Divinarum Institutionum
Lactantius
Lactantius. L. Caeli Firmiani Lactanti Opera omnia, Part I. Brandt, Samuel, editor; Laubmann, Georg, editor. Vienna: Gerold, 1890.
Claudia quoque proponitur in exemplum miraculi. nam cum ex libris Sibyllinis Idaea mater esset accita. et in uado Tiberini fluminis nauis qua uehebatur haesisset nec ulla ui commoueretur, Claudiam ferunt, quae semper inpudica esset habita ob nimios corporis cultus, deam submissis genibus orasse, ut si se castam iudicaret, suum cingulum sequeretur: ita nauem, quae ab omni iuuentute non ualuit commoueri, ab una muliere esse commotam.
illut aeque mirum, quod !up saeuiente Aesculapius Epidauro accitus urbem Romam diuturna pestilentia.
liberasse perhibetur. sacrilegi quoque numerari [*](EPITOME 21—127, 2] c. 22, 1 tum — commispnmt. ) [*](AUCTORES § 9 s.] cf. Valer. MM. I 8, 1. 7-9] cf. ibid. § 4. 9-12] cf. ibid. § 3 (ex Liu. V, 22). § 13] cf. § 2 (M Liuio, cf. cpiton. lib. XI). § 14 s.] cf. ibid. I 1, 17 (cx Liu. IX 29). ) [*](BRSHPV] 1 M] ct SH 2 lacus B saturni B, iuriri S, diuturnae H sudore B 3 aedis P1, corr. P3 iunctę S erant RacSH . 4 patuissent SII albima H 5 ⌜u⌝atieno B3, batieno ZT aduenipnd B nuntiasse B 6 ea B persem H, per sc PV uictum] quo nictum <S\', inuictum F a<dqu,e B3 7 Pauli] pauli (bm. H) publi praesidis SH 8 forttmae (m in ras. Mt. 3) B, formae H mulieris H, muliebres P 9 itcm] et B monitae JB, om. H cum] quod B captis Vpiis] capti- uis H Veiis]ebthis(th ebin ras. m. 3) B, uegiis S, ueis V 10 militis SHaeP1, corr. P3 iocabundis Hac 11 interrogaret SII, interrogauit cett. **romam B uelle otM. H 13 Idaea] deum R, ideam H, sidęa V 14 tiberi P quS ( er.) B uehabatur F 15 claudia S 17 orasset S, adorasse H 18 pf. ab om. H 19 Jue) S, luae parv 20 sc ucniente V ⌜a⌝esculapius (a s. 1. afM. et pf. s in r<M. ex x tH. 3, jpr. u ex o m. 1) B 21 sacnlegjjt f \' quoquo R1 malim enumerari, c/. pag. 125, 19 )
Appius Claudius censor cum ad seruos publicos sacra Herculis transtulisset, luminibus orbatus est et Potitiorum gens, quae prodidit, intra unius anni tempus extincta est.
item censor Fuluius cum ei Iunonis Laciniae templo marmoreas tegulas abstulisset, quibus aedem Fortunae Equestris quam Romae fecerat tegeret, et mente captus est et amissis duobus filiis in Illyrico militantibus summo animi maerore consumptus est.
praefectus diam Marci Antonii Turullius cum aput Coos euerso Aesculapii luco classem fecisset, eodem postea loco a militibus Caesaris interfectus est.
his exemplis adiungitur Pyrrhus, qui sublata cx thensauro Proserpinae Locrensis pecunia naufragium fecit ac uicinis deae litoribus inlisus est, ut nihil praeter eam pecuniam incolume reperiretur.
Ceres quoque Milesia multum sibi aput homines uenerationis adiecit. nam cum ab Alexandro capta ciuitas esset ac milites ad eam spoliandam inrupissent, oculos omnium repente obiectus fulgor exstinxit.
rppehuntur etiam somnia [*](AUCTORES § 16] cf. ibid. §20 (M Liu. XLII 3). § 17] cf. ibid. § 19. § 18] cf. ibid. I 1 Mt. 1 (M Liu. XXIX 18). § 19] px Valer. Max., cf. cpi- . tomas Paridis et Nepotiani I 1 cxt. 5. § 20 s.] cf. Valer. Mai. I 7, 4 (ex Liu. n 36). ) [*](B(G)RSHPV] 1 quorum] in quo ZT praesentia (a c.r bus) B3 diis S, diu V indicasse F in uindtcasse crc desinit codicis G pag. 23 (116), sf- quitur pag. 24 (115), cuius in uerss. 23-31 fere omnia legebantur 2 ad seraos publicos] aduersus responsum P e<M., sedresponsum nequea Valerio Maximo neque a Liuio commemoratur 3 et luminibus SH pst MH II 4 potiorum B, putitiomm RH, putiorum 5\', petitiorum P 5 lucinae BR 6 tAbulas SH quibus om. P 7 aK. et otn. P 8 in OMt. H pt summo P animerore S1 9 mwerore J?* etiam] est P antinii J!, antonini H, antoni P 10 turalleus B exculapii B\', corr. B2 11 cadem 5\'\' pst interfectus B interfectus P3 12 iis J3\', corr. B2 adiungitur] ine tellegitur Bl, corr. B3 pyrus B, pyrrus RS, pyrr*us ex pyrrhus H2 thensauro B, tensauro B, thesauro RSV, the*anro (s Mt. 3) P 13 lucren- SH B de%e\' B\' 14 lit⌜t⌝oribus R2 in loculum R, incolome F\' 16 ueneratMnfs B\', corr. B\' alaxandro R 18 furgor S, fulgoro (exp. m. 3) f, falg6r (u s. l. er., quod add. w. 2) ignis Vedd.; c/\'. ept. Paridis milites — flamma obiecta priuauit oculis pxstincsit JS\', corr. JB\'\', cxstiacxit P etiam otM. r )
quod cum ille neclexisset, eodem die filium perdidisse, ipse autem graui morbo esse correptus; et cum rursus eandem imaginem cerneret quaerentem satisne poenarum pro neclecto imperio pependisset, lectica delatus ad consules et omni re m senatu exposita recepisse corporis firmitatem suisque pedibus domum redisse.
