Divinarum Institutionum

quis autem non intellegat nefas esse rectum animal curuari, ut adoret terram? quae idcirco pedibus nostris subiecta est, ut calcanda nobis, non adoranda sit, qui simus ideo excitati ex ea statumque sublimem praeter ceteras animantes acceperimus, ut non reuoluamur deorsum nec hunc caelestem uultum proiciamus ad terram, sed oculos eo dirigamus quo illos naturae suae condicio direxit nihilque aliut adoremus, nihil colamus nisi solius artificis parentisque nostri unicum nomen, [*]( 2 disputauimus) c. 9, 3—6. 11. ) [*](EPITOME 4 s.] c. 25, 1 docui — consecrata. sit. 6-9] cf. c. 20,11 nam cum — fabricauit. 12—174, 2] c. 25,1 uel quod simulacra — subiugare. ) [*](B(G)RpHPV] 2 scilicet om. B et (ante inferos) ow. H 4 una B1, corr. B3 5 colunt H et effigies P 6 esse ex eese V simulacra P 7 a simulacro dei colatur] quasi deus colantur sic P dF ex do V2 colit] colent B, colet HP1, corr. JP\' 8 ut] et H 9 monimentis H 10 cuiquam OM. Y quia (exp. P3V2) PV, qua* (m er.) H nec esse alium] necessarium V1, s. l. t esse alium V2 11 dttaj* P2 deum quemquam H1 12 alterum H ipsae B, ipse ceM., nisi quod a. !. corr. B2 \'quibus\' P2 13 omnes P uanissimi R seruiunt otn. R careant (acp. m. 3) B terra sint RH, terra si\'" (corr. m. 3) J3, (s)u[nt terra] si C, terra sit PY 14 qui H raCjtum sic in r<M. corr. V2 15 neque B\', **qu\'a\'e B3 16 sumus RH 17 <er P", ut F\', s. l. t ab V2 18 accepimus R ne H humo R in caeles<t>[ẽ] desinit codicis C pag. 38 (121) 19 oculos ow. F derigamus H 21 parentis B\', q odJ. B3 numen edd. )

tertio, quod spiritus qui praesunt ipsis religionibus condemnati et abiecti a deo per terram uolutentur; qui non tantum nihil praestare cultoribus suis possint, quoniam rerum potestas penes unum est, uerum etiam mortiferis eos inlecebris et erroribus perdant, quoniam hoc illis cottidianum sit opus, tenebras hominibus obducere, ne quaeratur ab iis uerus deus.

non igitur colendi sunt, quia sententiae dei subiacent. est enim piaculum maximum addicere se potestati eorum quibus, si iustitiam sequare, potentior esse possis et eos adiuratione diuini nominis expellere ac fugare.

quodsi apparet religiones istas tot modis esse uanas quibus docui, manifestum est eos qui uel mortuis supplicant uel terram uenerantur uel spiritibus inpuris animas suas mancipant, rationem hominum non tenere eosque inpietatis ac sceleris sui supplicia pensuros, qui rebelles aduersus parentem generis humani deum susceptis inexpiabilibus sacris fas omne uiolauerint.

Quicumque igitur sacramentum hominis tueri rationemque naturae suae nititur obtinere, ipse se ab humo suscitet et erecta mente oculos suos tendat in caelum. non sub pedibus deum quaerat nec a uestigiis suis eruat quod adoret, quia quidquid homini subiacet, infra hominem sit necesse est: sed quaerat in sublimi, quaerat in summo, quia nihil potest esse homine maius nisi quod fuerit supra hominem. deus autem maior est homine: supra ergo, non infra est nec in ima potius, sed in [*](EPITOME 2-10] c. 25, 1 uel quod spiritus - uelis. 11-17] cf. c.25,1. ) [*](BRpHPV] 2 et ad caelestia R ante spiritus rasura, fort. scs er. V 3 sunt B 4 possunt BPV 6 mortiferas F\', corr. P2 7 sit] est B omnibus P 8 ad H iis s<y., his BRHV, hiis P quia] quoniam B 13 e\'s\'t Bx 14 uel ow. B inpuris] inmundis J3, inportunis H mancipantes B ratione H 15 teneri, sed i ras. ex e H 16 rebelles (tert. e ex o) P aduersum B 17 inexplicabilibus R, inexpiabilib; f sacri\'s\' V21 18 qu*tcuq. (ae cr., i w. 2) V rationeque B, rationem quae P1, aK. a dtl. P2 19 naturae otM. B post suae s. l. uitae B2 se ont. R \'et\' B3 20 sup pedibus V 21 erigat H 22 intra HP hominem] homines V 23 sũ***mo ex sublimo V 24 maius] melius B1, corr. B* maior] si maior B, maius PV 25 in utroque loco om. P )

