Divinarum Institutionum

denique aput Ciceronem sic dicit Cotta Lucilio: habes, Balbe, quid Cotta, [*](EPITOME 12-20] cf. c. 20, 14 s. ) [*](AUCTORES 26] de nat. deor. III 2, 6. ) [*](B(G)RSHPV] 1 agnito.r; V prest⌜r⌝ingit B2 oculos] oculos [nec] oculo[s] G 2 relionem Pac, sic saepius, corf. Mt. 1 uel al. fulserit R 5 furta — propter quod om. P ct (ante homicidia) ow If ct ante latrocinia] uel S 9 in cur enim desinit codicisG pag. 22 (143) caelostis V1 si] qui S aliqui jR\'F 10 de] e SHY 11 uoluntati (\'u ex p) B3 13 esso potest B pactis S, partis (t ex c ? Mt. 2) V corruptilibus J{P 14 (ut) nitorem Heumannus 15 insignis P lapillos P 17 pr. et om. P 18 credantur R 19 quod cupiditas] cupiditas quam ratio B 22 probatas atque ueras V probus Heumannus 23 tauta\'q:\' P2 24 in OMt. B ea SH sceleris B dicatur B V 26 sic dicit add. B3 lucio H ⌞h⌟bess V2 bal⌞be⌟ V2)

si credis, cur ergo rationem requiris, quae potest efficere ne credas? sin rationem quaerendam putas, ergo non credis: ideo enim quaeris, ut eam sequare, cum inueneris.

docet ecce tc ratio nou esse ueras deorum religiones: quid facies? maioresne potius an rationem sequeris, quae quidem tibi non ab alio insinuata, sed a te ipso inuenta et elata est, cum omnes religiones radicitus eruisti?

si rationem mauis, discedere te necesse est ab institutis ct auctoritate maiorum, quoniam id solum rectum est quod ratio praescribit: si autem pietas maiores sequi suadet., fatere igitur et illos stultos fuisse, qui excogitatis contra rationem religionibus seruierunt, et te ineptum, qui id colas quod falsum esse conuiceris.

sed tamen quoniam nobis tanto opere maiorum nomen opponitur, uideamus tandem qui fuerint. maiores illi, a quorum auctoritate discedi nefas ducitur.

Romulus urbem conditurus pastores inter quos adoleuerat conuocauit cumque is numerus condendae urbi parum idoneus uideretur, constituit asylum. eo passim confugerunt ex finitimis locis pessimi [*](AUCTORES 18-124, 3] cf. Liu. I 8. ) [*](BRSHPV] 1 intellego P tu quid codd. Ctc. 2 a tc) ait Zf philosophus jB\', corr B3 accipere debeo religionis codd. Ctc. 3 a maioris H uestris S 4 ratio H credcrc] credo H, rationis est credere J\', temcredera (corr. m. 2) V 5 requires P sin F, si ccM. ratiouem] rationem requiris et P 6 enim] ergo H 7 sequatr;c P, sequare s. l. w scquitris corr. V2 ace V1 8 religiones deorum V facias B 9 non tibi SH ab oMt. P iusinuata* (m er.) B 10 ⌜e⌝lata. B, elptta P; electa edd. omnis JX\' serulsti R 11 (Sti V2 12 ratione H 13 perscribit If sin edJ. autem] enim SH pietas s. l. in ueritns corr. B3 uiaiorossequi in maiorestqu⌜a⌝e corr. B3, maiores esse quę H maioris V fate P 14 stultos illos B stultus F\' 15 qui id] quid jR\', quod R2 16 couumceris RSH tamen ow P quouiam] quia R tantopere SPV 17 tamen BPV di dedi quid BH 18 di\'sk;odendi R2, disceri JP\', diacefi P2, discon P3 orbem H1 19 cum⌜q.⌝ B3 20 condendae (ae ex a m. 3) P urbis H coastiutuitA sylum (corr. w. 3) P 21 tEoj V2 )

ita conflauit ex his omnibus populum legitque in senatum eos qui aetate anteibant et patres appellauit, quorum consilio gereret omnia. de quo senatu Propertius elegiarum scriptor haec loquitur:

1. bucina cogebat priscos ad uerba Quirites,
2. centum illi in prato saepe senatus erat
.
3. curia, praetexto nunc quae nitet alta senatu,
4. pellitos habuit, rustica corda, patres
.

hi sunt patres quorum decretis eruditi ac prudentes uiri deuotissime seruiant, idque uerum atque inmutabile omnis posteritas iudicet quod centum pelliti senes statutum esse uoluerunt: quos tamen, ut in primo libro dictum est, Pompilius inlexit, ut uera esse crederent sacra quae ipse tradebat.

est uero quod illorum auctoritas tanti habeatur a posteris, quos nemo cum uiuerent neque summus neque infimus adfinitate dignos iudicauit.

