Divinarum Institutionum

Lactantius

Lactantius. L. Caeli Firmiani Lactanti Opera omnia, Part I. Brandt, Samuel, editor; Laubmann, Georg, editor. Vienna: Gerold, 1890.

nec utique mirum quod uerbo faceret mirabilia, cum ipse esset dei uerbum caelesti uirtute ac potestate subnixum.

nec satis fuit quod uires inbecillis redderet, quod debilibus integritatem, quod aegris et languentibus sanitatem, nisi etiam mortuos suscitaret uelut e somno solutos ad uitamque reuocaret.

quae uidentes tunc Iudaei daemonica potentia fieri arguebant, cum omnia sic futura ut facta sunt arcanae illorum litterae continerent.

legebant quippe cum aliorum prophetarum tum Esaiae uerba dicentis: confortamini, manus resolutae, et genua debilia, consolamini. qui estis pusilli animi, nolite timere, nolite metuere. deus noster iudicium [*](EPITOME 8-10] c. 40, 1. 11-335, 6] c. 40, 3. ) [*](AUCTORES 3] VIII 272. 13] Is. 35, 3-6; cf. Cyprian. pag. 71,17. ) [*](EXPILATOllES 3] Sedulius (cf. Montofalcouium, palacograph. graec. pag. 245). ) [*](BRHSPV] 1 medela RSP iussu B 3 ΛΟΓΩ BRSPV Sedulius IIPACЄΩΝ VSedtdius IIAOA\'NP3 te] όÈ codd. Sibyll. integriores HMQV, om. rell. OCON V, vouoov codd. quidam Sibyll. ΘΑΡΑΙΙЄΥΩΝ B, rePAncrUN V Sedulius IIANTANAOTONIIPACCΟΝΠΑΟΑΝΤЄNNOCΩΝΤЄ- PAITCVON in mg. inf. add. H2 interpretatio lat. paene eadem in S et P, simillima ap. Sedulium ad loco Sibyll. cf. Struuium, opusc. I 70 5 caelestis H 7 languentibus] laborantibus B 8 ox H solutis B solutos — tunc Iudaei om. S uitam B, uitam quae (exp. m. 2) V 9 tunc om. V daemoniaca H, daemoni*ca ex daemoniaco (sic) P 10 factae V continereDt (ent add. m. 2) P 11 legabant F1 cum] etiam cum V tum om. V eseiae B2, esaiae (pr. a ex e m. 2) R 12 dicentis (alt. i ex e m. 2) H resolutae BRHSP cum codd. Cypriani, dissolutae V secundum Vulg. manus dissolutas 13 consoldamini R; exbortamini codd. Cypriani, παραϰαλέσατε LXX, roborate Vulg. pusilli animi RHSP, pusillo animo B et Cypriani cod. A, pusillo animo (sed -mo ex -mi) V; ol δλιγόψυχοι tfj διανοία̜ LXX, pusillianimes Cypriani codd. LW, pusillanimes MB, uel hoc uti illud testes Italae a Sabaterio II 573 adhibiti; alterum utrum fort. Lactantium scripsisse a librariis in pusilli animi mutatum existimat Soenschius pag. 551; dicite pusillauimis VtClg. nolite metuere bis Sac, prius del. Sl 14 deus RHSPV cum codd. Cypriani, ecce deus B, sed ex Vulg. ut uid.; JSou o seoj LXX iudicio V )

332
retribuet, ipse ueniet et saluos faciet nos.

tunc aperientur oculi caecorum et aures surdorum audient: tunc saliet clodus sicut cernus et plana erit lingua mutorum, quia rupta est in deserto aqua et riuus in terra sitienti.

sed et Sibylla eadem cecinit his uersibus:

  1. νεκρῶν δὲ ἀνάστασις ἔσται
  2. καὶ χωλῶν δρόμος ὠκύτατος καὶ κωφὸς ἀκούσει
  3. καὶ τυφλοὶ βλέψουσι, λαλήσουσ᾽ οὐ λαλέοντες
    4. .
νεϰρω̃ν 8\' ὲπανάστασις eatat xat xwXoiv δρόμος ὼϰύτατος ϰαὶ ϰωϕός axoucet xat tuaXot βλέψουσι, λαλήσουσ\' OJ λαλέοντες.

