Adversus Praxean

Si te adhuc numerus scandalizat trinitatis quasi non conexae in unitate simplici, interrogo: quomodo unicus et singularis pluraliter loquitur: faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram, cum debuerit dixisse: \'faciam hominem ad imaginem et similitudinem meam\', utpute unicus et singularis? sed et in sequentibus: ecce Adam factus est tamquam unus ex nobis fallit aut ludit, ut, cum unus et solus et singularis esset, numerose loqueretur. aut numquid angelis loquebatur, ut Iudaei interpretantur. quia nec ipsi filium agnoscunt? an quia ipse erat pater filius spiritus, ideo pluralem se praestans pluraliter sibi loquebatur? immo, quia iam adhaerebat illi [filius] secunda persona, sermo ipsius, et tertia, spiritus in sermone, ideo pluraliter pronuntiauit: \'faciamus\' et \'nostram\' et \'nobis.1 cum quibus enim faciebat hominem et quibus faciebat similem, filio quidem, qui erat induiturus hominem, spiritu uero, qui erat sanctificaturus hominem, quasi cum ministris et arbitris ex unitate trinitatis loquebatur. denique sequens scriptura distinguit inter personas: (et fecit) deus hominem, ad imaginem [*]( 10] Gen. 1, 26. 13J Gen. 3, 22. 28] Gen. 1. 27. ) [*]( 1 habemus MFPmg (add. R ex Hirsaugiensi) R1, habeamus hta nulgo paucis tamen manifeste distinctio uulgo tamen MF, tam P 4 duae hic reeensiones commixtae uidentur: 1) quae uel ad filium uel 1111 patrem, 2) quae nunc ad patrem de filio, nunc ad filium de patre 5 a,l filium (alt.) om. P (add. R ex Hirsaugiensi) M nunc seclusi a spiritu scripsi: ad spiritum PMF 9 conexae P, connexae MF 12 atpote PMF, utpote R uulgo 19 filius seclusi 22 similem? filio Oehlerus, similem, (cum) filio Rig 23 induiturus PMF, induturus Rig spiritui fort. 24 <cum eis) quasi fort. cum ministris MF, cum magistria P (corr. R), comministris Iun 26 et fecit add. Pam )

dei fecit illum. cur non (suam,) si unus qui faciebat, et non erat, ad cuius faciebat? erat autem, ad cuius imaginem faciebat, ad filii scilicet, qui, homo futurus certior et uerior, imaginem suam fecerat dici hominem, qui tunc de limo formari habebat, imago ueri et similitudo. sed et in antecedentibus operibus mundi quomodo scriptum est? primo quidem, nondum filio apparente: et dixit deus: fiat lux, et facta est, ipse scilicet sermo, uera lux, quae inluminat hominem uenientem in hunc mundum, et per illum mundialis quoque lux. exinde autem, in sermone Christo adsistente et administrante, deus uoluit fieri, et deus fecit: et dixit deus: fiat firmamentum, et fecit deus firmamentum: et dixit deus: fiant luminaria, et fecit deus luminare maius et minus. sed et cetera utique idem fecit, qui et priora, id est sermo dei, per quem omnia facta sunt et sine quo factum est nihil. qui si (et) ipse deus est secundum Iohannem: deus erat sermo, habes duos, alium dicentem, ut fiat, alium facientem. alium autem quomodo accipere debeas, iam professus sum, personae, non substantiae nomine, ad distinctionem, non ad diuisionem. ceterum, (etsi) ubique teneo unam substantiam in tribus cohaerentibus, tamen alium dicam oportet ex necessitate sensus eum, qui iubet, et eum. qui facit. nam nec iuberet, si ipse faceret dum iuberet, fieri per eum, (cui) tum iubebat, aut sibi iussurus, si unus esset, aut sine iussu facturus, quia non expectasset, ut sibi iuberet.

