Et tu huius uocis oblitus ad inuidiam catholicis faciendam his locutus es uerbis: neque enim ilia ecclesia dici potest, quae cruentis morsibus pascitur et sanctorum sanguine et carnibus opimatur\'. certa membra sua habet ecclesia episcopos, presbyteros, diaconos, ministros [*]( U & 13 Cant. 6, 8 ) [*]( 1 indicendo B hostus B fons] hoc uerbo finitur in G fol. XVIb; quae sequtmttw, foliorum ordinem turbatum demonstrant. nam fol. XVII * incipit possetis quas preces (c. 16 p. 50, 22) et desinit tracte sunt (c. 18 p. 53. 9); quae supra sunt, leguntur fol. XVIII II ita ut hic sit foliorum ordo seruandus: XVI, XVIII, XVII eademque ratione XX, XXII, XXI (cfr. p. 58,12) 2 didicimns P 3 locutus (bis pos.) B 4 et om. RB edd. priores omnes P eandem R, andem B 5 damnamus] damnamus B m quos] quod B si ne minis (sic) R, si me minis B, sane nimis v, si meminis b in primo modo demo libro G 6 nobiscum G 7 ex univ. RBv et cum uniuersis b 9 dua euidentur pastes B 10 es om. G 11 non (s. I. m. I) B duas] partes G 12 pastes B ecclesilsias (sic) B certe] ceste B quae] qui (corr. m. recent.) G 13 ait una est sponsa mea una est col. mea G mea post columba om. vb 15 et om. PG in huius B 16 es] est B ecclesia illa RB, illa 0\' vb 17 deci B potuit G qua eruentis (sic) B 18 opinatur B cesta B 19 dyacones G )
49
et turbam fidelium. dicite, cui generi hominum in ecclesia. nostra hoc possit adscribi, quod obicere uoluisti; specialiter nomina aliquem ministrum, ostende aliquem diaconum nomine\' suo, indica hoc ab aliquo factum esse presbytero, proba hoc episcopos admisisse, doce aliquem nostrum cuiquam insidiatum esse. quis nostrum quemquam persecutus est? quem a nobis persecutum esse aut dicere poteris aut probare? quia tibi unitas displicet, hoc si crimen putas, argue nos Thessalonicensibus, Corinthiis, Galatis, septem ecclesiis, quae sunt in Asia, communicasse. si nefas tibi uidetur aut si reatum putas memoriis apostolorum et sanctorum omnium communicasse, hoc nos fecisse non solum non negamus sed etiam gloriamur.
Sed ut ostendam partem uestram, ut dixisti, cruentis morsibus pastam, christianorum sanguine et carnibus opimatam, a principio suo uester iam rabidus commemorandus est furor, iam uestra retexenda inpietas, iam stultitia demonstranda. in quo prius est ostendere erubescendam laetitiam uestram et gaudia criminosa, quod uobis ad pristini erroris libertatem redire datum esse constiterit. recensete tempora, discutite rationem rerum, dissimilia uota et personas diuersas [*]( i 1 turba B, turbas G generę (corr. tn. 1) B 2 abicere BB 3 in\' aliquem m. BB 4 pb\'roa B 5 aliquam B 6 quemquam aliquando G 7 poteritis G 8 si hoc B tessalonicensibus (h s. I. m. 2) B, tesalonicensibus B, thesalonicensibus G 9 Chorinthiis P, corinthis (corr. m. 2) B, corinthis B galatiis G 10 tibi nefas G 12 negaSSe (i mg. m\' m. rec.) B 13 pastem B dixi RB edd. 14 et carnibus om. RBvb (cfr. Parmeniani uerba p. 48, 16; 52, 12) r 15 §abidus P 16 retexenda] repetenda v 18 ad pristini erroris libertatem redisse contigerit PG, ad pr. err. libertatem factam esse constitit BBv, a pristini erroris libertate redisse contigerit b, ad pristinos errores lib. factam e. constitit eoniee. Casaub., uobis pr. erroris lib. factam esse contigerit d, ad pristini erroris libertatem redire datum esae constiterit scripsi (wisi forte omisso ad scribendum pristini erroris libertatem redditam esse contigerit — cfr. p. 51, 3: e nobis libertas est reddita) 19 recensite (e s. l. m. 2) R, recensite Bv 20 rationes edd. rerum] regum P ) [*](XXVI. ) [*](4 )
50
adtendite. redeat in memoriam Constantinus imperator christianus, quem famulatum exhibuerit deo, quae habuerit uota? ut remotis scismatibus intermortua omni dissensione sub toto caelo filios suos gaudens in uno uideret sancta mater ecclesia. reddiderat una communione maritis uxores, parentibus filios, fratribus fratres. quibus rebus deus se laetari testatur, dum dicit: ecce quam bonum et quam iucundum habitare fratres in unum. etenim cum Africanos populos et orientales et ceteros transmarinos pax una coniungeret et ipsa unitas repraesentatis omnibus membris corpus ecclesiae coagularet, dolebat hoc diabolus, qui semper de fratrum pace torquetur. illo tempore sub imperatore christiano desertus in idolis tamquam inclusus latebat in templis. hoc eodem tempore duces et principes uestros merita relegauerant sua, in ecclesia nulla fuerant scismata nec paganis licebat exercere sacrilegia: pax deo placita apud omnes christianos populos habitabat; diabolus maerebat in templis, uos in regionibus alienis.
