In primis cum ad hoc uenisse se dicit, uti quod periit saluum faciat, quid dicis perisse? hominem sine dubio. totumne an ex parte? utique totum, siquidem transgressio, quae perditionis humanae causa est, tam animae instinctu ex concupiscentia quam et carnis actu ex degustatione commissa totum hominem elogio transgressionis inscripsit atque exinde merito perditionis impleuit. totus itaque saluus fiet qui perit totus delinquendo. nisi si et ouis illa sine corpore amittitur et sine corpore reuocatur. nam si caro quoque eius cum anima, quod pecus totum est, humeris boni pastoris aduehitur, ex utraque utique substantia restituendi hominis exemplum est. aut quam indignum deo, dimidium hominem redigere in salutem, paene [*]( 15] cf. Luc. 19, 10. 22] cf. Luc. 15, 4-6. ) [*]( 1 absolute PM (corr. e in a m. 2), absoluta F Gel reliqui 3 dispositionem MFGR3, dispensationem P Ri 4 transactionem regni et paasionem iudicii scripsi: transactionem et passionem regni iudicii PMF 5 defendantor M (m. 2) N Rig 7 praestrinximus PR1 8 pensandus P (corr. B) M Icorr. m. I) 13 animalie M (litt. s eras.) 18 causae P (corr. B) M (corr. m. 1) 21 perit PMF, periit Gel 22 delinquendo totUB Gel 23 nisi P (del. ni B) )
74
minus facere **, cum etiam saecularium principum plena semper indulgentia uindicetur. diabolus ualidior in hominis iniuriam intellegetur, totum eum elidens? deus infirmior renuntiabitur, non totum eum releuans? atquin et apostolus suggerit, ubi delictum abundauerit, illic gratiam superabundasse. quomodo denique saluus habebitur qui poterit et perditus dici? carne scilicet perditus; [anima uero saluus] nisi quod iam et anima in perdito constituatur necesse est, ut salua effici possit; id enim saluum effici oportebit, quod perditum fuerit. porro autem recipimus animae inmortalitatem, ut perdita non in interitum credatur sed in supplicium. id est in gehennam. et si ita est, iam non animam spectabit salus, saluam scilicet sua natura per inmortalitatem, sed carnem potius, quam interibilem constat apud omnes. aut si et anima interibilis, id est non inmortalis, quod et caro, iam et carni forma illa ex aequo proficere debebit proinde mortali et interibili, qua id quod perit saluum facturus est dominus. nolo nunc contentioso fune deducere, hac an illac hominem perditio depostulet. dum utrimque eum salus destinet in ambas substantias peraequata. ecce enim ex quacumque substantia hominem perisse praesumpseris, ex altera non perit. saluus ergo erit iam ex qua non perit et saluus nihilominus fiet ex qua perit, habes totius hominis restitutionem, dum et quodcumque eius perit saluum facturus est dominus et quodcumque non perit utique non erit perditurus. quia ultra de utriusque substantiae securitate dubitabit, cum altera salutem consecutura sit, altera amissura
[*]( 5] cf. Rom. 5, 20. ) [*]( 1 lacunam signaui: quam censuram humanam (cf. p. 45, 12) uel simile aliquid intercidisse uidetur 2 ualentior JR3 (tacet tmdt) 3 renuntiabitur (in hominis salutem) fort. 3 intellegetur Eng: intellegitur PMF 4 atqui R 6 perditus Ldicij B, perditus PMF 7 anima uero salous seclusi 10 animae om. P (add. R ex Hirsaugiensi) non om. F 16 qua MF, quia P uulgo 18 illa F 19 utrimque Rl mg (ex Hirsaugietisi), utrumque PMF 26 alterutra P sit Laltera amissura eam non sit, B, sit PMF ) 75
eam non sit? et tamen adhuc sensu rem exprimit dominus ego dicens ueni. non ut meam, sed ut patris, qui me misit, faciam uoluntatem. quam? oro te. ut omne, quod dedit mihi, non perdam ex eo quicquam sed resuscitem illud nouissima die. quid a patre christus acceperat. nisi quod et induerat? hominem sine dubio, carnis animaeque texturam. neutrum ergo eorum, quae accepit, perire patietur, immo nec quicquam utriusque, immo nec modicum. quodsi modicum caro, ergo nec carnem, quia nec modicum. [nec quicquam, quia nec quicquam] atquin si non et carnem resuscitabit nouissima die, iam non modicum patietur perire de homine, sed pro tanta dixerim parte prope totum. ingerens amplius: hoc est patris uoluntas, ut omnis, qui aspicit filium et credit in eum, habeat uitam aeternam et suscitem illum nouissimo die plenitudinem extruit resurrectionis. distribuit enim utrique substantiae per officia propria mercedem salutis, et carni, per quam filius aspiciebatur, et animae, per quam credebatur. ergo, dices, illis erit promissa res, a quibus Christus uidebatur. sit plane ita, ut et ad nos eadem spes inde manauerit. nam si uidentibus et idcirco credentibus fructuosa tunc fuerunt opera carnis atque animae, multo magis nobis. feliciores enim qui non uident et credent; quando, et si illis negaretur carnis resurrectio. certe felicioribus competisset. quomodo autem felices, si ex parte perituri?