Ergo, inquis, si deus dixit et deus fecit, si alius deus dixit et alius fecit, duo dii praedicantur. si tam durus es, [*](7] Gen. 1, 3. 8] cf. Ioh. 1, 9. 11] Gen. 1, 6. 7. 13] Gen. 1,14.16. 15] Ioh. 1, 3. 17] Ioh. 1, 1. ) [*]( 5 ueri Urs, uero PMF 6 primo MF, primum P uulgo 8 scilicet scripsi: statim PMF uera lux MF, lux uera P uulgo 16 (et) ipse stripsi: ipse PMF 17 erit F 20 etsi add. Rig 21 teneo PM. teneam F 23 aliter distinxi: dum iuberet fieri uulgo, dum iuberet (enim,) fieret Lat 24 (cui> tum scripsi: tamen PMF aut MF. haud Ptiuhjo 27 si(c) alius Oehlerus )

puta interim tu; et ut adhuc amplius hoc putes, accipe et in psalmo duos deos dictos: thronus tuus, deus, in aeuum; ** uirga regni tui; dilexisti iustitiam et odisti iniquitatem: propterea unxit te, deus, deus tuus. si ad deum loquitur, et unctum deum a deo, adfirmat et hic duos deos. [pro uirga regni tui] inde et Esaias ad personam Christi: et Se bo in, inquit, uiri elati, ad te transibunt et post te sequentur uincti manibus et ad te adorabunt, quia in te deus est; tu enim es deus noster, et nesciebamus, deus Israhelis. et hic enim dicendo \'deus in te\' et (tu deus\' duos proponit: qui erat in Christo et [spiritum] ipsum. plus est, quod (et) in euangelio totidem inuenies: in principio erat sermo, et sermo erat apud deum, et deus erat sermo: unus, qui erat, et alius, penes quem erat. sed et nomen domini in duobus lego: dixit dominus domino meo: sede ad dexteram meam. et Esaias haec dicit: domine, quis credidit auditui nostro, et brachium domini cui reuelatum est? \'brachium\' enim \'tuum\', non \'domini\' dixisset, si non dominum patrem et dominum filium intellegi uellet. etiam adhuc antiquior Genesis: et pluit dominus super Sodomam et Gomorram sulphur et ignem de caelo a domino. haec aut nega scripta, aut quis es, ut non putes accipienda [*]( 2] Ps. 44, 7-8. 7] Es. 45, 14. 15. 13] Ioh. 1, 1. 161 PH. 109, 1. 17] Es. 53, 1. 21] Gen. 19, 24. ) [*]( 1 interim tu MF, interim P 2 tuus deus P, deus tuus MF 3 lac\'enam signaui: virga directionis (siue aequitatis) itercid,t 4 te deus uulgo 5 adfirmat et hic scripsi: adfirmat sed hic PMF, (adfirmat) adfirmasset hic Oehlerus 6 pro uirga regni tui seclusi: pro uirgae regnatu Oehlerus 8 sequentur M (e ex u a m. 1) i23, sequuntur PFR1 uincti manicis fort. (= fcapiva\'. ysipoiteSats) ad te MF, te P 11 proponit: qui erat scripsi: proponit, qui erant PMF 12 in Christo F, in Cbristum MP spiritum seclusi, ut interpretamentum uerborum qui erat in Christo; transponi mauult Eng ita.* in Christo, spiritum, et ipsum. spiritum ipsum MF, spiritum Py spiritum sanctum Oehlerus < et> in scripsi: in PMF 19 tuum R, suum PMF non <domini) Rig: omnino Oehlerus 23 aut nega FR, autem nega PM ) quemadmodum scripta sunt, maxime quae non in allegoriis et parabolis, sed in definitionibus certis et simplicibus habent sensum? quodsi ex illis ea, qui tunc dominum non sustinebant dei se filium ostendentem, ne eum deum crederent, recordare tu cum illis scriptum esse: ego dixi: uos dii estis et filii altissimi, et: stetit deus in ecclesia deorum, ut, si homines, per fidem filios dei factos, deos scriptura pronuntiare non timuit, scias illam multo magis uero et unico dei filio id dei nomen iure contulisse, \'ergo\', inquis, \'prouocabo te, ut hodie quoque ex auctoritate istarum scripturarum constanter duos deos et duos dominos praedices\\ absit. nos enim, qui et tempora et causas scripturarum per dei gratiam inspicimus, maxime paracleti, non hominum discipuli, duos quidem definimus, patrem et filium, et iam tres