Tractatus Undecim

Etsi ipsa natura nos docet inter inexploratas humanae uitae conuersationes et indignas deo saeculi mensurabiles pugnas nihil utilius esse homini quam per omnes dies ea quae saeculi sunt amica respuere et diuinae institutionis praecepta seruare, dicente apostolo: omnis amicitia mundi inimica est dei, et iterum profeta dicente: non tardes conuerti ad dominum et ne differas de die in die, tamen mortalium sensuus rerum saecularium familiaritate captiui intra humanae inbecilli clauduntur errorem et semper diuina miseratio inter tot inconsulta naufragio uelut fine periclitantibus statio et optabilis portus occurrit. Unicum diuinae sententiae modum profeticis uocibus adpraehendens gloriosum pascharum diem deus posuit, ut, quamuis per omnes dies seruire sibi homines suos deus uellet, tamen, quia omnis mundus in maligno positus est et dum nullus infinitis est finis fixo in lubricis gressu modum non constituimus incertis, [*](Wirceb. fol. 75 ) [*]( 7 Iac. 4, 4; cf. Prisco can. XXIX. 8 Sirac. 5, 8. 16 I. Io. 5, 19. ) [*]( 10 Cf. Hil., de trin. I,19 (infra p. 69, 11). 11 id., I, 7: cum religiosa mens intra imbecillitatis suae concluderetur errorem; cf. infra p. 104,1. ) [*]( 2 Uid. subscriptionem tractatus tertii. 3 uerba: EtSS-CONUERSA\' tres complentia uersus rubro colore exarata sunt 4 fuisse uidetur U JtAEUtCON UERSAltlON ES, Ut (? cf. supra 53, 25) ras. del. 6 SA€( CUlalj, erat SAE.ICULO, 0 deletum et 8 in ras. positum 9 INÖ\'E] uid. quae in praef. cap. II de oppressa littera M congessi 11 humANe blaUINjlACDaIjSaRATIO, I (in IA) lin. del. 13 blUINC 14 pRO plTl\'ciS QlORIOSUS, S (in US) lin. del. 15 OmNES, E ex J fact. 16 hOmINES, E ex l fact. )

in commemorationem inpensae pro nobis passionis exhortans uel anniuersaria uice ad obaudiendum nos fidei cogeret, quos omne quod uiuimus sibi soli debere meminisset, dicente apostolo: siue mors siue uita siue praesentia siue futura, omnia uestra sunt, uos autem Christi, Christus autem dei.

Et ideo, dilectissimi in deo, quia in hoc positi sumus, ut sensuus uestros intra angustias humanae inbecillitatis obsessos tamquam in nouam lucem religiosa docendi exhortatione laxemus, neccessario inchoantibus in praeparationem susci-I piendae paschae diebus quadragensimarum, sicut scribtum est, tamquam boni procuratores multiformis gratiae dei aliut ne fiat secundum imperium praecipimus, aliud secundum ueniam depraecamur, quoniam in hoc tempore et qui iam se a malis abstinet adsuescens bonis debet uelle meliora et qui adhuc indisciplinato mundi errore constringitur reuocari ab alienis uel solemnium dierum obseruatione suadetur, ut adueniente pascha domini et qui fidelis est custodisse se acceptam semel mandatorum fidem

gaudeat et paenitens salutem repetat et catecuminus futurae remissionis confidentiam non amittat, ut adinpleatur quod scribtum est: ecce dies domini et salutare eius! aperite portas, ut intret populum custodiens iustitiam et ueritatem, quia amplectentes intellectum perceperunt pacem sperantes in domino. Propter quod, dilectissimi, caelestis uocationis participes castificate animas uestras deo et, sicut scribtum est, abstinentes a corporalibus desideriis quae militant [*]( 2 I. Petr. 1, 22. 4 I. Cor. 3,22; cf. Laodic. u. 8. 11 I. Petr. 4,10. 12 I. Cor. 7,6; I. Tim. 1,1. 19 Hebr. 10, 35. 20 Es. 26, 2-4. 24 Propter] Hebr. 3, 1. 25 castificate] I. Petro I, 22. 26 abstinentes] I. Petro 2, 11; Iac. 4, 1. ) [*]( 7 liilarius, de trin. 1,18: meminisse oportet terrenarum mentium iufirmas atque imbecillas opiniones esse abiciendas et omnes imperfectae sententiae angustias religiosa discendi exspectatione laxandas; cf. infra p. 94,22. ) [*]( 2 flhEm 3 ex hlCERltE atramento pallidiore correctum est hlCENtE 4 SlfflJC (ubi primum occurrit) eratSIIUe PRAESEN{A 5 UCaSTRA, 7 erat UOSTROS 20 qutb, * lin del. 26 qUAaC )

