In C. Verrem

genus animadversionis videte: quaeretis ex quo genere hominem[*](hominem codd.: hominum Hotom. edd. (ii, §17)) istum iudicetis. ignem ex lignis viridibus atque umidis in loco angusto fieri iussit: ibi hominem ingenuum, domi nobilem, populi Romani socium atque amicum, fumo excruciatum semivivum reliquit. iam quae iste[*](ista T) signa, quas tabulas pictas ex Achaia sustulerit, non dicam hoc loco: est mihi alius[*](mihi alius T Asc.: alius mihi Dp rell.) locus ad hanc eius[*](istius qd) cupiditatem demonstrandam separatus[*](separatus TDYp: servatus p2rbd). Athenis audistis ex aede Minervae grande auri pondus ablatum; dictum est hoc[*](est hoc Tb: hoc est p.) in Cn. Dolabellae[*](Cn. om. T (106. 19)) iudicio. dictum? etiam aestimatum[*](dictum est... aestimatum Tp: om. DY). huius consili non participem[*](non part. T: non modo part. Dp rell. Cf. i, §106) C. Verrem, sed principem fuisse reperietis.

Delum venit. ibi ex fano Apollinis religiosissimo noctu clam sustulit signa pulcherrima atque antiquissima, eaque in onerariam navem suam conicienda curavit. postridie cum fanum spoliatum viderent ii qui Delum incolebant, graviter ferebant; est enim tanta apud eos eius fani religio atque antiquitas ut in eo loco ipsum Apollinem natum esse arbitrentur. verbum tamen facere non audebant, ne forte ea res ad Dolabellam ipsum pertineret. tum subito tempestates coortae sunt maximae, iudices, ut non modo proficisci cum cuperet Dolabella non posset, sed vix in oppido consisteret: ita magni fluctus eiciebantur. hic navis illa praedonis istius, onusta signis religiosis, expulsa atque eiecta fluctu frangitur; in litore signa illa[*](illa DYr: om. pqb Schol. Gronov.) Apollinis reperiuntur; iussu Dolabellae reponuntur. tempestas sedatur, Dolabella Delo proficiscitur.

non dubito quin, tametsi nullus in te sensus humanitatis, nulla ratio umquam fuit religionis, nunc tamen in metu periculoque tuo tuorum tibi scelerum veniat[*](venerit q1r) in mentem. potestne tibi ulla spes salutis commoda ostendi, cum recordaris in deos immortalis quam impius, quam sceleratus, quam nefarius fueris? Apollinemne tu Delium spoliare ausus es? illine[*](illine D al. p: illi G12) tu templo tam antiquo, tam sancto, tam religioso manus impias ac sacrilegas adferre conatus es? si in pueritia non iis[*](iis edd. recc.: his Dp rell.) artibus ac disciplinis institutus eras ut ea quae litteris mandata sunt disceres atque cognosceres, ne postea quidem, cum in ea ipsa loca venisti, potuisti accipere id quod est proditum memoria[*](memoriae G1bd) ac litteris,

Latonam ex longo errore et fuga gravidam et iam ad pariendum[*](ad pariendum vicinam rd) temporibus exactis confugisse Delum atque ibi[*](ibi om. in lac. p) Apollinem Dianamque peperisse? qua ex opinione hominum illa insula eorum deorum sacra putatur, tantaque eius auctoritas religionis et est et semper fuit ut ne Persae quidem, cum bellum toti Graeciae, dis hominibusque[*](hominibusque pG1 Asc.: hominibus DY), indixissent, et mille numero navium classem ad Delum adpulissent, quicquam conarentur aut violare aut attingere. hoc tu fanum depopulari[*](depopulari b: -are DYp al.: depeculari Lamb., Muell. (Act. Pr. §14)), homo improbissime atque amentissime, audebas? fuit ulla[*](ulla G1 al.: illa Dp et pler.) cupiditas tanta quae tantam exstingueret religionem? et si tum haec non cogitabas, ne nunc quidem recordaris nullum esse tantum malum quod non tibi pro sceleribus tuis iam[*](iam pb: tam DY) diu debeatur?