cum spiritu sancto, — secundum rationem oikonomiae, quae facit numerum, ne, ut uestra peruersitas infert, pater ipse credatur natus et passus, quod non licet credi, quoniam non ita traditum est — duos tamen deos et duos dominos numquam ex ore nostro proferimus, non quasi non et pater deus et filius deus et spiritus deus et dominus unusquisque, sed quoniam (ideo) retro et duo dii et duo domini praedicabantur, ut, ubi uenisset Christus, et deus agnosceretur et dominus uocaretur, quia filius dei et domini. si enim una persona et dei et domini in scripturis inueniretur, merito Christus non esset admissus ad nomen dei et ad domini, — nemo enim alius [*]( 3] cf. Ioh. 10, 33. 34. 5] Ps. 81, 6. 6] Ps. 81, 1. ) [*]( 3 dominum om. P (add. R s. u. ex Hirsaugiensi) substinebant PM 4 ne P, nec MF deum scripsi: dominum PMF 9 id dei acripei: et domini MF, domini P, et dei Eng 12 qui 8. u. a m. 1 M 15 spiritu sancto RF, spiritum sanctum P (corr. R) M oikonomiae PMF, oeconomiae uulgo 17 quo P (add. iam 8. u. R ex Hirsaugiensi) 19 deus om. P (add. R 8. u. ex Hirsaugiensi) 20 spiritus PM, spiritus sanctus RF dominus Eng: deus PMF quoniam secludi uult EtJg 21 ideo addidi 25 et ad domini PM, et domini F parenihesin indicaui: domini. nemo uulgo ) praeter unus deus et dominus praedicabatur — et futurum erat, ut ipse pater descendisse uideretur, quia unus deus et unus dominus legebatur, et tota oikonomia eius obumbraretur, quae in materiam fidei prospecta atque dispensata est. at ubi uenit Christus et cognitus est a nobis, quod ipse, qui numerum retro fecerat, factus secundus a patre et cum spiritu tertius, etiam pater, per ipsum plenius manifestatus, redactum est iam nomen dei et domini in unionem, ut, quia nationes a multitudine idolorum transirent ad unicum deum, et differentia constitueretur inter cultores unius et plurimae diuinitatis. nam et lucere in mundo Christianos oportebat ut filios lucis, lumen mundi unum et deum et dominum colentes et nominantes. ceterum si ex conscientia, qua scimus dei nomen et domini et patri et filio et spiritui conuenire, deos et dominos nominaremus, extinxissemus faces nostras, etiam ad martyria timidiores, quibus euadendi quaque pateret occasio, iurantibus statim per deos et dominos, ut quidam haeretici, quorum dei plures. itaque deos omnino non dicam nec dominos, sed apostolum sequar, ut, si pariter nominandi fuerint pater et filius. patrem deum appellem et Iesum Christum dominum nominem. solum autem Christum potero deum dicere; sicut idem apostolus: ex quibus Christus, qui est, inquit, deus super omnia, benedictus in aeuum omne. nam et radium solis seorsum solem uocabo; solem autem nominans, cuius est radius, non statim et radium solem appellabo. nam nec soles duos faciam. tamen et solem et radium eius tam [*]( 11] cf. Matth. 5, 16. Ioh. 12, 36. Eph. 5, 8. I Thess. 6, 5. 21] cf. Kom. 1, 7. 22] Rom. 9, 5. ) [*]( 1 praeter unus = nisi unus, ut uidetur et dominus MF, et unus (loniino3 Puulgo 5 cognitum fort. ipse (sit) Oehlerus 7 etiam pater !łł:il. sit) scnpsi: et iam pater PMF 8 ut Urs: et PMF 9 et Urs: nt PMF 11 mundo om. F 15 taces R3, facies PMFB1 16 pateret CrJJ: patet P, pata (ta ex f) M, pater F 17 quorum$M, quorum P. jtius F, quorum sunt fort. 20 patrem deum scripsi: deum patrem PMF \'2! Ghristum <nominans) fort. potero R. postero PMF 26 nec soles acripsi: et soles MF, etsi soles P (si s. u. a m. 1) uulgo <non) faciam Urs faciam, tamf-n uulgo ) duas res et duas species unius et indiuisae substantiae numerabo, quam deum et sermonem eius, quam patrem et filium.

