Divinarum Institutionum

Age nunc consideremus an doctor e caelo missus possit non esse perfectus. nondum de hoc loquor quem uenisse a deo negant. fingamus aliquem de caelo esse mittendum, qui uitam hominum rudimentis uirtutis instituat et ad iustitiam formet.

nemini dubium potest esse quin is doctor qui caelitus mittitur tam scientia sit rerum omnium quam uirtute perfectus, ne nihil inter caelestem terrenumque differat.

nam in homine interna et propria doctrina esse nullo pacto potest: [*](EPITOME 3—8] c. 45, 3. 14-372, 8] c. 45, 4. ) [*](BRHSPVJ 1 praeeuntibus B 2 unde P 4 difficile est BH utinamque] utinam quidem P, utinaquae H; suspectum Hartelio 5 loquuntur SP quaeJJ praecipiant ut uid. B1, in ras. corr. B2 6 iis R, his BHP, is S, eis V 7 oppenetur B fragitatis H 8 ut om. H 9 uincuntur H affectibus ex adfectibus B7 10 praedicant (nt ex m m. 3) P oportere — falso praedicant om. V ad uirtute H quod H 12 perfectum om. R id est om. S in om. P 15 et uerbo et H tradidit sapientiam B et doctrinam] et uerba doctrinae H doctrina (~ m. 3) B 16 praesente Bx, corr. B1 17 e] de H, § S, *e (a er.) P 18 [hoc] JEf1 20 uitam (ui add. m. 2) P 21 formet.. (et er.) B qui in his H, quin*is (h er.) S, qui nisi V 22 tam om. H sapientia S omnium om. B 23 caeleste V terrerumque H disserat V 24 interna et] interna H, in terra P nullo pacto esse H potest] est P ) [*]( 24* )

et si maxime possit, summam tamen uirtutem capere nequeat et omnibus uitiis resistere, quorum materia in uisceribus continetur. eo fit ut terrenus doctor perfectus esse non possit.

at uero caelestis, cui scientiam diainitas, uirtutem inmortalitas tribuit, in docendo quoque sicut in ceteris perfectus et consummatus sit necesse est. at id omnino fieri non potest, nisi mortale sibi corpus adsumat. cur autem fieri non possit, ratio clara est.

nam si ueniat ad homines ut deus, ut omittam quod mortales oculi claritatem maiestatis eius conspicere ac sustinere non possunt, ipse certe deus uirtutem docere non poterit, quia expers corporis non faciet quae docebit ac per hoc doctrina eius perfecta non erit.

alioquin si summa uirtus est dolorem patienter pro iustitia officioque perferre, si uirtus est mortem ipsam et intentatam non metuere et inlatam fortiter sustinere, debet ergo doctor ille perfectus et docere ista praecipiendo et confirmare faciendo, quia qui dat praecepta uiuendi amputare debet omnium excusationum uias, ut inponat hominibus parendi necessitatem non ui aliqua sed pudore, et tamen libertatem relinquat, ut et praemium sit constitutum parentibus, quia poterant non parere si uellent, et non parentibus poena, quia poterant parere si uellent.

[*](EPITOME 8-374, 23] c. 45, 4 s. )[*](BRHSPV] 1 tabes V Ii pedita B 3 tamen summam BH 4 uirtutem om. V persistere V 5 *idoctorj* P 6 at — scientiam] at si uero cui scientiam caelestis V cuius H diuinitas om. H 7 uirtutein1 B3 immortalitatis Sx tribuet B 8 ceteros V omuino] dno R 9 fieri om. H adimat HV 10 non possit fieri B posset H, potuit V clara] clausa B1, corr. B5 ab homines V ut] sicut H 11 ut] et V 12 certe] 0 quoque V 14 non om. V alioquin] aliudqq;oS1 15 uirtute P dolore V 16 et om. HP intantatam Bt, corr. B2, intenvtatam R7, intentam f-tiv, - add. m.2 S) SP non metuere — inlatam om. P uon1 H1 17 et] ut V ergo om. H ille doctor H 18 ita H firmare H quit I ad Bl, qui* I dat B1 19 excusationem V 20 ut] et V 21 tamen\' B1 libertate HV et om. H 22 non s. I. B m. 1 uel 2 uellent] nollent H 23 et non parentibus — si uellent om. PV poena* (m er.) B, paena H )

nam si nulli subiectus sit passioni, potest ei docenti homo sic respondere: \'uolo equidem non peccare, sed uincor: indutus sum enim carne fragili et inbecilla, haec est quae concupiscit, quae irascitur, quae dolere, quae mori timet. itaque ducor inuitus et pecco, non quia uolo, sed quia cogor. sentio me et ipse peccare, sed necessitas fragilitatis inpellit, cui repugnare non possum.

