Divinarum Institutionum

hic ergo insidiatur uniuersis: sed eos qui deum nesciunt errore inpedit, stultitia obruit, tenebris circumfundit, ne quis possit ad diuini nominis peruenire notitiam, in quo uno et sapientia continetur et uita perpetua;

eos autem qui deum sciunt dolis et astu adgreditur, ut cupiditate aut libidine inretiat, ut peccatis blandientibus deprauatos inpellat ad mortem, uel si dolo nihil profecerit, ui et uiolentia deicere conatur.

idcirco enim in primordiis transgressionis non statim ad poenam detrusus a deo est, ut hominem malitia sua exerceat ad uirtutem: quae nisi agitetur, nisi uexatione adsidua roboretur, non potest esse perfecta, siquidem uirtus est perferendorum malorum fortis atque inuicta patientia. ex quo fit ut uirtus nulla sit, si aduersarius desit.

huius itaque peruersae potestatis cum uim sentirent uirtuti repugnantem, nomen ignorarent, fortunae sibi uocabulum inane finxerunt: quod quam longe a sapientia sit remotum, declarat Iuuenalis his uersibus: [*]( 4 in secundo libro] c. 8, 4 s. ) [*](AUCTORES 13-18] cf. Senec. de prouid. 2, 4 (marcet - uirtus). 7 (fortunam]; 4, 16 (uexatione). ) [*](EXPILATORES 13s.] cf. Lucifer. Calar., moriend. esse p. dei filio c. 2 (pag. 287, 26 ss.): hinc est quod malis tuis quatientibus — roboremur. ) [*](B(G)JiSIIPV] 2 prauum] patruum S nobis H 3 quam] qm in ras. ex qua 82 causa H 5 stultitia — circumfundit om. H obruat V a [Ten] (ebris) incipit codicis G pag. 69 (45), cuius in uerss. 1-4 nonnulla legebantur 6 notitiam peruenire R 7 in om. H post uno s. I. • s • do m. recent. S 8 dominum P nesciunt V rdolisl Ps astutia1 P9, aestu V adgreditur om. H ut] **ut (et er.) B, ut aut H, et V 9 aut] ac B edd. inretiat om. P ut] aut HP blanditibus H depratos Bl, corr. B1 10 inpellat P1* proficerit H ui om. H ui et om. V 11 decedere B I, defi\'ce**re B3, deiecere V in om. SH 13 ad] et 8 14 non] non tom R 15 patientia] sapientia V 16 si] nisi P aduersarios V desit] detur P itaque] denique S 17 sentirerntl 82 repugnarent P 18 nomenrqjl S1; nomenque edd. nomen ignorarent om. P ignowrent B post ignorarent s. I. • s - ptl (i. e. scilicet philosopbi) S fixerunt RV™ 19 W ps 20 in his R uerrsilbus B, uerwbus ex uerbis 82 )

1. nullum numen habes, si sit prudentia: nos te,
2. nos facimus, fortuna, deam caeloque locamus.

stultitia igitur et error et caecitas pt, ut Cicero ait, ignoratio rerum atque causarum naturae ac fortunae nomina induxit.

sed ut aduersarium suum nesciunt, sic ne uirtutem quidem sciunt, cuius scientia ab aduersarii notione descendit. quae si coniuncta est cum sapientia uel, ut ipsi dicunt, eadem ipsa sapientia est, ignorent necesse est in quibus rebus sita sit.

nemo enim potest ueris armis instrui, si hostem contra quem fuerit armandus ignorat, nec aduersarium uincere qui in dimicando non hostem uerum, sed umbram petit. prosternetur enim qui alio intentus uenientem uitalibus suis ictum nec praeuiderit ante nec cauerit.

Docui, quantum mea mediocritas tulit, longe deuium philosophos iter a ueritate tenuisse, sentio tamen quam multa praeterierim, quia non erat mihi propria contra philosophos disputatio.

sed huc necessario deuertendum fuit, ut ostenderem tot ac tanta ingenia in rebus falsis esse consumpta, ne quis forte a prauis religionibus exclusus ad eos se conferre uellet tamquam certi aliquid reperturus.

una igitur spes homini, una [*](EPITOME 5 s. sic — sciunt] c. 35, 2 neque uirtutis — doctores. 14—272, 22] c. 35, 5. 20—272, 22] cf. c. 47, 1. ) [*](AUCTORES 1 s.] X 365 s. 3s.] cf. pag. 268, 3. 20-272,2] cf. Herm. Trismeg. Poemand. c. 10, 15 (pag. 76, 12 Parth.) TOUTO [xovov σωτήpiov avOpcojRo iotlv, ἡ yvwots TOU OEOU. ) [*](B(G)RSHPV] 1 numeu P cum codd. luuenal., nomen cett. nunc te ex nos te R1, aiostej S11, nostra II 2 nos add. R2 fortunam Bl (m del. et expunx. B3) H 3 errorertl B et (ante ut) om. H 4 ac] atque S, acq: sic H 5 sic nec SV, sine (corr. m. 3) P 6 aduersari V notione] mentione H quae] idque B sic H 7 eandem ipsam sapientiaimj (m in ras. ex 3 litt. m. 2), om. est, B ab Eadem ipsa incipit codicis G pag. 70 (46) paene tota lecta 8 ignorant V sita om. Bl (s. 1. B3) G, ita V 9 quem om. V 10 nec** B uinceret S quiriln 821 in om. H 11 proste[r](ne)[r]etur G 12 hictum S Tnec1 H3 13 ante nec cauerit om. P nectfauerit B2, necauerti[t] G cauit (a ex u ?) V 14 meral P3 deui*um (u ? er.) B 15 philosofis R scio S, senti V 16 praeterieris 81 propria] pro patria P lilosos G 18 ac tanta — esse con- om. R ingenia om. V 19 a om. II prauis] prauis [p]eius G uelle H, uellit (exp. m. 3) P 20 certi om. P hominis SH )