in Asiam vero postquam venit, quid ego adventus istius prandia[*](adv. istius, prandia: sic distinxit Madvigius, et ita est in p), cenas, equos muneraque[*](muneraque Dp rell.: munera Asc., edd. vett.) commemorem[*](commemorarem p et primo D)? nihil cum Verre de cotidianis criminibus acturus sum: Chio per vim signa pulcherrima dico abstulisse, item Erythris et Halicarnasso. Tenedo—praetereo pecuniam quam eripuit —Tenem ipsum, qui apud Tenedios sanctissimus deus habetur, qui urbem illam dicitur condidisse, cuius ex nomine Tenedus nominatur, hunc ipsum, inquam, Tenem pulcherrime factum, quem quondam in comitio vidistis, abstulit magno cum gemitu civitatis.

illa vero[*](vero om. p) expugnatio[*](expilatio Koch, Muell. (et 13): iii, §§6, 23) fani antiquissimi et nobilissimi Iunonis Samiae quam luctuosa Samiis fuit, quam acerba toti Asiae, quam clara apud[*](apud deos d (ex apud ōs, credo, ortum)) omnis, quam nemini vestrum inaudita! de qua expugnatione cum legati ad C. Neronem in Asiam Samo venissent, responsum tulerunt eius modi querimonias, quae ad legatos[*](legatos DYp: -um rb) populi Romani pertinerent, non ad praetorem sed Romam deferri oportere. quas iste tabulas illinc[*](illinc D al. pb: istinc s: istinc illinc G12K), quae signa sustulit! quae cognovi egomet apud istum in aedibus nuper, cum obsignandi gratia venissem.

quae signa nunc, Verres, ubi sunt? illa quaero quae apud te nuper ad omnis columnas, omnibus[*](in omnibus Klotz, Muell.) etiam intercolumniis[*](in intercol. Halm, Kays.), in silva denique disposita sub divo vidimus. cur ea, quam diu alium praetorem cum iis iudicibus quos in horum locum subsortitus[*](subsortitus pb (Act. Pr. §30): sortitus DY (i, §158))[*](subsortiturus eras coni. Hotom.) esses[*](esses Zumpt: es codd.) de te in consilium iturum putasti, tam diu domi fuerunt: posteaquam nostris testibus nos quam horis tuis[*](tuis Dp rell.: om. Asc., cod. (?) Vrs.)[*](tuis horis b) uti malle vidisti, nullum signum domi reliquisti praeter duo quae in mediis aedibus sunt, quae ipsa Samo sublata sunt? non putasti me tuis familiarissimis in hanc rem testimonia denuntiaturum, qui tuae domi semper[*](semper DY: saepe prb) fuissent, ex quibus quaererem, signa scirentne fuisse quae non essent[*](ibi fuisse quae nunc non essent Bake, Kays. (Zielinski p. 159))?

quid tum hos de te iudicaturos arbitratus es, cum viderent te iam non contra accusatorem tuum, sed contra quaestorem sectoremque pugnare? qua de re Charidemum Chium[*](chium DYb: cophium pq1) testimonium priore actione dicere audistis, sese, cum esset trierarchus et Verrem ex Asia decedentem prosequeretur iussu Dolabellae, fuisse una cum isto Sami, seseque tum scire spoliatum esse fanum Iunonis et oppidum Samum; posteaque se causam apud Chios civis suos Samiis accusantibus publice dixisse, eoque se esse absolutum quod planum fecisset ea quae legati Samiorum dicerent ad Verrem, non ad se pertinere.

