De Gubernatione Dei

hac ergo tantum contenti sumus ad exemplum ac testimonium ceterarum, ut intellegamus sci-\' licet quales illae fuerint ciuitates, quae minores habuerunt [*]( 1 Gaiuum A utroque loco, gauH et gauium B 2 Seium] seuum B utroque loco 3 est enim B 8 studiose ex studiosi A corr. m. 2 11 splendorem et dignitatem AB(Ttv) splendore et dignitate edd. 12 urbi ex urbe A corr. m. 2 maximae ex maxima A mut. m. 2, idem statim orbe ex urbe 16 illis super s scr. c m. 2 A. 17 phylosophorum A phylosoforum B 18 gimnaaia A (de linguarum cf. ad praef. 1) 19 militares ex -ris A corr. m. 1 20 cotidianus iudex B 24 compaorum A competorum B cf. Iftmc. III 27 habuerunt B corr. ex fuerunt\' ) [*]( VIII. ) [*]( 12 )

uideo enim quasi scaturrientem uitiis ciuitatem, uideo urbem omnium iniquitatum genere feruentem, plenam quidem turbis sed magis turpitudinibus, plenam diuitiis sed magis uitiis, uincentes se inuicem homines nequitia flagitiorum suorum, alios rapacitate alios impuritate certantes, alios uino languidos alios cruditate distentos, hos sertis redimitos illos. unguentis oblitos, cunctos uario luxus marcore perditos, sed paene omnes una errorum morte prostratos, non omnes quidem uinolentia temulentos sed omnes. tamen peccatis ebrios. populos putares non sani status non sui sensus, non animo incolumes non gradu, quasi in morem crapulatarum turbarum cateruatim in se ruentes.

iam uero illud cuiusmodi aut quam graue, genere quidem dispar, sed iniquitate non dispar, nisi in hoc dispar forte quia maius. proscriptiones dico orfanorum uiduarum afflictiones pauperum cruces: qui ingemescentes cotidie ad deum ac finem malorum inprecantes et, quod grauissimum est, interdum ui nimiae amaritudinis etiam aduentum hostium postulantes, aliquando a deo impetrarunt, ut euersiones tandem ac barbaris in commune tolerarent, quas soli a Romanis ante tolerauerant.

XVII. Sed esto haec omnia praetermittantur, quia et in omni ferme aguntur orbe Romano et spopondi me de his [*]( 1 procurationes ex -nis Å corr. m. 2 3 professionis B 4 praecipnae punct. a poster. A 5 me om. AJB (rell.); in v marg. adscr. Brassicanus 6 scaturientem s. scr. alt. r m. 2 A cf. ad 1 43 10 crudelitate ex A aclnot. Ealmius 11 unguentis ex -tes A eorr. m. 2 14 omnes et ebrios et populos A corr. ex omnis, ebrius, populus tamen om. B 15 incolomes AB 16 immorem Å inae.rnentes (sic) A: inseruientes B 18 & post iniquitate 1. I. m. 2 A 20 ingemiscentes ex ingemescentes A mta. m. 2 23 euersionem B 24 ante (a tn. 2 add.) romanis B 27 omni ex omne A corr. m. 2 item post orbe ex urbe)

latronum quodammodo excubias uidexes commeantium uiatorum spolia captantes, qui insidiarum frequentium densitate ita omnes admodum calles omnes anfractus ac diuerticula saepsissent, ut nullus ferme tam cautus. esset, qui non in aliquos insidiarum laqueos incurreret, etiam qui se de plurimis expedisset. faetebant, ut ita dixerim, cuncti urbis illius ciues caeno libidinis, spurcum sibimetipsis mutuo impudicitiae nidorem inalantes.

sed horrori eis tamen horrida ista non erant, quia idem omnes horror infecerat. unam enim putes fuisse illic libidinum fornicationumque sentinam, caenum quasi ex omni platearum et cloacarum labe collectum. et quae illic spes esse poterat, ubi praeter id, quod in domini templo erat, nihil uideri penitus nisi sordidum non licebat ? quamquam quid dicam in dei templo? hoc quippe totum ad sacerdotes tantum et clerum, pertinet : quos non discutio, quia domini mei ministerio reuerentiam seruo, et quos ita solos puros fuisse arbitror in altario, sicut pereuntibus Sodomis solum Loth fuisse legimus in monte.

