Philippicae

A principio huius belli, patres conscripti, quod cum impiis civibus consceleratisque suscepimus, timui ne condicio insidiosa pacis libertatis recuperandae studia restingueret. dulce enim etiam nomen est pacis, res vero ipsa cum[*](cum tum V: tamen b) iucunda tum salutaris. nam nec privatos focos nec publicas leges videtur nec libertatis iura cara habere quem discordiae, quem caedes civium, quem bellum civile delectat, eumque ex numero hominum eiciendum, ex finibus humanae naturae exterminandum puto. itaque sive Sulla sive Marius sive uterque sive Octavius sive Cinna sive iterum Sulla sive alter Marius et Carbo sive qui[*](qui V1: quis V2D) alius civile bellum optavit, eum detestabilem civem rei publicae natum iudico.

nam quid ego de proximo dicam cuius acta defendimus, auctorem[*](auctorem V: cum auctorem D: actorem cod. Amst., ed. Campani (cf. ii. 96) fatemur Vt: fateamur cett.) ipsum iure caesum fatemur? nihil igitur hoc cive, nihil hoc homine taetrius, si aut civis aut homo habendus est, qui civile bellum concupiscit. sed hoc primum videndum est, patres conscripti, cum omnibusne pax esse possit an sit aliquod bellum inexpiabile[*](expiabile D), in quo pactio pacis lex sit servitutis. pacem cum Scipione Sulla sive faciebat sive simulabat[*](sive simulabat om. D), non erat desperandum, si convenisset, fore aliquem tolerabilem statum civitatis. Cinna si concordiam cum Octavio confirmare voluisset, hominum in re publica sanitas remanere potuisset[*](hominum ... potuisset om. V1). proximo bello si aliquid de summa gravitate Pompeius, multum de cupiditate Caesar remisisset[*](dimisisset D), et pacem stabilem et aliquam rem publicam nobis habere licuisset. hoc vero quid est? cum Antoniis pax potest esse? cum Censorino, Ventidio, Trebellio, Bestia, Nucula, Munatio[*](Munatio Vn2s: T. Mun. bn1tv), Lentone, Saxa? exempli causa paucos nominavi: genus infinitum immanitatemque ipsi cernitis reliquorum[*](reliquorum V: belli quorum D (cf. § 47)).

addite illa naufragia Caesaris amicorum, Barbas Cassios, Barbatios, Polliones[*](Poliones D); addite Antoni conlusores et sodalis, Eutrapelum, Melam, Pontium[*](Pontium om. V), Caelium, Crassicium, Tironem, mustelam, Petusium[*](Petusium V: pestutum t: peditum cett.): comitatum relinquo[*](reliquos omitto (nomino v) duces.), duces nomino. huc[*](Huc nstv) accedunt alaudae ceterique veterani, seminarium iudicum decuriae tertiae, qui suis rebus exhaustis, beneficiis Caesaris devoratis, fortunas nostras concupiverunt.

O fidam dexteram Antoni qua ille plurimos civis trucidavit, o ratum religiosumque foedus quod cum Antoniis[*](cum Antoniis (-aniis t) bt: cum Antonio V: can l: cum ns: cum his v) fecerimus! hoc si Marcus violare conabitur, Luci eum sanctitas a scelere revocabit. illis locus si in hac urbe fuerit, ipsi urbi[*](urbi ipsi D) locus non erit. Ora vobis eorum ponite[*](vobis eorum ponite V: vobis ponite eorum p. c. (sine p. c. b) bns: eorum p. c. ponite vobis t) ante oculos et maxime Antoniorum; incessum, aspectum, voltum, spiritum, latera tegentis alios, alios praegredientis amicos. quem vini anhelitum, quas contumelias fore censetis minasque verborum! Nisi forte eos pax ipsa leniet maximeque, cum in hunc ordinem venerint, salutabunt benigne, comiter appellabunt unum quemque nostrum.