Adhuc et illa nobis regula adsistit duos uindicantibus patrem et filium, quae inuisibilem deum determinauit. cum enim Moyses in Aegypto desiderasset domini conspectum dicens: si ergo inueni gratiam coram te, manifesta mihi te, ut cognoscenter uideam te:non potes uidere, inquit, faciem meam; non enim uidebit homo faciem meam et uiuet, id est: morietur qui uiderit. inuenimus autem et a multis deum uisum et neminem tamen eorum, qui eum uiderant, mortuum, uisum quidem [deum] secundum hominum capacitates, non secundum plenitudinem diuinitatis. nam (et) patriarchae deum uidisse referuntur, ut Abraham et Iacob, et prophetae, ut Esaias, ut Ezechiel, et tamen mortui non sunt. igitur aut mori debuerant, si eum uiderant, — deum enim nemo uidebit et uiuet — aut. si deum uiderunt et mortui non sunt, scriptura mentitur deum dixisse: faciem meam homo si uiderit, non uiuet. aut (si) scriptura (non) mentitur, neque cum inuisum neque cum uisum deum profert, iam ergo alius erit qui uidebatur, quia non potest idem inuisibilis definiri, qui uide. batur, et consequens erit, ut inuisibilem patrem intellegamus pro plenitudine maiestatis, uisibilem uero filium agnoscamus pro modulo deriuationis, sicut nec solem nobis contemplari licet, quantum ad ipsam substantiae summam, quae est in caelis, radium autem eius toleramus oculis pro temperatura portionis, quae in terram inde porrigitur. hic ex diuerso uolet [*]( 6] Exod. 33, 13. 20. ) [*]( 2 quam (priore loco) R, qua PMF 4 quae R3, quem PMFM1 determinauit FM, degerminauit PM 8 non enim-faciem meam om. F 10 autem scripsi: enim PMF 11 deum seclusi 13 et addidi 15 mortui om. F 16 nemo om. F 19 aut (si> scriptura <non> mentitur scripsi: aut scriptura mentitur PMF neque cum inuisum neque cum uisum M. neque eum inuisum neque eum inuisum F, cum inuisum aut cura uisu:.., Puulgo 20 profert P, praefert MF profert. iam unlgo\' )

aliquis etiam filium inuisibilem contendere, ut sermonem, ut spiritum, et dum unam condicionem patris et filii uindicat, unum potius atque eundem confirmare patrem et filium. sed diximus scripturam differentiae patrocinari per uisibilis et inuisibilis distinctionem. iam et illud adicient ad argumentationem, quod, si filius tunc ad Moysen loquebatur, ipse faciem suam nemini uisibilem pronuntiarit, quia scilicet ipse inuisibilis pater fuerit in filii nomine. ac per hoc sic eundem uolunt accipi et uisibilem et inuisibilem, quomodo eundem (et) patrem et filium, quoniam et paulo supra, antequam faciem Moysi neget, scriptum sit dominum ad Moysen locutum coram, uelut si quis loquatur ad amicum suum, non minus quam et Iacob: ego uidi, inquit, deum facie ad faciem. ergo uisibilis et inuisibilis idem; et quia idem utrumque, ideo et ipse pater inuisibilis, qua et filius, uisibilis. quasi uero expositio scripturae, quae fit a nobis, filio competat (a) patre seposito in sua uisibilitate. dicimus enim et filium suo nomine eatenus inuisibilem, qua sermo et spiritus dei, ex substantiae condicione, [iam nunc et quia deus et sermo et spiritus dei,] uisibilem autem fuisse ante carnem eo modo, quo dicit ad Aaron et Mariam: et si fuerit prophetes in uobis, in uisione cognoscar illi et in somnio loquar illi, non quomodo Moysi: os ad os loquar illi, in specie, id est in ueritate, et non in aenigmate, id est non in imagine; sicut et apostolus: nunc uidemus [*]( 11] cf. Exod. 33, 11. 