Ad Ecclesiam Libri IIII

haec ergo cogitent qui, dum filios habere post mortem diuites cupiunt, futurorum suppliciorum nec in morte meminerunt: haec cogitent qui, ut in hac caduca et breui uita heredes diuites habeant, aeterna se ipsos morte condemnant. in quo quidem non tam illos amant quam se oderunt, quia non tam salubris amor est, qui breui consulit, quam graue odium, quod in aeternitate cruciabit. et ideo deus noster, ut in primo dudum libello diximus, disciplinam parentes thesaurizare iubet filiis non pecuniam, perennia praecipit non peritura conferre. scilicet quia res istiusmodi atque opus sanctum et filiis pariter et parentibus prosunt, filiis utique per disciplinae institutionem parentibus per munificentiae largitatem. et filiis enim hoc disciplina praestat, ut salutem capiant perpetuam, et parentibus largitas, ut mortem effugiant sempiternam.

.XIII. Sed cui haec dicimus aut cur dicimus? ubi apertas aures aut uidentes oculos inuenire poterimus? omnes enim, ut de inpiis legimus, paene omnes declinauerunt, simul inutiles facti sunt; non est qui faciat bonum, non est paene usque ad unum. noua quippe amentia tam saeculares quam etiam quosdam religionem professos incessit homines. siquidem, ut dudum dicere coeperamus, iam [*]( .1 Psal. 6, 6 17 lib. I 21 26 Peal. 13, 3 ) [*](1 enim eras. sed ita ut legi possit A 6 abscinditur ed. Baluzius 9 damnatur AB, Can anacoluthon est ?\' Hcdmius 15 post prius tam p et edd. ante Halmium: heredibus consulunt quam sibi obsunt non tam 23 cupiat B., )

nec interest paene iam apud homines quibus consulant, dummodo sibi omnino non consulant. si qui enim ex istis, de quibus [*](2 ferri ex ferre corr. m. 2 B agnatis s. Z. m. 1 A 4 aduerso ex auerso corr. m. 2 B 5 praetium A post addicunt p et edd. ante Halmium: sicut scriptum est: non dedit deo propitiationem suam et pretium redemptionis animae suae. etpaulopost: simul, inquit, ineipiens et stultus peribunt, et relinquent atisnis diuitias suas, et aepulchra eorum domus eorum in aeternum. quid inter stultum sit et insipientem, non est nunc disserendi locus: nec sane interest, quae inter eos meritorum sit differentia, quorum est una perditio. quod causae itaque sufficit, cum dixisset simul insipientem et stultum esse perituros, nideamus quid uel ad causam uel ad cumulum perditionis adiecerit. relinquent, inquit, alienis diuitias suas. uerum est: quid enim sine tam stultum, sine tam perditum, quam ut aliquis de suo non sibi consulat, praesertim cum deus dicat, nihil prodesse homini, si totum mundum lucrifaciat, animae autem suae detrimentum patiatur? aut quam dabit, inquit, homo commutationem pro anima sua? si ergo homines totum mundum spernere oportet, ne animarum damna patiantur, et propter suam salutem debet quispiam etiam sua lucra contemnere, quam infidelis est, quam insipiens est, qui ut alium diuitem faciat, animam suam ipse condemnat? maxime cum et ille non multum adipiscatur, qui usum temporalium rerum accipit, et ille inaestimabilia damna perferat, qui fructum beatae aeternitatis amittit. nam et ideo sequitur in Psalmo: sepulchra eorum domos eorum in aeternum. quam misera ergo erit perdita sors eorum, qui quasi sepulchris perennibus deputati, quam conditionem post mortem perferunt corporum, eandem quodammodo patiantur animarum, et quidem minus miseram, si eandem, aut si ad eos ad iumenta insipientia nec bonorum sensus nec malorum passio perueniret (pertineret ed. Baluz.). illud (sed illud ed. Balua.) acerbum atqueC intolerabile, quod similiter pereunt, sed non similiter puniuntur; illorum enim mors sempiterna sine sensu est, istorum omnium cum dolore. ac sic conditionem hominum peccatorum perditio quidem facit pecudibus esse similem, sed tamen poenam grauiorem. cogitent igitur cuncta ista quae dicimus, immo cogitent cuncta illa quae deus dicit, qui sibi aeo ante mortem omnino consulunt, nec in morte succurrant, apud quos ob- Unio est penitus suarum animarum. )