non recordamini, per deos immortalis! quas in eos[*](per deos ... eos D: om. V1: quas in eos V2) sententias dixeritis? Acta M. Antoni rescidistis; leges refixistis; per vim et contra auspicia latas decrevistis; totius Italiae dilectus[*](dilectum D) excitavistis; conlegam et scelerum socium[*](socium scelerum D) omnium hostem iudicavistis. cum hoc quae pax potest esse? Hostis si esset externus[*](si esset externus hostis D tamen id D), id ipsum vix talibus factis, sed posset aliquo modo. Maria, montes, regionum magnitudines interessent; odisses eum quem non videres. hi in oculis haerebunt et, cum licebit, in faucibus; quibus enim saeptis tam immanis beluas continebimus? at incertus exitus belli. est[*](est ÷est s: est. Est n) omnino fortium virorum, quales vos esse debetis, virtutem[*](virtute D) praestare—tantum enim possunt— fortunae culpam non extimescere.

sed quoniam ab hoc ordine non fortitudo solum verum etiam sapientia postulatur—quamquam vix videntur haec posse seiungi, seiungamus tamen—fortitudo dimicare iubet, iustum odium incendit, ad confligendum impellit, vocat ad periculum: quid sapientia? cautioribus utitur consiliis, in posterum providet, est omni ratione tectior[*](tectior V1t: rectior b: protectior V2 cett, Zielinski). quid igitur censet[*](censes V)? parendum est enim atque id optimum iudicandum quod sit[*](sit est coni. Halm) sapientissime constitutum. si hoc praecipit ne quid vita existimem antiquius, ne decernam capitis periculo, fugiam omne discrimen, quaeram ex ea: ‘etiamne, si erit[*](si erit V1b: fuerit cett.), cum id fecero, serviendum?’ si adnuerit, ne ego sapientiam istam, quamvis sit erudita, non[*](erudita non V: eruditam tv: erudita cett.) audiam. sin responderit: ‘tu vero ita vitam corpusque servato[*](servato om. V, unde tu vero tuere ita coni. Halm, tuere ita (sine tu vero) Madvig), ita fortunas, ita rem familiarem, ut haec libertate posteriora[*](posteriora libertate D itaque his] atque iis nst) ducas itaque his uti velis, si libera re publica[*](liberare r. p. n1st) possis, nec pro his libertatem, sed pro libertate haec proicias tamquam pignora iniuriae,’ tum sapientiae vocem audire videar eique uti[*](ut D) deo paream.

itaque si receptis illis esse possumus[*](possumus esse D) liberi, vincamus odium pacemque patiamur; sin otium[*](sin otium V: sin ius ns: si vis bt) incolumibus eis esse nullum potest, laetemur decertandi oblatam esse fortunam. aut enim interfectis illis[*](interfectis illis del. Faernus) fruemur victrice re publica aut oppressi—quod omen avertat Iuppiter!—si non spiritu, at virtutis laude vivemus.

at enim nos M. Lepidus[*](M. lepidus s: om. cett. (om. imperator s)), imperator iterum, pontifex maximus, optime proximo civili bello de re publica meritus, ad pacem adhortatur. nullius apud me, patres conscripti, auctoritas maior est quam M. Lepidi vel propter ipsius virtutem vel propter familiae dignitatem. accedunt eodem multa privata magna eius in me merita, mea[*](ac mea V2D) quaedam officia[*](officia om. D) in illum. maximum vero eius beneficium numero quod hoc animo in rem publicam est, quae mihi vita mea semper fuit carior.

nam cum Magnum Pompeium, clarissimum adulescentem, praestantissimi viri filium, auctoritate adduxit ad pacem[*](pacem V: urbem D) remque publicam sine armis maximo civilis belli periculo liberavit, tum me eius beneficio plus quam pro virili parte obligatum puto[*](putet V1: putavi coni. Halm). itaque et honores ei[*](ei et honores D) decrevi quos potui amplissimos, in quibus mihi vos estis adsensi, nec umquam de illo et sperare optime et loqui destiti. Magnis et multis pignoribus M. Lepidum res publica inligatum[*](obligatum D) tenet. summa nobilitas est, omnes honores[*](honores V, Cus.: honor ei t: honor est s1: honor ei (eius n) est bns2), amplissimum sacerdotium, plurima urbis ornamenta, ipsius[*](orn. ipsius, Halm), fratris maiorumque monumenta; probatissima uxor, optatissimi liberi, res familiaris cum ampla tum casta a cruore civili. nemo ab eo civis violatus, multi eius[*](eius om. D) beneficio et misericordia liberati. talis igitur vir et civis opinione labi potest, voluntate a re publica dissidere nullo pacto potest. pacem volt M.

