Philippicae

altera promulgata lex est ut et[*](ut et V: ut D maiestatis Halm: maiestates V: de maiestate D) de vi et maiestatis damnati ad populum provocent, si velint. haec[*](haec haec cum t: haecum cn1s1) utrum tandem lex est an legum omnium dissolutio? quis est enim hodie cuius intersit istam legem manere[*](manere V: venire D: valere Orelli istis legibus D)? nemo reus est legibus illis, nemo quem futurum putemus. armis enim gesta numquam profecto in iudicium vocabuntur. ‘at res popularis[*](ad res populares (-is V2) codd.: corr. Naugerius (1)).’ Vtinam quidem aliquid velletis esse[*](esse del. Eberhard) populare! omnes enim iam cives de rei publicae salute una et mente et voce consentiunt. quae est igitur ista cupiditas legis eius ferendae quae turpitudinem summam habeat, gratiam nullam? quid enim turpius quam qui maiestatem populi Romani minuerit per vim, eum damnatum iudicio ad eam ipsam vim reverti propter quam sit iure damnatus?

sed quid plura de lege disputo? quasi vero id agatur ut quisquam provocet: id agitur, id fertur ne quis omnino umquam istis legibus reus fiat. quis enim aut accusator tam amens reperietur qui reo condemnato obici se[*](obici se D: obicere V1: obicere se V2) multitudini conductae velit, aut iudex qui reum damnare audeat, ut ipse ad operas mercennarias statim protrahatur? non igitur provocatio ista lege datur, sed duae maxime salutares leges quaestionesque tolluntur. quid est aliud hortari[*](adhortari D) adulescentis ut turbulenti, ut seditiosi, ut perniciosi cives velint esse? quam autem ad pestem[*](ad rei p. pestem D) furor tribunicius impelli non poterit his duabus quaestionibus de vi et maiestate[*](de vi et maiestate V: de vi et de maiestate D, del. Cobet (peiore numero)) sublatis?

quid, quod obrogatur legibus Caesaris, quae iubent ei qui de vi itemque ei qui[*](itemque ei qui D et Arusian. K. vii. p. 469: itemque V) maiestatis damnatus sit aqua et igni interdici? quibus cum provocatio datur, nonne acta Caesaris rescinduntur? quae quidem ego, patres conscripti, qui illa numquam probavi, tamen[*](tamen om. D) ita conservanda concordiae causa arbitratus sum ut non modo, quas vivus leges Caesar[*](Caesar leges D) tulisset, infirmandas hoc tempore non putarem, sed ne illas quidem quas post mortem Caesaris prolatas esse et fixas videtis.

de exsilio reducti a mortuo[*](a mortuo om. ns); civitas data non solum singulis sed nationibus et provinciis universis a mortuo; immunitatibus infinitis sublata vectigalia a mortuo. ergo haec uno, verum[*](verum V: viro D) optimo auctore domo prolata defendimus: eas leges quas ipse nobis[*](nobis nouos V1: vobis Naugerius (1)) inspectantibus recitavit, pronuntiavit, tulit, quibus latis gloriabatur eisque legibus rem publicam contineri[*](continere D) putabat, de provinciis, de iudiciis, eas, inquam, Caesaris leges nos qui defendimus acta Caesaris evertendas[*](vertendas D) putamus[*](putamus Vc: putabimus nt: putavimus s)?

ac de his tamen legibus quae promulgatae sunt saltem queri possumus: de eis quae iam latae dicuntur ne illud[*](illud om. V1: id Halm sine ulla V: nulla D) quidem licuit. illae enim sine ulla promulgatione latae sunt ante quam scriptae. quaero autem quid sit cur aut ego aut quisquam vestrum, patres conscripti, bonis tribunis plebi[*](plebi V1: plebis (pl.) V2D) leges malas metuat. paratos habemus qui intercedant; paratos qui rem publicam religione defendant: vacui metu esse debemus. ‘quas tu mihi’ inquit ‘intercessiones, quas religiones?’ eas scilicet quibus rei publicae salus continetur. ‘neglegimus ista et nimis antiqua ac stulta ducimus: forum saepietur; omnes claudentur aditus; armati in praesidiis multis locis conlocabuntur.’ quid tum?

