Divinarum Institutionum

nobis autem de resurrectione adfirmantibus et docentibus animas ad alteram uitam non oblitas sui, sed in eodem sensu ac figura esse redituras illut opponitur: \'tot iam saecula transierunt: quis umquam unus ab inferis resur-

rexit, ut exemplo eius fieri posse credamus?\' at enim resurrectio fieri non potest dominante adhuc iniustitia. hoc enim saeculo necantur homines ui ferro insidiis uenenis et adficiuntur iniuriis egestate carceribus tormentis proscriptionibus.

eo accedit quod iustitia inuisa est, quod omnes, qui deum sequi uolunt, non tantum odio habentur, sed uexantur omnibus contumeliis et excruciantur multiplici genere poenarum et ad inpios cultus manu factorum deorum non ratione aut ueritate, sed nefanda corporum laceratione coguntur.

num lgitur oportet ad haec eadem resurgere aut reuerti homines ad uitam, in qua tuti esse non possunt? cum ergo iusti tam uiles habeantur, tam facile tollantur, quid putemus futurum fuisse, si & [*](BHSj 1 non] quod non H potest S 2 ut] et B restitui B post uitam add. ut B2 3 rutl B3 ab omni om. H 4 rediuinas H innouatis] inmutatate 82 5 praeter*aquam (e er.) B 6 cetera (a ex p m. 2) S quae H 7 illud S meminerunt B 8 qui] nolui quid; cf. ad qui pag. 240, 4 quae om. H, q,d (i. e. quid, \' add. m. 2) S 9 res tota] refota S 10 acfirmantibus BI, corr. B7 11 non oblita* (s ? tr.) suι̅ (\'s add. m. 2), ordinem uerborum corr. m. 1 ? B 12 reddituras H 13 quis B2 unus] im\' (\' est us) S resurrexerint (n del. m. al.) S 14 \'posse\' B\' 17 eodem S 18 accidit B 19 uoluit S *odio (m er.) H 20 alt. et om. H 21 factorum] fabricatorum S nos B1, corr. B3 23 aut H, u ac B, et S 24 toti (0 del.) B iusti tam] iustit*am (i er.) B, iusti H, iustitift (~ er.) S uiles (u in ras. ex b ? m. 2) B post habeantur s. I. ac B3 25 tam] uitii (~ er.) S futurum] si (exp. m. 2) S fuisse om. H )

auferretur profecto ab oculis hominum, ne uiso eo uel audito deos uniuersi relinquerent et ad unius se dei cultum religionemque conuerterent.

ergo semel fieri resurrectionem necesse est, cum malum fuerit ablatum, quoniam eos qui resurrexerint nec mori iam ulterius nec uiolari ullo modo fas est, ut beatam possint agere uitam quorum mors resignata est.

poetae uero cum scirent hoc saeculum malis omnibus redundare, obliuionis amnem induxerunt, ne malorum ac laborum memores animae reuerti ad superos recusarent.

unde Vergilius:

1. o pater, anne aliquas ad caelum hinc ire putandum est
2. sublimis animas iterumque ad tarda reuerti
3. corpora? quae lucis miseris tam dira cupido?

ignorabant enim quomodo aut quando id fieri oporteret, itaque ] renasci eas putauerunt et denuo ad uterum reuolui atque ad infantiam regredi.

unde etiam Plato de anima disserens ex hoc ait posse cognosci animas esse inmortales atque diuinas, quod in pueris mobilia sint ingenia et ad percipiendum facilia, quod ea quae discant ita celeriter rapiant, ut non tunc primum discere illa uideantur, sed recognoscere atque reminisci: in quo uir sapiens poetis ineptissime credidit.