eripite iniuriam accipientem, iudicate pupillum, iustificate uiduam, demittite confractos in remissionem et omnem conscribtionem iniquam disrumpite, frangite panem uestrum esurientibus, aegenos et non habentes tectum inducite in domos uestras; si uideritis nudos operite et laborantes ne dispexeritis; sic enim scribtum est: si dederis esurienti panem tuum ex animo et humiliatam satiaueris animam, orietur in tenebris I lumen tuum et erit deus tuus tecum et satiaberis omnibus bonis in omnia quae desiderat anima tua. Considerate enim, quid sit pascha domini, dicente apostolo: pascha nostrum immolatus est Christus, ostendens rerum praesentium tolerantiam ad praemium beatae inmortalitatis proficientem, in quo uirginis partus et in adsumptionem corporis omnipotens [*]( 2 cf. I. Tim. 3, 8; Tit. 1, 7. 11. in inc.] cf. I. Tim. 6, 17., 5 Es. 58, 5. 6. 6 castificati] I. Petro 1, 22. 7 et diuites] I. Tim. 6, 18. 9 Es. 58, 6. 7; cf. Barnabae epist. c. 3. 16 Es. 58, 10. 11. 21 I. Cor. 5, 7. ) [*]( 2 IiEXiS] opp. p. 21, 4; 63, 17 3 l€IUN€T€S, € (in T€S) lin. del. 6 IN, erat UN 11 pupiU€KJSTIflCAT€, UO) man. II superscr., sed € non del. 12 CON\'fRACtOS, 0 (in tOS) ex U corr. 16 blS I p€X€Rl\'T€S, € (in T€S) lin. del. 18 (DORI€TUR, til lin. del. 19 SATIAUCRIS, U lin. del. 20 CONSlb€RATA€€NI(D 22 pRA€ s€nt€~\'tiu(d tOLERANtJUm. )

conceptione partu uagitibus cunis omnes naturae nostrae contumelias transcurrerit, ut, ueniens in carnem constitutionem decreti anterioris euerteret (et) in patibulum gloriosae crucis maledicta terrenae dominationis adfigens inmortalis ipse neque morte uincendus pro morientum aeternitate moreretur. Cum quo (si) alteri consepulti in mortem in baptismum sumus, alteri ut commoriamur et consepeliamur optamus, sic in diem paschae uenire debemus, ut, quia I contumelia illius honor noster est, quadragenta dierum erimum domini in euuangelio ieiunantis imitati ambulantes in carne non secundum carnem uiuamus, ut, si uicti ad modicum sumus, tamen in conpaginationem corporis Christi diuina praeceptorum luce reparemur, quoniam tamquam misericordiam consecutus ego consiliator, ego testis sum quod liberi a peccatis esse non possumus, nisi remissione baptismatis et diuinae crucis redemptione saluemur.