Lepidus[*](M. om. Vb). praeclare, si talem potest efficere qualem nuper effecit[*](efficit Vt), qua pace Cn. Pompei filium res publica aspiciet suoque sinu complexuque recipiet, neque solum illum, sed cum illo se ipsam sibi restitutam putabit[*](putabit V1b1: putavit cett.). haec causa fuit cur[*](cur ei Lambinus) decerneretis statuam in rostris cum inscriptione praeclara, cur absenti triumphum. quamquam enim magnas res bellicas gesserat et triumpho dignas, non erat tamen[*](tamen om. V) ei tribuendum quod nec L. Aemilio nec Aemiliano Scipioni nec superiori Africano nec Mario nec Pompeio, qui maiora bella gesserunt, sed quod silentio[*](silentio sapientia Pluygers) bellum civile confecerat, cum[*](cum om. D) primum licuit, honores in eum maximos contulistis.

existimasne igitur, M. Lepide, qualem Pompeium res publica habitura sit civem, talis futuros in re publica[*](in re p. om. D) Antonios? in altero pudor, gravitas, moderatio, integritas; in illis—et cum hos compello, praetereo animo[*](animo omnino Ferrarius) ex grege latrocini neminem—libidines, scelera, ad omne facinus immanis audacia. deinde vos obsecro[*](obsecro vos D), patres conscripti, quis hoc vestrum non videt quod Fortuna ipsa quae dicitur caeca vidit[*](videt D)? salvis enim actis Caesaris quae concordiae causa defendimus Pompeio sua domus patebit, eamque non minoris quam emit Antonius redimet; redimet, inquam, Cn. Pompei domum filius. O rem acerbam[*](O rem acerbamhic deficit V (cf. ad xi. 17))! sed haec satis diu multumque defleta sunt. decrevistis tantam pecuniam Pompeio quantam ex bonis patriis in praedae dissipatione inimicus victor redegisset.

sed hanc mihi dispensationem pro paterna necessitudine et coniunctione deposco: redimet hortos, aedis, urbana quaedam quae possidet Antonius. nam argentum, vestem, supellectilem, vinum amittet aequo animo, quae ille helluo dissipavit. Albanum, Formianum[*](Formianum t: Firmianum (-manum s) cett.) a Dolabella recuperabit; etiam ab Antonio Tusculanum; eique qui nunc Mutinam oppugnant, D. Brutum obsident, de Falerno Anseres depellantur[*](depellantur n1st et Servius ad Ecl. ix. 36: depellentur bn2). sunt alii plures fortasse, sed mea[*](sed mea ns: de mea b: mea tv: sed de mea Naugerius (2): fort. sed e mea) memoria dilabuntur[*](dilabunturfort. elabuntur). ego etiam eos dico qui hostium numero non sunt Pompeianas possessiones quanti emerint filio reddituros.

satis inconsiderati fuit, ne dicam audacis, rem ullam ex illis attingere; retinere vero quis poterit clarissimo domino restituto? an is non reddet qui domini patrimonium circumplexus quasi thesaurum[*](thesaurum om. t) draco, Pompei servus, libertus Caesaris, agri Lucani possessiones occupavit? atque illud septiens miliens quod adulescenti, patres conscripti, spopondistis, ita discribetur ut videatur a vobis Cn. Pompei filius in patrimonio suo conlocatus. haec senatus: reliqua populus Romanus in ea familia quam vidit amplissimam persequetur, in primis paternum auguratus locum, in quem[*](in quem codd. Ferrarii: in q~ p: in que t: in quo nsv: om. b) ego eum, ut quod a patre accepi filio reddam, mea nominatione cooptabo. Vtrum igitur augurem Iuppiter optimus maximus[*](luppiter Opt. Maximus Pluygers: i. o. m. bnst: iovis maximi vp: lovis Opt. Max. Poggius) cuius interpretes internuntiique constituti sumus[*](nos post sumus add. Madvig), utrum populus Romanus libentius sanciet, Pompeiumne an[*](-ne an tv: ne bns) Antonium? mihi quidem numine deorum immortalium videtur hoc fortuna voluisse ut actis Caesaris firmis ac ratis Cn. Pompei filius posset et dignitatem et fortunas patrias recuperare.

