Divinarum Institutionum

Summus igitur deus ac parens omnium cum religionem suam transferre uoluisset, doctorem iustitiae misit e caelo, ut nouis cultoribus nouam legem in eo uel per eum daret, non sicut ante fecerat per hominem, sed tamen nasci eum uoluit tamquam hominem, ut per omnia summo patri similis existeret.

ipse enim pater deus, origo et principium rerum, quo-niam parentibus caret, ὰπάπωρ atque ὰμήτωρ a Trismegisto uerissime nominatur, quod ei nullo sit procreatus. idcirco etiam filium bis nasci oportuit, ut et ipse fieret ὰπάτωρ atque ὰμήτωρ.

in prima enim natiuitate spiritali ὰμήτωρ fuit, quia

sine officio matris a solo deo patre generatus est, in secunda uero carnali ὰπάτωρ fuit, quoniam sine patris officio uirginali utero procreatus est, ut mediam inter deum hominemque substantiam gerens nostram hanc fragilem inbecillamque naturam [*](4 in ultimo libro] c. 20. 24. ) [*](EPITOME 7—11]c.38,8. 14—317,3] c.38,ss. 19-317, l]c.39,7. ) [*](AUCTOBES 9 s. 317, 7 (deum)] cf. Cypr. p. 68, 10. 13 s. a Trismegisto] cf. pag. 26, 2. ) [*](EXPILATOBES 14-19] cf. Isidor. orig. VU 2,12. ) [*](BRHSPV] 1 et] ut Bx, corr. B3, om. HV tunc] cum H, tum P 2 uero H obtinet B 5 libro om. S disseremus (alt. e ex i m. 2) H loquamur BI, corr. BJ 8 ante uel post transferre fort. excidit ad gentes, cf. pag. 306, 12 noluisset P1, corr. P3 de caelo H 9 nobis Bl (corr. B3) H uel om. P 10 nasci om. V .11 patri] deo patri H, patri. (H er.) S 12 deus pater V; deus pater et origo edd. 13 apatora H ametora (om. a) H, AMЄΤΩΡ V trismegistos H, trismegistro SVac 14 ex om. H 15 et om. BSV fieret om. S apator atque ametor (e in ametor ex i P3) BHPV, amater atque ametur sic S 16 spuali* (a er.) S ametor C 17 patre deo H 18 apator C fuit om. P <e) uirginali Heumannus 19 est utero procreatus R 20 nra (alt. - m. 2) S hanc nostram B inbecillemque P )

factus est et dei filius per spiritum et hominis per carnem, id est et deus et homo. dei uirtus in eo ex operibus quae fecit apparuit, fragilitas hominis ex passione quam pertulit: quam cur susceperit paulo post docebo.

interim et deum fuisse et hominem ex utroque genere permixtum prophetis uaticinantibus discimus.