ceterum quantum ad plebem per-I [*]( 2 loquar s. a scr. o m. 1 A ad B s. Z. uersionem super u add. e m. 2 A 3 suffecerat ex suffie. A corr. m. 2 item paulo post lupanar ex lupinar 5 compaa et competa iterum AB ut supra §. 68 competarum 6 intercidfirant ex -cederant A eorr. m. 1; cf. VI 14 7 posaint A 10 ammodum A anfractos super o ,cr. u m. 2 A, idem statim deuerticola a o scr. u 12 expetisset super t Bcr. m. 2 d A 13 faaebant A: foetebant B ancti super a scr. cu m. 2 A, idem 15 nitorem 8. scr. d et inalantes s. scr. h 15 orrore super o init scr. h m. 2 A 16 omnes ex omnis A corr. m. 2 20 non (om. B) licebat A Yort. recte more Graecorum, cf. Boensch, Itaia «. Vulgata p. 446\' Halmius recte opitwr nec recipere dubitaui quem quam. Quid (sic) A 22 tantum super an scr. o m. 2 A 24 arbitror fuisse B 25 in monte legimus B ) [*]( 12* )

plus multo dicam. utinam haec essent sola, quae diximus, et contenta illic uirorum impuritas fuisset solis sordidarum mulierum fornicationibus inquinari. illud grauius et scelestius, quod illa, de quibus beatus apostolus Paulus cum summa animi lamentatione conqueritur, in Afris paene omnia fuerunt: scilicet quia masculi relicto naturali usu feminae exarserunt in desideriis suis in inuicem, masculi in masculos turpitudinem exercentes et mercedem quam oportuit erroris sui in semetipsos recipientes.

et sicut non probauerunt deum habere in notitia, tradidit illos deus in reprobum sensum, ut faciant quae non conuenit. numquid hoc beatus apostolus de barbaris ac feris gentibus dixit? non utique, sed de nobis, id est specialiter de Romanis: quos quidem Afri, quia nequaquam olim uincere imperio ac sublimitate ualuerunt, quod potuerunt unum, impuritate uicerunt. quicumque ergo iure se mihi irasci putat magis apostolo irascatur, scilicet quia, quod dicimus nos fuisse Afros, hoc ille dixit dominos eorum esse Romanos.

XYIU. Sed forte id uel occultum quod loquimur erat, aut saltim hoc prouidebant procuratores publicae passim disciplinae, [*]( 10 Eom. 1, 27. 28\' ) [*]( 1 qui Å . 4 de ubi cf. indicem III; sed fort. sequens ibi (ubi Tv) inde ortum et delendum est 5 illa quod est in A non adnot. Halmius: om. B et cum edd. Halmius 6 quaereris sed re jpunct. A, idem statim possis; fort. scrib. fuit quaesieris-possis 8 fuisset sola B(T) 11 conqueritur ex conquir. A corr. m. 2 13 in inuicem praeter B etiam Å (Halmius adn. inuicem): inuicem T Halmius cf. Bonsch Itala et Vulg. p. 233 16 in notitia habere A sed adiecta sunt transpositionis signa 21 uincerunt sed n priore punct. Å 23 dominos ex dominus A corr. m. 2 25 aut] ut (uel ac) B 26 hoc B s. l. publice passim disciplinae ne (sed ne s. l. m. 2) Å r ne publicae passim disciplinae B )

in urbe christiana, in urbe ecclesiastica, quam quondam doctrinis suis apostoli instituerant, quam passionibus suis martyres coronarant, uiri in semetipsis feminas profitebantur, et hoc sine ullo pudoris umbraculo, sine ullo uerecundiae amictu, ac sic, quasi parum piaculi esset, si malo illo malorum tantum inquinarentur auctores, per publicam sceleris professionem fiebat etiam scelus integrae ciuitatis. uidebat quippe hoc uniuersa urbs et patiebatur, uidebant iudices et adquiescebant, populus uidebat et adplaudebat, ac sic diffuso per totam urbem dedecoris scele* risque consortio, etsi hoc commune omnibus non faciebat actus, commune omnibus faciebat adsensus.

sed finis aliquando forsitan mali aut emendatio aliqua labis istius fuit. quis credere aut etiam audire possit, conuertisse in muliebrem tolerantiam uiros non usum suum tantum atque naturam, sed etiam uultum incessum habitum et totum penitus quicquid aut in sexu est aut in uisu uiri? adeo uersa in diuersum omnia erant, ut cum uiris nihil magis pudori esse oporteat, quam si muliebre aliquid in se habere uideantur, illic nihil uiris quibusdam turpius uideretur, quam si in aliquo uiri uiderentur.

XVIlli. Sed paucorum hoc, inquis, dedecus fuit, et quod non a pluribus perpetratum est cunctis nocere non potuit. [*]( 2 multi Brassicanus, qui in C antecedens si deleuit: simul AB (si multi praeter v etiam Tt) 4 satis om. B 5 autem omnem B 8 quandam super a proris syll. ser. o m. 2 A 10 ullo om. B 14 urb.a A: ciuitas B 16 sio] si B defuso A 17 faciebant B hoc commune (stc iterum) actus B 19 labes B(T) istis mper i poster. scr. u m. 2 A: ista B 20 possit in pOBset A mut. m. 2 mulierem Bm. 1 22 quicquid penitus B 23 uiau A: usu B Halmius uersam sed m punct. A 24 pudori (sed i add., ut uid., m. 2) A: pudor B muliebrae ptmCt. a A )