ac ne illud quidem silentio, patres conscripti, praetereundum puto quod clarissimi viri legati, L. Paulus, Q. Thermus, C. Fannius, quorum habetis cognitam voluntatem in rem publicam eamque perpetuam atque constantem, nuntiant se Pompei conveniendi causa divertisse Massiliam eumque cognovisse paratissimo animo ut cum suis copiis iret ad Mutinam, ni vereretur ne[*](ni vereretur ne om. b) veteranorum animos offenderet. est vero eius patris filius qui sapienter faciebat non minus multa quam fortiter. itaque intellegitis et animum ei praesto[*](praesto om. t) fuisse nec consilium defuisse. atque etiam hoc M. Lepido providendum est ne quid adrogantius quam eius mores ferunt facere videatur.

si[*](si nsv: sive t: sine b) enim nos exercitu terret, non meminit illum exercitum senatus populique Romani atque universae rei publicae esse, non suum. at uti[*](uti b1n2: ubi cett.) potest pro suo. quid tum? omniane bonis viris quae facere possunt facienda sunt, etiamne si turpia, si perniciosa erunt, si facere omnino non licebit? quid autem turpius aut foedius aut quod minus deceat quam contra senatum, contra civis, contra patriam exercitum ducere? quid vero magis vituperandum quam id facere quod non liceat? licet[*](licet bn2: liceat cett.) autem nemini contra patriam ducere exercitum; si quidem licere id dicimus quod legibus, quod more maiorum institutisque conceditur. neque enim, quod quisque potest, id ei licet, nec, si non obstatur, propterea etiam permittitur. tibi enim exercitum, Lepide, tam quam[*](tamquam codd.: corr. Halm) maioribus tuis patria pro se dedit. hoc tu arcebis hostem, finis imperi propagabis: senatui populoque Romano parebis, si quam ad aliam rem te forte traduxerit.

haec si cogitas, es[*](cogitas es b: cogitasses cett.:) M. Lepidus, pontifex maximus, M. Lepidi, pontificis maximi, pronepos; sin hominibus tantum licere iudicas quantum possunt, vide ne alienis exemplis eisque recentibus uti quam et antiquis et domesticis malle videare. quod si auctoritatem interponis sine armis, magis equidem laudo, sed vide ne hoc ipsum non sit necesse. quamquam enim est tanta in te auctoritas quanta debet in homine nobilissimo, tamen senatus se ipse non contemnit, nec vero fuit umquam gravior, constantior, fortior[*](fortior bn: om. cett.). incensi omnes rapimur ad libertatem recuperandam; non potest ullius auctoritate tantus senatus populique Romani ardor exstingui[*](restingui Ursinus); odimus[*](odimus om. b1), irati pugnamus, extorqueri manibus[*](e manibus Halm) arma non possunt; receptui signum aut revocationem a bello audire non possumus[*](possemus t); speramus optima, pati vel difficillima malumus quam servire.

Caesar confecit[*](confecit Poggius: conficit D) invictum exercitum; duo fortissimi consules adsunt cum copiis; L. Planci, consulis designati, varia et magna auxilia non desunt; in D. Bruti salute certatur; unus furiosus gladiator cum taeterrimorum latronum manu contra patriam, contra deos penatis, contra aras et focos, contra quattuor consules gerit bellum. huic cedamus, huius condiciones audiamus, cum hoc pacem fieri posse credamus?

at periculum est ne opprimamur. non metuo ne is qui suis amplissimis fortunis nisi nobis[*](nobis bonis vp) salvis frui non potest prodat salutem suam. bonos civis primum natura efficit, adiuvat deinde fortuna. omnibus enim bonis expedit salvam esse rem publicam. sed in eis qui fortunati sunt magis id apparet.

