Divinarum Institutionum

tum fore ut corporibus

suorum uescerentur et consumerent inuicem, postremo ut capti uenirent in manus hostium et in conspectu suo uexari acerbissime coniuges suas cernerent, uiolari ac prostitui uirgines, diripi pueros, allidi paruulos, omnia denique igni ferroque uastari, captiuos in perpetuum terris suis exterminari, eo quod exultauerint super amantissimum et probatissimum dei filium.

itaque post illorum obitum, cum eos Nero interemisset, Iudaeorum nomen et gentem Vespasianus extinxit fecitque omnia quae illi futura praedixerant.

Confirmata sunt ut opinor quae falsa et incredibilia putantur ab iis quos uera caelestium litterarum doctrina non inbuit. sed tamen ut refellantur a nobis etiam illi qui nimium non sine malo suo sapiunt rebusque diuinis fidem detrahunt, argumentis quoque illorum coarguamus errorem, ut tandem aliquando peruideant ita fieri oportuisse, sicut nos ostendimus factum.

et quamquam aput bonos iudices satis habeant firmitatis uel testimonia sine argumentis uel argumenta sine testimoniis, nos tamen non contenti alterutro sumus, cum subpetat [*](EPITOME c. 22-25] c. 45. 22-369, 5] c. 45,1. ) [*](BBHSPV] 1 mitteret P 3 sitimque HV confectos obsideret] con- v sederet V dum H foret V 4 consumerent (v ». e. ur add. m. 2) R se (add. s. I. B3) inuicem BSP 5 manibus B 6 aceruissime Bx (corr. B1) PV, acseruissimae H 7 paruulos om. V 8 ferro ignique R, igniq: ferroque H 9 suis om. P 10 amatissimum Hilgenfeldius ed. I pag. 66, amantissimum uulgarem formam superlatiut nominis amandus interpretatwr Roenschius, Itala u. Vulg. pag. 456 ret probatissimum1 P1 probantissimum H 11 post cum 2 uel 3 litt. eras. H n**ero (um er.) B interemississet H 12 uespessianus Rt, uespassianus H extincxit H 13 praedixerunt V 14 ut om. B1 (s. I. B3) PV 15 iis B, his cett. quod H quos uera om. V 16 refellaWtur B1, repellantur S illi] ii B 17 non sine om. R fidem] eidem V detrahant V 18 errore S 19 pernideant] pueri* (i uel s er.) uideant H, perruMeant P5, credant V sicut — factum om. H 20 iudices bonos V habeant (nt in ras. ex m ?) B 21 argumenlmenta sines H 22 alterutro ∗sumus ex alterutpossumus S sum (\' i. e. us m. 2) S suppetant H )

negant fieri potuisse ut naturae inmortali quicquam decederet, negant denique deo dignum ut homo fieri uellet seque infirmitate carnis oneraret, ut passionibus, ut dolori, ut morti se ipse subiceret — quasi non facile illi esset ut citra corporis inbecillitatem se hominibus ostenderet eosque iustitiam doceret, siquidem id uolebat, maiore auctoritate ut professi dei —:

tunc enim cunctos fuisse praeceptis caelestibus parituros, si ad ea uirtus ac potestas dei praecipientis accederet.

\'cur igitur aiunt \'ad docendos homines non ut deus uenit? cur se tam humilem inbecillumque constituit, ut ab hominibus et contemni et poena adfici posset? cur uim ab inbecillis et mortalibus passus est? cur non manus hominum aut uirtute reppulit aut diuinitate uitauit? cur non maiestatem suam sub ipsa saltem morte patefecit, sed ut inualidus in iudicium ductus est, ut nocens damnatus, ut mortalis occisus?

\' refutabo haec diligenter nec quemquam patiar errare. illa enim magna et mirabili ratione sunt facta: quam quicumque perceperit, non tantum mirari desinet deum ab hominibus esse cruciatum, uerum etiam facile peruidebit ne deum quidem potuisse credi, si ea ipsa quae arguit facta non essent.

