Philippicae

si, ut[*](si ut h: sicut cett.) ex litteris quae recitatae sunt, patres conscripti, sceleratissimorum hostium exercitum caesum fusumque[*](fusum caesumque Nonius p. 312) cognovi, sic, id quod et omnes maxime optamus et ex[*](et ex Naugerius (1): ex codd.) ea victoria quae parta est consecutum arbitramur, D. Brutum egressum iam Mutina esse[*](esse si hosv) cognossem[*](cognossem b: cognovissem cett.), propter cuius periculum ad saga issemus, propter eiusdem salutem redeundum ad pristinum vestitum sine ulla dubitatione censerem. ante vero quam sit ea res quam avidissime civitas exspectat adlata, laetitia frui[*](laetitia frui b: laetitiae risus (rursus s1) cett.) satis est maximae praeclarissimaeque pugnae; reditum ad vestitum confectae victoriae reservate[*](reservate hv: reservare bos: servare t).

confectio autem huius belli est D. Bruti salus. quae autem est ista sententia ut in hodiernum diem vestitus mutetur, deinde cras sagati prodeamus? nos vero cum semel ad eum quem cupimus optamusque vestitum redierimus, id agamus ut eum in perpetuum retineamus. nam hoc quidem cum turpe est, tum ne dis quidem immortalibus gratum, ab eorum aris ad quas togati adierimus, ad saga sumenda discedere.

atque animadverto, patres conscripti, quosdam huic favere sententiae quorum ea mens idque consilium est ut, cum videant gloriosissimum illum D. Bruto futurum diem quo die propter eius salutem redierimus, hunc ei fructum eripere cupiant, ne memoriae posteritatique prodatur propter unius civis periculum populum Romanum ad saga isse, propter eiusdem salutem redisse ad togas. tollite hanc: nullam tam pravae sententiae causam reperietis. vos vero, patres conscripti, conservate auctoritatem vestram, manete in sententia, tenete vestra memoria quod saepe ostendistis, huius totius belli in unius viri fortissimi et maximi vita positum esse discrimen.

ad D. Brutum liberandum legati missi principes civitatis qui illi hosti ac parricidae denuntiarent ut a Mutina discederet; eiusdem D. Bruti conservandi gratia consul sortitu[*](sortitu bosv: sortiti ht) ad bellum profectus A. Hirtius, cuius imbecillitatem valetudinis animi virtus et spes victoriae confirmavit; Caesar, cum exercitu per se comparato cum primum his[*](cum primum his scripsi: cum primis codd.: cum prius Müller: compressis coni. Halm) pestibus rem publicam liberasset, ne quid postea sceleris oreretur profectus est ad eundem Brutum liberandum vicitque dolorem aliquem domesticum patriae caritate.

quid C. Pansa egit aliud dilectibus habendis, pecuniis comparandis[*](pecunia comparanda b), senatus consultis faciendis gravissimis in Antonium, nobis cohortandis, populo Romano ad causam libertatis vocando, nisi ut D. Brutus liberaretur[*](Brutum liberaret h)? A quo populus Romanus frequens ita salutem D. Bruti una voce depoposcit ut eam non solum commodis suis sed etiam necessitati victus anteferret. quod sperare nos quidem debemus, patres conscripti, aut inibi esse aut iam esse confectum: sed[*](sed Manutius: et codd.) spei fructum rei convenit et evento[*](evento b: vento t: eventui (-tu s1) hosv) reservari ne aut deorum immortalium beneficium festinatione praeripuisse aut vim fortunae stultitia contempsisse videamur.

sed quoniam significatio vestra satis declarat quid hac de re sentiatis, ad litteras veniam quae sunt a consulibus[*](consulibus Ferrarius: cõs. (consule v) codd.) et a pro praetore missae, si pauca ante quae ad ipsas litteras pertineant dixero. imbuti gladii sunt, patres conscripti, legionum exercituumque nostrorum vel madefacti potius duobus[*](duobus Ferrarius: de duobus duorum t: duobus duorum b: duorum hosv) consulum, tertio Caesaris proelio. si hostium fuit ille sanguis, summa militum pietas: nefarium scelus, si[*](si o: om. cett.) civium. quo usque igitur is qui omnis hostis scelere superavit nomine hostis carebit? nisi mucrones etiam nostrorum militum tremere voltis dubitantis[*](dubitantis bt: dubitatis cett.) utrum in cive an in hoste figantur. supplicationem decernitis: hostem non appellatis[*](decernis... appellas b).