13] Gen. 32, 30. 21] Num. 12, 6—8. 25] I Cor. 13, 12. ) [*]( 5 iam scripsi: nam PMF adicient MF, adiciunt P uulgo 7 pronuntiarit scripsi: pronuntiaret PMF \' 10 <et) patrem scripsi: patrem et PMJf 11 neget scripsi: negasset et (ex negą.şşęţ) PMF 13 deum M. dominum PF 16 quasi uero scripsi: quasi non PMF 17 a addidi, dpfendit quae traduntur Eng sic distinguens: quasi non ... filio competat, patre seposito, in sua uisibilitate uisibilitate PMF, inuisibilitate Harrisius, quem sequuntur Pam Rig Oehlerus 19 iam nunc-spiritus dei seclusi: ex substantiae condicione iam nunc, et quia deus [et sermo et spiritua dei] Eng qua deus Oehlerus 22 somnio PM, sompnis F 23 illi {alt. loco) Gel: illia PMF 25 non in imagine M, non imagine PF ) tamquam per speculum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem. igitur cum Moysi seruat conspectum suum et colloquium facie ad faciem in futurum, — nam hoc postea adimpletum est in montis secessu, sicut legimus in euangelio uisum cum illo Moysen colloquentem — apparet retro semper in speculo et aenigmate et uisione et somnio deum, id est filium dei, uisum, tam prophetis et patriarchis quam et ipsi adhuc Moysi. et ipse quidem dominus, si forte coram ad faciem loquebatur, non tamen, ut et homo faciem eius uideret, nisi forte in speculo, in aenigmate. denique si sic Moysi locutus esset dominus, ut et Moyses faciem eius cominus sciret, quomodo statim atque ibidem desiderat faciem eius uidere, quam, quia uiderat, non desideraret? quomodo aeque et dominus negat uideri faciem suam posse, quam ostenderat, si tamen ostenderat? aut quae est facies dei, cuius conspectus negatur? si erat quae uisa est, — uidi, inquit Iacob, deum facie ad faciem, et salua facta est anima mea — alia debet esse facies, quae, si uideatur, occidit. aut numquid filius quidem uidebatur, — etsi facie, sed ipsum hoc in uisione et somnio et speculo et aenigmate, quia sermo et spiritus nisi imaginaria forma uideri non potest — faciem autem suam dicit inuisibilem patrem? quia enim pater? non facies erit filii nomine auctoritatis, quam genitus a patre consequitur? non enim et de aliqua maiore persona congruit dicere: (facies mea est ille homo\', et: \'faciem mihi praestat\'? pater, inquit, maior me est. ergo facies erit filii pater. [*]( 4] cf. Matth. 17, 3. Marc. 9, 3. Luc. 9, 30. 16] Gen. 32, 30. 26] Ioh. 14, 28. ) [*]( 4 secessu P, secessum MF 6 somnio P, sompno MF 9 ut et scripsi: ut est PM, eet F (ut s. u. a m. alia) 10 in aenigmate MF. et in aenigmate Puulgo 11 esset scripsi: est PMF 13 quia uiderat MF, si uideret P 15 si tamen ostenderat om. F at quae fort. 16 negatur, si uulgo parenthesin indicaui: uisa est? uid i uulgo 19 parenthetrin indicaui facie sed scnpsi: facies et F, facies sed PM 20 somnio PM, somno F 21 potest? faciem uulgo 22 patrem. quis uulgo non Fr\'s: num PMF 25 praestat. pater uulgo 26 me est PF, est me M ) nam et scriptura quid dicit? spiritus eius persona Christus dominus. ergo si Christus persona paterni spiritus est, merito cuius spiritus persona erat, id est patris, eius faciem suam, ex unitate scilicet, pronuntiauit. mira res plane, an facies filii pater accipi possit, qui est caput eius. caput enim Christi deus.