XlIII. 0 infelicitas o insania! quid tantum, quaeso, de se miserrimi omnium male promeruerunt, ut dum aliorum uoluptatibus seruiunt, se perpetuo persequantur! uideas enim a quibusdam infelicissima uanitate inuestigari quosdam nouos ac nobiles propinquos, uideas incognitarum agnationum pudenda nomina et recentium ac praepotentium adfinitatum ridicula commenta, cum dicat quis de aliquo adoptiuo ac subitaneo propinquo: illum heredem facio parentem meum: aut quaecumque sanctae professionis uidua uel puella: illum heredem scribo proximum meum. ac sic quidam quos in omni uita quasi extraneos alienosque habuerant subito in extremis propinquos habent, et qui extranei semper fuere uiuentium parentes esse incipiunt mortuorum.

introducunt enim repente in testamentum quos numquam introduxere in affectum, et hoc maxime, ut dixi, aut locupletes aut nobiles aut honoratos et qui nisi potentes essent, parentes forsitan non fuissent. ridicula miseri testatoris ambitio, dans censum propriae facultatis ad conparandum mendacium propinquitatis, emens pretio hereditatis nomen heredis) et totis patrimonii sui uiribus hoc elaborans, ne se ille,. qui heres scribitur, parentem neget, et ut testator infelicissimus stultissima ac miserrima uanitate facto herede nobili, qui in uita sua humilior esse uisus est, honoratior in morte esse uideatur. o caecitas o insania!

[*]( 1 infidelissimae AB 2 affines ex adfines corr. m. 2 B 3 neeessitudinum ex -nem corr. m. 2 B 6 nec A: non B et cum edd. Halmius 8 infilicitas A tantum] tandem FXHirner coni. in program. Freisingensi a. 1869 p. 15 10 persequatur s. scr. n m. 2 A 13 rectium B 15 aut] at B 22 locopletes A . 23 forsita A 25 praetio A 28 infilicissimus A item paulo post 29 qui] quia (cum b) ed. Baluzius 30 cecitas AB )[*]( VIII. )[*]( 19 )

XV. Sed abhorrere hoc uidelicet a Christiano nomine uidetur, ut dicatur futura non credere. quid ergo causae est ut, si credit quae dixit deus, non timeat quae minatur deus? si non credit uerbis quae dixit deus, non credat praemiis quae promittit deus ? neque enim se probat promissionibus dei credere qui non sic agit, ut possit ad promissa a deo praemia peruenire.

in ipsa quippe hac vita hominum, si iudicandum se aliquis ab humana hac potestate et rapiendum ad tribunal terrenum esse cognouerit, aduocatos requirit patronos adhibet officialium gratiam fauoremque mercatur, et haec omnia metu iudicii futuri agit, cum tamen euentum iudicii conparare non possit. adeo etsi uictoriam emere ipsam non ualet, spem tamen uictoriae magno emit.

dic mihi, quisquis ille es, qui credere te iudicium dei dicis, tu si uel supradictorum exemplo hominum iudicandum te esse a deo crederes, nonne spem ac salutem tuam quolibet pretio conparares ? sed non credis utique, . non credis, et licet credulitatem tuam uerbis uelis [*]( 9 praestet B stet in fin. lin. m. 2 add., initio seq. eras. 10 rebus A (b) operibus B et edd. cum Halmio qui nihil adnot.; certerum cf. §. 85: uerba pro rebus et quem (sc. deum) rebus atque operibus tuis despicifl timore B 17 agit ex agere corr. m. 2 B 18 hac uita] actiua B 19 rapiendum se ed. Baluzius 22 conparare (stc) A ut statim conparares: comparare B Halmius, qui idem altero loco conparares exhibet 25 credere te ex crederae corr. m. 2 A dicis ex dices corr. m. 2 B exemplo. eras. r A 26 ac] ad B 28 et licet-non credis in marg. add. m. 2 B uerbis tuis ed. Baluzius )