gratae vero nostrae dis immortalibus gratulationes erunt, gratae victimae, cum interfecta sit civium multitudo! ‘de improbis’ inquit ‘et audacibus.’ nam sic eos appellat clarissimus vir: quae sunt urbanarum maledicta litium, non inustae belli internecini notae[*](inustae belli internecini notae Ferrarius: in iusta evelli inter necti nota s: iniusta evelli internecuno te otv: iniusta evelluntur nec uno te h: iniuste belli interiectionis b). testamenta, credo, subiciunt aut eiciunt vicinos aut adulescentulos circumscribunt: his enim vitiis adfectos et talibus malos aut[*](aut Halm: et Poggius: om. codd.) audacis appellare consuetudo solet[*](his... solet del. Piuygers).

bellum inexpiabile infert quattuor consulibus unus omnium latronum taeterrimus; gerit idem bellum cum senatu populoque Romano; omnibus—quamquam ruit ipse suis cladibus—pestem, vastitatem, cruciatum, tormenta denuntiat: Dolabellae ferum et immane facinus quod nulla barbaria posset agnoscere, id suo consilio factum esse testatur; quaeque esset facturus in hac urbe, nisi eum hic[*](hic bt: hinc hosv) ipse Iuppiter ab hoc templo atque moenibus reppulisset, declaravit in Parmensium calamitate, quos optimos viros honestissimosque homines, maxime cum auctoritate huius ordinis populique Romani dignitate coniunctos, crudelissimis exemplis interemit propudium[*](propudium b, Ferrarius: proludium cett.) illud et portentum, L. Antonius, insigne odium omnium hominum vel, si etiam di oderunt[*](oderunt ost: oderint bhv) quos oportet, deorum[*](deorum om. hos).

refugit animus, patres conscripti, eaque dicere reformidat[*](reformidat Naugerius (2): formidat codd.) quae L. Antonius in Parmensium liberis et coniugibus effecerit. quas enim turpitudines Antonii libenter cum dedecore[*](cum dedecore hoc loco habent bhosv, post subierunt t: om. codd. Ferrarii) subierunt, easdem per vim laetantur aliis se intulisse. sed vis calamitosa est quam illis obtulerunt[*](obtulerunt t: intulerunt cett.): libido flagitiosa qua Antoniorum oblita est vita. est igitur quisquam qui hostis appellare non audeat quorum scelere crudelitatem Carthaginiensium victam esse fateatur? qua enim in urbe tam immanis Hannibal capta quam in Parma surrepta Antonius? nisi forte huius coloniae et ceterarum in quas eodem est animo non est hostis putandus.

si vero coloniarum et municipiorum sine ulla dubitatione hostis est, quid tandem huius censetis urbis quam ille ad explendas[*](explendas bo: expiandas htv) egestates latrocini sui concupivit, quam iam peritus metator et callidus decempeda sua Saxa diviserat? recordamini, per deos immortalis! patres conscripti, quid hoc biduo timuerimus a domesticis hostibus[*](hostibus id est, qui intra moenia hostes sunt add. codd., del. Ferrarius) rumoribus improbissimis dissipatis. quis liberos, quis coniugem aspicere poterat sine fletu? quis domum, quis tecta, quis larem familiarem? aut foedissimam mortem omnes aut miserabilem fugam cogitabant. haec a quibus timebantur, eos hostis appellare dubitamus? gravius si quis attulerit nomen, libenter adsentiar: hoc volgari contentus vix sum, leviore non utar.

itaque cum supplicationes iustissimas ex eis litteris quae recitatae sunt decernere debeamus, Serviliusque decreverit, augebo omnino numerum dierum, praesertim cum non uni, sed tribus ducibus sint decernendae. sed hoc primum faciam ut imperatores[*](imperat. hoc loco suppl. Poggius, post sumus hab. b (e coll. mea): om. cett.) appellem eos quorum virtute, consilio, felicitate maximis periculis servitutis atque interitus liberati sumus. etenim cui viginti his annis supplicatio decreta est ut non imperator appellaretur aut minimis rebus gestis aut plerumque nullis? quam ob rem aut supplicatio ab eo qui ante dixit decernenda non fuit aut usitatus honos pervolgatusque tribuendus eis quibus etiam novi singularesque debentur.

