Pro Q. Ligario

novum crimen, C. Caesar, et ante hunc[*](hanc Quintil. xi. 3. 108, 110) diem non auditum[*](non auditum αBDL et Quintil.: in auditum Eγ et Aquila Rom. Rhet. L. p. 24) propinquus meus ad te Q. Tubero detulit, Q. Ligarium in Africa fuisse, idque C. Pansa, praestanti vir ingenio, fretus fortasse familiaritate ea quae est ei tecum ausus est confiteri. itaque quo me vertam nescio. paratus enim veneram, cum tu id neque per te scires[*](scires βa: scire αhm) neque audire aliunde potuisses, ut ignoratione tua ad hominis miseri salutem abuterer[*](abuterermallem uterer (numeri gratia) sed vulg tuetur Quintil.). sed quoniam diligentia inimici investigatum est quod latebat, confitendum est, opinor[*](opinor α: ut opinor βγ), praesertim cum meus necessarius Pansa fecerit ut id integrum iam non esset, omissaque controversia omnis oratio ad misericordiam tuam conferenda est, qua plurimi sunt conservati, cum a te non liberationem culpae, sed errati veniam impetravissent.

habes igitur, Tubero, quod est accusatori maxime optandum, confitentem reum, sed tamen hoc[*](hoc ita γ) confitentem, se in ea parte fuisse qua te[*](te, Tubero γ), qua virum omni laude dignum, patrem tuum. itaque[*](itaque quare Quintil. viii. 5. 13) prius de vestro delicto confiteamini[*](vestro facto fateamini Quintil.) necesse est quam Ligari ullam culpam reprehendatis.

Q.[*](Q. igitur γ) enim Ligarius, cum esset[*](esset adhuc γ) nulla belli suspicio, legatus in Africam C. Considio[*](C. α, Quintil. iv. 2. 109 cod. A: cum C. β: cum consule γ) profectus est, qua in legatione et civibus et sociis ita se probavit ut decedens Considius provincia satis facere hominibus non posset, si quemquam alium provinciae praefecisset. itaque Ligarius, cum diu recusans nihil profecisset, provinciam accepit invitus; cui sic praefuit in pace ut et civibus et sociis gratissima esset eius integritas et fides[*](ac fides β).

bellum subito exarsit, quod qui erant in Africa ante audierunt geri quam parari. quo audito partim cupiditate inconsiderata, partim caeco quodam timore primo salutis, post etiam[*](post etiam AVβam: postea H: post h) studi sui quaerebant aliquem ducem, cum Ligarius domum spectans, ad[*](et ad γ) suos redire cupiens, nullo se implicari negotio passus est. interim P. Attius Varus, qui tum[*](tum α: om. βγ) praetor Africam obtinuerat, Vticam venit. ad eum statim concursum est. atque ille non mediocri cupiditate adripuit imperium, si illud imperium esse potuit quod ad privatum[*](ad privatum αγ: a privato DEL: in privato B: privato unus det.) clamore multitudinis imperitae, nullo publico consilio deferebatur.

itaque Ligarius, qui omne tale negotium fugeret[*](fugeret α: cuperet effugere βγ), paulum adventu Vari conquievit. adhuc, C. Caesar, Q. Ligarius omni culpa vacat[*](vacat caret Quintil. iv. 2. 51). domo est egressus non modo nullum ad bellum sed ne ad minimam quidem suspicionem[*](belli suspicionem Quintil.) belli; legatus in pace profectus[*](profectus est B) in provincia pacatissima ita se gessit ut ei pacem esse expediret. profectio certe animum tuum non debet offendere: num igitur remansio? multo minus. nam profectio voluntatem habuit non turpem, remansio necessitatem etiam honestam. ergo haec duo tempora carent crimine: unum cum est legatus profectus, alterum cum efflagitatus a provincia praepositus Africae est.

tertium tempus quod post adventum Vari in Africa restitit, si[*](tempus quod ... si H, ut voluit Baiter: t. est quod ... si AV: t. est quod ... quod si (om. est DL) β: est t. quo ... quod si γ) est criminosum, necessitatis crimen est, non voluntatis. an ille, si potuisset illinc[*](illinc om. β) ullo modo evadere, Vticae quam[*](potius quam γ) Romae, cum P. Attio quam cum concordissimis fratribus, cum alienis esse quam cum suis maluisset? cum ipsa legatio plena desideri ac sollicitudinis fuisset propter incredibilem quendam fratrum amorem, hic aequo animo esse potuit belli discidio distractus a fratribus?

