Commentarii in Apocalypsin

Victorinus, Saint, Bishop of Poetovio

Victorinus Saint, Bishop of Poetovio. Victorini Episcopi Petavionensis Opera (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 49). Haussleiter, Johann, editor. Vienna, Leipzig: Tempsky, Freytag, 1916.

[Et misit angelus falcem et \'lIinclcmiauit uineam terrae et[*]( b) add. ΥΦ)misit in torcular irae animationis dei, et calcatum est torcular[*](14, 19. 20)foris extra ciuitatem.) Quod autem dicit missum in torcular irae dei et calcatum extra ciuitatem, calcatio torcularis retributio est peccatoris. et exiet sanguis [de torculari] usque ad frenos equorum: exiet ultio usque ad principes populorum, id est rectores, siue diabolum siue angelos eius. nouissimo certamine exiet ultio sanguinis effusi — sicut ante praedictum est: in sanguine peccasti et sanguis te persequetur — per stadia mille sexcenta, [*](14, 20 )15 id est per omnes mundi quattuor partes. quaternitas est enim [*](9-137, 2 cf. Beat. p. 460 sq. 13 Ezech. 35, 6 (e:; a[p.a ήμαρες LXX), cf. Hieron. in Ezech. XI: quoniam sanguini tradam te-siue quoniam in sanguine peccasti-et sanguis te persequetur (XXV 333 flf) ) [*]( 1 aduentu CBHKg hoc illud (= ih abx6) T<I>, hoc et illud S, hic illud CB 2 in messes aridas S sed semelj et semen S sed om. I aduentu HIK 3 consummatio IK, consummatione S, consummationem Mg mundi orn. CB regni CB apertione CB<Į>, appari- tionem S 4 regnuin IKM, regis F beatorum g futuram g est om. S 5 Et.. ciuit. add. X falcem] add. suam H 6 animationis FH (cf. Cypr. de lapsis c. 21: iram animationis suae = Esai. 42, 25), animaduersionis IKM, om. S calcatus F 7 foras M, furoris S quod .. ciuitatein om. M autem om. X 8 calcati IK calcatio] add. est CBml 9 exiit F, exiuit HIKMS cum Vulg. de torculari add. X 10 equoruinj add. et intra H, et quid hoc loco equi nisi principes et rectores mundi sunt, quia per eos diabolus operum suorum nequitiam uelociori cursu exercendo discurrit? bene ergo dicitur: \'exiit sanguis de torculari usque ad frenos equorum\' 58 (ex Ticonii libro, cf. Primasium et Bedam ad h. l.) exiet] et ut I, et in K ultio] damnationis ultio 33 usque (alt.).. lin. 12 ultio om. S 12 ad angelos F post eius angelos add. id est homines malos S in nouissimo uero certamine in diem iudicii 95 exit K, exiit IM 13 sicut ante] sequente (e tert. corr. in i) I 14 persequetur CBMg, persequitur cet. Btadia] add. inquit S sexcenta] sexcentos quater T 15 partis T est om. FS )

136
137
conquaternata, sicut in quattuor faciebus quadriformibus et rotis. quater enim quadringenteni mille sexcenti [sunt].

CAP. XV.

Eandem repetens persecutionem dicit apocalypsis: angelosc) [*]( add. ΥΧ 15, 1 ) septem habentes plagas [septem nouissimas], quoniam in his finita est ira dei. semper enim ira dei percutit populum contumacem septem plagis — id est perfecte, ut in Leuitico dicit —, quae in ultimo futurae sunt, cum ecclesia de medio exierit.

Quod autem dicit stetisse super mare uitreum ha- [*]( 15, 2 ) bentes citharas et fialas, id est super baptismum suum stabiliter in fide constitisse et confessionem suam in ore habentes exultaturos in regno coram domino. ad propositum reuertamur.

CAP. XIX.