an[*](an b, Muretus: at cett.) si quis Hispanorum aut Gallorum aut Threcum mille aut duo milia occidisset, illum[*](illum o: unum hst: om. b: eum Muretus) hac consuetudine quae increbruit imperatorem appellaret senatus: tot legionibus caesis, tanta multitudine hostium interfecta—ita, inquam[*](ita inquam Manutius: dico inquam os: dico ita inquam bhtv: hostium dico? Ita inquam duo codd. (?) Vrsini), hostium, quamvis hoc isti hostes domestici nolint—clarissimis ducibus supplicationum honorem[*](supplicationum honorem b, Ferrarius: -onem honorum os: -onem bonorum tv) tribuemus, imperatorium nomen adimemus? quanto enim honore, laetitia, gratulatione in hoc templum ingredi debent illi ipsi huius urbis liberatores, cum hesterno die propter eorum res gestas me ovantem et prope triumphantem populus Romanus in Capitolium domo tulerit, domum inde reduxerit?

is enim demum est mea quidem sententia iustus triumphus ac verus, cum bene de re publica meritis testimonium a consensu civitatis datur. nam sive in communi gaudio populi Romani uni gratulabantur, magnum iudicium, sive uni[*](uni om. s, Ferrarius) gratias agebant, eo maius, sive utrumque, nihil magnificentius cogitari[*](cogitari bos: excog. htv) potest.

tu igitur ipse de te? dixerit quispiam. equidem invitus, sed iniuriae dolor facit me praeter consuetudinem gloriosum. nonne satis est ab hominibus virtutis ignaris gratiam bene merentibus non referri? etiam in eos qui omnis suas curas in rei publicae salute defigunt, crimen et invidia quaeretur[*](crimen et invidia quaeretur scripsi: impetus crimen queretur t: in peius (impetus b) crimen invidia quereretur (queretur b) cett.: crimen invidiaque quaeretur Faernus: impetus crimenque quaer. Madvig (varia lectio in peius = impetus e § 15 huc illata turbas dedit, cf. ii. 104, 106))?

scitis enim per hos dies creberrimum fuisse sermonem, me parilibus[*](Parilibus t: per Idus Quint. bhov), qui dies hodie est, cum fascibus descensurum. in aliquem credo hoc gladiatorem aut latronem aut Catilinam esse conlatum[*](conlatum Halm: consultum hosv: consulatum (-sult- b) bt), non in eum qui ne quid tale in re publica fieri posset effecerit. an vero[*](an vero scripsi: an ut (i. e. ũ pro ů) codd.: an Faernus) ego qui Catilinam haec molientem sustulerim, everterim, adflixerim, ipse exstiterim[*](exsisterem Manutius) repente Catilina? quibus auspiciis istos fascis augur acciperem, quatenus haberem, cui traderem? quemquamne[*](quaequam bs: quamquam nec cett.: corr. Ferrarius) fuisse tam sceleratum qui hoc fingeret, tam furiosum[*](furiosum fuit t: fatuum coni. Halm) qui crederet? Vnde igitur ista suspicio vel[*](vel vel fusum (i e. furiosum) t: vel susum b: vel summum coni. Halm) potius unde iste sermo.

cum, ut scitis, hoc triduo vel quadriduo tristis a Mutina fama manaret, inflati laetitia atque insolentia impii cives unum se in locum, ad illam curiam furiis[*](curiam furiis Madvig: furiam viribus b1: curiam iuris (vel viris) t: curiam viribus cett.) potius suis quam rei publicae infelicem congregabant. ibi cum consilia inirent de caede nostra partirenturque inter se qui Capitolium, qui rostra[*](rostra Faernus: ostia s: hostia cett.), qui urbis portas occuparent, ad me concursum futurum civitatis putabant. quod ut cum invidia mea fieret et cum vitae etiam periculo, famam istam fascium dissipaverunt; fascis ipsi ad me delaturi fuerunt. quod cum esset quasi mea voluntate factum, tum in me impetus[*](impetusin mg. archetypi erat, nisi fallor, in peius, cf. § 13 et ii §§ 104, 106) conductorum hominum quasi in tyrannum parabatur; ex quo caedes esset vestrum omnium consecuta. quae[*](quaefort. quod (quod pro sed hab. os ante suo)) res patefecit, patres conscripti, sed suo tempore totius[*](totius bs: totiusque hotv) huius sceleris fons aperietur.