Hii sunt enim dies quos Moyses quadragensimo nummero ieiunans ad accipiendam legem diuini sermonis meruit eloquium, cum adnuntiatum pascha domini mare timuit et potentissimum in terris aelementum cui ipsa pro tempestate natura est diuisis aquis puluereum populo [*]( 8 Rom. 6, 4. 12 II. Cor. 10, 3. 15 I. Cor. 7, 25; I. Petr. 5,1. ) [*]( 1 Hilarius, de trin. II, 24: dei igitur imago inuisibilis pudorem humani exordii non recusauit et per conceptionem partum uagitum cunas omnes naturae nostrae contumelias transcurrit (cf. IX, 51 al.; inf. 77,15). 6 inmort.-moreretur = Hil., trin. 1,13. 10 cont. — nost. est = id., 11,25. ) [*]( 4 tRANSCURRERlt] nolui mutare in indicat. modum. 5 €U€R T R €T€TIN, t (in EtE) lin. del.; quam facile Et intercidere potuerit apparet 6 tER\'RAENAE, A (in RA€) lin. del. ININmORTAllS] de syllaba IN multorum fonte uitiorum uid. praef. cap. II 7 mORIENtU-:-] nolui mutare in mORIENtlUm, cf. 63, 10 8 qUOSAltERI IN BApt.] corrigendum esse puto peR BApt. 11 Eltlmurn, fuisse uidetur ERltmUm 12 IEIUNANltES 21 €le\'ro€NTUa) 22 po\'pulo, 0 (in po) ei U corr. )

tamen saluationis nostrae praeparans passionem et adinplens in se pascharum decreta, non soluens, in eo quod temptari uoluit quae in diebus hiis repudiari a nobis oporteret ostendit, et quod illum temptanti diabolo respondisse ad fidem legimus nos ad distructionem diabolicae temptationis utamur. [*]( 4 ef. Rom. 13, 12; Eph. 6, 11 4 sqq. cf. los. 3, 15-17. ) [*]( 1 INSOllTUS, U ras. del.; cf. 60, 6 (DIRACUlAO), A (in lAOD) ras. del. 2 bERENA] nolui mutare in bAR€NA bllSUNT etc.] uid. quae de hac periodo dixi in Archiv f. lat. Lex. III, 322 5 erat CR€piblN £ (D, m ras. del. et Spositum uerbaaORbANIs\'— pRA€ft\' scriptura contracta et ardua, sed man. I exarata sunt; cf. 55, 23; 64, 14 6 DRA€B in uersus fine erasum et in proximo uersu denuo scriptum 7 N€C, litt. C leui ras. corrodi coepta esse uidetur\' 11 €T\', deficiente Sl 16 l€Q€ODUS blSTRIc\'TION€a), I (in RIC) lin. del. blABU llCAC fuisse uidetur UTA(DUR-\'flNIT| )

[*](wirceb. fol. 81b ) Profetici forma praecepti diuinis ad praedicandum gloriis corporata etsi hospitio terreni tenetur habitaculi, tamen spiritus dei luce conpleta ita prophetiae opera disponit, ut praesentia deo tribuens credendi fidem hominibus insinuet et per ea quae uidentur spiritalium intellectuum in nobis gesta demonstret. Omnia enim quae uel facta uel scribta sunt, ad correctionem labentium hominum et ad credentium fidem dicta monstrantur, ut diuina lege proposita et uni deo in

nobis potestate seruata rebus praetereuntibus finis, peccantibus poena et mortalibus promittantur aeterna, sicut scribtum est: caeli ipsi perient, tu autem permanebis et omnis tamquam uestimentum ueterescit et tamquam amictum plicabis illos, tu autem ipse es et anni tui non deficient. Denique Moyses sanctus diuinis edoctus uerbis et in opus euuangelicae dispositionis electus, qui initio nascendi tale uenientis in carne meruit exordium, [*]( 7 Cf. Rom. 1, 20 et Priscill. can. VIllI. 8 cf. I. Cor. 10, 11 et Priscill. can. LXVrn. 13 Ps. 101, 27. 28. ) [*]( 2 Uid. infra subscriptionem huius tractatus 3 PROfEtICI, erat PROfltICI; corr. (rubro colore) man. I; uerba pROp CORpORA\' tres uersus complentia rubro colore exarata sunt 4 tERRAEINI, A ras. del. cf. supra 60, 6 10 (T)OM\'STANTUR 12 IN(D0RTAIiBUS] cf. supra p. 60, 6; 61, 1 13 SCR\'e,tUm 14 UCTeReSCaaTlTAO)1 qUA "":"J\' et ante et post Et binae litterae erasae esse uidentur 15 llloS, 0 ras. del. 16 erat ANNIIUItAetUAE, sed UltAE ras. del., A (in f\\0.CI tUAE) eras. et ex E (in tUAE) I factum est uEflEN" )