denique ut infidelitafcem tuam tibimet et te ipso probem, dic mihi, obsecro, quisquis ille es, qui substantiam tuam uel propinquo cuipiam diuiti uel àdfini, uel, si hi forte desunt, etiam extraneo derelinquis, cur eam non sanus a te atque incolumis abdicasti? cur non sospes ac uegietus heredibus tradidisti, sed in testamento ipso prouidentissime canes et sollicite ac diligenter inscribis: \'quando ego ex rebus humanis excessero, tutic mihi tu ille carissime heres esto ?

dic mihi, quaeso, cur huic carissimo, ut ipse ais, ac deuinctissimo tuo tamdiu nihil de tuo tribuis tamdiu nihil de tuo tradis, quamdiu te putas esse uicteum, sed tum cum uides esse te moriturum? et quid dico, cum esse te moriturum uides ? immo id caues prouidentissime, ne uel spirante uel moriente te quidquam de tuo habeat, sed iam defuncto omnino, iam mortuo. et mirum est, quod hoc ipsum sinis, Ut iam funerato te tua habeat, et non iam exportato atque tumulato. quamuis etiam in hoc, quod ais cquando ego ex. rebus humanis excessero), id ipsum cauisse uidearis. hoc est enim ex rebus humanis penitus excedere, totum omnino cum suo corpore hominem in praesentia humanarum rerum esse desisse.

dic [*]( 1 Tit. 1, 16 ) [*]( 4e affiai ex adfim 6orr. m. 2 B 5 hii AB ea AB eam ed. Baiuaius 6 a te] ante suspicatur Hartelius 8 canes ex caais corr. m. 2 A item §. 66 9 heres ex heris corr. m. 2 A item statim. diuinct. (cum B) et bis uides ex uidis (semel cum B) 13 te ante prius moriturum om. AB, ante uides habet b et edd. ante Halmium 16 sinis et (sed et eras. et in marg. adscr. m. 2 ut te) non iam funestato (h. l. add. m. 2 aliquid) de (sic) tuo (corr. ex tua m. 2) habeat iam exportato A sinis et non iam fnnestato te tua habeat iam exportata B sinis ut funestato te tua habeat nisi etiam iam exportato (cum b) inepte ed. Baluzius sinis et non, iam funerato te, iam exportato atque tumulato, ita ut too habeat ex u. 15 repetitum statuatur Hartelius maiit sinis ut demum funestato in priore parte matit Halmius; uerba et non olim in marg. scripta sedem non suam occupasse, ut uocem post sinis dxpulisse et locum suum ante alteram iam uocem habuisse uideri i. e. post habeat copiosius exponere studui Sitz.-Ber. p. 35 sq. 17 funerato coni. Ritterskusius: funestato cum codd. Halmius 20 paenitus punct. a A ) [*]( 19* )

quid est quod tu, qui tibi usum rerum tuarum tantopere necessarium putas, fructus ac reditus facultatis tuae post mortem necessarios esse non putas? dicis absque dubio, quia mortuo nihil opus est nec reseruandum mihi quidquam in tempus illud est, quia defunctus ac nihil sentiens nec delectari possum possessione rerum mearum neque amissione cruciari.