quod ita erit gestum, id lex erit? et in aes incidi iubebitis, credo, illa legitima:

consules populum iure rogaverunt

populusque iure scivit.

irasci quidem vos mihi, Dolabella, pro re publica dicenti non oportebit[*](oportebat V1). quamquam te quidem id facturum non arbitror—novi[*](novi enim D) facilitatem tuam—conlegam tuum aiunt in hac sua fortuna quae bona ipsi videtur—mihi, ne gravius quippiam dicam, avorum et avunculi sui consulatum si imitaretur, fortunatior videretur—sed eum iracundum audio esse[*](esse om. D) factum. video autem quam sit odiosum habere eundem[*](iratum eundem D) iratum et armatum, cum tanta praesertim gladiorum sit impunitas: sed proponam ius, ut opinor, aequum, quod M. Antonium non arbitror repudiaturum. ego, si quid in vitam eius aut in mores cum contumelia dixero, quo minus mihi inimicissimus sit non recusabo; sin[*](sin V: si D) consuetudinem meam quam in re publica semper habui[*](quam in re p. semper habui om. V1) tenuero, id est si libere quae sentiam de re publica dixero, primum deprecor ne irascatur; deinde, si hoc non impetro, peto ut sic irascatur ut civi. armis utatur, si ita necesse est, ut dicit, sui defendendi causa: eis qui pro re publica quae ipsis visa erunt dixerint ista arma ne noceant. quid hac postulatione dici potest aequius?

quod si, ut mihi a quibusdam eius familiaribus dictum est, omnis eum quae habetur contra voluntatem eius oratio graviter offendit, etiam si nulla inest contumelia, feremus amici naturam. sed idem illi ita mecum loquuntur[*](mecum locuntur V: mecum D): ‘non idem tibi adversario Caesaris licebit quod Pisoni socero,’ et simul admonent quiddam quod cavebimus: ‘nec erit iustior in senatum non veniendi morbi causa quam mortis..

sed per deos immortalis!—te enim intuens, Dolabella, qui es mihi carissimus[*](qui es mihi carissimus om. V1), non possum de utriusque vestrum errore[*](de ... errore D: errorem V) reticere. credo enim vos nobilis homines magna quaedam spectantis non pecuniam, ut quidam nimis creduli suspicantur, quae semper ab amplissimo quoque clarissimoque contempta est, non opes violentas et populo Romano minime ferendam potentiam, sed caritatem civium et gloriam concupivisse. est autem[*](est autem V1: ea est autem V2ct: ea autem est ns) gloria laus[*](et laus V2D: fort. est autem gloria ea laus) recte factorum magnorumque in rem publicam fama[*](fama c et Isidorus Origg. ii. 30. 2 (cf. Marc. 26; de Invent. ii. 166): om. cett.) meritorum, quae cum optimi cuiusque, tum etiam multitudinis testimonio comprobatur.

dicerem, Dolabella, qui recte factorum fructus esset, nisi te praeter ceteros[*](praeter ceteros om. D) paulisper esse expertum viderem. quem potes recordari in vita inluxisse tibi diem laetiorem quam cum expiato foro, dissipato concursu impiorum, principibus sceleris poena adfectis, urbe incendio et caedis metu liberata[*](urbe incendio et caedis metu liberata V2 (cf. Fam. ix. 14. 8): om. V1D) te domum recepisti? cuius ordinis, cuius generis, cuius denique fortunae studia tum laudi et gratulationi tuae se non obtulerunt[*](obtulerunt ct: tulerunt V: optarent ns)? quin mihi etiam, quo auctore te in his rebus uti arbitrabantur, et gratias boni viri agebant et tuo nomine gratulabantur. recordare, quaeso, Dolabella, consensum illum theatri, cum omnes earum rerum obliti propter quas fuerant tibi offensi significarent[*](significarent Vt: significar~t c: significaverunt ns) se[*](se om. V) beneficio novo memoriam veteris doloris abiecisse.