Deinde, ut omnibus notum est, secutus alius imperator, uobiscum uota sinistra concipiens ex famulo dei factus est minister inimici, apostatam se edictis suis testatus est, quem precibus rogastis, ut reuerti possetis, quas preces, si uos negatis misisse, nos legimus. nec difficultatem praebuit, [*](7 Ps. 182, 1 ) [*](1 inmemoria B christianus om. G 2 cĮę9 uota B 3 schismatibus (sic) in terra mortua P intef immortua G 4 in uno] Cochl. coni. in unum (cfr. psalm. Sequ.), Barthius in sinu 5 unam communionem BBd 6 leteri B 7 dum] cum G dicit centesimo tricensimo ecce G ecce om. BBv 8 africa nos B 12 illo in tempore G desertus] decestus B 13 latebat] iacebat RB, tacebat c 14 merito v religauerant BGv sua in ecclesia: Nulla v 16 sacra sacrilega PG, Wra sacrilegia B a deo RB, a deo placato v christianos om. G 17 zabolus P (cfr. Rdnsch, Ital. 457) 19 deinde alter ut ... secutus est imperator PG omnibus notum libri vb, nobis notum d, secutus alius imp. BBu. secutus imp. b 21 apostatem B est ubique testatus PG 22 reuesti B possitis P )
51
quem rogastis: ire praecepit pro uoto suo, quos intellexerat ad disturbandam pacem cum furore esse uenturos. erubescite, si ullus est pudor: eadem uoce uobis libertas est reddita, qua uoce idolorum patefieri iussa sunt templa.
Isdem paene momentis uester furor in Africam reuertitur, quibus diabolus de suis carceribus relaxatur. et non erubescitis, qui uno tempore cum inimico communia gaudia possidetis! uenistis rabidi, uenistis irati membra laniantes ecclesiae, subtiles in seductionibus, in caedibus inmanes, filios pacis ad bella prouocantes. de sedibus suis multos fecistis extorres, cum conducta manu uenientes basilicas inuasistis; multi ex numero uestro per loca plurima, quae sub nominibus dicere longum est, cruentas operati sunt caedes et tam atroces, ut de talibus factis ab illius temporis iudicibus relatio mitteretur. sed interuenit et occurrit iudicium dei, ut ille, qui uos iamdudum redire iusserat, imperator profanus et sacrilegus moreretur, qui persecutionem uobis prouocantibus iam miserat aut mittere disponebat.