[Et uidi caelum apertum: et ecce equus albus, et qui sedebat[*]( 19, 11 )super eum, uocabatur fidelis et uerus.] Equum enim album et sedentem super eum dominum nostrum cum exercitu caelesti [*]( 1 cf. Ezech. 1, 10 et 16 4-8] hanc expositionem ex Ticonii libro deyromptam exhibet uberiorem Beatus p. 461 et 462 7 cf. Leu. 26, 28 9—12J cf. editionem Victorini p. 152, 8-11 13] nunc sequitur in TX particula d), cf. p. 131, 16-133, 15 ) [*]( 1 quaternata 11 quadriformis HIKM 2 rotis] quadratis add. S quadringenteni scripsi, quadringentem THS, quadringenti CBFIIBS, quadragies g sunt add. X 4 apocalypsis dicit CBg apocalypsin THIS post apocalypsin add. et uidi aliud signum in caelo magnum et mirabile S 5 septem nouissimas add. X quoniam in his (in ipsis 93) finita est ira dei T93, quia in ipsis consummata est indignatio dei X 6 semper .. dei om. CB propter homoeoteleuton percutet TS, percutiet HM 7 plagas IKM sicut idem deus in Leuitico frequenter repetit dicens: \'percutiam uos septem plagis\' add. 93, cf. Bedam (XCIII 177 M) 8 futura CB 9 Quod autem dicit om. X stetisse] stantes X stetisse] add. eos e, eum CB supra FHS 10 et fialas om. g suum om. H 12 ad propositum T, sed ad proposita X His omnibus tamen plagis explicitis ad propositum redit. \'et uidi sicut mare uitreum\' (c.15, 2) 58 p. 462 15 Et.. uerus add. X Et.. p. 139, 4 ad iudicium om. H 16 uocatur F uerax Fg Equus enim albus et sedens S album] add. esse CB )

138
139
aduenientem ad regnandum ostendit. \'a mari enim aquilonis usque ad mare Phoenices et usque ad fines terrae\' maiores partes has in aduentu domini mundari. omnes animae gentium congregabuntur ad iudicium.

CAP. XX.

[Et uidi angelum descendentem de caelo, habentem clauem[*]( 20, 1-3 )abyssi et catenam in manu sua. et tenuit draconem illum serpentem antiquum, qui cognominatus est diabolus et satanas, et alligauit illum mille annis, et misit illum in abyssum et clausit et signauit super eum, ut non seduceret etiam gentes, donec finiantur mille anni. post haec oportet eum solui breui tempore.]

[Et uidi sedes et sedentes super eas, et iudicium datum est. [*]( a) in Φ = c) in S)[*](20, 4. 5 )et animae occisorum propter testimonium Iesu et propter uerbum dei, et si qui non adorauerunt bestiam nec imaginem eius, neque acceperunt scriptionem in fronte aut in manu sua, et[*](1-4 cf. edit. Victorini p. 148, 14-17 cf. Ps. 71 (72), 8 6-141, 5 eundem apocalypsis textum exhibent Augustinus in libro de ciuitate dei XX c. 7 (ef. CSEL XXXX 2 p. 439) et Augustini in hac parte pedisequus Primasius (cf. in libro Th. Zahn (Forschungen zur Gesch. des neutestam. Kanons IV\' textum apocalypsis a me editum p. 162 sq.) )[*](1 regnum S mare TF etenim S aquilonis] add. quod est Arabicum S 2 fenicis TF maioris T 3 has] ac si IKM, om. F aduentum FS domini] add. Iesu S mundari] mandaturi sunt et S post mundari add. debeant IK 6 Et uidi... lin. 12 tempore add. X 7 catenam] add. magnam H cum Vulg. illum] add. et H 9 illum (pr.)... misit om. H illum (alt.)] eum HIK cum Vulg, in abysso H 10 etiam] amplius HIK cum Yzclg., iam F et August. 11 soluere F 13-145, 3 add. recensiones cĮlS quinque particulas dissono inter se ordine: cĮI seruat ordinem particularum a + b + e + d + e, S mutato ordine hanc exhibet seriem: c + e + a + d + b 13 sedem S sedentem S eam S est] add. illis g 14 animas g 15 si qui FS, si quis H, eos qui IKM, qui g adorauerit H 16 neque] nec IK inscriptionem H, item August.) inscriptione F frontem S manum suam g )

140
141
regnauerunt cum Iesu mille annis; reliqui eorum non uixerunt, donec finiantur mille anni. haec resurrectio prima est.J

[Beatus et sanctus est, qui habet in hac prima resurrectione[*]( b) in Φ = e) in S )[*](20, 6 )partem: in istis secunda mors non habet potestatem, sed erunt sacerdotes dei et Christi et regnabunt cum eo mille annis.]

Mille anni in quibus alligatus est satanas, isti sunt ab ad- [*](c) in Φ = a) in S ) uentu primo Christi usque ad terminum saeculi; mille autem dicti eo loquendi modo, quo pars significatur a toto, sicut est illud: uerbi quod mandauit in mille generationes, dum non sint mille. quod autem ait:]

[haec resurrectio prima est, duae sunt resurrectiones; sed [*]( d) in = Φ d) in S) [*](20, 5) prima resurrectio nunc est animarum per fidem, quae non permittit homines transire ad mortem secundam. de hac resurrectione dicit apostolus: si resurrexistis cum Christo, quae sursum sunt quaerite.]