Si hunc articulum quaestionibus scripturae ueteris non expediam, de nouo testamento sumam confirmationem nostrae interpretationis, ne quodcumque in filium reputo, in patrem proinde defendas. ecce enim et in euangeliis et in apostolis uisibilem et inuisibilem deum deprehendo sub manifesta et personali distinctione condicionis utriusque. exclamat quodammodo Iohannes: deum nemo uidit umquam, utique nec retro; ademit enim temporis quaestionem dicendo deum numquam uisum. confirmat et apostolus de deo: quem nemo uidit hominum, sed nec uidere potest, scilicet quia morietur qui uidebit. idem ipsi apostoli et uidisse se Christum et contrectasse testantur. porro si ipse est Christus et pater et filius, quomodo et uisus est et inuisus? ad hanc diuersitatem uisi et inuisi in unum conferendam quis ex diuerso non argumentabitur recte utrumque dictum, uisibilem quidem in carne, inuisibilem uero ante carnem, ut idem sit pater inuisibilis ante carnem qui et filius uisibilis in carne? [*](1] Thren. 4, 20. 5] I Cor. 11, 8. 13] Ioh. 1, 18. 15] I Tim. 6, 16. 17] cf. Ei. 33, 20. cf. I Ioh. 1,1. ) [*]( I spiritus (gettetiuum intellege) eius persona scripsi (cf. adu. ltIarc. III, 6): BpirituB personae eius PMF 2 persona paterni spiritus scripsi: personae paternae spiritus PMF 3 cuius spiritus Urs: spiritus cuius PMF persona PMF. personae Iun, quem sequitur Oehlerus eius PMF, eum Urs, quem sequuntur Rigaltius et Oehlerus 4 mira res Ura: mirarer PMF 5 eius P, eius Xpi FM (eras. Xpi m. 1) 7 scripturae ueteris <quantum potuimus solutis) fort. 14 deum Pam: dominum PMF 15 nisum om. P (add. R in mg. ex Hirsaugiensi) 16 uidere Pam: uidt-ri PMF 18 ipse om. F est Christus et Pam: est et Christus PM (prob. Eng), est et Christus et F 19 Christus, pater et filius, quomodo Eng et uisus F, uisus PM 23 qui PF, quia M )

atquin si idem ante carnem inuisibilis, quomodo uisus etiam retro inuenitur ante carnem? aeque si idem post carnem uisibilis, quomodo et nunc inuisibilis pronuntiatur ab apostolis. nisi quia alius, quem, et retro uisum in aenigmate, plenius uisibilem caro effecit, sermo scilicet, qui et caro factus est. alius, quem numquam quisquam uidit, [nisi] pater scilicet, cuius est sermo? denique inspiciamus, quem apostoli uiderint. quod uidimus, inquit Iohannes, quod audiuimus, oculis nostris uidimus, et manus nostrae contrectauerunt de sermone uitae. sermo enim uitae caro factus est. auditus et uisus et contrectatus, quia caro, qui ante carnem sermo tantum, in primordio apud deum patrem, non (deus) pater. [apud sermonem] nam etsi deus sermo, sed, quia es deo deus, apud deum, quia cum patre, apud patrem. et uidimus gloriam eius, tamquam unigeniti a patre. utique filii, scilicet uisibilis, glorificati a patre inuisibili. et ideo, quoniam sermonem dei deum dixerat, ne adiuuaret aduersariorum praesumptionem, quasi patrem ipsum uidisset. ad distinguendum inter inuisibilem patrem et filium uisibilem superdicit ex abundanti: deum nemo uidit umquam. quem deum? sermonem? atquin: uidimus et audiuimus et contrectauimus de sermone uitae praedictum est. sed quem deum? scilicet patrem, apud quem deus erat sermo. unigenitus filius, qui sinum patris ipse disseruit. [*]( 8] I loh. 1, 1. 12] cf. Ioh. 1, 1. 14] Ioh. 1, 14. 