ob has eius uirtutes et opera diuina cum magna illum multitudo sequeretur uel debilium uel aegrorum uel eorum qui curandos suos offerre cupiebant, ascendit in montem quendam desertum, ut ibi adoraret. ubi cum triduo moratus esset. ac fame populus laboraret, uocauit discipulos suos quaerens quantos secum cibos gestarent. at illi quinque panes et duos pisces [*](AUCTOEES 6ss.] VIII 205 ss. 9-333, 7] Matth. 14, 13 ss. ) [*](EXPILATORES 6 ss.] Sedulius (cf. Montefalconium ibid.). ) [*](BMHSPVJ 1 ipse ueniet om. R ipse] et ipse H aperisentur (ae ex a m. 2) H 3 salliet II clodus BRP cum Cypriani codd. paene omnibus, claudus HSV; cf. VII 27, 13 sicut] uelut V 5 ad loco Isaiae cf. Roenschium pag. 549 sed et Sibylla — uersibus et uersus graecos om. H uerbis SP 6 ΔЄΓΓΑΝΑCTACIC B, *. e. δ\' ὲπανάστασις (coniecerant Struuius, opusc. 171, Volkmannus de orae. Sibyll. dissert. pag.34), A6TANACTACIC.R, A€ ANACTACIC S Sedulius (sed sine acceRtu), ΔЄIIAANACTACIC, sed nA del. m. 3 P, ΔЄ////ANATACIC V; om. codd. StbyU.; cf. SibyU. I 355 ὲ̀σται] ∗∗CTAI (Al er.) V 7 xai] KSA B, K pI, KAI P3 XOAQN B, XQAON Sedulius xat χωλω̃ν] χωλω̃ν 81 codd. SibyU. APUMOC V Sedulius OKrrATOC BP Sedulius ΚΟΦΟC P AKOTCI B, AKOKOVCCl P, AKOICCI Sedulius 8 KAIT|ΤΟΙΦΑΥ B TЄΦΛΟΙ P, ΤΥΦΑΟΥ Sedulius ΑΝΑΒΛЄΨΟΥCIS, BAЄΨΟΥCI/// V, BAЄΨΟΥCIN Sedulius λαλήσουσ\' οὐ] AAAIICΟΥCΟΥ V, AAAHCOrCI AOr B, AAAHCOrCIOr RP, AAAHCOrcT (om. ou) S, A,\\AAeC COr Sedulius λαλέοντες] AAAAOI S, AAA€ONT€C V interpretatio lat. eadem in S et P, similis ap. Sedulium ad loco Sibyll. cf. Struuium, opusc. I 70 9 hac V multitudo] turba B, sed ex Vulg. Matth. 14, 14. 15. 19. 23 11 descendit R, asendit S quendam] quia dem V 12 ut ibi] ubi V moratus esset] moraretur P ac famecibos gestarent bis S1, alt. d.el. S2 13 uocauit] interrogauit H suos om. P edd., cf. c. 19, 7; 21, 1; Epit. 42, 3 et infra c. 19, 6; 20, 1 quaerens om. H 14 cibos secum H )

333
in para se habere dixerunt. adferri ea iussit ac multitudinem per quinquagenos distributam discumbere.

quod dum discipuli faciunt, frangebat ipse panem minutatim carnemque piscium comminuebat: et utraque in manibus eius augebantur. et cum adponere illa populo discipulis imperasset, saturata sunt quinque milia hominum et insuper duodecim cophini de residuis fragminibus inpleti. quid aut dici aut fieri potest mirabilius?

at id futurum Sibylla cecinerat olim, cuius uersus tales feruntur:

