiamque redeamus. deduxisti coloniam Casilinum, quo Caesar ante deduxerat. consuluisti me per litteras de Capua tu quidem, sed idem de Casilino respondissem[*](respondisset V): possesne ubi colonia esset, eo coloniam novam iure deducere. negavi in eam coloniam quae esset[*](quae est D) auspicato deducta, dum esset incolumis, coloniam novam iure deduci: colonos novos ascribi posse rescripsi. tu autem insolentia elatus omni auspiciorum iure turbato Casilinum coloniam deduxisti, quo erat paucis annis ante deducta, ut vexillum tolleres[*](tolleres V, Schol. Cruq. ad Hor. Od. i. 16. 21: videres D), ut aratrum[*](ut aratr. Vc: et aratr. nst, Schol. Cruq.) circumduceres; cuius quidem vomere portam Capuae paene perstrinxisti, ut florentis coloniae territorium minueretur.

ab hac perturbatione religionum advolas in M. Varronis, sanctissimi atque integerrimi viri, fundum Casinatem. quo iure, quo ore? ‘eodem,’ inquies ‘quo in heredum L. Rubri, quo in heredum L. Turseli praedia, quo in reliquas innumerabilis possessiones.’ et si ab hasta, valeat hasta[*](valeat hasta om. D), valeant tabulae, modo Caesaris, non tuae, quibus debuisti, non quibus tu te[*](tute te D) liberavisti. Varronis quidem Casinatem fundum quis venisse dicit, quis hastam istius venditionis vidit, quis vocem praeconis audivit? misisse te[*](tè om. V) dicis Alexandream qui emeret a Caesare; ipsum enim exspectare magnum fuit.

quis vero audivit umquam—nullius autem salus curae pluribus fuit— de fortunis Varronis rem ullam esse detractam? quid? si[*](quid si D: quod V) etiam scripsit ad te Caesar ut redderes, quid satis potest dici de tanta impudentia? Remove gladios parumper illos quos videmus: iam intelleges aliam causam esse hastae Caesaris, aliam confidentiae et temeritatis tuae. non enim te dominus modo illis sedibus[*](aedibus Pluygers) sed quivis amicus, vicinus[*](vicinusvariam lectionem vicinus in mg. archetypi fuisse arbitror: cf. l. 22 et ad xiv. 13), hospes, procurator arcebit. at quam multos dies in ea villa turpissime es[*](es V: est ct: om. ns) perbacchatus! ab hora tertia bibebatur, ludebatur, vomebatur. O tecta ipsa misera, ‘quam dispari domino'—quamquam quo modo iste dominus—sed tamen quam ab[*](a D) dispari tenebantur! studiorum enim suorum M.[*](M. om. V1) Varro voluit illud[*](illud V: esse s: esse illud cnt, fort. recte), non libidinum deversorium.

quae in illa villa antea[*](ante D) dicebantur, quae cogitabantur[*](quae cogitabantur om. D), quae litteris mandabantur! iura populi Romani, monumenta maiorum, omnis sapientiae ratio omnisque doctrinae[*](doctrina D). at vero te inquilino —non enim domino—personabant omnia vocibus ebriorum, natabant pavimenta vino, madebant parietes, ingenui pueri cum meritoriis, scorta inter matres familias versabantur. Casino[*](Casilino D) salutatum veniebant, Aquino, Interamna: admissus est nemo. iure id quidem; in homine enim turpissimo obsolefiebant[*](obsolefiebant V: obsolefaciebant c: obsolebant nst) dignitatis insignia.

cum inde Romam proficiscens ad Aquinum accederet, obviam ei processit, ut est frequens municipium, magna sane multitudo. at iste operta lectica latus per oppidum est[*](est per oppidum D) ut mortuus. stulte Aquinates: sed tamen in via habitabant. quid Anagnini? qui, cum essent devii[*](devii V: devia ei c: devii (-via t) obviam ei nst), descenderunt ut istum, tamquam si esset consul[*](consul V2D: colem V1: consulem Faernus), salutarent. incredibile dictu[*](dictum V: dictu est Ferrarius), sed[*](sed cú uinus add. V: et simul unũ cinus add c, et sermulcinus add. t: simul add. ns: sum vicinus Madvig (corruptelas ex uicinus ortas esse arbitror, cf. ad l. 1 et xiv. 13)) inter omnis constabat neminem esse resalutatum, praesertim cum duos secum Anagninos haberet, mustelam et Laconem, quorum alter gladiorum[*](gladiatorum D) est princeps, alter poculorum.