Uidens ergo futura haereticorum dogmata et diuersa ingenia disputantum, quod alii amant non factum sed perpetuum fuisse mundum et ideo cuius non sit initium futurum semper aeternum, alii sibimet ipsi. in uoluptatibus blandientes, dum omne quod peccant non sibi sed malitiae diaboli uolunt inputare uel saeculi, cum scribtum sit: Efrem ipse sibi posuit scandalum amans Channaneos et alibi apostolo dicente: unde bella, unde rixae j in uobis? nonne de uoluntatibus uestris?, sic mundi per haec accusantes naturam, propter quod hoc malum iudicant, nihil in his quae apparent deum fecisse confirmant et corporalibus concupiscentiis delectantes facturam corporis sui adsignantes diabolo putant se nescire quae faciunt et quae in corporibus suis peccant diuinae dispositionis sollicitudine non teneri, cum scribtum sit: corpus quod corrumpitur adgrauat animam et deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitantem,

alii Solem et Lunam luminaria ad ministerium hominum constituta aestimantes deos principatibus mundi aelementorum tribuunt potestatem, cum scribtum sit: [*]( 2 cf. Exod. 12, 27 sqq.; Act. 7, 24. 7 Exod. 33, 11. 15 cf; los. 16, 10; Iudic. 1, 29. 16 Iac. 4, 1. 23 Sap. 9, 15. ) [*]( 2 PERCUSSO] ita cod; uid. Arch. f. lat. Lex. III, 315 7 Et belocutus, bE ras. del. 12 SJBllet 17 UOlUaTATIBUS] nolui mutare in UOlupTATIBUS; in Sessoriano quoque Speculi Augustini codice legitur ad hunc locum uoluntatibus1, p. 625, 14 Weihrich 20 CONCu\'piSC€lvJTl|lS, duae litterae (AE?) erasae 21 AbsiQTAN N tES, t (in tAN) ras. del. SEbESCIItE, b ras. del. )

ut diuisa temporum numeris et dierum habitaculum praestarent homini laboranti in opus Christi nec constitutum diuinae uoluntatis excederet, qui ad praebendum nostri ministerium diuina instituta seruare uoluisset; sic enim scribtum est de hiis: pater uester diabolus ab initio mendax fuit, et necesse est, cuius initium mendacii natura dedit, uiam ueritatis tenere non possit. Propter quod uos hortor et moneo, ut qui baptizati in Christo I Christum induistis reiectis saeculi tenebris tamquam in die honeste ambuletis et, sicut apostolus ait, nemo uos depraedetur secundum philosophiam mundi huius et non secundum Christum; sapientia enim huius mundi stultitia est apud deum et quae uidentur mortalia sunt; [*]( 1 Sirac. 17, 30. qui aduocat] Amos 5, 8; Iob. 5, 10. 4 dil. fr.] cf. Iac. 1, 16. 19; 2, 5. 6 ep. Iudae 12.13. 10 quorum iudicium] II. Petro 2, 3. 18 Io. 8,44. 21 Gal. 3, 27. 22 reiectis] Rom. 13, 12. 13. 23 nemo] Col. 2, 8. 25 sapientia] I. Cor. 3, 19; cf. Prisco prolog. in canones necnon can. IV et LXXXIX. 26 quae uidentur] II. Cor. 4,18; cf. Prisco can. XI. ) [*]( 5 PEIRICulA, U lin. del 8 fAEROCł$] Graece: xuficmx fypux 9 tUR\'PltubINES, E ex I fact. 14 uerba NU(D. — bAB. scriptura coartata exarantur, cf. 55, 23; 61, 5 15 pRAEStAREt NEC] cf. €ST supra 61, 7 18 SCRIBTU(T)b€ 19 NAtURAE 25 [Xj pCT) )