Quare oportet in ea re maxime in qua uitae ratio uersatur, sibi quemque confidere suoque iudicio ac propriis sensibus niti ad muestiga-ndam et perpendendam ueritatem, quam credentem alienis erroribus decipi tamquam ipsum rationis expertem.

dedit ommbus deus pro uirili portione sapientiam, ut et inaudita inuestigare possent et audita perpendere. nec quia nos illi temporibus antecesserunt, sapientia quoque [*](12 m primo libro] c. 22. ) [*](AUCTORES 5 ss.] V 1, 11 ss. ) [*](BRSHPV] 1 iis N edd. 2 senatu P quit-. etate (a er.) S 3⌞d⌟e V2 4 propersius (s ex t) B2 el* ∗iacorum (eg er.) D 5 in codd. Propert. hic ordo uersuum: 3. 4. 1. 2 5 buccina S 6 pratos R erant SH 7 uuuc quae] quae nunc codd. Propert. seuatu* (s er.) B 8 pellutos B\', corr. B2 9 hii P eruditi* F ac OMt. P 10 serui⌜e⌝bant B3, seruiunt H itque F\', corr. P3 11 iudicat SH 12 ⌜ut⌝ P2 pompilius ille ialejdt B 14 quod] quo P quos — uiuerent OMt. H 15 infi∗mus (r er.) S adfinitatem Pac, corr. Nt. 1 et 2 16 indicabat H 18 confiderem Pac, corr. Mt. 1 et 3 19 et perpendendam oHt. P 20 errori\'bu\'s B2 dec⌞i⌟ptamquam (pr. i in ras. ex e Mt. 3, i s. l. Mt. 1 ?) B ipsam B 21 experte S portioue] ratione R 22 inuestigare — audita OMt. B perp⌜en⌝derent B2 )

iniibabUis est tamquam lux et claritas solis, quia ut sol oculorum sic sapientia lumen est cordis humani.

quare cum sapere id est ueritatem quaerere omnibus sit innatum, sapientiam sibi adimunt qui sine ullo iudicio inuenta maiorum probant et ab aliis pecudum more ducuntur.

sed hoc fallit, quod maiorum nomine posito non putant fiprt posse ut aut ipsi plus sapiant, quia minores uocantur, aut illi desipuerint, quia maiores nominantur.

quid ergo inpedit quin ab ipsis sumamus exemplum, ut quomodo illi quae falsa inuenerant posteris tradiderunt, sic nos qui uerum inuenimus posteris meliora tradamus?

Superest ingens quaestio, cuius disputatio non ab ingenio, \' sed a scientia uenit: quae pluribus explicanda erit, ne quid omnino dubium relinquatur. nam fortasse aliquis ad illa confugiat, quae a multis et non dubiis traduntur auctoribus, eos ipsos quos docuimus deos non esse, maiestatem suam persaepe ostendisse et prodigiis et somniis et auguriis et oraculis.

et sane mu!tA enumerari possunt digna miraculo, in primis illut, quod Attus Na-uius.summus augur cum Tarquinium Priscum moneret, ut nihil noui facere inciperet, nisi prius esset inauguratus, eique rex artis eius eleuans fidem diceret ut consultis auibus renuntiaret sibi, utrumne fieri posset id quod ipse animo concepisset, adfirmaretque Nauius posse, \'cape igitur* inquit \'hanc cotem eamque nouacula dissice\'. at ille incunctanter [*](EPITOME 13-18] c. 22, 1. ) [*](AUCTORES § 7. 9 s. 12. 20 s.] cf. Minuc. Fel. c. 7, 3. § 8] ex - Vakr. Max., cf. PpitomM Paridis I 4, 1 ft Nepotiani I 4. 2 (cx Liu. I 36). ) [*](B(G)RSHPV] 1 si OM. B 2 pst] et P\', corr. P2 G aliis] illis Hartelius 7 fallit] eos fallit B 9 dpsi(puer)int S, desipierint H 10 ut] b et SH 12 damus H 13 dispositio H a] a⌜b⌝ B\', ad H 15 nam om. H 17 docui P 19 numerari B 20 attius BS, actus H nMaios B summus ow. B 21 noui otM. R incipere⌜t⌝ B3 22 el*puans (a uel u er.) B post fidem .3 uel 4 litt. er. H 23 utmm H possit P 24 Mpnius B accipe B bane inquit (t ex d m. 3) P 25 ab H[aa]c ctoto]m incipit codicis <? pag. 23 (116), CMtMS in t«rs<. 1. 28 — 31 pleraque ky poterant meamque B dissice C\', nisi quod [d]isic(e) C illa S)

deinde illut, quod Castor et Pollux bello Latino aput lacum Iuturnae uisi sunt equorum sudorem abluentes, cum aedes eorum quae iuncta fonti erat sua sponte patuisset.

idem bello Macedonico equis albis insidentes Publio Vatieno Romam nocte uenienti se obtulisse dicuntur nuntiantes eo die regem Persen uictum atque captum: quod paucis post diebus litterae Pauli uerum fuisse docuerunt.

illut etiam mirabile, quod simulacrum Fortunae Muliebris non semel locutum esse traditur, item Iunonis Monetae, cum captis Veiis unus ex militibus ad eam transferendam missus iocabundus ac ludens interrogaret utrumne Romam migrare uellet, uelle respondit.