[*]( 2] Ioh. 6, 38. 3] Ioh. 6, 39. 13] Ioh. 6, 40. \' 22] Ioh. 20, 29. ) [*]( 1 sensa (hoc est: edicto) rem scripsi: sensum rei PMF 5 nouissima MF, in nouissima P utdgo 9 nec—quicquam seclusi: nec quicquam MFB, nec quicquam, quia nec quicquam PC 10 atqui B 13 hoc PMF, haec Gel 15 nouissimo MF, nouissima P uulgo 16 distruit P (corr. R) propria Bcripsi: propriam PMF, priora Gel 17 filius MF, filius hominis P 21 fuerint C 22 enim PMF, enim, inquit C uident PMF, uiderunt Gel 23 credent PMF, credunt Gel 24 autem scripsi: enim PMF ) 76
Sed et praecipit eum potius timendum, qui et corpus et animam occidat in gehennam, id est dominum solum, non qui corpus occidant, animae autem nihil nocere possint, id est humanas potestates. adeo hic et anima inmortalis natura recognoscitur, quae non possit occidi ab hominibus, et carnis esse mortalitatem, cuius sit occisio, atque ita resurrectionem quoque mortuorum carnis esse, quae in gehennam nisi resuscitata non poterit occidi. sed quoniam et hic de interpretatione corporis [questio cauillatur, ego corpus hominis non aliud intellego quam omnem istam struem carnis. quoquo genere materiarum concinnatur atque uariatur, quod uidetur, quod tenetur, quod denique ab hominibus occiditur. sic et parietis corpus non aliud admittam quam caementa, quam saxa, quam lateres. si quis arcanum aliquod corpus inducit, ostendat reuelet probet ipsum etiam esse, quod occidatur ab homine. et de illo erit dictum. item si animae corpus opponitur. uacabit astutia. cum enim utrumque proponitur, corpus atque animam, occidi in gehennam, distinguitur corpus ab anima, et relinquitur corpus intellegi id, quod in promptu sit, caro scilicet, quae sicut occidetur in gehennam. si non magis a deo timuerit occidi, ita et uiuificabitur in uitam aeternam, si maluerit ab hominibus potius interfici. proinde si quis occisionem carnis atque animae in gehennam ad interitum et finem utriusque substantiae adripiet, non ad supplicium, quasi consumendarum, non quasi puniendarum, recordetur ignem gehennae aeternum praedicari in poenam aeternam, et inde aeternitatem occisionis agnoscat, propterea humanae ut temporali praetimendam. tunc et aeternas substantias credet, quarum aeterna sit occisio in poenam. certe cum post resurrectionem corpus cum anima [*]( 1] d. Matth. 10, 28. 26J cf. Matth. 25, 46. ) [*]( 1 et corpus MF. corpus P uulgo 9 quaestio seclusi 10 intellego scripsi: iutellegalll PMF 15 etiam esse MF, esse etiam Puulgo 16 opponit Gel 19 corpus intellegi scripsi: corpus intellige PMF, intellegi corpus Gel reliqui )
77
occidi habeat in gehennam, satis de utroque constabit, et de carnali resurrectione et de aeterna occisione. absurdissimum alioquin, si idcirco resuscitata caro occidetur in gehennam, uti finiatur, quod et non resuscitata pateretur. in hoc scilicet reficietur, ne sit cui non esse iam euenit. eidem nos spei fulciens passerum quoque subiungit exemplum, quod ex duobus non cadat alter in terram sine dei uoluntate, ut et carnem, quae ceciderit in terram, proinde credas et resurgere posse per eiusdem dei uoluntatem. nam et si passeribus hoc non licet, sed nos multis passeribus antestamus eo, quod cadentes resurgamus, quorum denique capillos capitis omnes numeratos adfirmans saluos utique repromittit. perituros enim quae ratio in numerum redegisset? nisi quia hoc est: ut omne, quod pater mihi dedit, non perdam ex eo quicquam, id est nec capillum, sicut nec oculum nec dentem. ceterum unde erit fletus et dentium frendor, nisi ex oculis et ex dentibus? occiso scilicet etiam corpore in gehennam et detruso in tenebras exteriores, quae oculorum proprie tormenta sunt. si quis in nuptiis minus dignis operibus fuerit indutus, constringendus statim manibus et pedibus, utpote qui cum corpore (re)surrexerit sic ergo et recumbere ipsum in dei regno et sedere in thronis Christi et adsistere ad dexteram tunc uel sinistram et edere de ligno uitae corporalis dispositionis fidelissima indicia sunt.