[Et misit illum, inquit, in abyssum, quia diabolus exclusus a [*]( e) in = Φ b) in S ) [*](20, 3 ) [*](7 sq. cf. Augustinum p. 441 l. 12-15: ut huius miliarii tamquam diei nouissimam partem, quae remanebat usque ad terminum saeculi, mille annos appellauerit eo loquendi modo, quo pars significatur a toto. Beatus addit p. 532: ergo audiendi non sunt qui dicunt, quod de Christi natiuitate usque ad secundum aduentum domini mille anni sunt, qui cum Eunomio (Cirinto cod. Aemilianensis) haeretico una sentiunt 9 Ps. 104, 8 14 Col. 3, 1 16 sqq. cf. Augustinum p. 442 1. 7-18: ideo illuc (scilicet in abyssum diabolus) dicitur missus, quia exclusus a credentibus plus coepit impios possidere ... \'clausit super eum\' dictum est: interdixit ei, ne posset exire, id est uetitum transgredi. \'signauit\' autem quod addidit, significasse mihi uidetur, quia occultum esse uoluit, qui pertineant ad partem diaboli et qui non pertineant. hoc quippe in saeculo isto prorsus latet, quia et qui uidetur stare, utrum sit casurus, et qui uidetur iacere, utrum sit surrecturus, incertum est ) [*](1 annis] add. et F reliquiae IK uiuent I, reuixerunt g 3 est om. S abet partem in resurrectione prima F prima om. g 4 ha- bebit FS sed] et I 5 regnauerunt F 6 Mille] illi S ab] in S ab aduentum xpi primo F 8 eo loquendi] eloquenti F, eloquendi Beatus p. 532 a] pro H 9 quo mandabit F dum] cum g 10 sunt FS mille om. IK 11 haec res. prima est om. S est om. IKM, post haec ponit H 12 nunc om. IKM 14 apostolus dicit F 16 inquit om. IKMg inquit illum S abyssum] add. hoc inquit g a credentium cordibus S; cf. Beatum p. 531: exclusit de cordibus credentium )

142
143
credentibus coepit impios possidere, in quorum cotidie caecis cordibus tamquam in abysso profundo inclusus est. et clausit, [*](20, 3 ) inquit, et signauit super eum, ut non seduceret gentes, donec finiantur mille anni. \'clausit super eum\' dictum est, id est interdixit atque cohibuit ei, ne seducat pertinentes ad Christum. \'signauit autem super eum\', quia occultum est, qui pertineant ad partem diaboli et qui ad Christi. nam et qui uidetur stare, nescimus, si casurus est; et qui iacet, si resurgat, incertum est. quod autem ait\'Hgatum atque inclusum, ut non seducat gentes\', gentes ecclesiam significat, ex quibus ipsa constat. quas seductas ante tenebat. donec finiantur, inquit, mille anni: [*]( 20, 3 ) id est, quod remanet de sexto die, qui constat ex mille annis. post haec oportet eum solui breui tempore. breue tempus \'tres [*]( 20, 3 ) annos et sex menses\' significat, quibus totis uiribus saeuiturus diabolus sub Antichristo aduersus ecclesiam. deinde <post\' [*]( 9 cf. Apoc. 20, 2. 3 10 cf. Augustinum p. 443 l. 5-7 et 15-17: gentes, ex quilnis constat ecclesia, quas antea seductas tenebat, antequam essent ecclesia ... gentes, ex quibus praedestinata constat ecclesia, a quibus seducendis illo est uinculo claustroque prohibitus. hoc loco et Augustiman et Jlieronymi interpolatorem ex communi fonte, i:l est ex Ticonii libro, hausisse apparet, Augustinum mttem sententiam pro sua parte mutauisse 11 cf. ibid. I. 9-12: donec finiantur, inquit, mille anni, id est, aut quod remanet de sexto die, qui constat ex mille annis, aut omnes anni, quibus deinceps hoc saeculum peragendum est 13 cf. Apoc. 13, 5 cf. Augustinum p. 445 l. 12—14: breue tempus erit; nam tribus annis et sex mensibus legitur totis suis suorumque uiribus saeuiturus ) [*]( 1 cesis JJ 2 abyssum JJl, abyssi IIS clusit FImIIiIII, item August. 3 ut om. JKM seducere IhItI 4 finientur F claudit H 5 prohibuit FIK ei om. HS 6 autem om. IK est om. F 7 et (pr.) FHS, aut IKM Christi] Christum Beatus, partem Christi II Christi. nam] christianam FM nam om. IK uidentur S, item casuri sint, iacent, surgant in numero plurali 8 est] sit FK qui] quia H 9 ait om. IKM conclusum H inclusum] add. illum S 10 gentes (alt.) om. IK significant HS ipsa] ista IK 11 antel ipse H inquit om. F 12 remanet] reliquum est g sexto] Vir IK die] add. scilicet sexta etas (aetate g) quae S ex Oill. g 13 resolui F tempus F breue tempus om. 1K 14 anni IK significatur FM, significantur IK saeuiturus] se ulturus est S )
144
145
dicit, quod solutus diabolus seductas gentes toto orbe terrarum adtrahet in bellum aduersus eam, quorum hostium numerus erit \'ut harena maris\'.]