se aelementis solidatam caeli extendisse naturam sicque usu aeris uentorum potestatibus dato quadripertita temporum uice anni cursus et stellarum constitutas dispositiones. Cum enim uerbum diuinae uirtutis apparuit dicens: fiat lux, uniuersa quae erant intenebrata patuerunt et nocte uesperis ab splendore lucis diuisa, singulis quibusque rebus in locum dispositi ordinis segregatis, terra solidata est, ut alterutro aelementorum ministerio praecurrente par temporum uice usum dispositi operis spiritu uitae animata proferret, non quod terra uel caelum aut datis ex cognatis aelementis terrigenis principatibus spiritus propriae potestatis aliquid acceperit, sed ut rerum materia praeparata sermo diuinus facturae opus intrans sapientium praeceptorum instituta conpleret, tenens forum saeculi in habitaculum hominum constitutum. Denique his omnibus quae conuersatio mundi possidet secundum genus suum factis hominem

ad imaginem et similitudinem suam deus fecit acceptoque limo terreni habitaculi nostrum corpus animauit, ut domino rerum omnium homine praeposito in eo sabbatum idest requiem suam poneret, ubi imaginem suam et similitudinem corporasset, ac post traduce natura hospitium corporale homo ex homine praesumens caro nasceretur ex carne, in quo constitutis nobis et diuinorum mandatorum iussa sectantibus mundi opus et terrenae materiae I naturam castificata caro uinceret, (et) homo ministerio saeculi usus non concupiscentiae uoluntate deceptus haberet [*]( 2 Gen. 1, 1. 8 Gen. 1, 3. 19 Gen. 1, 21. hominem] Gen. 1, 27. ) [*]( 2 leCT€ 4 SOllTATAOD, T (in hl) eras. 6 STtlARUO), E ex I corr.(?) 7 g I corr. 9 UESPERES, E (in ftES) eras. 12 blSpOTITI, T (in POt) lin. del. 17 LORUm 24 pRAESU ffiENSCICARO, C in uersus fine eras. 25 qUO] ita cod. 27 Et deest ) [*]( XVIII. Priscill. ) [*]( 6 )

Denique ipse deus noster per omnem scribturam in se cuncta disponens dici se omne quod dicitur uoluit, ut solus potens saluare perdere in unoquoque opere nuncupati uerbi peccantibus

poenam et laborantibus in se gloriam non negaret, sicut scribtum est: ecce pono in Sion lapidem summum angularem electum et qui crediderit in eo non erubescet; uobis autem hic honor credentibus; non credentibus uero lapidem quem reprobauerunt aedificantes hic factus est in capud anguli et lapis offensionis et petra scandali, qui offendunt uerbo nec credunt, ut intellegatis, qualiter unius rei nomen alteris in incrementum fidei esset, I alteris in offensionem poena peccati. Ipse namque se intrantibus ianuam, ipse in praeceptis dei ambulantibus uiam, ipse sitientibus iustitiae fontem, ipse esurientibus panem, ipse se uineam credentibus posuit in salutem, sicut scribtum est in euuangelio: ego uitis, uos autem sarmenta, ut, qui omnia in omnibus agnosceret, Christum nulli nomini uel potest-ati parte concessa unum deum crederet, quem unum in omnibus inueniret, sicut scribtum est:

ut in nomine Iesu omne genu curuetur caelestium et terrestrium et inferorum et omnis lingua confiteatur quoniam dominus Iesus Christus in gloriam dei patris, sicut et ipse per profetam ait: ego sum deus et ante me non fuit alius et post me non erit similis mihi; ego deus et non est [*]( 2 cf. I. Cor. 3, 16. 17; 6,19; II. Cor. 6,16. 5 cf. Eph. 1, 21. solus] cf. Iac. 4, 12. 8 I. Petro 2, 6-8; Es. 28, 16. 16 cf. Io. 10, 9. uiam] cf. Io. 14, 6. 17 cf. Matth. 5, 6. panem] cf. Io. 6, 35. 19 Io. 15, 5. omnia] cf. Col. 3, 11. 22 Philipp. 2, 10. 11. 26 Es. 43, 10. 11. ) [*]( S€I l?rS 3 bõ.] an scrib. b€US? cf. 76, 27 6 U€R6€, E (in BE) lin. del., deinde ex parte eras. 9 ERUf>ESCEt, E ex 1 fact. 15 pEC CATA, A (in tA) lin., deinde etiam ras. del. 17 IUSTITIAOD, (D ras. del. 20 potEStAtJS, uid. supra 3, 9; 37, 20. )