hanc tu, P. Dolabella,— magno loquor cum dolore—hanc tu, inquam, potuisti aequo animo tantam dignitatem deponere? tu[*](te D) autem, M. Antoni, —absentem enim[*](enim om. D) appello—unum illum diem quo in aede telluris senatus fuit non omnibus his mensibus quibus te quidam multum a me dissentientes beatum putant anteponis? quae fuit oratio[*](oratio tua Muretus) de concordia! quanto metu senatus[*](senatus Ernesti: veteranis V1: veteri s: veter v: cetera n: veterani V2ct, del. Manutius (corruptelas e varia lectione ad veteris § 30 in mg. archetypi posita ortas esse arbitror, cf. Deiot. 24)), quanta sollicitudine civitas tum a te liberata est cum conlegam tuum[*](cum collegam tuum V: tum collegam t: tu collegam c: tuum collegam ns), depositis inimicitiis, oblitus auspiciorum a te ipso augure populi Romani nuntiatorum[*](auspiciorum ... nuntiatorum Faernus: auspiciorum a te ipso augure pronuntiate V1 (-ante V2): auspicia te ipso augure nuntiante D), illo primum[*](primo D) die conlegam tibi esse voluisti; cum[*](cum Halm: K. (R. s) D: om. V) tuus parvus filius in Capitolium a te missus pacis obses fuit!

quo senatus die laetior, quo populus Romanus[*](populus Rom. om. V1)? qui quidem nulla in contione umquam frequentior fuit. tum denique liberati per viros fortissimos videbamur, quia, ut illi voluerant, libertatem pax consequebatur. proximo[*](proximo del. Eberhard), altero[*](altero del. Cobet), tertio, denique reliquis consecutis diebus non intermittebas quasi donum aliquod cotidie adferre rei publicae; maximum autem illud quod dictaturae nomen sustulisti. haec inusta est a te, a te, inquam, mortuo Caesari nota ad ignominiam sempiternam. Vt enim propter unius M. Manli scelus decreto gentis Manliae neminem patricium Manlium Marcum[*](Marcum suppl. Gulielmius) vocari licet, sic tu propter unius dictatoris odium nomen dictatoris funditus sustulisti.

num te, cum haec[*](haec cum te D) pro salute rei publicae tanta gessisses, fortunae tuae, num amplitudinis, num claritatis, num gloriae[*](num gloriae V2D, Cus.: om. V1) paenitebat? Vnde igitur subito tanta ista mutatio? non possum adduci ut suspicer te pecunia captum. licet quod cuique libet loquatur, credere non est necesse. nihil enim umquam in te sordidum, nihil humile cognovi. quamquam[*](in te ... quamquam om. D) solent domestici depravare non numquam; sed novi firmitatem tuam. atque utinam ut culpam, sic etiam suspicionem vitare potuisses! illud magis vereor ne ignorans verum iter gloriae gloriosum putes plus te unum posse quam omnis et metui a civibus tuis quam diligi malis[*](quam diligi malis D (cf. Off. ii. 29): om. V). quod si ita putas, totam ignoras viam gloriae. Carum esse civem, bene de re publica mereri, laudari, coli, diligi gloriosum est; metui vero et in odio esse invidiosum, detestabile, imbecillum, caducum.

quod videmus etiam in fabula illi ipsi[*](in fabulis ipsi illi D) qui ‘oderint, dum metuant’ dixerit[*](dixerint D) perniciosum fuisse. Vtinam, M. Antoni[*](M. Vc: om. nst), avum tuum meminisses! de quo tamen audisti multa ex me[*](audisti multa ex me V: multa audisti ex me cns: multa ex me audisti t) eaque[*](eaque Faernus: aquae V: om. D) saepissime. Putasne illum immortalitatem mereri voluisse, ut propter armorum habendorum licentiam metueretur? illa erat vita, illa secunda fortuna, libertate esse parem ceteris[*](cum ceteris D), principem dignitate. itaque, ut omittam res avi tui prosperas, acerbissimum eius supremum diem malim[*](mallem D) quam L. Cinnae dominatum, a quo ille crudelissime est interfectus.