  1. ἐκ τ\' ἄρτων ἅμα πέντε καὶ ἰχθύος εἰναλίοιο
  2. ἀνδρῶν χιλιάδας ἐν ἐρήμῳ πέντε κορέσσει
  3. καὶ τὰ περισσεύοντα λαβὼν μετὰ κλάσματα πάντα,
  4. δώδεκα πληρώσει κοφίνους εἰς ἐλπίδα λαῶν
    5. .
I* t\' aptwv άμα πέντε ϰαὶ ἰχθύος εἰναλίοιο ἀνδρω̃ν χιλιάδας ev wevte ϰορέσσει xai xa ρερισσεύοντα λαβὼν μετὰ ϰλάσματα πάντα δώδεϰα πληρώσει ϰοϕίνους et ὲλπίδα λαω̃ν. [*](AUCTORES 9 ss.] VIII 275 ss. ) [*]( \'EXPLLATORES 9 ss.] Sedulius (cf. Montefaleonium ibid.). ) [*](BRHSPVJ 1 peras RPar habere se H 2 distributam ont. B dum R, cum cett. et edd. 4 augeba\'n\'tur H7, augebant P 5 apponi V edd. saturati P1, corr. Pa quinque in mg. H1 6 hominum milia RHSP de om. RP 7 impleri S 8 ad Bpt, corr. P3, aut V at id futurum — feruntur et uersus graecos om. H caecinerit Bl, -at corr. B7 feruntur] fnerunt R 9 ε̌ϰ τ\'] sx o\' codd.Sibyll. ЄΞ. APTQiN Sedulim INAAЄIOIO B ICAl ЄIC IIЄNTЄ APTQN OMO? ICAIl ΧΘΥΩΑΑΑΙΤΙΩΝ S, KAI (add. m. 3) ЄΚΓ (exp. m. 1 ?) ΑΡΤΩΝΑΜΑ nilNTII ΚΑΙΙΧΘΥΗCΙΝΑΑΙΟΥC P, ЄΚΓΙΑΡΤΩΝ- ΔΜΔΠЄNTЄΚΑΙΙΧΘ (8 ex O? m.2) ΥЄCINAA . IOIC V IXeiCCIN AAIOIC Sedulius ἰχθύος εἰναλἰοιο Lact. cum codd. antiquioris recensionis Sibyll. HMQV; ἰχθύων ἀλἰοιο uel ἰχθυαλἰοιο (ἰχθιαλ-, ἰχθαλ-) rell. codd. 10 XCI- AIAAAC BR 6PIIMQ BR, HPCMO P, ЄPIIMO V Sedulius nHNTH P KOP£CCI BP Sedulius, KOPЄCЄI (alt. € ex C m. 2) V ΑΝΘΡΩΙΙΩΝ- XIAIAAACnCNTC ЄNЄΡΗΜΩ KOPЄCЄI . S 11 \'TЄPICCЄΥЄNTA B, IIЄPICCΕΥ . ΩΝΤΑ Sedulius περισσεύοντα Lact. cum codd. HMQV (περιττ-) Sibyll., rell. περισσεύσσντα uel περισσεύματα AABQIN R, AARQ V, AARQ Sedulius μετὰ] tote codd. Sibyll. HMQV, fya rell KAACMATi V, KAACMATA Sedulius r.&*Ta om. V Sedulius ΙΥCVΝΑΧΘЄΝΤΑΠЄPICCЄVΘЄNTAKAACΜΑΤΑΠΝΝ (extrem. N del.) TA S, ΚΑΙΤΑΠΗΡΙCΗΥΟΝ TAAARO me eAKACMATA (om r.dvzct) P cf. interpretat. lat. in P et ap. Sedulium hanc et quae superfuerunt f-rint Sedul.) frusta tollens (tollens frusta Sedul.) duodecim eqs., in S hanc et collectis reliquis fragminum omnium duodecim eqs. 12 AQ- A€RA V IIAЄΡΩCEI B, ΙΙΑΝΡΩCЄI S, ΙΙΑΗΡΩCI V, IJAIIPOCI Sedulius ΚΟΦЄΙΝΟΥΟ B, ΡΟΦΙΝΟΥC V, ΚΟΦΥΝΟΥCSedulius €ICI B, IC Sedulius CAniAOC S AAAQN V, AAON Sedulius AOAHKAnANPOCIKO ΦΙΝΟΙC ЄICΤΑΡΙΔΑΑΑΑΩΝ P interpretationes lat. simillimae in P et ap. Sedulium, in nonnullis discrepat quae est in S ad loco Sibyll. cf. Struuium, opusc. 171 )
334

quaero igitur quid hic potuerit ars magica moliri, cuius peritia nihil aliut quam ad circumscribendos oculos ualet.

idem secessurus orandi gratia, sicut solebat, in montem praecepit discipulis, ut nauiculam sumerent seque praecederent. atque illi urguente iam uespera profecti contrario uento laborare coeperunt.