Aspendum vetus oppidum et nobile in Pamphylia scitis esse, plenissimum signorum optimorum. non dicam illinc hoc signum ablatum esse et illud: hoc dico, nullum te Aspendi signum, Verres, reliquisse, omnia ex fanis, ex locis publicis, palam, spectantibus omnibus, plaustris[*](plostris Dp al.) evecta exportataque esse. atque etiam illum Aspendium citharistam, de quo saepe audistis id quod est Graecis[*](gregis p) hominibus in proverbio, quem omnia 'intus[*](intus om. pq1) canere' dicebant, sustulit et in intimis suis aedibus posuit, ut etiam illum ipsum suo artificio[*](suo art. DY: art. suo pbrd: suo om. Asc., Schol. Gronov.) superasse videatur.

Pergae fanum antiquissimum et sanctissimum Dianae scimus esse: id quoque a te nudatum ac spoliatum esse, ex ipsa Diana quod habebat auri detractum atque ablatum esse dico. quae, malum, est ista tanta audacia atque amentia! quas enim sociorum atque amicorum urbis adisti legationis iure et nomine, si in eas[*](si in eas p D2 vulg.: quin ea D1, quin eas Y (quam eas L): cum in eas Klotz, Kays., Muell.) vi cum exercitu imperioque invasisses, tamen, opinor, quae signa atque[*](atque pr al.: et que D, et quae Y (quae K, et G1)) ornamenta ex iis[*](iis Zumpt (is ed. Rom.): his Dp al.: istis G2) urbibus sustulisses, haec non in tuam domum neque in suburbana amicorum, sed Romam in publicum deportasses.

quid ego de M. Marcello loquar, qui Syracusas, urbem ornatissimam, cepit? quid de L. Scipione, qui bellum in Asia gessit Antiochumque, regem potentissimum, vicit? quid de Flaminino, qui regem Philippum et Macedoniam subegit? quid de L. Paulo[*](Paulo codd.: Paullo Iord., Klotz, Kays.), qui regem Persen vi ac virtute superavit? quid de L. Mummio, qui urbem pulcherrimam atque ornatissimam, Corinthum, plenissimam rerum omnium, sustulit, urbisque Achaiae Boeotiaeque multas sub imperium populi Romani dicionemque subiunxit? quorum domus, cum honore ac virtute florerent, signis et tabulis pictis erant vacuae; at vero urbem totam templaque[*](templa Kd) deorum omnisque Italiae partis illorum donis ac monumentis exornatas videmus.

vereor ne haec forte[*](forte om. G1 Prisc.) cuipiam nimis antiqua et iam obsoleta videantur; ita enim tum aequabiliter omnes erant eius modi[*](huius modi pbd (Div. §38; i, §§17, 151): vel huius modi G2KZ (vel s. l. D2)) ut haec laus eximiae virtutis et innocentiae non solum hominum, verum etiam temporum illorum esse videatur. P. Servilius, vir clarissimus, maximis rebus gestis, adest de te sententiam laturus[*](laturus est prd): Olympum[*](Olinthium D: Olinphum p: Olynthum rell.) vi, copiis, consilio, virtute[*](virtute consilio q) cepit, urbem antiquam et omnibus rebus auctam et ornatam. recens exemplum fortissimi viri profero; nam postea Servilius imperator populi Romani Olympum[*](Olinthum Dp) urbem hostium cepit quam tu in isdem illis locis legatus quaestorius oppida pacata sociorum atque amicorum diripienda ac vexanda curasti.

tu quae ex fanis religiosissimis per scelus et latrocinium abstulisti, ea nos videre nisi in tuis amicorumque tuorum tectis non possumus: P. Servilius quae signa atque ornamenta ex urbe hostium vi[*](vi s. l. r: om. Dp rell. (per virtutem K)) et virtute capta belli lege atque imperatorio iure sustulit, ea populo Romano adportavit, per triumphum vexit, in tabula publica[*](tabula pub. pq (v, §103): tabulas publicas rell. praeter Cuiac. in quo fuisse dicitur tabulis publicis: secl. Muell.) ad aerarium perscribenda curavit. cognoscite ex litteris publicis hominis amplissimi diligentiam. recita. RATIONES RELATAE P. SERVILI[*](Recita... Servili prb: om. DY). non solum numerum signorum, sed etiam unius cuiusque magnitudinem, figuram, statum litteris definiri vides. certe maior est virtutis victoriaeque iucunditas quam ista voluptas quae percipitur ex libidine et cupiditate. multo diligentius habere dico Servilium praedam populi Romani quam te tua furta notata atque perscripta.