20] I Ioh. 4. 12. 24] Ioh. 1, 18. ) [*]( 4 quem .. uiaum Urs: qui.. uisus PMF uisibilem plenius F 6 nisi seclusi 10 est scripsi: et PMF; intcllege: sermo vitae is sermo est. qui caro est factus 11 qui ante carnem sermo tantum in primordio uulgo 12 sermo tantum: scilicet nondum sermo uitae deus nddidi 13 apad sermonem seclusi: redarguitur enim adueimsarius dicens sermonem ipsum esse deum patrem, ut docent quae sequuntur. quia ex deo deus, apud deum scripsi: apud deum, quia ex deo deus PMF 17 ne R3. ut PMFR1 20 superadicit susp. Eng 21 et contrectauimus om. F 22 nitae om. F 23 deus erat PMF, deum erat Urs 24 unigenitus <scilicet) Urs qui sinum patris MF (cf. 238, 6): qui est in sinu patris P, qui esse in sinu patris Oehltrus. ) ipse et auditus et uisus et, ne phantasma crederetur, etiam contrectatus. hunc et Paulus conspexit, nec tamen patrem uidit. nonne, inquit, uidi Iesum? Christum autem (si) et ipse deum cognominauit: quorum patres, et ex quibus Christus secundum carnem, qui est super omnia deus benedictus in aeuum, ostendit et ipse uisibilem deum filium, id est sermonem dei, quia qui caro factus est Christus dictus est. de patre autem ad Timotheum: que m nemo uidit hominum, sed nec uidere potest, exaggerans amplius: qui solus habet inmortalitatem et lucem habitat inaccessibilem, de quo et supra dixerat: regi autem saeculorum, inmortali, inuisibili, soli deo, ut et contraria ipsi filio adscriberemus, mortalitatem, accessibilitatem, quem mortuum contestatur secundum scripturas et a se nouissime uisum, per accessibilem utique lucem, quamquam et illam neque ipse sine periculo luminis expertus est, neque Petrus et Iohannes et Iacobus sine rationis, [et amentia, qui] credo, morituri ibidem, si non passuri filii gloriam, sed patrem uidissent. deum enim nemo uidebit et uiuet. si haec ita sunt, constat eum semper uisum ab initio, qui uisus fuerit in fine, et eum nec in fine uisum, qui nec ab initio fuit uisus, et ita duos esse uisum et [*]( 3] I Cor. 9. 1. \' 4] Rom. 9, 5. 8] I Tim. 6, 16. 12] I Tiin 1. 17. 14] cf. I Cor. 15, 3. 8. 19] Exod. 33, 20. ) [*]( 1 ipse et P, et MF 3 si addidi 4 ipse MF, ipsum P deum Gel: dominum PMF 5 super F, per PM 6 aeuum. ostendit uulgo 7 deum MF, domini P, dei Pam quia qui PM, qui quia F 15 et a se MR3 ut a se PFR1 16 neque ipse R3, neque et ipse PMFRI 17 et iohannes PM, neque iohannea F rationis R3 (scil. periculo): ratione PMFR1 et amentia qui seclusi (postquam rationis in ratione deprauaium erat, superscripsit huic uocabulo aliquis amentia, quod deinde inter uerba irrepsit). 18 uerba: credo morituri ibidem, quae in libris mas. paulo infra post patrem uidissent leguntur htl-c transtuli. claudicantem periodum ut sanaret, idem ille corrector addidit quod seclusi qui, Eng ordinem traditum uerborum defendens sic uult rescribi: qui si—uidissent <es5ent,> credo, mortui ibidem ) inuisum. filius ergo uisus est semper, et filius conuersatus est semper, et filius operatus est semper, ex auctoritate patris et uoluntate, quia filius nihil a semetipso potest facere, nisi uiderit patrem facientem, in sensu scilicet facientem. pater enim sensu agit, filius, qui in patris sensu est, uidens pei-ficit. sic omnia per filium facta sunt et sine illo factum est nihil.