De Oratione

Sed quod promisce obseruatur per ecclesias quasi incertum, id retractandum est, uelarine debeant uirgines, an non. qui enim uirginibus indulgent capitis immunitatem, hoc niti [*]( 19] cf. 1 Petr. 3, 3. 20] cf. 1 Tim. 2, 9. ) [*]( 1 foris Gel: iuris ABD satisfacia D 2 ieiuniis D 3 occultando D, oscultando A, osculando B 5 DE STATIONIBVS BD, DE TESTIONIB; (TESTATIONIB corr. m. rec.) A et de D, de B, de ex dae A, et Urs nos D 6 stationi A corr. 8 sollempnior D 9 et ex etiam D 10 utrunque BD 11 exsecutio BD 12 accepit D, accipit AB sine B 14 administrauit D disciplinam.] hic deficit B; in ipso codice lacunae nullum indicium fuisse uidetur; sequitur enim LIBRI TERTVLLIANI DE ORA-Itione finis. 15 DE HABITV FEMINARVM AD babitu* A duntaxat D faeminarum A 16 efficit A 20 ore Rig: more AD quo Paulus om. A 21 criminum D lenoniam Leopoldus morositatem D 23 DE VIRGINTBVS AD praemisce fpraemisce A) AD quasi D, quas A; reliqua in A non conparent; sequuntur enim disposita utensilitas et cetera (de cultu feminamm 1, 5) )

Qui ita concedunt, recogitare debent de statu uocabuli ipsius. quid est mulier a primis quidem litteris sanctorum commentariorum? iam inueniunt sexus esse nomen, non gradum sexus; siquidem Euam nondum uirum expertam deus mulierem et feminam cognominauit, feminam, qua sexus generaliter, mulierem, qua gradus sexus specialiter. ita quoniam tunc innupta adhuc Eua mulieris uocabulo fuit, commune id uocabulum et uirgini factum est. nec mirum, si apostolus eodem utique spiritu actus, quo cum omnis scriptura diuina, tum et illa Genesis digesta est, . eadem uoce usus est mulierem ponendo, quae exemplo Euae innuptae et uirgini competat. cetera denique consonant. nam et hoc ipso, quod uirgines non nominauit, sicut alio in loco, ubi de nubendo docet, satis praedicat de omni muliere et de toto sexu dictum, nec distinctum esse inter mulierem et uirginem, quam omnino non nominat. qui enim alibi distinguere meminit, ubi scilicet differentia postulat (distinguit autem utramque speciem suis uocabulis designans), ubi non distinguit, dum utramque non nominat, nullam uult differentiam intellegi. quid? quod Graeco sermone, quo litteras apostolus fecit, usui [*]( 1] cf. 1 Cor. 9, 5. 11] ef. Gen. 2, 23. ) [*]( 2 ut] cum Hartelius 4 diffinisset D at x: aut D 8 RESPON- SIO D contendunt x 9 post ipsius punctum, post commentariorum interrogationis signum posui qd D 10 iam (aut eam) x: nam D grafr D 11 gua D experta D 13 qua D ita quoniam Oehlerus: itaq. iam D cum innupta x 16 diuina tum x: diuinitatu D 18 euae D 19 consonant x: n sonant D 22 mulierem et add. x 23 quam omnino x: omnino D, cum omnino Oehlerus 24. 26 utranque D 26 non del. Hartelius intelligi D sic semper 27 greco D, ) [*]( XX. Tert. 1. ) [*]( 13 )

De genu quoque ponendo uarietatem obseruationis patitur oratio per pauculos quosdam qui sabbato abstinent genibus. quae dissensio cum maxime apud ecclesias causam dicit, dominus dabit gratiam suam, ut aut cedant aut sine aliorum scandalo sententia sua utantur. nos uero, sicut accepimus, solo die dominicae resurrectionis non ab isto tantum, sed omni anxietatis habitu et officio cauere debemus differentes etiam negotia, ne quem diabolo locum demus. tantundem et spatio Pentecostes, quae eadem exultationis [*]( 1 eluditur scripsi: eligitur D, eliditur Bouthius 4 caput *** (tuff eras. ?) D 7 puta uel putat ex putet D institutionem Aug. Neander: institutione D 8 uniuscuiusque Muratorius: unusquisque D 11 concedo scripsi: contenti D, contentae Mwratorius, contendo Hamackius in del. Oehlerus 12 suae Muratorius 19 demonstrato Muratorius: demonstratum D 20 notitiae scripsi: notitia D 21 DE GENU PO- NENDO D 23 gentibus D corr. eclesias D 24 dic D, dicat Muratorius 26 dominico Muratorius 27 officio x: officia D 29 quo x, quod Oehlerus )

Sed quomodo omni loco, cum prohibeamur in publico? omni, inquit, loco, quem opportunitas aut etiam necessitas importarit. neque enim contra praeceptum reputatur ab apostolis factum, qui in carcere audientibus custodiis orabant et canebant deo, aut a Paulo, qui in naui coram omnibus eucharistiam fecit.