Operata est apud loca supra dicta in catholicos trucidatio, memoramini per loca singula, qui fuerint uestri discursus. nonne de numero uestro fuerunt Felix Zabensis et Ianuarius Flumenpiscensis et ceteri, qui tota celeritate concurrerunt ad castellum Lemellefense? ubi cum contra [*](1 rogastis (s fin. adscr. m. 2) G irae B, ira B, ire nos G (fortasse legendmn redire cfr. I. 16) quos] quo v 2 disturb.] his turbandam v faror (e mprascr.) ... aentaras P erubescite? P 3 eadem uoceip P libestas B, libertatus (corr. m. 2) G 4 idolorum] dolorum G 6 hisdem P b reuertetur P, reuestitur B 8 rapidi P, rapidi G menbre B per 9 filius P 12 loo< P sub nom.] Cochl. scr. suis nom. 14 ab om. BBv illius] eiusdem PG redatio (corr. i. mg. m. 2) G U 16 redisse G sacrilegos (corr. m. 1) R, sacrilegos B 17 persecutiones v 20 quid RBv 21 fuerunt Uictor Zabeusis P Felix diabensis RBvb et ante Ian. om. G 22 flumen piscensfs B, flumen Pistensis v, flamen Pistensis b celeritate-cmn contra om. B cucurrerant PGb, incurrerunt v 23 Lemellefl (sic) P, Lemellensi B, Lemellesi G, Lemellefense scripsi (cfr. indic.) cum om. G ) [*]( 4* )
52
inportunitatem suam uiderent basilicam clausam, praesentes iusserunt comites suos, ut ascenderent culmina, nudarent tecta, iactarent tegulas imperia eorum sine mora conpleta sunt; et cum altare defenderent diaconi catholioi, tegulis plurimi cruentati sunt, duo occisi sunt, Primus, filius Ianuarii, et Donatus, filius Nini, urgentibus et praesentibus coepiscopis uestris supra memoratis, ut sine dubio de uobis dictum sit: ueloces pedes eorum ad effundendum sanguinem. de qua re Primosus episcopus catholicus loci supra memorati in concilio uestro apud Thenestinam ciuitatem questus est et querelas eius dissimulanter audistis. ecce a uobis factum est, quod dixisti: ecclesiam non esse, quae cruentis morsibus pascitur\' et aliud sunt milites missi, aliud episcopi ordinati\'. quod contra nos inuidiose loquimini, ab aliis factum est, non a nobis; quod dicitis non debuisse fieri, uos fecistis. commemorasti et beatissimum apostolum Paulum dixisse sine ruga et sine sorde ecclesiam esse debere. episcopis uestris iubentibus et praesentibus supra altare catholici diaconi occisi sunt; similiter et apud Carpos. non tibi uidentur inexpiabiles sordes? in Mauritaniae ciuitatibus uobis intrantibus quassatio populi facta est, mortui sunt in uteris matrum, qui fuerant nascituri. non tibi uidetur ruga, quae non possit ullis satisfactionibus tendi aut explanari? quid tale a nobis admissum est? nos expectamus uindicem deum. et inuidiam facitis Macario, qui si aliquid aspere fecit pro unitate, leue esse uideri
[*]( 7 Ps. 13, 3 16 cfr. Eph. 5, 27 ) [*]( 3 imperiora B complecta B 4 diacones P 6 uestris om. v 7 dictum sit in psalmo XIII (tercio decimo G) PG 9 calcathoUcus B 10 Teuestinam P, theuestinam RBvb, thebestinam G, 11 dissimulantur B •4 . ex uobis P 12 eclesiam non est J? 15 non debere B 16 et beatum Paulum G 17 sordibus debere ecclesiam esse G 18 super G diacones P 19 non diuidentur RB, nonne uidentur v 20 nobis instantibus PGb 21 inuteres (sic) B 22 uide B 23 extendi P aut] uel PG talia (seiunct. m. 2) G 24 Machario P, incaris v (corr. Cochl.) 25 quid si RB, quod v aspere aliquid d esse om. P ) 53
poterit, dum uos pro dissensione tanta mala, acerba, cruenta et hostilia feceritis. quid commemorem Tipasam Caesariensis Mauritaniae ciuitatem, ad quam de Numidia Urbanus Formensis et Felix Idicrensis, duae faculae incensae liuoribus, cucurrerunt quietorum et in pace positorum animos perturbantes ? nonnullorum officialium et fauore et furore iuuante et Athenio praeside praesente cum signis catholica frequentia exturbata et cruentata de sedibus suis expulsa est: lacerati sunt uiri, tractae sunt matronae, infantes necati sunt, abacti sunt partus. ecce uestra ecclesia episcopis ducibus cruentis morsibus pasta est. post hoc etiam illud addidisti: \'quantum uult consumat edacitas uulturum, tamen maior est numerus columbarum\'. ubi est, quod uulgo dicitur, memoriam custodem habere esse mendacis? oblitus es, quia paulo ante dixisti ecclesiam unam columbam Christi in canticis canticorum dictam. si una est apud uos ecclesia, una est columba; si una est columba, quid est, quod dicere uoluisti: numerus maior est columbarum ?\'