\' quid ad haec respondebit praeceptor ille iustitiae? quomodo confutabit ac redarguet hominem qui delictis suis excusationem carnis obtendet, nisi et ipse carne fuerit indutus, ut ostendat etiam carnem posse capere uirtutem? contumacia enim redargui non potest nisi exemplo.

nam si habere non possunt quae doceas tirmitatem, nisi ea prior feceris, quia natura hominum procliuis in uitia uideri uult non modo cum uenia, sed etiam cum ratione peccare,

oportet magistrum doctoremque uirtutis homini simillimum fieri, ut uincendo peccatum doceat hominem uinci ab eo posse peccatum.

sin uero sit inmortalis, exemplum proponere homini nullo modo potest. exsistet enim constans aliquis ac dicet: [*](EPITOME 14 s. contumacia, exemplo, firmitatem] c. 45, 3. ) [*](B(G)RHSPV] 1 excusationis ut RV 2 quae] quod P sirt\' P3 3 autem] semper R si non — docet s. I. B2 4 pr. ei] ***ei (ill er.) V alt. ei] et V 5 quidem H 6 uimcor Bl, corr. B2 enim om. P 7 quae concupiscit om. P concupiscitu (ad ? er.) B a Citur quae t - dolere incipit codicis G pag. 87 (23) paene tota lecta dolet H, dolere (corr. m. 3) P 8 ita H et om. V 9 sentio — inpellit om. V et om. V 10 hoc V respondibit B 11 cõl futauit G, confortauit V hac pI, h del. P3 redarguit Bae, corr. m. 1 uel 2 12 qui delictis suis] quicdit quid et artis V optenda (corr. m. 2) B, ostendet HV, ostendit P 13 carne HS 15 nam si BGRSV, recte? nam HP, uix recte, ut ab oportet nouum enuntiatum incipiat; malim iam si cum Thilone haberi H firmitate (xm.3) P ea] ex ea G 16 ferceris B1 17 cum uenia] conuenio V cu ratione V oportet] (o)portet uero G 18 hominum SP, hominis V 19 peccato H homine S ab eo om. S 20 sin RH, si BGSP, sim V 21 modo] pacto R, cf. pag. 376,19 constans] contumax iiir doctus, miscellan. obseruat. uol. IV (1734) pag. 422, conl. § 10 contumacia et Epit. 45,3 contumax ac] aut V )

at ego mortalis utrumque timeo, quia cruciatus mihi grauissimos inferunt, quos tolerare carnis infirmitas non

potest.\' doctor itaque uirtutis etiam hanc excusationem debuit hominibus auferrre, ne quis quod peccat necessitati potius adscribat quam culpae suae.

ergo ut perfectus esse possit, nihil ei debet opponi ab eo qui docendus est, ut si forte dixerit \'inpossibilia praecipis\', respondeat \'ecce ipse facio.\' (at ego carne indutus sum, cuius est peccare proprium.\' \'et ego eandem car-

nem gero et tamen peccatum in me non dominatur.\' mihi opes contemnere difficile est, quia uiui aliter non potest in hoc corpore: \'ecce et mihi corpus est et tamen pugno contra omnem cupiditatem.\' \'non possum pro iustitia nec dolorem ferre nec mortem, quia fragilis sum.\' \'ecce et in me dolor ac mors habet potestatem et (tamen) ea ipsa quae times uinco, ut uictorem te faciam doloris ac mortis. prior uado per ea quae sustineri non posse praetendis: si praecipientem sequi non potes, sequere antecedentem.\' sublata omnis hoc modo excusatio est et fateri hominem necesse est sua culpa iniustum esse qui doctorem uirtutis et eundem ducem non sequatur. uides ergo quanto perfectior sit mortalis doctor, quia dux esse [*](EPITOME 13-21] c. 45, 4 quae docebat — contemnere. ) [*](B(G)RHSPV] 2 inmortali (n ex m m. 3) B, [ι̃]mortali S* 3 utuear H O 4 in te ualere Y 5 potest H e*go (r er.) H, ego g (i. e. ergo) sic S quia om. P 7 in doctor itaqu(e) desinit codicis G pag. 87 (23), sequitur pag. 88 (24), cuius in uerss. 1-7 pleraque legebantur 10 doctus P 11 possibilia V at] et H carne* (m er.) H 13 iu me peccatum H 14 quia] quo V 15 et om. B1 (s. I. B\') P est om. P inpugno V 16 iustitia* (m er.) H 17 fragilissimti S™, fragilissumll corr. m. 1 ? et om. B (s. I. B2) H 18 tamen addidi, cf. 13. 15 19 ut] et H1 uictorem te] uictoremiej H prior bis Pl, pr. del. P3 20 susteri P1, corr. PJ rnonl B2 possit V praetendis si] praetendisti Bl, corr. B1 praecipientis R* 21 potes B\', potis B\', potes restituit B3 sublato P hoc modo omnis HSP 23 et om. H 24 mortali V qui V )

nec hoc tamen eo pertinet ut hominem deo praeferam, sed ut ostendam neque hominem perfecta doctrina esse posse, nisi sit idem deus, ut auctoritate caelesti necessitatem parendi hominibus inponat, neque deum, nisi mortali corpore induatur, ut praecepta sua factis adinplendo ceteros parendi necessitate constringat.

liquido igitur apparet eum qui uitae dux et iustitiae sit magister corporalem esse oportere nec aliter fieri posse ut sit illius plena et perfecta doctrina habeatque radicem ac fundamentum stabilisque aput homines ac fixa permaneat, ipsum autem subire carnis et corporis inbecillitatem uirtutemque in se recipere cuius doctor est, ut eam simul et uerbis doceat et factis; item, subiectum esse morti et passionibus cunctis, quoniam et in passione toleranda et in morte subeunda uirtutis officia uersantur. quae omnia ut dixi consummatus doctor perferre debet, ut doceat posse perferri.