dices tua quoque signa et tabulas pictas ornamento urbi foroque populi Romani fuisse. memini; vidi simul cum populo Romano forum comitiumque adornatum ad speciem magnifico ornatu, ad sensum cogitationemque acerbo et lugubri; vidi conlucere omnia furtis tuis, praeda provinciarum, spoliis sociorum atque amicorum. quo quidem tempore, iudices, iste spem maximam reliquorum quoque peccatorum nactus est; vidit enim eos qui iudiciorum se[*](iudic. se Dp rell.: se iudic. Asc., Schol. Gronov.) dominos dici volebant harum cupiditatum esse servos.

socii vero nationesque exterae spem omnem[*](omnem L: omnium Dp rell.) tum primum abiecerunt rerum ac fortunarum suarum, propterea quod casu legati ex Asia atque Achaia plurimi Romae tunc fuerunt, qui deorum simulacra ex suis fanis[*](fanis suis qr) sublata in foro venerabantur, itemque[*](itemque p al.: item qui DY) cetera signa et ornamenta cum cognoscerent, alia alio in loco lacrimantes intuebantur. quorum omnium hunc sermonem tum esse audiebamus, nihil esse quod quisquam dubitaret de exitio sociorum atque amicorum, cum quidem viderent in foro populi Romani, quo in loco antea qui sociis iniurias fecerant accusari et condemnari solebant, ibi esse palam posita ea quae ab sociis per scelus ablata ereptaque essent.

hic ego non arbitror illum negaturum signa se plurima, tabulas pictas innumerabilis habere; sed, ut opinor, solet haec quae rapuit et furatus est non numquam dicere se emisse, quoniam quidem in Achaiam, Asiam[*](Asiam Db: om. pq: ante Achaiam K), Pamphyliam sumptu publico et legationis nomine mercator signorum tabularumque pictarum missus est. et istius[*](Habeo et istius Dp al. (ipsius) Asc.: ab eo istius b al.: num At vero s. Age vero istius? Cl. Rev. xvii. 202) et patris eius accepi[*](accepi Dp rell.: accepti Asc. (accepti ct expensi?): secl. edd.) tabulas omnis, quas diligentissime legi atque digessi, patris, quoad vixit, tuas, quoad ais te confecisse. nam in isto, iudices, hoc novum reperietis. audimus[*](Audivimus G2) aliquem tabulas numquam[*](numquam tab. qr) confecisse; quae est opinio hominum de Antonio[*](Antonio Dp rell.: M. Antonio Asc. edd. (Div. §22)) falsa, nam fecit[*](fecit p al.: leg DZ, legis G12K, legit s) diligentissime; verum sit hoc genus aliquod, minime probandum. audimus[*](Audivimus G2) alium non ab initio fecisse, sed ex tempore aliquo confecisse; est aliqua etiam huiusce[*](huiusce pb Asc. (i, §56): eiusce DY) rei ratio. hoc vero novum et ridiculum est, quod hic nobis respondit cum ab[*](ab om. Dp) eo tabulas postularemus, usque ad M. Terentium et[*](et Dp rell.: om. Asc. (v, §34)) C. Cassium consules confecisse, postea destitisse.