[Et ascenderunt, inquit, super terrae latitudinem et cinxerunt[*]( 20,9.10 )castra sanctorum et dilectam ciuitatem, et descendit ignis de caelo a deo et comedit eos. sed et diabolus, qui seducebat eos, missus est in stagnum ignis et sulphuris, ubi et bestia et pseudopropheta, et cruciabuntur die ac nocte in saecula saeculorum . hoc iam ad iudicium nouissimum pertinet.]

† Nam mille ann orum regnum non arbitror esse terrenum: [*]( 20, 6 ) aut si ita sentiendum est, completis annis mille regnare desinunt. sed ut mei sensus capacitas sentit. proferam. denarius numerus decalogum significat. et centenarius uirginitatis coronam ostendit. qui enim uirginitatis integrum seruauerit propositum et decalogi fideliter praecepta impleuerit et impuros mores uel [*]( 1 cf. Augustinum c. 8 p. 444 1. 11-14: nam paulo post dicit, quod solutus diabolus seductas gentes toto orbe terrarum adtrahet in bellum aduersus eam, quorum hostium numerus erit ut harena maris 3 cf. Apoc. 20, 8 4-9 eundem textum praebet Augustinus c. 8 p. 444 l. 14-20; ipse quoque addit: sed hoc iam ad iudicium nouissimum pertinet 10 hoc loco in archetypo crucis signum positum esse suspicor, a quo usque ad uoluminis finem. quae sequuntur Hieronymus se addidisse in prologo confessus est; cf. p. 15, 1. simile Hieronymi de regno mille annorum iudicium legimus in commentariorum in Danielem libro c. 7: sancti nequaquam habebunt terrenum regnum, sed caeleste: cesset ergo mille annorum fabula (XXV 534 M) ) [*]( 1 solutus] soluendus erit S diabolus] add. et S seducturus HMS gentes] add. in I terrarum] add. et S 2 abstrahet F in om. S bello IKM eam] ecclesiamg 3 uelud F harenaJ1 4 Et ascend... lin. 9 pertinet hic add. (P omissa particula p. 145, 10-147, 10, post ingrediuntur stagnum (p. 147, 10) S super] strpra F et Augustinus 6 a deo] ad eum F sed et IKS, sed HlII, et g 8 pseudopvopheta scripsi, pseudoprophetam F, pseudoprophetae cet. et om. FHg nocte et die H 9 iain] etiam F hoc etiam ad iud. pertinet nouissimum H, cuius codicis testimonium hoc loco finitur 1O-1-!7, 10] hanc Hieronymi expositionem praebet post uerba ad iudicium p. 139, 4 T (= TCB) et post uerba mille annis p. 141, 5 S, om. <1> 10 nam om. S terrenum T et Biuinus, terminum CB, aeternum S 12 proferri CB denarius] quoniam denarius CB 13 et om. CB 15 et] add. contra CB inipuros] feros S ) [*]( XXXXIX. Victorinus Pet. ) [*]( 10 )

146
147
impuras cogitationes intra cordis cubiculum uigilauerit, ne dominentur ei, iste uere \'sacerdos est Christi\' et millenarium numerum perficiens integre creditur \'regnare cum Christo\' et recte apud eum \'ligatus est diabolus\\ qui uero uitiis et dogmatibus hereticorum irretitus est, in eo (solutus est diabolus\'. sed quia completis mille annis dicit \'eum solui\', completo perfectorum sanctorum numero, in quibus corpore et corde uirginitas regnat, adueniente abominandi aduentu multi ab eo amore terrenorum seducti supplantabuntur et simul cum eo ingredientur \'stagnum\'.

Et post modicum tellus reddit sanctorum qui dudum quieue- rant corpora: inmortale cum aeterno rege suscipientes regnum, qui non solum corpore uirgines sed et lingua et cogitatione, exultaturos cum agno demonstrat.