Et quod uobis leue uidetur, facinus inmane commissum est, ut omnia sacrosancta supra memorati uestri episcopi uiolarent. iusserunt eucharistiam canibus fundi, non sine signo [*](14 cfr. Cant. 6, 8 ) [*](1 poterit uideri B et acerba G acerua PRB 2 hostilia] inutilia G qui RB thipasam Rv, thpasam (sic) B 3 ad quem RB Numedia P Forensis P 4 et om. RB Felix Dierensis P (cfr. p. 54, 14), edierensis R (sed recte infra), edirensis B 5 quietorum et] qui et horum RBv, qui et eorum b 6 furore iuuante] furore riuante (sic) B, furore furore (sic) B 7 praesente cum signis praesente G perturbata G 8 cruenta B 9 sunt post necati om. P abacti] abadicti Bv (corr. Cochl.), abaddicti B pastus B 11 post haec P 13 custodem ....] debere esse mendacis P, d. e. mendaciis (supra script. m. recent. dacii) G, habere esse mendacem RBv (adpos. Cochl. oportere, quem secutus est Dupm.), h. oportet mendacem b, habere esse mendacis scripsi 14 quia] quid RB, quod edd. 15 columbam] catbolicam BB /pristi (sic) B dictam om. Rd 16 est et columba si P si — columba om. RBG edd. 17 maior est numerus G 19 faclU 20 episcopi uestri G 21 uiolarent] iuster inth/eucaristia canibus fundere (*. mg. adscr. m. 3: lego hic iusserint eucharistiam ac.) G )
54
++ diuini iudicii; nam idem canes accensi rabie ipsos dominos suos quasi latrones, sancti corporis reos, dente uindice tamquam ignotos et inimicos laniauerunt. ampullam quoque chrismatis per fenestram, ut frangerent, iactauerunt, et cum casum adiuuaret abiectio, non defuit manus angelica, quae ampullam spiritali subuectione deduceret: proiecta casum sentire non potuit, deo muniente inlaesa inter saxa consedit. et possent ista non fieri, si mandata Christi in memoria haberetis, qui ait: ne dederitis sanctum canibus neque miseritis margaritas uestras ante porcos, ne inculcent eas pedibus suis et conuersi elidant uos. quid tale ab operariis unitatis fieri potuit, unde nobis catholicis uanam inuidiam facere laboratis? inde reuertentes Urbanus Formensis et Felix Idicrensis inuenerunt matres, quas de castimonialibus fecerant mulieres. ecce quales, frater Parmeniane, episcopos celas, et cum pro tuis erubescere debueras, catholicos innocentes accusas. interea Felix supra memoratus inter crimina sua et facinora nefanda ab eo conprehensa puella, cui mitram ipse inposuerat, a qua paulo ante pater uocabatur, nefarie incestare minime dubitauit. et quasi de peccato sanctior fieret, Tysedim uelociter properauit. sic Donatum annorum septuaginta episcopum, hominem innocentem, spoliare ausus est episcopali nomine et officio et honora. uenit scismaticus
[*](9 Matth. 7, 6 ) [*](1 iidem edd. canis P accensi qui rabie (qui lin. notat. et expunct.; adscr. aa. 3 i. mg. L. graui uel quasi) G 4 crismatis codd. ut frangerent per fenestram G 5 casu RBv 6 spiritalis (s fin. add. m. 2 ut uidetur) G subiectione P et proiecta P 8 non] Cochl. i. mg. ne 10 inculcenteas (seiunx. m. 2) G, conculcent edd. (ut in Uulg.) 11 pedibus suis eas vb 13 inuidi""\'amfacere (sic) B laboratis] noluisti G urbanis B 14 Felix Dierensis P (cfr. p. 53, 4) 15 fecerunt RBvb qualis es G Parm. frater P parmenine (sic) B 16 celas (i. mg. m. 2 zelas) G, celebras v debeas G 17 supra memoratus Felix RB edd. 18 conpressa P, compressam puellam b 19 mitram ipsam posuerat B aqua BQ pater om. RB 20nefari$22 21 tisedi P, sedi RBv, (Cochl. coni. inde, quem secutus est Bald.) tysedi (sic) G 22 septuaginta annorum G ) 55
ad episcopum catholicum, ad innocentem reus, ad dei sacerdotem sacrilegus, incestus ad castum, ad episcopum iam non episcopus; sed de placito et de coniuratione uestra securus uestris legibus et decretis armatus manus, quas paulo ante peccata grauauerant, capiti innocentis iniecit et de illa lingua ausus est ferre sententiam, quae iam nec ad paenitentiam agendam uel idonea uidebatur. ecce quales, frater Parmeniane, defendis, ecce pro qualibus iamdudum dotes operari dixisti.