nullum igitur habes, Caesar, adhuc in Q. Ligario signum alienae a te voluntatis; cuius ego causam animadverte, quaeso, qua fide defendam: prodo meam. O clementiam admirabilem atque omnium laude, praedicatione, litteris monumentisque decorandam! M. Cicero[*](cum M. β) apud te defendit alium in ea voluntate non fuisse in qua se ipsum confitetur fuisse, nec tuas tacitas[*](tacitas om. γ) cogitationes extimescit nec quid tibi de alio audienti de se[*](de se ipso β) occurrat reformidat. vide quam non reformidem; vide quanta lux liberalitatis et sapientiae tuae mihi apud te dicenti oboriatur: quantum potero voce contendam ut hoc[*](hoc hab. αβ hoc loco, ante Rom. a et Quintil. xi. 3. 166, om. h (hoc Rom. hoc m)) populus Romanus exaudiat.

suscepto bello, Caesar, gesto etiam[*](iam etiam Quintil. ix. 2. 28, xi. 3. 166) ex parte magna, nulla vi coactus, iudicio ac voluntate[*](consilio ac voluntate mea Quintil. ix. 2. 28) ad ea arma profectus sum quae erant sumpta contra te. apud quem igitur hoc dico? nempe apud eum qui, cum hoc sciret, tamen me, ante quam vidit, rei publicae reddidit; qui ad me ex Aegypto litteras misit ut essem idem qui fuissem; qui me[*](me hoc loco hab αγ: post esse β), cum ipse imperator in toto imperio populi Romani[*](orbe populi R. γ) unus esset, esse alterum passus est; a quo hoc ipso C. Pansa mihi hunc[*](hunc α: om. βγ) nuntium perferente concessos fascis laureatos tenui quoad tenendos putavi; qui mihi tum denique salutem se putavit dare[*](sal. se putavit dare αam: se sal. put. reddere βh), si eam nullis spoliatam ornamentis dedisset.

vide, quaeso, Tubero, ut, qui de meo facto non dubitem, de Ligari audeam dicere[*](dubitem dicere γ)[*](audeam dicere α et Quintil. v. 10. 93: audeam confiteri γ: non aud. confiteri β). atque haec propterea de me dixi ut mihi Tubero, cum de se eadem dicerem, ignosceret; cuius ego industriae gloriaeque faveo vel propter propinquam cognationem, vel quod eius ingenio studiisque delector, vel quod laudem adulescentis propinqui existimo etiam ad meum aliquem fructum redundare.

sed hoc quaero: quis putat[*](putet γ) esse crimen fuisse in Africa[*](Afr. Ligarium γ)? nempe is qui et ipse in eadem provincia[*](provincia α: Africa βγ) esse voluit et prohibitum se a Ligario queritur, et certe contra ipsum Caesarem est congressus armatus. quid enim, Tubero, tuus ille[*](tuus ille, Tub. Quintil. quinque locis) destrictus in acie Pharsalica gladius agebat? cuius latus ille mucro petebat? qui sensus erat armorum tuorum? quae tua mens, oculi, manus, ardor animi? quid cupiebas, quid optabas? nimis urgeo; commoveri videtur adulescens.

ad me revertar. isdem in armis fui. quid autem aliud egimus, Tubero, nisi ut quod hic potest nos possemus? quorum igitur impunitas, Caesar, tuae clementiae laus est, eorum ipsorum ad crudelitatem te[*](te ante ipsorum hab. Quintil. viii. 5. 10 et Diomedes K. i. 471) acuet[*](acuit β, Diomedes (contra Quintil.)) oratio? atque in hac causa non nihil equidem, Tubero, etiam tuam, sed multo magis patris tui prudentiam desidero, quod homo cum ingenio tum etiam doctrina excellens genus hoc causae quod esset non viderit. nam si vidisset, quovis profecto quam isto modo a te agi maluisset. arguis fatentem. non est satis: accusas eum qui causam habet aut, ut ego dico, meliorem quam tu aut, ut tu vis, parem.

