De Anima

Aut optimum est hic retineri secundum aoros aut pessimum secundum biaeothanatos, ut ipsis iam uocabulis utar quibus auctrix opinionum istarum magia sonat, Ostanes et Typhon et Dardanus et Damigeron et Nectabis et Berenice. publica iam litteratura est quae animas etiam iusta aetate sopitas, etiam proba morte disiunctas, etiam prompta humatione dispunctas euocaturam se ab inferum incolatu pollicetur. quid ergo dicemus magian? quod omnes paene, fallaciam. sed ratio fallaciae solos non fugit Christianos, qui spiritalia nequitiae, non quidem socia conscientia, sed inimica scientia nouimus, nec inuitatoria operatione, sed expugnatoria dominatione tractamus multiformem luem mentis humanae, totius erroris artificem, salutis pariter animaeque uastatricem scientiam magiae, secundae scilicet idololatriae, in qua se daemones perinde mortuos fingunt, quemadmodum in illa deos. quidni? cum et dii mortui. itaque inuocantur quidem aori et biaeothanati sub illo fidei argumento, quod credibile uideatur eas potissimum animas ad uim et iniuriam facere quas per uim et iniuriam saeuus. [*]( 2 perinde scripsi: proinde AB nec extorres Urs 3 praecipua atrocitate ABmg 7 exultant A aut bonos inferos aut malos B 10 indignas Urs: dignas AB 11 non iudicas Pam 12 retineris A aoros Bmg, achoros AB 13 biaeothanato A 14 magica B Ostanes Gel: ostentantes AB, Hostanes Pam 16 litteratura B, littera ABmg . sop*itas A 19 magiam B poenae B 20 fallatiae A 22 *ope*ratione A 24 uastatricem scientiam magiae Urs: uastatorem. sic etiam magiae A 71 25 scilicet et B idolatriae A corr. m. alia eiusdem aetatis per*i*nde A 27 itaque] aeque Oehlerus hacori A, achori B uiothanati Rig )

et immaturus finis extorsit, quasi ad uicem offensae. sed daemones operantur sub ostentu earum, et hi uel maxime qui in ipsis tunc fuerunt, cum aduiuerent, quique illas in huiusmodi impegerant exitus. nam et suggessimus nullum paene hominem carere daemonio, et pluribus notum est daemoniorum quoque opera et immaturas et atroces effici mortes, quas incursibus deputant. hanc quoque fallaciam spiritus nequam sub personis defunctorum delitescentis, nisi fallor, etiam rebus probamus, cum in exorcismis interdum aliquem se ex parentibus hominis sui affirmat, interdum gladiatorem uel bestiarium, sicut et alibi deum, nihil magis curans quam hoc ipsum excludere quod praedicamus, ne facile credamus animas uniuersas ad inferos redigi, ut et iudicii et resurrectionis fidem turbet. et tamen ille daemon, postquam circumstantes circumuenire temptauit, instantia diuinae gratiae uictus id quod in uero est inuitus confitetur. sic et in illa alia specie magiae, quae iam quiescentes animas euellere ab inferis creditur et conspectui exhibere, non alia fallaciae uis est operoper atior. plane, quia et phantasma praestatur, quia et corpus affingitur; nec magnum illi exteriores oculos circumscribere, cui interiorem mentis aciem excaecare perfacile est. corpora denique uidebantur Pharaoni et Aegyptiis magicarum uirgarum draco:ų.es. sed Mosei ueritas mendacium deuorauit. multa utique et aduersus apostolos Simon dedit et Elymas magi; sed plaga caecitatis de praestigiis non fuit. quid noui aemulatio ueritatis a spiritu immundo? ecce hodie eiusdem Simonis haeretico.s tanta praesumptio artis extollit, ut etiam prophetarum animas ab inferis mouere se spondeant. et credo quia mendacio possunt. nec enim pythonico [*]( 21] cf. Ex. 7, 12. 