De tempore uero non erit otiosa extrinsecus obseruatio etiam horarum quarundam, istarum dico communium quae diei interspatia signant, tertia, sexta, nona; quas sollemniores in scripturis inuenire est. primus spiritus sanctus congregatis discipulis hora tertia infusus est. Petrus, qua die uisionem communitatis omnis in illo uasculo expertus est, sexta hora orandi gratia ascenderat in superiora. idem cum Iohanne ad nonam in templum adibat, ubi paralyticum sanitati reformauit. quae etsi simpliciter se habent sine ullius obseruationis praecepto, bonum tamen sit aliquam constituere praesumptionem, quae et orandi admonitionem constringat et quasi lege ad tale munus extorqueat a negotiis interdum, ut, quod Danieli quoque legimus obseruatum utique ex Israelis disciplina, ne minus ter die saltem adoremus, debitores trium Patris et Filii [*](9] 1 Tim. 2, 8. 25] cf. Dan. 6, 10. ) [*]( 1 sollemnitate dispungitur Routhius: sollemnitatem dispungimur D, sollemnitas est, dispungimus Mwratorius, sollemnitate dispungimur x, sollemnitate dispungimus Oehlerus ! 2 salutem D corr. 8 DE LOCO D 9 oportunitas D 10 importaret. Non Mwratorius 12 aut a Paulo Muratorius: apud Paulum D 14 DE TEMPORE D erit**** D extrinsecus** D 15 orarum D 16 interspacia D sollempniores D 19 communicatis D 21 paraliticum D 22 quae etsi x: suae. etsi D habeant Muratorius sine Mwratorius: si D 23 sit Muratorius.: si D 24 quae RovtAitUl: qua D 25 daniheli D 26 israhelis D 27 trium om. Muratorim )

Fratrem domum tuam introgressum ne sine oratione dimiseris (uidisti, inquit, fratrem, uidisti dominum tuum), maxime aduenam, ne angelus forte sit. sed nec ipse a fratribus exceptus priora fecerit refrigeria terrena caelestibus. statim enim iudicabitur fides tua. aut quomodo secundum praeceptum pax huic domui dices, nisi et eis qui in domo sunt pacem mutuam reddas?

Diligentiores in orando subiungere in orationibus Alleluia solent et hoc genus psalmos quorum clausulis respondeant qui simul sunt. et est optimum utique institutum omne quod praeponendo et honorando deo conpetit saturatam orationem uelut opimam hostiam admouere.

Haec est enim hostia spiritalis quae pristina sacrificia deleuit. quo mihi, inquit, multitudinem sacrificiorum uestrorum? plenus sum holocaustomatum arietum et adipem agnorum et sanguinem taurorum et hircorum nolo. quis enim requisiuit ista de manibus uestris? . quae ergo quaesierit deus euangelium docet. ueniet hora, inquit, cum ueri adoratores adorabunt patrem in spiritu et ueritate. deus enim spiritus est, et adoratores itaque tales requirit. nos sumus ueri adoratores et ueri sacerdotes, qui spiritu orantes spiritu sacrificamus orationem hostiam dei propriam et acceptabilem, quam scilicet requisiuit, quam sibi prospexit. hanc de toto corde deuotam, fide pastam, [*](12] Luc. 10, 5. 20] Es. 1, 11, 24] Ioh. 4, 23. 26] 2 Cor. 3*17. ) [*]( 5 quia] et Mwratorius 7 DE FRM DIGRESSV D 10 exceptus x: exeptis D, exemtis Mwratorius 12 domu D . 14 DE SUBIUNGENDO PSALMO D 17 proponendo Muratorius 18 opimam x: optimam D 19 DE HOSTIA SPIRITALI QVIA Crepone QVAE* Oehlerus) ORATIO SIT D 22 adipe ex adipe D 24 eu*angelium D 30 sastam D corr. )

Quid enim orationi de spiritu et ueritate uenienti negabit deus, qui eam exigit? legimus et audimus et cernimus quanta documenta efficaciae eius! uetus quidem oratio et ab ignibus et a bestiis et ab inedia liberabat et tamen non a Christo acceperat formam. ceterum quanto amplius operatur oratio Christiana! non roris angelum in mediis ignibus sistit nec ora leonibus obstruit nec esurientibus rusticorum prandium transfert, nullum sensum passionis delegata gratia auertit, sed. patientes et sentientes et dolentes sufferentia instruit, uirtute ampliat gratiam, ut sciat fides, quid a domino consequatur, intellegens quid pro dei nomine patiatur. sed et retro oratio plagas irrogabat, fundebat hostium exercitus, imbrium utilia prohibebat. nunc uero oratio iustitiae omnem iram dei auertit, pro inimicis excubat, pro persequentibus supplicat. mirum si aquas caelestes extorquere nouit, quae potuit et ignes impetrare? sola est oratio quae deum uincit; sed Christus eam nihil mali uoluit operari. omnem illi uirtutem de bono contulit. itaque nihil nouit, nisi defunctorum animas de ipso mortis itinere reuocare, debiles reformare, aegros remediare, daemoniacos expiare, claustra carceris aperire, uincula innocentium soluere. eadem diluit delicta, temptationes repellit, persecutiones extinguit, pusillanimos consolatur, magnanimos oblectat, peregrinantes deducit, fluctus mitigat, latrones obstupefacit, alit pauperes, regit diuites, lapsos erigit, cadentes suspendit, stantes continet. oratio murus est fidei, arma et tela [*]( .1 agapen scripsi: agape D 2 pompa D 5 DE VI ET AFFECTU (repone EFFECTU\' Oehlerus) ORATIONIS D negabit x: negauit D 6 cernimus x: credimus D 9 operatur x: oratur D, oratio x (ibidem p. 218) 10 angelum duntaxat Muratorius 11 leonibus (b ex s) D 12 nec ullum x deligata D 13 uirtute* D 14 gratiam del. x do D 18 excubat D et mirum x 20 Christianus ea alii apud Oehlerum 21 uoluit x: nouit D 23 reuocare x: uocare D 24 demoniacos D innocentum D corr. 25 temptationis D corr. )