Videamus nunc, an et Saducaeorum uersutiam elidens nostram magis sententiam erexerit. causa, opinor, quaestionis fuit destructio resurrectionis, siquidem Saducaei neque animae neque carnis admittunt salutem et ideo, ex qua uel maxime [*]( 6] cf. Matth. 10, 29. 10] cf. Matth. 10,31. 11] cf. Matth. 10, 39. 13j Ioh. 6, 39. 15] cf. Matth. 8, 12. 181 cf. Mattb. 25, 30. 19] cf. Matth. 22, 11. 23] cf. Apoc. 2, 7. ) [*]( 1 habeat PMF, habeat <a dao) Gel reliqui 3 occidetur MF, occidatur Puulgo 5 nos spei PMF, spei nos R 7 alter PMF, unus C 16 ex (alt.) om. Gel 18 proprie Bcripsi: propria PMF tormenta sunt PM, sunt tormenta FR 19 opertibus fort. (opertus — evSojia) 21 (re)surrelerit scripsi: surrexerit PM, surreiit F 22 ad dexteram tunc PM, tunc ad deiteram FR 25 erexit F 27 ex quo uel maxime spes Gel )
78
specie resurrectionis fides. labefactatur, ex ea argumentum problemati suo accommodauerunt, de carnis scilicet obtentu nupturae necne post resun-ectionem, sub eius mulieris persona, quae septem fratribus nupta in dubio haberetur, cui eorum restitueretur. porro seruentur sensus tam quaestionis quam responsionis, et controuersiae occursum est. si enim Saducaei quidem respuebant resurrectionem, dominus autem eam confirmabat, et scripturarum ignaros increpans, earum scilicet quae resurrectionem praedicassent, et uirtutis dei incredulos, idoneae utique mortuis resuscitandis, postremo subiciens: quoniam autem mortui resurgant, sine dubio et confirmando esse quod negabatur, id est resurrectionem mortuorum apud deum uiuorum, talem quoque eam confirmabat esse, qualis negabatur, utriusque scilicet substantiae humanae. neque enim, si nupturos tunc negauit, ideo nec resurrecturos demonstrauit. atquin filios resurrectionis appellat, ut per eam quodammodo nasci habentes, post quam non nubent, t sed resuscitati. similes enim erunt angelis, qua non nupturi, quia nec morituri, sed (et) qua transituri in statum angelicum per indumentum illud incorruptibilitatis, per substantiae, resuscitatae tamen, demutationem. ceterum nec quaereretur nupturi siue morituri necne rursus essemus, si non eius uel maxime substantiae restitutio in dubium uocaretur, quae proprie et morte et nuptiis fungitur, id est carnis. habes igitur dominum confirmantem aduersus haereticos Iudaeorum, quod et nunc negatur apud Saducaeos Christianorum, solidam resurrectionem.
[*]( 3] cf. Matth. 22, 23-28; Marc. 12, 18—23; Luc. 20, 27-34. 10] Luc. 20, 37. 13] cf. Matth. 22, 32. 16] cf. Luc. 20, 36. 18] Luc. 20,36. ) [*]( 1 ex eo Gel 7 confirmabat C, confirmat PMF 8 ignaros <eos) ł"ort. 10 quoniam B, quam PMF 13 deum C, dominum PMF 15 negauit Ra, negabit PMFR1 demonatrauit R3, demonstrabit PMFR1 16 atqui R appellat ut PMF, appellauit C 17 scilicet reeuscitati fort. nubent, sed resuscitati similes [enim] erunt angelis Eng 19 et add. Iun 21 nec PMF, ne Gel 23 in dubium R3, in deum PMFRt ) 79