illut quoque somnium non minoris admirationis fuit quo Caesar Augustus dicitur esse seruatus. nam cum bello ciuili Brutiano inplicitus graui morbo abstinere proelio statuisset, medico eius Artorio Mineruae species obuersata est monens, ne propter corporis inbecillitatem castris se Caesar contineret. itaque in aciem lectica perlatus est et eodem die a Bruto castra.
capta sunt. multa practerea. possunt similia exempla proferri, sed uereor ne si fuero in propositione rerum contrariarum diutius inmoratus, aut oblitus esse propositi uidear aut crimen loquacitatis incurram.
Exponam igitur istorum omnium rationem, quo facilius . [*](EPITOME 22. 129, 2 s.] c. 22. 1 doceam — indderunt. ) [*](AUCTORES § 22] cf. Valer. Max. I 7, 1. ) [*](B(G)RSHPV] 1 cum S, ⌞uim⌟ V2 At:nio] Latinio Valer. Max. aliique, * sed c/. c. 16, 11 2 sese f\' 3 praecipisse P 5 in qu(id:t) desinit codicis C pag. 24 (115), sequitur pag. 25 (114), in qua nihil legi. poterat uerb⌜er⌝atum B2, dmprbcratum edd. forcam B\', fur- corr. B3 6 su⌜p⌝plicium B3 7 neglexisset SHV ⌜filium⌝ B2 pcrdisse R, perdidisset P ipsum RS esset ("t s. l. B2) BP 8 corrcptum RS eadem Zf 9 carneret V quaerententem 6\', quaerentem om. H neglecto SHP 10 delatus bis B\', alt. expunx. B2 ∗et ("s er.) B 11 roccpisse] recepta ct (ta ex tis et Pt M- 2 litt. incert. w. 2) B firmitatem B\', alt. m del. B3 12 fuit] suae 5\' 13 Caesar Augnstus] gaius caesar B, g. caesar augustus R 14 bntttiano H post morbo in mg. esset correptus ct cum rursus add. B3 stahusset om. H 15 astorio S 16 inbpcciltitatpm B1, pr. c del. B3 ⌜caesar⌝ B3 17 acie BP delatus B et otM. P ea B, eadem H !tb bmptc P 18 sunt ow. P 22 isto**tntm (ico er.) P qua P\', corr. P=!)
sed repetam longe altius, ut si quis ad legendum ueri expers et ignarus accesserit, instruatur atque intellegat quod tandem sit caput horum et causa malorum, et lumine accepto suos ac totius generis humani perspiciat errores.
cum esset deus ad eicogitandum prouidentissimus, ad faciendum sollertissimus, antequam ordiretur hoc opus mundi, quoniam pleni et consummati boni fons in ipso erat, sicut est semper, ut ab eo bonum tamquam riuus oreretur longeque proflueret, produxit similem sui spiritum, qui esset uirtutibus patris dei praeditus. quomodo autem id uoluerit, in quarto libro docere conabimur.
deinde fecit alterom, in quo indoles diuinae stirpis non permansit. itaque suapte inuidia. tamquam ueneno infectus est et ex bono ad malum transcendit suoque arbitrio, quod illi a deo liberum fuerat datum, contrarium sibi nomen a.dsciuit.