et ideo saluator ipse principalem ecclesiae partem oculum nominauit dicens: lucerna corporis tui est oculus tuus. si fuerit oculus tuus simplex, totum corpus tuum lucidum erit: si autem oculus tuus nequam fuerit, totum corpus tuum tenebrosum erit. unde et apostolus nescitis, inquit, quia modicum fermentum totam massam corrumpit? quamuis ego illic non modicum de hoc malo, sed nimis fuisse dicam, non quia molles plurimi fuerunt, sed quia mollities paucorum labes est plurimorum. nam etsi panci sint qui dedecorosa sustineant, multi sunt qui paucorum sordibus polluantur. sicut enim una meretrix multos fornicatores facit, sic plurimam ferme populi partem inquinat paucorum effeminatorum abominanda permixtio. et nescio qui eorum ante deum deteriores sint, cum aequali in scriptis sacris sorte damnentur. neque enim molles; inquit, -neque masculorum concubitores regnum dei possidebunt.

illud ergo magis ingemescendum atque lugendum est, quod tale hoc scelus crimen etiam totius rei publicae uidebatur et uniuersa Romani nominis dignitas facinoris prodigiosi inurebatur infamia. cum enim muliebrem habitum uiri sumerent et magis [*](2 Iosue 7 4 I Reg. 19. n Reg. 24 9 Matth. 6, 22 13 I Cor. 5, 6 . 23 I Cor. 6f 10 \' ) [*](2 furto ex furtu A eorr. m. 2 \'8 exorta B 4 sancti om. B (T) numeratione B 5 sordes ex sordis A cort. m. 2 sbrdis B 10 oculus tuus fuerit JB15 ego] ergo A 16 fuerint B (fuef A) mollicidS AB \' 17 labes ex labis A cnrr., m. 2 sint 8. scr. u m. 2 A sunt B 22 sorde A 85 ingemesceudum sed e tertiae syll. mute in i m. » A: )

XX. Iterum, quia dolor exigit, ab his qui irascuntur requiro, in quibus haec barbaris gentibus aut facta sint umquam aut fieri publica impunitate licuerit? denique, ne longius de hac re ambigi aut inuestigari necesse sit, ipsos illos Africae uastatores Afrorum populis comparemus. uideamus quid simile a Wandalis factum sit.

et certe barbari elatione tumidi uictoria superbi diuitiarum ac deliciarum affluentia dissoluti, qui profecto etiamsi continentissimi et castigatissimi semper fuissent, mutari tamen tanta rerum obsecundantium felicitate potuerunt, ingressi scilicet, ut in diuinis litteris scriptum est, terram lacte ac melle manantem fecundam, opulentissimam omnium deliciarum copiis quasi ebriam: in qua utique minime mirum fuerat si luxuriasset gens barbara, ubi similis quodammodo luxurianti erat ipsa natura.

ingressos haec loca Wandalos quis non putet omni se uitiorum atque impuritatum caeno inmersisse aut, ut leuissime dicam, saltim illa fecisse, quae ab Afris iugiter facta fuerant, in quorum iura migrarant? et certe, si ea tantum, continentissimi ac [*]( 21 Ezod. 13 ) [*]( 1 quam om. B muliebres B quaedam sibi B 6 admitti. Admitte sed Admitte punct. A m. 1 8 perpetrare A 9 agi B si A add. 8. I. m. 2 12 sint ex ed. pr. Hcdmius: sunt AB(Ttv) 13 licuerint B 14 inuestigare A 17 deliciarum ac diuitiarum B 18 castiga*tissimi A 19 mutare A 21 ac] et B 22 dilitiarum ut paulo ante A 23 mimirum B 28 si ea ex sic a A corr. m. 2 )

igitur in tanta affluentia rerum atque luxuria nullus eorum mollis effectus est. numquid parum uidetur? certe familiariter etiam nobiles hoc fuere Romani. sed quid adhuc addo? nullus uel qui Romanorum illic mollium pollueretur incestu. certe hoc apud Romanos iam pridem tale existimatum est, ut uirtus potius putaretur esse quam uitium, et illi se magis uirilis fortitudinis esse crederent, qui maxime uiros feminei usus probrositate fregissent.

unde etiam illud fuit, quod lixis puerorum quondam exercitus prosequentibus haec quasi bene meritis expeditionibus stipendia laboris decernebantur, ut quia uiri fortes essent, uiros in mulieres demutarent. pro nefas! et hoc Romani, plus addo, et hoc Romani non huius temporis, attamen, ne ueteres accusemus, Romani, sed non antiqui, iam scilicet corrupti iam dissoluti iam sibi ac suis dispares et Graecis quam Romanis similiores, ut, quod saepe iam diximus, minime mirum sit, si Romana res publica aliquando patitur, quod iam diu meretur.