Non igitur renascentur, quod fieri non potest, sed resurgent et a deo corporibus induentur et prioris uitae [*]( - AUCTORES 11 ss.] Aen. VI 719 ss. 16] Menon. 85 C; Phaed. 72 E (Cic. Tusc. I 24, 57 s.; Cat. mai. 21, 78). ) [*](BHSP(a 4)] 1 auferetur H, auferretur (a et r m. 2) S 2 nec H 3 reliquerent. H religioneque (~ m. 2) S 4 ab ergo semel denuo incipit cod. P (cf. ad pag. 653,3) 6 mori iam ulterius nec om. H uiolare H 9 arcl B2 10 uirgilius S 11 pater\' (\' est distinctio) B 12 sublimis B7 tara cum codd. quibusd. Vergil., sublimes BlHSP animas B tar** (da er., tara m. 2) P 13 corpora\' B 14 aut quando om. H 15 eas om. H ad uterum] adulterum H alt. ad om. H 17 esse animas H 18 et om. H 19 facilia] facilia sunt H ita om. H 20 capiant Heumannus, sed cf. Cic. Cat. mai. 21, 78 adripiant et Buenemannum ut] quod H illa om. H uiderantur S2 21 regnoscere 11 23 non] non credidit H 24 factorum B )

qua de anastasi philosophi quoque dicere aliquid conati sunt tam corrupte quam poetae. nam Pythagoras transire animas in noua corpora disputauit, sed inepte, quod ex hominibus in pecudes et ex pecudibus in homines et se ipsum ex Euphorbo esse reparatum.

meiius Chrysippus, quem Cicero ait fulcire porticum Stoicorum: qui in libris quos de prouidentia scripsit cum de innouatione mundi loqueretur, haec intulit: τούτου δέ οὕτως ἔχοντος δῆλον, ὡς οὐδὲν ἀδύνατον, καὶ ἡμᾶς μετά τὸ τελευτῆσαι πάλιν περιόδῳ τινὶ χρόνου εἰς τοῦτο ἐν ᾧ νῦν ἐσμεν ἀποκαταστῆναι σχῆμα.

sed nos ab humanis ad diuina redeamus. Sibylla dicit haec: [*](AUCTORES 9] Acad. pr. II 54, 75. ll]Chrysippeaed.Gercke frg. 14. ) [*](BHSPJ 1 et om. P conlocate (e ex i) P3 2 iucunditate (e ex i m. 2) P 3 diluerit ex deleuerit B3 uitam regnumque H 4 perpetuam om. H quas H 6 corpora (a ex e ns. 2) S 7 hominibus] homines B 8 homines et] hominesed Bt, corr. B* euforbio S reparadum (ad ex at) S2 9 crysippus B 10 de prouidentia scripsit om. S, sed cf. ad 13 prudentia B iwnouatione (n add. m. 3, ne add. m. 2?) B, nouatione H 11 OYTQ S τούτου — αούνατον] tutu de bothos ethostos , u delonos udedadynaton H, ΤΟϒΤΟϒΑЄ ΟϒΤΩЄ XONTOCAЄ AONQCOT A€N- AATNA TON P 12 A€AON B ἀξύνατον — τελευτη̃σαι] ΑΔϒΝΑΜΑCMЄTA TOTЄAЄϒΤΗΤΟΝΚΑΙΗ.CAI S xai- χρόνου] caet hemasme toteleutesa palinperiodontini chronu H, KAIH MACMCT TO T£A£rrH CATIAAIN ΠЄΡΙΩΛΩ (alt. 0 ex 0) ΤΙΝΙΧΡΟΝΟϒ P 13 TIAALN S HCPIOAQ S περιόὸω̩Τtvt ypovou] TCICPON B; περιόὸων Ttvwv είλημένων (uel είλημμένων χρόνου edd. finxisse uidentur ex interpretatione lat. qtwlis est in BP spatiis quibusdam temporum reuolutis an ὲν περιόὸω̩ scribendum ? dç του̃το — σχη̄μα] istuto onyn esmenapocatiastene schema H, ЄICΤΟϒΓΟΩ ΝϒΝЄCMЄN AITO- KATACTH NAICXMA P sv u edd., idem uel ou Struuius, 0 BS, Q P uul. gatum Elç ov (om. του̃το) vGv corr. in si; O vuv ZeUerus, philosoph. Graec. IIIP pag. 155 adn. 1 post Eapuv ex 10 de prouidentia add. S AllOKATA- CTHNA B, AnOKATACTHNAl S 14 KXHMA B interpretatio lat. eadem in B (ill mg. m. 1) et P haec quod cum ita sit, apparet esse nihil esse inpossibile, etiam nos post excessum nostrum rursus (rursii B) spatiis quibusdam teruporum reuolutis in hunc restitui (restituu, t er. P) statum in quo nunc esse uidemur (uidetur P) ad loco Chrysippi cf. Struuium, opusc. 1157 s. )