23] cf. Act. 8, 9 sqq. 24] ibid. 13, 8 sqq. 28] cf. 1 Sam. 28, 6 sqq. ) [*]( 1 et immaturus Gel: etiam maturus AB ad inuicem ABmg sed om. B 2 obtentu B 4 impegerunt Urs 5 capere A 6 quasi A 7 supsonis A 10 hominis Mercerus: hominem AB sui AB, suis Urs, fuisse Iun 12 predicamus A 13 turbet Urs: turbent AB 16 spaie A 18 operantior Oehlerus 19 magnum A, Gel, imaginum B 22 Moysis Rig 23 deuorat A 24 dedit om. A, edidit Scal 25 immundorum A corr. 26 hodie A heretici A, haeretici Bmg, heredes Gebhardtus artis extollit Bmg, se artis extollit A, artifex tollit B 28 mendatio A phytonico A ) tunc spiritui minus licuit animam Samuelis effingere post deum mortuos consulente Saule. absit alioquin, ut animam cuiuslibet sancti, nedum prophetae, a daemonio credamus extractam, edocti quod ipse satanas transfiguretur in angelum lucis, nedum in hominem lucis, etiam deum se adseueraturus in fine signaque portentosiora editurus ad euertendos, si fieri possit, electos. dubitauit, si forte, tunc prophetam se dei adseuerare et utique Sauli, in quo iam ipse morabatur. ne putes alium fuisse qui phantasma administrabat, alium qui commendabat, sed eundem spiritum et in pseudoprophetide et in apostata facile mentiri quod fecerat credi, per quem Saulis thensaurus illic erat ubi et cor ipsius, ubi scilicet deus non erat. et ideo per quem uisurum se credidit uidit, quia per quem uidit et credidit. si et de nocturnis imaginibus opponitur saepe non frustra mortuos uisos (nam et Nasamonas propria oracula apud parentum sepulcra mansitando captare, ut Heraclides scribit uel Nymphodorus uel Herodotus, et Celtas apud uirorum fortium busta eadem de causa abnoctare, ut Nicander affirmat), non magis mortu osos uere patimur in somnis quam uiuos, si eadem ratione mortuos qua et uiu osos. nec omnia, quae uidentur uera sunt. non enim quia uidentur uera sunt, sed quia adimplentur. fides somniorum de effectu, non de conspectu renuntiatur. nulli autem animae omnino inferos patere satis dominus in argumento illo pauperis requiescentis et diuitis ingemiscentis ex persona Abrahae sanxit, non posse inde relegari renuntiatorem dispositionis infernae, quod uel tunc licere potuisset, ut Moysi et prophetis crederetur. sed etsi [*]( 4] 2 Cor. 11, 14. 5] cf. 2 Thess. 2, 4. 6] Matth. 24, 24. 11] cf. Matth. 6, 21. 17] cf. Herod. IV 172. 24] cf. Luc. 16, 25. ) [*]( 5 asseueraturus A in fine A, insigne B, del. Gel 6 signa A portentosiora-euertendos om. A 7 asseuerare A 9 fantasma A administrauit A eodem spu ABmg 10 pseudopropheti A 11 sauli A thesaurus B 14 frustrari Gel 15 uiuos A Nasammonas B 16 sepulchra B 17 nymphidorus ex nympidorus A 19 patitur ABmg si A, sed B 20 nec scripsi: et AB, at Gel somnia Gel 21 uera sunt om. A 24 illo om. A 25 ingemescentis A inde del. Gel 26 renuctiatorem A ) quasdam reuocauit in corpora dei uirtus in documenta iuris sui, non idcirco communicabitur fidei et audaciae magorum et fallaciae somniorum et licentiae poetarum. atquin in resurrectionis exemplis, cum dei uirtus siue per prophetas siue per Christum siue per apostolos in corpora animas repraesentat, solida et contrectabili et satiata ueritate praeiudicatum est hanc esse formam ueritatis, ut omnem mortuorum exhibitionem incorporalem praestigias iudices.