Esaias deum fuisse testatur his uerbis: fatigata est Aegyptus, et negotiatio Aethiopum et Sabain uiri alti ad te transgredientur et tui erunt serui et post te ambulabunt uincti conpedibus et adorabunt te et in te precabuntur: quoniam in te deus est, et non est deus alius praeter te. tu enim es deus, et nos nesciebamus, deus Israhel saluator. confundentur et reuerebuntur omnes qui aduersantur tibi, et cadent in confessionem. [*]( 5 paulo post] c. 16. ) [*](EPITOME 3-7] 39, 3 s. fuit-praedictum est. 7. 10 -14] c. 39,4. ) [*](AUCTORES 1-6 (ex utroque genere permixtum)] Cyprian. p. 73,19; 74,15 s. (ex utroque genere concretus). 7] Is. 45, 14-16; pars uersus 14 redit c. 29,10; cf. Cyprian. pag. 68,14. ) [*](BRHSPV] 1 manum (m exp. et del. m. 1?)B ilmortalitatem B educere, factus et dei filius Heumannus 2 et (ante dei) om. V id est] idem S 4 hominu S quam cur coperit S, qua coeperit (om. cur) V 5 et (ante hominem) om. B 6 generre\' H2 uatiginantibus RlH diximus S 7 eseias BRy (alt. e in a carr.R2) P deum om. V 8 sabain HPV, sabao[c]h in jB, sabain in B2, sabai S; sabain uiri] saba toii (Ti m. 2) muri R; malim Sabaim cum edd. et cod. Cypr. L; LXX σαβαείμ, cod. Alex. d σεβωείμ 9 at te B, at P1, at \'te\' P3, a te V 10 et in te precabuntur om. R in om. V 11 praecabuntur BP, ut saepissime est (ante et) om. H deus alius R cum codd. Cypriani, alius deus BHPV (recte?), deus om. S; cf. infra c. 29,10; eadem uarietas ap. alios, cf. Sabaterium II 594 col. 1; non est absque te deus Vulg. 12 es deus H cum codd. Cypriani et Vulgata (tu es deus), deus es BRSPV; eadem uarietas ap. alios, cf. Sabat ibid. col. 2; au yip eT Oeo; LXX et] set R nos nesciebamus BV Epit. 39, 4, non sciebamus R cum codd. Cypriani, nos non (n S) sciebamus SP, magna ap. alios quoque uarietas, cf. Sabat. ibid.; ϰαὶ oux ἤ̩ὸειμεν LXX 13 istrahel B, isrf RPV, irf S 14 cadunt V confessionem RPi, quod cum Epit. quoque habeat, non casu inlatum uidetur (adde quod ne in Cypriani quidem codd. is casus ualuit), con- ▼ fessione B, confessionem corr.Ps, confusionem H cum Cypriani codd. LMB, )

hic deus noster est et non deputabitur alius absque illo, qui inuenit omnem uiam prudentiae et dedit eam Iacob puero suo et Israhel dilecto sibi. post haec in terris uisus est et cum hominibus conuersatus est.

item Dauid in psalmo XLEQI: thronus tuus, deus, in saecula saeculorum, uirga aequitatis uirga regni tui. dilexisti iustitiam, odio habuisti iniustitiam. propterea unxit te dominus deus tuus oleum exultationis. quo uerbo etiam nomen ostendit, siquidem, ut supra docui, ab unctione appellatus est Christus.

deinde hominem fuisse eundem Hieremias docet dicens: et homo [*]( 10 supra] c. 7, 5 ss. ) [*](EPITOME 1-5] c. 39, 5. 11-319, 3] c. 39, 6. ) [*](AUCTORES 1 Hieremias] Baruch 3,36—38; cf. Cyprian. pag. 69, 6. 5] Ps. 44, 7 s.; cf. Cyprian. pag. 69, 18. 11] Ier. 17, 9; cf. Cyprian. pag. 74, 17. ) [*]( confusione SV cum Cypriani codd. AW, sed uox confusio ex Vulg. abierunt in confusionem petita esse potest; πορεύσονται Ñ αἰσχύνη̩ LXX. ad loc. Isaiae cf. Roenschium pag. 555 ) [*](BRHSPVJ 1 sic ait] dicit B hieremias HSV Epit., ieremias BRP est BRSV Epit., om. HP cum plerisque codd. Cypriani; otto, o DEOs ήμω̄ν LXX 2 ullo V uiam prudentiae omnem B, sed cf. Epit. 3 eam] illam S iocob S su(oe)t B suo om. H istrahel BRH, iri S, isrf P 4 sibi BRHPV Epit. cum Cypriani codd. LWMB, suo S cum \' Vulg.\' et Cypr. cod. A cum hominibus conuersatus BRHSP Epit. cum codd. Cypriani, inter homines uersatus V 5 est om. HP ad loco Baruchi cf. Roenschium pag. 602 XLIII RHV 7 post iustitiam hoc et V cum Cypriani codd. A WM, διϰαιοσύνην ϰαὶ LXX, sed et ex Vtilg. sumptum uid., et om. BRHSP cum Cypriani codd. LB odio habuisti RSPV cum Cypriani cod. LWMB, odisti B cum Cypr. cod. A et Vulg. odio habuisti iniustitiam om. H 8 iniustitiam SPV cum Cypr. codd. LWB, ἀὸιϰίαν LXX cod. Alex., iniquitatem BR cum Cypr. codd. AM et Vulg., ἀνομίαν LXX cett. codd. dns deus (ds R) RHSP1, quod propter adsensum Cypriani codicum LWMB recepi, deus deus BVP3 (n in dns del.) cum Cypr. cod. A, o 0eo; o Oeo; aou LXX, sed illud deus deus ex Vulg. sumptum uid. 9 oleum BP cum Cypr. codd. LlAW (oleu* M), ἔχρισέ as — ἔλαιον LXX, oleo (sed ex deum m. 1? R) RHSP cum Cypr. codd. L\'B et Vulg. exultationis (sic script. in BRHSP)] unctionis V ad loco Psalmi cf. Roenschium pag. 590 quo* (d er.) H etiam et *** (lam er.) B 10 quidem II unctio\'ne\' B2 appellatus] dilatus V Christus] • χ\' in ras. S* hieremias HV Epit., ieremias BRSP )