unde apparet [*]( 13 in quarto libro] c. 6. 8. ) [*](EPITOME 17 s. unde — liuorem] cf. 22, 7. ) [*](AUCTORES 5] Verg. Aeu. XI 361. ) [*](B(G)RSHPV(g)] 1 pr. et] ad S simulati numims] simulationum causas in his J3, simulationum Iu his .P, simulatjj* nominis (i m ras. Mt. 2, post c uel i er.) F 2 nominis S praestrigias F, praestigias cett., nisi quod praestigiis (is M: as) B3 releuabo R indocti B 4 a Veri expers tMeipit codtCM G pag. 26 (113) paene tota lecta et] atque R 5 capud B, om. H 6 accepto lumine S 7 prospiciat H *errores (t er.) P 9 post mundi M RSg haec: fecit m principio bonum et malum. id plane quid sit apertius (aptius Sg) eiplicabo, ne quis me ita loqui arbitretur ut poetae solent, qui res incorporales quibusdam figuris quasi utsibilibus (uisilibus B\', corr. R2) comprehendunt, cum praeter ipsum nihil adhuc esset 10 bonum ont. B\' (s. l. add. B3) G, bonus P ⌜tam⌝quam R2 11 oriretur HP2 Ci ex e) V2 (i s. l. pro e) produxit] genuit R similem lima del. B post spiritum in mg. XFM\' B\' 12 uir⌜tu⌝tibus V dei patris edd. id ont. V 13 uoluerit] fecerit cum solus esset RSH docere conabimur] coQabimur explicMe H deinde fecit alterum] deinde (om. S) fecit per ipsum quem genuit alterum corruptibilis naturae RS ad alterum in mg. diabolus cKM. B* 14 indolis S permaneret R itaque] suaque B, su[aqu]<e) G 15 suapte] apte .B, [sese] G, sua ipse H et om. BG 16 transcedit F in suoque P 17 insciuit P\', corr. f ) [*]( xvmi. Lact. 1. ) [*]( 9 )
hunc ergo ei bono per se malum enectum Graeci διβολον appellant, nos criminatorem uocamus, quod crimina in quae ipse inlicit ad deum deferat.
exorsus igitur [*](EPITOME 3-5] c. 22, 6 5] is qui locum infra adlatum confinxit, capite 24 Epitomae uidetur usus esse; cf. eius loci uerba §1 cur — uoluerit esse] Epit. 24, 2 dicam — uoluerit; § 4 uoluptas—dolore] c. 24, 9; et utrumque — sustulens] c. 24, 9 alterum — utrumque. ) [*](B(G)RSHPv(g)] 1 leuiorem S1 enim] autem B illi] OMt. S, utrique H 2-4 perseuerando — Graeci] et probatus et karus est, de quo nunc parcius, quod alio loco et uirtus eius et nomen et ratio enarranda nobis erit: interim de hoc uberius, ut dispositio diuina noscatur, quia nec bonum intellegi sine malo potest nec malum aeque sine bono et sapientia boni malique notitia* (e tr.) syt. hunc ergo malum spm graeci J!, uerba de quo nunc — enarrauda nobis erit M: § 7 2 cum probatus] comprobatus H, cumprobatus (corr. m.2) r tum] cum <S\' 3 etiam BGP, etiam et RSHV carus] (p)[robat]us G 4 diabolon B, dia〈b〉[olo]n C, diabylon H, diabolum P 5 in OtM. H post deferat in RSg haec: (1) Cur autem iustus (iustu⌜s⌝ S2, iustu g) deus talem uoluerit (uoluit Sg) esse, quantum sensus nostri mediocritas poterit, explanare conabor. %) fabricaturus hunc mundum, qui constaret M rebus inter se contrariis atque discordibus, constituit ante diuersa fecitque ante omnia duos fontes (Tortes S) rerum sibi (ṣịḅị, e.cp. m. 2 S) aduersarum (duersarium S1, adnersatium S2, aduersancium g) inter seque (atque in r<M. ex que tM. 2, ont. se, S) pugnantium, illos scilicet duos (duum, corr, m. 2 R) spiritus, rectum atque prauum, quonun alter est deo tamquam dextera, alter tamquam sinistra, ut in eorum essent potestate contraria illa, quorum mixtura (mntura*, m er., quod add. m. 2 S) et temperatione mundus et quae m eo sunt, uniuersa constarent. (3) item facturus hominem, cui uirtutem ad uiuendum proponeret, per quam (quem g) immortalitatem adsequeretur, bonum et malum fecit, ut posset esse uirtus: quae nisi (que si Sg) malis (t f<M. ex u R) agitetur, aut uim suam perdet (pdet S1, exters. et augt corr. S2) aut omnino non erit. (4) nam ut opulentia bonum uideatur, acerbitas egestatis (ege⌞sta⌟tis S, egestate g) facit et gratiam lucis commendat obscuritas tenebrarum, naletudinis (ualitudinis Sg) et sanitatis aoluptas ex morbo ac fatque g) dolore cognoscitur: ita bonum sine malo m hac (⌜h⌝ac S2) uita esse non potest. et utrumque licet contrarium sit, tamen ita cohaeret, ut alterum si tollas, utrumque BustuleriB (substuleris Sg). (5) nam neque bonum conprehendi ac percipi potest sine declinatione ac fuga mali nec malum caueri ac uinci sine auxilio conprehensi ac percepti boni. necesse igitur fuerat et malum fieri, ut bonum)
nemo quaerat ei quibus ista materiis tam magna, tam mirifica opera deus fecerit: omnia enim fecit ei nihilo. nec audiendi sunt poetae, qui aiunt chaos in principio fuisse, id est confusionem rerum atque elementorum, postea uero deum diremisse omnem illam congeriem singulisque rebus ex confuso aceruo separatis in ordinemque discriptis instruxisse mundum pariter et ornasse.