Omnis ergo anima penes inferos, inquis? uelis ac nolis, et supplicia iam illic et refrigeria; habes pauperem et diuitem. et quia distuli nescio quid ad hanc partem, iam op- . portune in clausula reddam. cur enim non putes animam et puniri et foueri in inferis interim sub expectatione utriusque iudicii in quadam usurpatione et candida eius? quia saluum debet esse, inquis, in iudicio diuino negotium suum sine ulla praelibatione sententiae; tum quia et carnis opperienda est restitutio ut Cconsortis operarum atque mercedum. quid ergo fiet in tempore isto? dormiemus? at enim animae nec in uiuentibus dormiunt; corporum enim est somnus, quorum et ipsa mors cum speculo suo somno. aut nihil uis agi illic, quo uniuersa humanitas trahitur, quo spes omnis sequestratur? delibari putas iudicium an incipi? praecipitari an praeministrari? iam uero quam iniquissimum otium apud inferos, si et nocentibus adhuc illic bene est et innocentibus nondum? quid, amplius uis esse post mortem confusam spem et incerta expectatione ludentem an uitae recensum iam et ordinationem iudicii inhorrentem? semper autem expectat anima corpus, ut doleat aut gaudeat? nonne et de suo sufficit sibi ad [*](10] cf. Luc. 16, 19 sqq. ) [*]( 5 representat A 9 AN PVNIANTVR APVD INFEROS ANIMAE AB, AN ALIQVID INTERIM PATIANTVR APVD INFEROS ANIMAE Gel omnes B animae B inquit A 11 oportune A 12 clausulam B 14 quadamus A 15 in del. Urs 16 tum Gel: et tunc B, om. A operienda B 23 otium A, etiam B 25 ampliationem Urs esse om. A, add. m. alia eiusdem aetatis confusam spem Oehlerus: confusa spe AB 28 gaudeat] geat B )

utrumque titulum passionis? quotiens inlaeso corpore anima sola torquetur bile ira taedio plerumque nec sibi noto? quotiens item corpore afflicto furtiuum sibi anima gaudium exquirit et a corporis importuna tunc societate secedit? mentior, si non de ipsis cruciatibus corporis et gloriari et gaudere sola consueuit. respice ad Mutii animam, cum dexteram suam ignibus soluit; respice ad Zenonis, cum illam Dionysii tormenta praetereunt. morsus ferarum ornamenta sunt iuuentutis ut in Cyro ursi cicatrices. adeo nouit et apud inferos anima et gaudere et dolere sine carne, quia et in carne et inlaesa si uelit dolet et laesa si uelit gaudet. hoc si ex arbitrio suo in uita, quanto magis ex iudicio dei post mortem? sed nec omnia opera optiuo cum carnis ministerio anima partitur; nam et solos cogitatus et nudas uoluntates censura diuina persequitur. qui uiderit ad concupiscendum, iam adulterauit in corde. ergo uel propter haec congruentissimum est animam, licet non expectata carne, puniri, quod non sociata carne commisit. sic et ob cogitatus pios et beniuolos, in quibus carne non eguit, sine carne recreabitur. quid nunc, si et in carnalibus prior est quae concipit, quae disponit, quae mandat, quae impellit? et si quando inuita, prior tamen tractat, quod per corpus actura est. numquam denique conscientia posterior erit facto. ita huic quoque ordini competit eam priorem pensare mercedes cui priori debeantur. in summa, cum carcerem illum, quem euangelium demonstrat, inferos intellegimus et nouissimum quadrantem modicum quoque delictum mora resurrectionis illic luendum interpretamur, nemo dubitabit animam aliquid pensare penes inferos salua resurrectionis [*]( 15] Matth. 5, 28. 25] cf. ibid. 5, 25 sqq. ) [*]( 1 in laeso B 4 tunc importuna A 7 ad om. A 10 dolere et gaudere Pam quartum et om. B 13 optiuo scripsi: optima AB, om. Gel partitur Bmg, patitur AB 16 uel om. Pam hoc Gel 17 puniri quod non sociata carne om. A 18 beneuolos B 19 in om. A 20 desponit A 24 eam AB, etiam Gel priori ABmg, priores B debeatur A 25 quem Urs: quod AB intelligamus Urs 27 interpretemur Urs 28 ad animam A ) plenitudine per carnem quoque. hoc etiam paracletus frequentissime commendauit, si qui sermones eius ex agnitione promissorum charismatum admiserit. ad omnem, ut arbitror, humanam super anima opinionem ex doctrina fidei congressi iustae dumtaxat ac necessariae curiositati satisfecimus. enormi autem et otiosae tantum deerit discere quantum libuerit inquirere. [*]( 1 paraclitus A 2 quis B 5 curiositati Gel: curiositatis AB satisfecimus Urs: fecimus A, faciemus B, satisfaciemus Gel 7 TGRTUlllANll b€ CENSU ANI(DA€ Explte\'t; I f. 166v A, Q. SEPTIMI FLOREN- TIS TERTVLLIANI LIBRI DE ANIMA FINIS B )