Et ideo et uos, dilectissimi mihi, castificate animas uestras ad obaudiendum fidei et exuentes a uobis ueterem hominem cum omnibus actibus et concupiscentiis suis induite in uobis nouum hominem et per intellectum spiritalium uirtutum in opus lectae lectionis intrantes parate in uobis

caelum et terram domini, sicut scribtum est: caelum caeli domino, et alibi domino dicente: estote mihi terra uoluntaria, ut ignorantiae uespero dissoluto exclametur in uobis: fiat flux, sicut scribtum est: inluminare, inluminare Hierusalem, ac tenebra corruptibilis corporis castigata et diuini spiritus in uobis luce composita appellemini dies domini. Qui enim haec in operibus agit Christi, primum in agnitionem sui diem conplens secundo in gradu positus recte omnium man-J datorum discit firmamentum, ut illud quod in se fuerit sterile uerbo domini fecundatum pluuia diuinae praedicationis excepta in omnem gratiam catholicae professionis erudit sicque arans in spe fidei suae fructus colligens, in gloriam perfectae [*]( 1 ego primus] Es. 44, (5. 3 Bar. 3, 36-38. 8 I. Petro 1, 22. 9 exeuntes] Col. 3, 9.10; Gal. 5, 24. 13 Ps. 113,16. 14 cf. Ezech. 36, 35, ubi tamen exstat \'uoluptatis\'; cf. Speculum Aug. ed. Weihrich p. 684 sq.; uid. etiam Orosium, lib. apolog., c. 33: praebeat se unusquisque nostrum deo terram uoluntariam. 16 Gen. 1, 3. inluminare] Es. 16,1. 23 I. Cor. 9,10. ) [*]( 1 qUlbAlU0S, littera b non deleta ItEmJr,J 5 PJlpU€KO SUO; etiam ante PUERO fuisse uidetur SUO, cf. supra 5,20 8 bl C A UtlSSICDI 12 ĮECtE, cf. 65, 2 13 SCRlr,TUm, cf. 62, 13 15 UT] cod. AUT 21 blSCIT scripsi, cod.: blCITUR flRODA mENTORUm, OR ras. del. 23 PROfESSłONES, cf. 42, 15 ERUI hiT] nolui mutare in ERUÖIA 1 (pro UT in u. 21 fortasse ET scrib. est) SICqUA€ ) [*]( 5* )

uiui aedificamini in domos spiritales, offerentes hostias inmaculatas acceptabiles deo, tamquam renati non ex semine corruptibili sed incorruptibili, uerbo dei uiui et permanentes in aeternum, ut facti sabbatum domini et ab omnibus mundi actibus feriati nihil debeatis saeculo, sed requiescatis in Christo. [*]( 2 Prou. 9, 1. 4 I. Petr. 2, 5. 6 renati] I. Petr. 1, 23. ) [*]( 9 Re\'qUI€SCAT?N XpO-\' •ffNIT-TRACTATUS C€N€SIS-\'irvJCipiT Exbοό\'i; loco exbobl antea fuisse uidetur EIUSbEm. )

Sufficiebat quidem credentibus dei sermo, qui apostolico testimonio cum ipsa in nos ueritatis uirtute transfusus absolutionem dicti in parabolis sermonis edocuit dicente Paulo: pasca nostrum inmolatus est Christus; sed quia non statim significatio uisibilium et efficientiam rerum et temporum demonstrationem et dispositae in nos naturae intellegentiam conpraehendit, licet conparatio terrenorum ad deum [*](wirceb). fol. 91b ) nulla sit,