haec admirabilia[*](haec admirabilia α: haec non modo mirabilia (add. sunt γ) βγ), sed prodigi simile[*](similia quae γ) est quod dicam. non habet eam vim ista accusatio ut Q. Ligarius condemnetur, sed ut necetur[*](sed necetur γ). hoc egit civis Romanus ante te nemo: externi sunt isti[*](sunt isti AH: isti sunt Va: isti βhm) mores[*](moresSchol.: qui usque ad sanguinem incitari solent odio add. αa: usque ad sang. incitari solent odio add.β: usque ad sang. incitare solent odium add. hm) aut levium Graecorum aut immanium barbarorum. nam quid agis aliud? ut Romae ne sit, ut domo[*](ut domo α: domo βγ, Prisc. k iii. 64) careat, ne cum optimis fratribus, ne cum hoc T. Broccho avunculo, ne cum eius filio consobrino suo[*](avunc. suo β), ne nobiscum vivat, ne sit in patria? num est, num potest magis carere his omnibus quam caret? Italia prohibetur, exsulat. non tu hunc[*](hunc hoc loco hab. α, post ergo DEγ, om. B: eum (sine ergo) Mart. Cap. Rhet. L. p. 476) ergo patria privare, qua caret, sed vita vis.

at istud ne apud eum quidem dictatorem qui omnis quos oderat morte multabat quisquam egit isto modo. ipse iubebat occidi nullo postulante, praemiis[*](praemiis αBD: praem. etiam Eγ) invitabat; quae tamen crudelitas ab hoc eodem[*](eodem etiam γ) aliquot annis post quem tu nunc crudelem esse vis vindicata est. ego vero istud non postulo inquies. ita me hercule existimo, Tubero. Novi enim te, novi patrem, novi domum nomenque vestrum; studia[*](studia denique γ) generis ac familiae vestrae virtutis, humanitatis, doctrinae, plurimarum artium atque optimarum nota mihi sunt[*](sunt omnia β).

itaque certo scio vos non petere sanguinem, sed parum attenditis. res enim eo[*](eo mortem hm) spectat ut ea poena in qua adhuc Q. Ligarius sit non videamini esse contenti. quae est[*](est Wesenberg) igitur alia praeter mortem? si enim est in exsilio, sicuti est, quid amplius postulatis? an, ne ignoscatur[*](ignoscatur ed. R: ignoscat codd. (etiam E e coll. mea))? hoc vero multo acerbius multoque[*](multoque αEa: multo hm: est post -que add. B (in ras.) D, Zielinski, p. 212) durius. quodne[*](quodne αm: quod βa: si quod h) nos petimus[*](petimus cod. Gruteri: domi petimus cett. (domi ex l. 24 irrepsit)) precibus ac[*](ac α: et γ: om. β) lacrimis, strati ad pedes, non tam nostrae causae fidentes quam huius humanitati, id ne impetremus pugnabis[*](oppugnabis β), et in nostrum fletum inrumpes, et nos iacentis ad pedes supplicum voce prohibebis?

si, cum hoc domi faceremus, quod et fecimus et, ut spero, non frustra fecimus, tu repente inruisses et clamare coepisses C. Caesar, cave credas[*](cave credas γ: om. αβ), cave ignoscas, cave te fratrum pro fratris salute obsecrantium misereat[*](misereatur Priscian K. ii. 392), nonne omnem humanitatem exuisses? quanto hoc durius, quod nos domi petimus, id a te in foro oppugnari[*](id te... oppugnare cod. Lambini) et in tali miseria multorum perfugium misericordiae tolli[*](tolli scripsi: tollere codd.)? dicam plane, Caesar, quod sentio.

si in tanta[*](in hac tanta βa) tua fortuna lenitas[*](tua fortuna lenitas fortuna bonitas Quintil. viii. 3. 85) tanta non esset, quam tu per te, per te[*](per te, per te γ: per te αβ (variant codd. Quintil.)), inquam, obtines—intellego quid loquar—, acerbissimo luctu redundaret ista victoria. quam multi enim essent de victoribus qui te crudelem esse vellent, cum etiam de victis reperiantur! quam multi qui[*](qui om. β) cum a te ignosci nemini vellent, impedirent clementiam tuam, cum[*](cum etiam β) hi quibus ipsis[*](ipsis AV: ipse cett.) ignovisti nolint te esse in alios misericordem!