euidens causa est. ergo idcirco moriens substantiam tuam alteri deputas, quia capere ex ea fructus post mortem ipse non possis. sed quid, quod electissimum uas dei apostolus Paulus testificatur et clamat, quod quaecumque homo in uita hac seminauerit, haec post mortem metat, et qui parce seminat parce et metat, et qui seminat in benedictione ex benedictione et metat. ex quo aperte intellegi uoluit eos, qui seminant in parcitate benedictionem metere non posse. cum enim dicens: qui parce seminat parce et metet, et qui seminat in benedictione ex benedictione et metet, euidenter utique benedictionem in sola posuerit largitate, ostendit parcos seminatores mendicitatem largos benedictionem esse messuros. [*]( 17 Gal. 6, 8 ) [*]( 1 caues ex cauis corr. m. 2 AB 6 rationabilem (b et) Rittershusius 7 mihi tamen signis transpositionis additis A 12 quicquam (sic) AB quia] quo Rittershusius 16 delectissimum ex dil. corr. m. 2 B 19 metet deinceps ter corr. ex metat m. 2 A metat B(b) ; \'haud scio an recte ut in relatione indirecta\' Halmius; sane aut metat scrib. est aut eiecto quod ante quaecumque, quod facile ex antecedenti quid, quod hic repeti poterat, metet, ut cum statim (23. 24) seqq. plane congruat, ubi bis metet legitur cf. §. 74 22 cum] dum ed. Baluzius 23 metat B (sed statim recte metet) et qui-et metet om. A )

XVI. Sed fortasse haec tibi, quicumque es infidelis, aut parum ualida aut parum aperta esse uideantur. quid quod dominus ipse in euangelio nihil quemquam de operibus bonis perdere Christianum manifestissime docet dicens: quicumque potum dederit uni ex minimis istis calicem aquae frigidae, tantum in nomine discipuli, amen dico uobis, non perdet mercedem suam. quid dici euidentius potuit? etiam eam rem in futuro habituram praemium esse dixit, quae in praesenti pretium non haberet: tantum honoris cultui suo tribuit, ut aliquid esset illic per fidem, quod hic omnino nihil esset per uilitatem.

sed tamen ne in hoc sibi quidam forsitan blandirentur, si multa habentes exiguis possent magna mercari, subtiliter posuit etiam pro calice aquae frigidae non perituram esse mercedem, hoc utique euidenter ostendens non pro paruo aliquid magnum esse reddendum, sed tamen qualecumque fidei opus non esse periturum.

habes itaque indubitabilem futurae retributionis securitatem habes recipiendorum bonorum operum satis idoneum uadem: qui quidem tantae non solum fidei sed etiam misericordiae atque pietatis est, ut non soluat tantum quod promiserit quasi debitum, sed etiam ostendat aliquid quo se faciat debitorem. nam qui pro calice aquae frigidae redditurum se dixit esse mercedem non solum uult soluere quae acceperit, sed etiam demonstrat aliqua quae soluat. pius scilicet ac misericordia plenus et consulere uolens non solum diuiti largitati sed etiam pauperculae officiositati ostendit, quo obnoxium sibi in aliquo deum faceret etiam qui quod faeneraret penitus non haberet. [*]( .4 Matth. 10, 42 ) [*](1 quicumque ex quęc. corr. m. 2 A 9 praetium A tantumque (etm b) ed. Baluzius 10 aliquid ex aliquit corr. m. 2 A ut §. 71 et 72 11 in om. Baluzius 12 forsitã A ut §. 73 13 poasent b: possint AB Halmius 17 habes ex habis corr. m.2 A - 25 misericordia plenus] hunc locum addere debui locis Sitz.-Ber. p. 11 congestis; cfr. adn. crit. ad. libri de gub. primi §. 58 26 quod ex quo corr. m. 2 B )

XVII. Sed forsitan tibi, quicumque diues es, indiguum hoc facultatibus tuis opus pauperculorum esse uideatur et uelis aliquam ad te peculiariter pertinentem sponsionem sacrae promissionis audire. habes primum illud, quod ad diuitem ilium in euangelio: deus loquitur: uade, uende omnia bona tua, et habebis thesaurum in caelo. deinde illud, quod praecepto interdictorio generaliter iubet: nolite thesaurizare uobis thesauros in terra, thesaurizate .