Quicumque praecepta dat hominibus ad uitam moresque fingit aliorum, quaero debeatne ipse facere quae praecipit an [*](EPITOME 23-371, 4] c. 45, 1 s. ) [*](BBUSPV] 1 peruerse] per:se B non om. S intellegenti H 2 posse H 4 seque uellet V honeraret R, *onerare (Ti er.) H, onerare Y 5 doloris H subi+ceret (a er.) S 6 corfporis1 S1 8 ualebat (uol- m. 1) Buolebant S maiore. (m er.) P professi] praeceptis B, professio H deum H 9 eas P 10 fcccederet1 P1 11 uhumilem (in er.) V 12 inbecillemque R constituit] constauit S* omnibus S 13 posset? B1 14 manibus Y 15 uitauit (iuL in ras. ex mu ? m. 2) B, ditauit, sed d minus cert., Y quur R ipsa V saltim HV morte. (m tr.) H 16 sed ut] sicut R, sed V dictus Y 17 haec] haec omnia R 18 nec quemquam] nequam S paciarer rera RI patirfwr 82 magna om. S 19 ratione* (m er.) B quae R, que ex qua S2 21 nec H potuisse] potuisse se Y 23 quicumq.1 B* hominis V ad] ac 8 24 debewtne B3, debeat H facere ipse H facere. (t er.) S praecepit (pre- H) HV ) [*]( XVIIII. Lsct. 1. ) [*]( 24 )

si non fecerit, soluta praecepta sunt. si enim bona sunt quae praecipiuntur, si uitam hominum in optimo statu collocant, non se debet ipse praeceptor a numero coetuque hominum segregare inter quos agit, et ipsi eodem modo uiuendum est quo docet esse uiuendum, ne si aliter uixerit, ipse praeceptis suis fidem detrahat leuioremque doctrinam suam faciat, si re ipsa resoluat quod uerbis nitatur adstringere.

unus quisque enim cum audit praecipientem, non uult inponi sibi necessitatem parendi, tamquam sibi ius libertatis adimatur.

respondet itaque doctori hoc modo: \'non possum facere quae iubes, quoniam sunt inpossibilia. uetas me irasci, uetas cupere, uetas libidine commoueri, uetas dolorem, uetas mortem timere, sed hoc adeo contra naturam est, ut his adfectibus animalia uniuersa subiecta sint: uel si adeo putas repugnari posse naturae, tu ipse qui praecipis fac, ut sciam fieri posse.

cum autem ipse non facias, quae insolentia est ut homini libero inponere uelis leges quibus ipse non pareas? prius disce qui doces et

antequam mores aliorum corrigas, tuos corrige.\' quis neget iustam esse hanc responsionem? quin etiam in contemtum ueniet huiusmodi doctor et deludetur uicissim, quia uidebitur et ipse deludere.

quid ergo faciet ille praeceptor, si haec ei fuerint obposita? quomodo adimet excusationem [*](EPITOME 22 s. contumacibus, praesentibus factis] c. 45, 3. ) [*](BBHSPVJ 2 si om. V uita H 3 collocawt B1 [se] H* a numerum V quaetuque H, coeptuque P1, p del. P3 4 inter (in initio uersus add. m. 2) P, s. I. H1 agit] habit sic V et] sed Volkmannus, obsav. miscell. 1872, pag. 14 ipsi] ipse et ipsi V 5 est quo — uiuendum om. P esse] ipse V ne si] nisi HPl (corr. P3) V 7 faciat om. V nititur (alt. i ras. ex a S) HS 8 enim] autem B 9 tam H ius sibi V libertJatis S7 adimitatur R* 10 respondit B1, corr. B*; an respondebit scribendum? 11 iubiesi P3 uetas (ante cupere), sed a in ras. ex e? m. 3 B 12 libidine V doLere S* dolorem uetas om. P uetas] uel V 13 adeo om. V natura (~ m. 2) S ut] et V his (h in ras. ex i) P 14 sunt (s S) HS, sunt V si om. H adieoj P1 putas] potes V 15 tu] et tu R, et (e part. ras. ex u m. 2) P quae (e ex s ?) P edd. aut V 17 qui] quae H 18 mor*es (i er.) B colligas H negat BHP 19 iustum H quis HV 20 ueniet et P ductor V et deludetur] et ludetur H, re\'ludetur P2 qui audebitur V 21 faciat H praecepi R\' si] quia si R )

homines enim malunt exempla quam uerba, quia loqui facile est, praestare difficile: utinamque tam multi bene facerent quam multi locuntur bene! sed qui praecipiunt nec faciunt, abest ab iis fides: et si homines fuerint, contemnentur ut leues, si deus, opponetur ei excusatio fragilitatis humanae.

superest ut factis uerba firmentur: quod philosophi facere nequeunt. itaque cum ipsi praeceptores uincantur adfectibus quos uinci praedicant oportere, neminem possunt ad uirtutem quam falso praedicant erudire ob eamque causam putant neminem adhuc perfectum extitisse sapientem, id est in quo summae doctrinae ac scientiae summa uirtus et perfecta iustitia consenserit; quod quidem uerum fuit.

nemo enim post mundum conditum talis extitit nisi Christus, qui et uerbo sapientiam tradidit et doctrinam praesenti uirtute firmauit.