Etiam uos ipsi, qui sancti et innocentes uideri ab hominibus uultis, dicite: unde est ista sanctitas, quam uobis licentius usurpatis? quam Iohannes apostolus profiteri non audet, qui ait: si dixerimus, quia peccatum non habemus, nos ipsos decipimus et ueritas in nobis non est. hoc qui dixit, sapienter se ad dei gratiam reseruauit. est enim christiani hominis, quod bonum est, uelle et in eo, quod bene uoluerit, currere: sed homini non est datum perficere, ut post spatia, quae debet homo inplere, restet aliquid deo, ubi deficienti succurrat; quia ipse solus est perfectio et perfectus solus dei filius Christus. ceteri omnes semiperfecti sumus, quia nostrum est uelle, nostrum est currere, dei perficere. unde beatissimus apostolus Paulus ait: neque uolentis neque currentis sed ad dei gratiam pertinentis. nam et a Christo saluatore nostro perfecta sanctitas non est data sed promissa; denique sic ait: sancti eritis, quia ego sanctus [*]( 12 I Ioh. 1, 8. 21 Rom. 9, 16 24 Leuit. 11, 45 ) [*]( 3 placitu G, palatio v coniuratione uestra] post haec nouissima folii 270b uerba interciderunt in P, quae sequuntur: securus uestris legibus — similitudinem propter eos (p. 56, 20) ita ut unum folium uideatur deesse 5 peccata crassauerant RBv (cfr. 57, 21) 7 uel om. G ii quales om. B 8 propinqualibus (pin expunct. m. 2) G quabus (li 8. I. m. 1) B dotes iamdudum G 9 etiam et uos G qui quasi n sancti G 13 et in nobis ueritas G (cfr. 56, 4 & 16) 14 reseruabit (u a. I. m. 1) R, reseruabit G 15 et in deo quod RBvb 19 semi perfectissimi quia B, imperfecti G 21 beatus G qui ait BB uolenti ... currenti ... pertinenti G 23 a christo salutare R, a deo salutare B 24 quoniam et ego sanctus G)
56
sum. solus est ergo perfectus et sanctus. denique non dixit: sancti estis, sed dixit: sancti eritis. unde est ergo, quod uobis perfectam sanctitatem de superbia uindicatis? nisi ut appareat, quia uos ipsos decipitis et ueritas in uobis non est. in Iohannis schola esse noluistis. cum enim seducitis aliquos, promittitis uos indulgentiam peccatorum esse daturos, et cum uultis donare peccata, uestram profitemini innocentiam et remissionem peccatorum sic datis, quasi nullum habeatis ipsi peccatum. non est ista praesumptio sed deceptio, nec ueritas sed mendacium. etenim inter uicina momenta dum manus inponitis et delicta donatis, mox ad altare conuersi dominicam orationem praetermittere non potestis et utique dicitis: pater noster, qui es in caelis, dimitte nobis debita et peccata nostra. quid uocaris, dum peccata confiteris tua? si sanctus es, dum dimittis aliena? hoc modo et uos ipsos decipitis, et ueritas in uobis non est. sed ut apparet, hoc uobis dictat nutrix uestra superbia, quam Christus in euangelio testificatur; quia etsi nomina uestra non dixit, per similitudinem tamen uestros mores ostendit; sic enim scriptum est: dicebat Iesus hanc similitudinem propter eos, qui se sanctos putant et contemnunt ceteros. hoc de uobis dictum esse ipsa res euidenter ostendit, dum uos quasi sanctos extollitis et nos manifesto aperteque contemnitis : duo, inquit, ascenderunt in templum adorare, unus pharisaeus et alter publicanus. pharisaeus tumidus, superbus, inflatus, talis, quales et uos uidemus,
[*](4 & 16 cfr. I Ioh. 1, 8 18 Matth. 6, 9 & 12. 20 sq. Luc. 18, 9 sq. ) [*]( 1 ergo om. RBvb sanctus et perfectus vb 2 sed sancti eritis dixit edd. 5 Iohanis (sic) socii Gb noluistis] non uultis G 6 uos om. B 8 quasi] que si B nullum om. G 14 debita nostra et peccata Gr quid uocitaris G 15 si sanctus es] si sanctus G, scis an tu es v cum dimittis b 17 dicta G, dicit v 18 testatur G 21 se ipsos G contempnere RB 22 uobis ipsa res dictum esse euidenter B feuidenter P 25 adorare om. P, orare G alter] unus BBG edd. 26 inflatus superbus G qualis RB ) 57
non humiliato corpore, non inclinata ceruice sed erecta facie et tumenti pectore gratias, inquit, tibi, deus, quia nihil peccaui. hoc est dicere deo: non in me habeo, quod ignoscas. o insanus furor, o punienda et damnanda superbia! deus paratus est ignoscere et reus festinat indulgentiam recusare. publicanus humilis hominem se esse cognoscens sic rogauit dicens: propitius esto, domine, mihi peccatori. sic iustificari meruit [humilitas], sic superbia in pharisaeo, magistro uestro, de templo damnata descendit. meliora inuenta sunt peccata cum humilitate quam innocentia cum superbia. deinde cum uobis traditionis et scismatis grauia peccata non desint, insuper et superbos uos esse gratulamini.