propterea Milesius Apollo consultus utrumne deus an homo fuerit, hoc modo respondit:

1. θνητὸς ἔην κατὰ σάρκα σοϕὸς τερατώδεσιν ἕργοις,
2. ἀλλ\' ύπὸ Χαλδαίοισι διϰασπολίαισιν ἀλώσας,
3. γομϕωθεὶς σκολόπεσσι πιϰρὴν ἀνέπλησε τελευτήν
.

primo uersu uerum quidem dixit, sed argute consultorem fefellit sacramentum ueritatis penitus nescientem: uidetur enim negasse illum deum. sed cum fatetur secundum carnem fuisse mortalem, quod etiam nos praedicamus, consequens est ut secundum spiritum deus fuerit, quod nos adfirmamus.

quid enim fuerat necesse carnis facere mentionem, cum satis esset dicere fuisse mortalem? sed ueritate pressus negare non potuit quemadmodum se res haberet, sicut illut, quod ait sapientem fuisse.

quid ad hoc, o Apollo, respondes? si sapiens fuit, ergo doctrina eius sapientia est nec ulla alia, et sapientes qui secuntur nec ulli alii. cur igitur uulgo pro stultis et uanis et ineptis habemur, qui sectamur magistrum etiam ipsorum deorum confessione sapientem?

nam quod ait portentifica illum opera fecisse, quo maxime diuinitatis fidem meruit, adsentiri nobis iam uidetur, cum dicit eadem quibus nos gloriamur.

sed colligit se tamen et ad daemoniacas fraudes redit. cum enim uerum necessitate dixisset, iam deorum ac sui proditor uidebatur, nisi quod ab eo ueritas expresserat, mendacio fallente (obs)curasset. ait ergo illum fecisse quidem opera miranda, uerum non diuina uirtute, sed magica.

quid mirum, si hoc [*](ΓΩΜΦΩCЄIC v, ΓΟΜΦΩCЄIC Sedulius CKOAOnilCCI B, CΚΟΑΟΠΙCCI SP, CKOAineCI V Sedulius ΠΚΡΝ|NЄN Bl, nKPHNINCN, sed N€N tkl., sic II corr. B3 ANЄΠΛΠCЄ Sedulius, ANЄΠΛЄCЄ (H m. 3) B, ANЄΠΑΝC R, AN\' ЄΠΑϒCЄ S, AIIACCC P, ANЄΠΑΗC∈ V T∈A∈ΑΥΤΗΝ V iyntofothise . colopessi picrena nepese caestem H interprehit. lat. in mg. inf. add. B3; communis in SP et ap. Sedulium ) [*](BRHSPVj 1 uersu om. P argu*te (1 tr.) S, arguto V 2 uescientem pi, pr. c del. P3 uegasse] negasse se V 3 fateretur BH 4 est om. V 5 deus fuerit om. H G dicere fuisse] fuisse (sed eras. ex &) V 8 se ex si S2 sicuti1 H2, sic S ait] ut S 9 qui (1 ras. ex o) H S ad bis R opollo B, o apollo V, apollo rell. respondens HVar 10 aliena H sequuntur HSP 11 nec ulli] nulli R cur] cur id H et (ante uanis) om. H 12 sectamur] sectaiuque V confessionem HarPl, m del. P3 14 adsentire H 15 eadem] ea B 16 collegit B demonicas SPV tum H 17 uerum] earum V necessitatfi H iam] etiam R 18 fallente (a ex e m. 2) R 19 obscurasset scripsi, curasset BRHSV, celasset P edd., furasset coni. Hartelius quidem fecisse H quidem om. P 20 uirtute* (8 er.) S hoc om. V )