sed quid oratione te flectam? si enim exitus C. Caesaris efficere non potest ut malis carus esse quam metui, nihil cuiusquam proficiet nec valebit oratio. quem qui beatum fuisse[*](fuisse om. t) putant, miseri ipsi sunt. beatus est nemo qui ea lege vivit ut non modo impune sed etiam cum summa interfectoris gloria interfici possit. qua re flecte te, quaeso, et maiores tuos respice atque ita guberna rem publicam ut natum esse te[*](te om. V1) cives tui gaudeant: sine quo nec beatus nec carus[*](carus scripsi: clarus codd. (cf. v. 49, x 8, Cael. 72, Deiot. 15) nec iucundus Weber (cf. § 37): nec unctus V: om. D: nec tutus Muretus: nec diuturnus Mittelmeyer: nec munitus P. R. Müller) nec iucundus quisquam esse[*](esse quisquam D) omnino potest[*](omnino potest Muretus: omni potestate V: potest D).

populi quidem Romani iudicia multa ambo habetis, quibus vos non[*](vos non Poggius: vobis vo V: non s2: om. cett.) satis moveri permoleste fero. quid enim gladiatoribus[*](gladiatoriis D) clamores innumerabilium civium? quid populi versus? quid Pompei statuae plausus infiniti? quid duobus[*](duobus Faernus: ii V: u t: hi n: his cs) tribunis plebis qui vobis adversantur? parumne haec significant incredibiliter consentientem populi Romani universi voluntatem? quid? Apollinarium ludorum plausus vel testimonia potius et iudicia populi Romani parum magna[*](parum magna V: parva D) vobis videbantur? O beatos illos qui, cum adesse ipsis propter vim armorum non licebat, aderant tamen et in medullis populi Romani ac visceribus haerebant! Nisi forte Accio tum plaudi et sexagesimo post anno palmam dari, non Bruto putabatis[*](non putabitis (-batis t) Bruto D), qui ludis suis ita caruit ut in illo apparatissimo spectaculo studium[*](studium suum V2) populus Romanus tribueret[*](tribueret V2: tribuerit V1D) absenti[*](ut absenti V: absenti, ut Faernus), desiderium liberatoris sui perpetuo plausu et clamore leniret.

equidem is sum qui istos plausus, cum popularibus[*](a popularibus c (at vid. Madvig, Opusc. i. 203): a populi parte Campe) civibus tribuerentur, semper contempserim; idemque cum a summis, mediis, infimis, cum denique ab universis hoc idem fit, cumque ei qui ante sequi populi consensum solebant fugiunt, non plausum illum, sed iudicium puto. sin haec leviora vobis videntur quae sunt gravissima, num etiam hoc contemnitis quod sensistis tam caram populo Romano vitam A. Hirti[*](A. om. V1) fuisse? satis erat enim probatum illum esse populo Romano, ut est[*](esset D); iucundum amicis, in quo vincit omnis; carum suis, quibus est ipse[*](ipse om. D) carissimus: tantam tamen sollicitudinem bonorum, tantum timorem omnium[*](omnium om. V) in quo meminimus? certe in nullo.

quid igitur? hoc vos, per deos immortalis! quale sit non interpretamini? quid? eos de vestra vita cogitare non[*](non om. D) censetis quibus eorum quos sperant rei publicae consulturos vita tam cara sit?

cepi fructum, patres conscripti, reversionis meae, quoniam et ea dixi, ut quicumque casus consecutus esset, exstaret constantiae meae testimonium, et sum a vobis benigne ac diligenter auditus. quae potestas si mihi saepius sine meo vestroque periculo fiet, utar: si minus, quantum potero, non[*](et om. D) tam mihi me quam rei publicae reservabo. mihi fere[*](mihi fere D: qui mihi fere V: quia mihi fere coni. Halm) satis est quod vixi vel ad aetatem vel ad gloriam: huc si quid accesserit, non tam mihi quam vobis reique publicae accesserit.