1. δύσπιστον γὰρ ἅπαν μερόπων γένος. ἀλλ᾽ ὅταν ἠδὴ
2. κόσμου καὶ θνητῶν ἔλθῃ κρίσις, ἣν θεὸς αὐτὸς
3. ποιήσει κρίνων ἀσεβεῖς θ᾽ ἅμα εὐσεβέας τε,
4. καὶ τότε δυσσεβέας μὲν ἐπὶ ζόφον ἐν πυρὶ πέμψει
.
5. ὅσσοι δ᾽ εὐσεβέουσι, πάλιν ζήσουσ᾽ ἐπὶ γαίης,
6. πνεῦμα θεοῦ δόντος τιμὴν ἅμα καὶ βίον αὐτοῖς
.

quodsi non modo prophetae, sed etiam uates et poetae et philosophi anastasim mortuorum futuram esse consentiunt, nemo quaerat a nobis quemadmodum fieri possit. nec enim [*](AUCTORES 1—4. 5. 6J IV 40-43. 186. 187. ) [*](BHSP] 1 AOCTflCTON B HA6 B dispintongarapanmeropongenosallotanede H, ATCniCTON TAPAIIAN MCPOnUN TCNOCAMO TANHAH S, ATCITICTON TAPATTAN MЄPOTION (sed 0 ex f) TCNOCAMO TANHAC P iW oreorav δή codd. Sibyll. HVQ 2 xat] CAI* (B er.) S €A9H BP, NC0A9H S; ^ codd. deterior. Sibyll. θεὸς] 9C SP ATOC P cosmucaethneton etithe crisiseutheosautus H 3 IIOIHC S, nOIHCH P KPCI- NON B, KPCINQN S, KPЄΡΝΩΝ P ACЄBЄIЄ P 0\' α̋μα] Sua t\' codd. Sibyll. pyesicrinon esedis tham eusabeaste H 4 xai zore] KAIIOTC B; XOtI tou; codd. deterior. Sibyll. A rCCfBfAC S, ΑϒЄCЄBЄAC P ЄΠΙ BP, CNIll S; ύπὸ codd. Sibyll., sed cf. interpretat. lat. ΞΟΦΟΝ P ev Kupi] farcaXt (uel -tv) codd. Sibyll. TIYPl P ΠΜΨЄI S, TIЄΜΨЄIP; πέμπει codd. quidam Sibyll. cetotedissebeasmenepozafonenpiripempi H 5 hunc et proximum uersum esse Or. Sibyll. IV 186.187 indicauit Bzachius, IV 45.46putant edd. 8\'] A P TIAAIN P ZЄCONT B, ZHCOT SP ini] fTH P TAIHC SP ὲπί yarav uel snt xoap.ov codd. Sibyll., evt xoauw Constit. Apostol. V 7 et Excerpta Paris. (cod. 1043) osode eusebi sebieosin palinze sonte pigee H 6 ΠΧΝθϒΜΑ (X minus. cert.) S, IINHTMA P efOr B, TY S, 0T P AONTOC P T€1MHN B τιμήν O\' Saa plerique codd. Sibyll., Ccmstit. Apostol. ibid., Excerpta Paris., VOTJV Ò\' Spa codd. Sibyll. HVQ pfov cum Lact. plerique codd. Sibyll., χάριν HVQ, Constit. Apostol., Excerpta Paris. ATTIC B speumatheudontostimenthamagae bio autoes H interpretatio lat. in B (in mg. m. 1) et P haec est enim difficile credens omne hominum genus. sed cum iam (iam om. B) mundi et mortalium uenerit iudicium, quod deus ipse faciet,1 (B, faciens P) iudicans inpios (imp- P) simul atque pios, tunc demum inpios (imp- P) quidem in ignem (isdem B) ad (ac P) tenebras mittet. qui autem pietatem tenent, iterum uiuent in terra (terris B) spiritum deo dante honoremque simul et uitam eis ad loco Sibyll. cf. Struuium, opusc. I 91 7 prophetae] poetae H poetae] prophetae H et (ante philosophi) om. S 8 anastas H, anastasin S, recte? futura (~ m. 2) B consentiant S ) [*](xvnn. Lact. 1. ) [*]( 42 )