itaque P. Apuleius, tribunus plebis, meorum omnium consiliorum periculorumque iam inde a consulatu meo testis, conscius, adiutor, dolorem ferre non potuit doloris mei: contionem habuit maximam populo Romano unum atque idem sentiente. in qua contione cum me pro summa nostra coniunctione et familiaritate liberare suspicione fascium vellet, una voce cuncta contio declaravit nihil esse a me umquam de re publica nisi optime cogitatum. post hanc habitam contionem duabus tribusve horis optatissimi nuntii et litterae venerunt: ut idem dies non modo iniquissima me invidia liberarit[*](liberaret codd.: corr. Manutius) sed etiam celeberrima populi Romani gratulatione auxerit.

haec interposui, patres conscripti, non tam ut pro me dixerim[*](dicerem mg. Cratandri)—male enim mecum ageretur, si parum vobis essem sine defensione purgatus—quam ut quosdam nimis ieiuno animo et angusto monerem, id quod semper ipse fecissem, uti excellentium civium virtutem imitatione dignam, non invidia putarent. Magnus est in re publica campus, ut sapienter dicere M. Crassus[*](dicere M. scripsi: dicerẽ t: dicere cett.: dicere L. coni. Halm) solebat, multis apertus cursus ad laudem. Vtinam quidem illi principes viverent qui me post meum consulatum, cum eis ipse cederem, principem non inviti videbant! hoc vero tempore in tanta inopia constantium et fortium consularium quo me dolore adfici creditis, cum alios male sentire, alios nihil omnino curare videam, alios parum constanter in suscepta causa permanere sententiamque suam non semper utilitate rei publicae, sed tum[*](tum (cum Naugerius (1)) spe tum Halm Naugerium secutus: tum spectum t: conspecto (-tu h) cett.) spe tum timore moderari?

quod si quis de contentione principatus laborat, quae nulla esse debet, stultissime facit, si vitiis cum virtute contendit; ut enim cursu cursus, sic in viris fortibus virtus virtute superatur. tu, si ego de re publica optime sentiam, ut me vincas, ipse pessime senties? aut[*](aut nam t: fort. num bonorum ad me t), si ad me bonorum concursum fieri videbis, ad te improbos invitabis? nollem, primum rei publicae causa, deinde etiam dignitatis tuae. sed si principatus ageretur, quem numquam expetivi, quid tandem mihi esset[*](esset om. t) optatius? ego enim malis sententiis vinci non possum, bonis forsitan possim et libenter.

haec populum Romanum videre, animadvertere, iudicare quidam moleste ferunt. poteratne fieri ut non proinde[*](proinde t: perinde cett.) homines de[*](de suppl. Ferrarius) quoque ut quisque mereretur iudicarent? Vt enim de universo senatu populus Romanus verissime iudicat nullis rei publicae temporibus hunc ordinem firmiorem aut fortiorem fuisse, sic de uno quoque nostrum et maxime qui hoc loco sententias dicimus sciscitantur omnes, avent audire quid quisque senserit: ita de quoque[*](diu quoque s: de uno quoque hv) ut quemque meritum arbitrantur existimant.

memoria tenent me ante diem xiii[*](xiii Budaeus: xiiii codd.). Kalendas Ianuarias principem revocandae libertatis fuisse; me ex Kalendis Ianuariis ad hanc horam invigilasse rei publicae; meam domum measque auris dies noctesque[*](noctesque t: et noctes cett.) omnium praeceptis monitisque patuisse; meis litteris, meis nuntiis, meis cohortationibus omnis qui ubique essent ad patriae praesidium excitatos; meis sententiis a Kalendis Ianuariis numquam legatos ad Antonium; semper illum hostem, semper hoc bellum, ut ego qui omni tempore verae pacis auctor fuissem huic essem nomini pestiferae pacis inimicus; idem P.