quid ego illas istius minas contumeliasque commemorem quibus invectus est in Sidicinos, vexavit Puteolanos, quod C. Cassium et[*](et V: quod D) Brutos patronos adoptassent? Magno quidem studio, iudicio, benevolentia, caritate, non, ut te et Basilum, vi et armis, et alios vestri similis quos clientis nemo habere velit, non modo illorum cliens esse[*](esse illorum cliens D). interea dum tu abes, qui dies ille conlegae tui fuit[*](fuit om. D quod tu D), cum illud quod venerari solebas bustum in foro evertit? qua re tibi nuntiata, ut constabat inter eos qui una fuerunt concidisti. quid evenerit postea nescio—metum credo valuisse et arma—conlegam quidem de caelo detraxisti effecistique[*](et fecisti quae D) non tu quidem etiam nunc ut similis[*](ut sit similis D) tui, sed certe ut dissimilis esset sui.

qui vero inde reditus[*](reditus inde D) Romam, quae perturbatio totius urbis! memineramus Cinnam[*](L. Cinam V) nimis potentem, Sullam postea dominantem, modo Caesarem regnantem videramus. erant fortasse gladii, sed[*](sed V: sed ita c: sed tamen nst) absconditi nec ita multi. ista vero quae et quanta barbaria est! agmine quadrato cum gladiis sequuntur; scutorum lecticas[*](scutati milites, lecticas ns) portari videmus. atque his quidem iam inveteratis, patres conscripti, consuetudine obduruimus. Kalendis Iuniis cum in senatum, ut erat constitutum, venire vellemus, metu perterriti repente diffugimus.

at iste, qui senatu non egeret, neque desideravit quemquam et[*](et (del. n2) D: est V: sed Halm) potius discessu nostro laetatus est statimque illa mirabilia facinora effecit. qui chirographa Caesaris defendisset lucri sui causa, is leges Caesaris easque praeclaras, ut rem publicam concutere posset, evertit. numerum annorum provinciis prorogavit; idemque, cum actorum Caesaris defensor esse deberet, et in publicis[*](publicis Vns: publ. actis ct) et in privatis rebus acta Caesaris rescidit. in publicis nihil est lege gravius; in privatis firmissimum est testamentum. leges alias sine promulgatione sustulit, alias ut tolleret promulgavit. testamentum inritum fecit, quod etiam infimis civibus semper obtentum est. signa, tabulas, quas populo Caesar una cum hortis legavit, eas hic partim in hortos Pompei deportavit, partim in villam Scipionis.

et tu in Caesaris memoria diligens, tu illum amas mortuum? quem is honorem maiorem consecutus erat quam ut haberet pulvinar, simulacrum, fastigium, flaminem? est ergo flamen, ut Iovi, ut Marti, ut Quirino, sic divo Iulio M. Antonius? quid igitur cessas? cur non inauguraris[*](inauguraris Halm: inauguraras V: inaugurare D)? sume diem, vide qui te inauguret: conlegae sumus; nemo negabit. O detestabilem hominem, sive quod[*](eo quod V) tyranni[*](tyranni D: Caesaris V) sacerdos es[*](es ẽ V2 in ras.: est D) sive quod mortui! quaero deinceps num hodiernus dies qui sit ignores? nescis heri quartum in circo diem ludorum Romanorum fuisse? te autem ipsum ad populum tulisse ut quintus praeterea dies Caesari tribueretur? cur non sumus praetextati? cur honorem Caesaris tua lege datum deseri patimur? an supplicationes addendo diem[*](die coni. Müller) contaminari passus es, pulvinaria noluisti[*](contaminari noluisti V)? aut undique religionem tolle aut usque[*](aut usque nst: aut ad usque V: actusque c) quaque conserva.