propterea Dauid, quem praeter ceteros prophetas uel maxime legunt, in psalmo XXVII sic eos damnat: redde illis retributionem eorum, quoniam non intellexerunt in operibus domini. ex huius ipsius domo Christum generatuiri secundum carnem et ipse Dauid et alii prophetae adnuntiauerunt.

aput Esaiam ita scriptum est: et erit in illa die radix Iesse et qui exsurget principari in nationes: in eum gentes sperabunt et erit requies eius in honore.

et alio loco: exiet uirga de radice [*](- AUCTORES 1-5] Cypriau. pag. 40, 14 s. 7] Ps. 27, 4 s. i cf. Cyprian. pag. 41, 19. 9 s. (secundum carnem)] Cyprian. pag. 75, 19. 11] Is. 11, 10; hunc loco Lact. non ex Cypriano pag. 56, 5, qui nonnulla aliter conuersa habet, sumpsisse uidetur. 13] Is. 11, 1-3; cf. Cyprian. pag. 76, 4. ) [*](B(G)BHSPVJ 2 putauerunt B\' f-int B3, -unt restituit B3) V 3 cottidie om. R illa miracula om. V miracula] miracula quae eis profetae caelesti potentia futura esse praedixerant B 4 potuerunt C; miracula, nec — potuerint Heumannus ut om. V deum om. R 5 praeterea B\', m ras. corr. B* praeter] propter H 6 XXVI HV 7 eorum HSPV cum codd. Cypr. et Vulg., ipsorum B (ex altera parte uersus a Jiact. cum Cypr. omissa et secundum nequitiam adinuentionum ipsorum Vulg.), om. R; αύτωvLXX 8 domini RHSPpr (-ni ras. ex -um) V cum Cypr. codd. omnibus exc. V (dominum), ou ouviixav είς τά ἓργα xupfou LXX; deum B, dm H ad loco Psalmi cf. Roenschium pag. 588 ex huius ex ipsius V 9 geueratutfri B2, generatuiri R\' (generat uirgo R7) V, generatum iri H, negatum iri S, generat II uiri P\', generatu II *iri P3; cf. ad pag. 23, 4 et — Dauid] et \'filium\' (s. 1. m. 2) ipsius dauid hoc (m. 2) R 10 propheta P adnuntiauerant (ann- S) SP esaiam (pr. a ex e m. 2) R, seiam Y ita .om. H ab est et erit incipit codicis G pag. 81 (57) paene tota lecta est] esse H 11 et om. S in om. H illa dix (sic) iesse R\', illa die radix iesse R* ex[urget] G, exsurgeret H, exurget S principiri H, principari (ri in ras. ex tum ut uid.) P 12 in nationes RSPV, in nationibus BG, nationes H; opyetv ἐθvω̃v LXX; imperare gentibus uel gentes codd. Cypriani, magna etiam ap. alios uarietas, cf. Sabaterium II 540, Roenschium pag. 548 gentes] et R requies] req S 13 honorem B, honore[m] I G; recte? plane alia in LXX et Vtdg. ante exiet fort. et intercidit, quod habent codd. Cypriani exc. Å; xαὶ ἐξελύσεται LXX ) [*]( XVIIII. Lact. 1. ) [*]( 21 )