quod si probare Caesari possemus in Africa Ligarium omnino non fuisse, si honesto et misericordi mendacio saluti civi calamitoso esse vellemus, tamen hominis non esset in tanto discrimine et periculo civis refellere et coarguere[*](redarguere β) nostrum mendacium, et, si esset alicuius, eius certe non esset qui in eadem causa et fortuna fuisset. sed tamen aliud est errare Caesarem nolle, aliud est nolle[*](est nolle αβ: nolle a: non hm) misereri. tum diceres[*](tunc β): Caesar, cave credas: fuit in Africa[*](Afr. Ligarius γ), tulit arma contra te. nunc quid dicis? cave ignoscas. haec nec hominis nec ad hominem vox est. qua qui apud te, C. Caesar, utetur[*](utetur αBDa: utitur Ehm), suam citius abiciet humanitatem quam extorquebit tuam.

ac primus aditus et postulatio Tuberonis haec, ut opinor, fuit, velle se de Q. Ligari scelere dicere. non dubito quin admiratus sis, vel quod nullo de alio[*](nullo de alio αa: de nullo alio βhm) quisquam[*](quisquam αβm: quicquam ah, ut voluit Haupt: del. Mommsen), vel quod is qui in eadem causa fuisset, vel quidnam novi sceleris[*](sceleris del. Patricius) adferret. scelus tu illud vocas, Tubero? cur? isto enim nomine illa adhuc causa caruit. Alii errorem appellant, alii timorem; qui durius, spem, cupiditatem, odium, pertinaciam; qui gravissime, temeritatem: scelus praeter te adhuc nemo. ac mihi quidem, si proprium et verum nomen nostri mali quaeritur[*](quaeratur β), fatalis quaedam calamitas incidisse videtur et improvidas hominum mentis occupavisse, ut nemo mirari debeat humana consilia divina necessitate esse superata.

liceat esse miseros—quamquam hoc victore esse non possumus; sed non loquor de nobis, de illis loquor qui occiderunt—fuerint cupidi, fuerint irati, fuerint pertinaces: sceleris vero crimine, furoris, parricidi liceat Cn. Pompeio mortuo, liceat multis aliis carere. quando hoc ex te quisquam[*](quisquam ex te β), Caesar, audivit, aut tua quid aliud arma voluerunt nisi a te contumeliam propulsare[*](propulsare Cαβa: -sari hm)? quid egit tuus invictus exercitus nisi uti[*](uti Cα: ut βγ) suum ius tueretur et dignitatem tuam? quid? tu, cum pacem esse cupiebas, idne agebas ut tibi cum sceleratis an ut cum bonis civibus[*](civibus om. Cα) conveniret?

mihi vero, Caesar[*](Caesar β: om. αγ), tua in me maxima merita tanta certe non viderentur, si me ut sceleratum a te conservatum putarem. quo modo autem tu de re publica bene meritus esses[*](esses si γ), cum tot sceleratos incolumi dignitate esse voluisses? secessionem tu illam existimavisti, Caesar, initio, non bellum, nec hostile odium, sed civile discidium, utrisque[*](neque β) cupientibus rem publicam salvam[*](salvam esse γ), sed partim consiliis, partim studiis a communi utilitate aberrantibus. principum dignitas erat paene par, non par fortasse eorum qui sequebantur; causa tum dubia, quod erat aliquid in utraque parte quod probari posset; nunc melior[*](melior certe γ) ea iudicanda est quam etiam di adiuverunt. cognita vero clementia tua quis non eam victoriam probet in qua occiderit nemo nisi armatus?

sed, ut omittam communem causam, veniamus ad nostram. utrum tandem existimas facilius fuisse, Tubero, Ligario[*](Ligario Cα: Ligarium βγ) ex Africa exire an vobis[*](vobis D1: nobis Cα (etiam A e coll. mea): vos D2BE (exire... Africam om. γ)) in Africam non venire? poteramusne, inquies, cum senatus censuisset? si me consulis, nullo modo; sed tamen Ligarium senatus idem legaverat. atque ille eo tempore paruit cum parere senatui necesse erat; vos tum paruistis cum paruit nemo qui[*](tunc β) noluit. reprehendo igitur? minime vero. neque enim licuit aliter vestro generi, nomini, familiae, disciplinae. sed hoc non concedo ut, quibus rebus gloriemini in vobis, easdem in aliis reprehendatis.