quaeris[*](quaeres D) placeatne mihi pulvinar esse, fastigium, flaminem. mihi vero nihil istorum placet: sed tu qui acta Caesaris defendis quid potes dicere cur alia defendas, alia non cures? Nisi forte vis fateri te omnia quaestu tuo, non illius dignitate metiri. quid ad haec tandem? exspecto enim eloquentiam[*](eloquentiam tuam unus cod. Halmii). disertissimum cognovi avum tuum, at te etiam apertiorem in dicendo. ille numquam nudus est contionatus: tuum hominis simplicis pectus vidimus. respondebisne ad haec, aut omnino hiscere audebis? ecquid reperies ex tam longa oratione mea cui te respondere posse confidas? sed praeterita omittamus.

hunc[*](hunc post diem add. D) unum diem, unum, inquam, hodiernum diem, hoc punctum temporis, quo loquor, defende, si potes. cur armatorum corona senatus saeptus est, cur me tui satellites cum gladiis audiunt, cur valvae Concordiae non patent, cur homines omnium gentium maxime barbaros, Ituraeos[*](Ituraeos del. O. Müller), cum sagittis deducis in forum? praesidi sui causa se facere dicit. non[*](nonne D) igitur miliens perire est melius quam in sua civitate sine armatorum praesidio non posse vivere? sed nullum est istuc, mihi crede, praesidium: caritate te[*](te om. D) et benevolentia civium saeptum oportet esse, non armis.

eripiet et[*](et Vc: om. nst) extorquebit tibi ista populus Romanus, utinam salvis nobis! sed quoquo modo nobiscum egeris, dum istis consiliis uteris, non potes, mihi crede, esse diuturnus. etenim ista tua minime avara coniunx quam ego sine contumelia describo nimium diu debet populo Romano tertiam pensionem. habet populus Romanus ad quos gubernacula rei publicae[*](rei p. D) deferat: qui ubicumque terrarum sunt, ibi omne est rei publicae praesidium vel potius ipsa res publica, quae se adhuc tantum modo ulta[*](ulta b: vita Vt: victa ns) est, nondum recuperavit. habet quidem certe res publica adulescentis nobilissimos paratos defensores. quam volent illi cedant otio consulentes; tamen a re publica revocabuntur. et nomen pacis dulce est et ipsa res salutaris; sed inter pacem et servitutem plurimum interest. pax est tranquilla libertas, servitus postremum malorum omnium, non modo bello sed morte etiam repellendum[*](repellenda Isid. Origg. ii. 29. 13).

quod si se ipsos illi nostri liberatores e conspectu nostro abstulerunt, at exemplum facti reliquerunt. illi quod nemo fecerat fecerunt. Tarquinium Brutus bello est persecutus, qui tum rex fuit cum esse Romae[*](Romae Muretus: Roma te V (-ae. tę. V2): Romae regem D) licebat; Sp. Cassius, Sp. Maelius, M. Manlius propter suspicionem regni appetendi sunt necati: hi primum[*](primum V: primi D) cum gladiis non in regnum appetentem, sed in regnantem impetum fecerunt. quod cum ipsum factum per se praeclarum est atque divinum[*](est atque div. V: atque div. est D), tum expositum ad imitandum est[*](est V: si n1s2: sit c: sic n2: sed s1: om. t), praesertim cum illi eam gloriam consecuti sint quae vix caelo capi posse videatur. etsi enim satis in ipsa conscientia pulcherrimi facti fructus erat, tamen mortali[*](mortali mortali immortali V: om. D) immortalitatem non arbitror[*](arbitror esse V (malo numero)) contemnendam.