quis fortunatior Lepido, ut ante dixi, quis eodem sanior? vidit eius maestitiam atque lacrimas populus Romanus Lupercalibus; vidit[*](vidit om. t) quam abiectus, quam confectus esset, cum Caesari diadema imponens[*](ponens t) Antonius servum se illius quam conlegam esse malebat. qui si reliquis flagitiis et sceleribus abstinere[*](abstinere np: se ante abstin. add. bs, post si t) potuisset, tamen unum ob hoc factum dignum illum omni poena putarem. nam si ipse servire poterat, nobis dominum cur imponebat? et si eius pueritia pertulerat libidines eorum qui erant in eum tyranni, etiamne in nostros liberos dominum et tyrannum comparabat? itaque illo interfecto qualem in nos eum esse voluit, talis ipse in ceteros[*](in ceteros del. Pluygers) exstitit.

qua enim in[*](in p, om. cett.) barbaria quisquam tam taeter, tam crudelis tyrannus quam in hac urbe armis barbarorum stipatus Antonius? Caesare dominante veniebamus in senatum, si non libere, at tamen tuto. hoc archipirata—quid enim dicam tyranno?—haec subsellia ab Ituraeis occupabantur. prorupit subito Brundisium ut inde agmine quadrato ad urbem accederet; lautissimum oppidum nunc municipum[*](municipum cod. P. Laeti: municipium cett.) honestissimorum, quondam colonorum, Suessam fortissimorum militum sanguine implevit; Brundisi in sinu non modo avarissimae, sed etiam crudelissimae uxoris delectos Martiae legionis centuriones trucidavit. Inde se quo furore, quo ardore ad urbem, id est ad caedem optimi cuiusque rapiebat! quo tempore di ipsi immortales praesidium improvisum nec opinantibus nobis obtulerunt.

Caesaris enim incredibilis ac divina virtus latronis impetus crudelis ac furibundos retardavit: quem tamen[*](tamen b (e coll. mea) p: tum nst) ille demens laedere se putabat edictis, ignorans quaecumque falso diceret[*](diceret ns: in eum diceret bt: ediceret Pluygers) in sanctissimum adulescentem[*](in sanctissimum adulescentem del. Halm), ea vere recidere in memoriam pueritiae suae. ingressus urbem est quo comitatu vel potius agmine, cum dextra sinistra, gemente populo Romano, minaretur dominis, notaret domos, divisurum se urbem palam suis polliceretur. Eoque ipso die innumerabilia senatus consulta fecit, quae quidem omnia citius delata[*](delata tvp: delata bn: perfecta perlata s) quam scripta sunt[*](eoque ... scripta sunt post paludatus hab. codd., huc transposui). rediit ad milites; ibi[*](ibi bnv: ubi st) pestifera illa Tiburi[*](Tibure Muretus) contio. Inde ad urbem cursus; senatus in Capitolium; parata de circumscribendo adulescente sententia consularis, cum repente—nam[*](nam iam Faernus) Martiam legionem Albae consedisse sciebat—adfertur ei de quarta nuntius. quo perculsus abiecit consilium referendi ad senatum de Caesare: egressus est non viis, sed tramitibus paludatus.

ex eo non iter, sed cursus et fuga in Galliam. Caesarem sequi arbitrabatur cum legione Martia, cum quarta, cum veteranis, quorum ille nomen prae metu ferre non poterat[*](potuerat b), eique in Galliam penetranti D. se[*](fort se D. (cf. iv. 16)) Brutus obiecit, qui se totius belli fluctibus circumiri quam illum aut regredi aut progredi maluit, Mutinamque illi exsultanti tamquam frenos furoris iniecit. quam cum operibus munitionibusque saepsisset nec eum coloniae florentissimae dignitas neque consulis designati maiestas a parricidio deterreret, tum me— testor et vos et populum Romanum et omnis deos qui huic urbi praesident—invito et repugnante legati missi tres consulares ad latronum et[*](latronum et Halm: -nes m bt: -nem M. Antonium n2: -nes M Antonii n1sv (latronum gladiatorem ducem Müller)) gladiatorum ducem.