Alio loco hoc cuius modi sit considerabimus; nunc nihil ad me attinet; horum enim temporum in quibus nunc versor habeo tabulas et tuas et patris. plurima signa pulcherrima, plurimas tabulas optimas[*](optimas Dpq: om. G2Kd) deportasse te negare non potes. atque utinam neges! Vnum ostende in tabulis aut tuis aut patris tui emptum esse: vicisti. ne haec quidem duo signa pulcherrima quae nunc ad impluvium[*](impluvium qrb (impluium p): pluium s. pluvium DY) tuum stant, quae multos annos ante valvas[*](ad valvas d) Iunonis Samiae steterunt, habes[*](habes dicere Lamb., Kays.) quo modo emeris, haec, inquam, duo quae in aedibus tuis sola iam sunt, quae sectorem exspectant, relicta ac destituta a ceteris signis.

at, credo, in hisce solis rebus indomitas cupiditates atque effrenatas habebat: ceterae libidines eius ratione aliqua aut modo continebantur. quam multis istum ingenuis, quam multis matribus familias in illa taetra atque impura legatione vim attulisse existimatis? ecquo[*](ecquo D: hecquo p: et quo d) in oppido pedem posuit ubi non plura stuprorum flagitiorumque suorum quam[*](quam om. D al. p: stupr. flag. suor. quam del. Kays.) adventus sui vestigia reliquerit? sed ego[*](ego relinquam qr) omnia quae negari poterunt praetermittam; etiam haec quae certissima sunt et clarissima relinquam; unum aliquod de nefariis istius factis eligam, quo facilius ad Siciliam possim aliquando, quae mihi hoc oneris negotique imposuit, pervenire.

oppidum est in Hellesponto Lampsacum, iudices, in 63 primis Asiae provinciae clarum et nobile; homines autem[*](autem DYbr: om. pq) ipsi[*](ipsi om. K Lampsaceni secl. Bake, Kays.) Lampsaceni cum summe in omnis civis Romanos officiosi, tum praeterea maxime sedati et quieti, prope praeter ceteros ad summum Graecorum[*](Graecorum D rell. Non.: om. pq1: secl. Kays.) otium potius quam ad ullam vim aut tumultum adcommodati. accidit, cum iste a Cn. Dolabella efflagitasset ut se ad regem Nicomedem regemque Sadalam mitteret, cumque iter hoc sibi magis ad quaestum suum quam ad rei publicae tempus adcommodatum depoposcisset, ut illo[*](in illo Lg. 42 Kays (i, §15)) itinere veniret Lampsacum cum magna calamitate et prope pernicie civitatis. deducitur iste ad ianitorem quendam hospitem, comitesque eius item apud ceteros hospites conlocantur. Vt mos erat istius, atque ut eum suae libidines flagitiosae[*](flagitiose Dp rell. admonebant DYpr: commonebant K: monebant q) facere admonebant, statim negotium dat illis suis comitibus, nequissimis turpissimisque hominibus, uti[*](ut pb) videant et investigent ecqua[*](hecquae p, ecquae s: qua DG1: si qua KG2) virgo sit aut mulier digna quam ob rem ipse Lampsaci diutius commoraretur[*](commoretur Ern. auct. Klotz, Kays.).

erat comes eius Rubrius quidam, homo factus ad istius libidines, qui miro artificio, quocumque venerat, haec investigare omnia solebat. is ad eum rem istam[*](istam Dp rell.: ita Pluyg., Madv., Muell.) defert, Philodamum esse quendam, genere, honore, copiis, existimatione facile principem Lampsacenorum; eius esse filiam, quae cum patre habitaret propterea quod virum non haberet, mulierem eximia pulchritudine; sed eam summa integritate pudicitiaque existimari. homo, ut haec audivit, sic exarsit ad id quod non modo ipse numquam viderat, sed ne audierat quidem ab eo qui ipse vidisset, ut statim ad Philodamum migrare se diceret velle. hospes ianitor[*](Ianitor secl. Bake, Kays., Muell.), qui nihil suspicaretur, veritus ne quid in ipso se offenderetur, hominem summa vi retinere coepit. iste, qui hospitis relinquendi causam reperire non posset, alia sibi ratione viam munire ad stuprum coepit; Rubrium, delicias suas, in omnibus eius modi rebus adiutorem suum et conscium, parum laute deversari dicit; ad Philodamum deduci iubet.