recordare igitur[*](igitur om. D) illum, M. Antoni, diem quo dictaturam sustulisti; pone ante oculos laetitiam senatus populique Romani; confer cum hac nundinatione[*](hac nundinatione Lambinus (hac immani nund. A. Augustinus): hac in manum latione V: nũmatione D) tua tuorumque: tum intelleges quantum inter laudem et lucrum[*](laudem et lucrum D: lucrum et laudem V (peiore numero)) intersit. sed nimirum, ut quidam morbo aliquo et sensus stupore suavitatem cibi non sentiunt, sic libidinosi, avari, facinerosi verae laudis gustatum[*](gustatum Vc: gustum nst) non habent. sed si te laus adlicere ad recte faciendum non potest, ne metus quidem a foedissimis factis potest avocare? iudicia non metuis: si propter innocentiam, laudo; sin propter vim, non intellegis, qui isto modo iudicia non timeat, ei quid[*](intellegeris qui ... et quid V1: intellegis ei qui ... quid V2D: corr. Muretus) timendum sit?

quod si non metuis viros fortis egregiosque civis, quod a corpore tuo prohibentur armis, tui te, mihi crede, diutius non ferent. quae est autem vita[*](vita Vc: multas nst) dies et noctes timere[*](timere ct: timer V1: timeri V2ns) a suis? Nisi vero aut maioribus habes beneficiis obligatos quam ille quosdam habuit ex eis a quibus est interfectus, aut tu es ulla re cum eo[*](eo V: illo D) comparandus. fuit in illo ingenium, ratio, memoria, litterae, cura[*](litterae, cura Vc: litteratura nst), cogitatio, diligentia; res bello gesserat, quamvis rei publicae calamitosas, at tamen magnas; multos annos regnare meditatus, magno labore, magnis[*](magnis D: magmultis V1: multis V2) periculis quod cogitarat[*](cogitabat V) effecerat; muneribus, monumentis, congiariis, epulis multitudinem imperitam delenierat[*](delenierat Garatoni: deleniebat V: lenierat D); suos praemiis, adversarios clementiae specie devinxerat. quid multa? attulerat[*](quid ... attulerat om. V1) iam liberae civitati partim metu partim patientia consuetudinem serviendi.

cum illo ego te dominandi cupiditate conferre possum, ceteris vero rebus nullo modo comparandus es[*](es comparandus D). sed ex plurimis malis quae ab illo rei publicae sunt inusta hoc tamen boni est[*](boni est V2D: bonis et V1: boni exstitit Koch) quod didicit iam populus Romanus quantum cuique crederet, quibus se committeret, a quibus caveret. haec non[*](haec igitur non D) cogitas, neque[*](neque V: nec D (ita l. 11)) intellegis satis esse viris fortibus didicisse quam sit re[*](re om. D) pulchrum, beneficio gratum, fama gloriosum tyrannum occidere? an[*](an V: et D), cum illum homines non tulerint, te ferent?

certatim posthac, mihi crede, ad hoc opus curretur neque occasionis tarditas exspectabitur.

respice, quaeso, aliquando rem publicam, M. Antoni, quibus[*](respice ... quibus D: respice quaeso aliquibus V med. omissis: respice quaeso aliquando quibus Halm: resipisce q. a. q. Seidler) ortus sis, non quibuscum vivas considera: mecum, ut voles[*](ut voles D: utivles V: uti voles Halm cum re p. redi D): redi cum re publica in gratiam. sed de te tu[*](tu ipse D) videris; ego de me ipse[*](ipse V: ipso cns: ipse ipso t) profitebor. defendi rem publicam adulescens, non deseram[*](deseram sextimescam tuos V1 (e coll. mea) med. omissis, unde extimescam coni. Nohl) senex: contempsi Catilinae gladios, non pertimescam tuos. quin etiam corpus libenter obtulerim, si repraesentari morte mea libertas civitatis potest, ut aliquando dolor populi Romani pariat quod iam diu parturit[*](parturii D)! etenim si abhinc annos prope viginti hoc ipso in templo negavi posse mortem immaturam esse consulari, quanto verius nunc[*](nunc Vc: non nt: om. s) negabo seni? mihi vero, patres conscripti, iam etiam optanda mors est, perfuncto rebus eis quas adeptus sum quasque gessi. duo modo haec opto, unum ut[*](adeptus ... unum, ut om. V1) moriens populum Romanum liberum relinquam—hoc mihi maius ab dis immortalibus dari nihil potest—alterum ut ita cuique eveniat ut de re publica quisque mereatur.