quare non est dubium quin religio nulla sit ubicumque simulacrum est. nam si religio ex diuinis rebus est, diuini autem nihil est nisi in rebus caelestibus, carent ergo religione simulacra, quia nihil potest esse caeleste in ea re quae fit ex terra. quod quidem de nomine ipso apparere sapienti potest.

quidquid enim simulatur, id falsum sit necesse est, nec potest umquam ueri nomen accipere quod ueritatem fuco et imitatione mentitur. si autem omnis imitatio non res potissimum seria., sed quasi ludus ac iocus est, non religio in simulacris, sed mimus religionis est.

praeterendum est igitur taisis omniRus uerum, calcanda terrena., ut caelestia. consequamur.

ita enim se res habet, ut quisquis animam suam, cuius origo de caelo est, ad inferna et ima prostrauerit, eo cadat quo se ipse deiecerit, ideoque oportet rationis ac status sui memorem non nisi ad superna niti semper ac tendere.

quod qui fecerit, hic plane sapiens, hic iustus, hic homo, hic denique caelo dignus iudica-bitur, quem suus parens non humilem nec ad terram more quadrupedis abiectum, sed stantem potius ac rectum sicut eum fecit adgnouerit.

Peracta est nisi fallor magna et difficilis suscepti operis portio et maiestate caelesti suggerente nobis dicendi facultatem muetera.tos depulimus errores.

nunc uero maior nobis ac difficilior cum philosophis proposita luctatio est, quorum summa doctrina et eloquentia quasi moles aliqua mihi opponitur. [*](B(G)RpHPV] 1 religione H 2 ubi\'cum\'que (cum m. 1 uel 2) B simutachnnn JB 3 ex om. R diuini\'s\' P2 rebus] in rebus R in] e Bl, corr. B3 i 4 carent] apparent B religione B1, religiones B2, religiones B3 pst potest (exp. m. 2) V 5 fuit B\', corr. B3 quod quidem — potest OM. jR 6 enim ow. V 8 fuco] facie B metitur (~ Mt. 2) V 9 imitatio (pr. i ea\' e m. 2) P 10 mim\' (\' w. 2) V 13 habent B 14 infernam (exp. M. 2) P 15 rationis (alt. i ex e Mt. 2) P statutus (exp. m. 2)V 16 \'ac* (s. l. nt. 2) semper adtendere B a Qui fecerit incipit codicis C p. 39 (5) paene rota lecta 17 hic (ante homo) otM. H 18 quadripedis P 19 instantem V ac rectum] arrectum V fecerit B\' (er exp. B3) G agnoaeht (g ex c M!. 2) P 20 ni H 21 caeleste B\' (corr. B3) <? 22 inuete**ratos H nobis oMt. B1 (post difficilior s. l. add. B3) G 24 quasi] quales B\', corr. B3 mihi oMt. P a ponitur (fol. 52b) usque od fateantur (176, 11) multas litteras euanidas renouauit w. 3 B )

nam ut illic multitudine ac prope consensu omnium gentium premebamur, ita hic auctoritate praestantium omni genere laudis uirorum.

quis autem nesciat plus esse momenti in paucioribus doctis quam in pluribus inperitis?

sed non est desperandum istos quoque de sententia. deo et ueritate ducibus posse depelli nec tam pertinaces fore arbitror, ut clarissimum solem sanis ac patentibus oculis uidere se negent.

modo illut uerum sit quod ipsi solent profiteri, studio inuestigandae ueritatis se teneri, efficiam profecto ut quaesitam ueritatem diu et aliquando inuentam esse credant et humanis ingeniis inueniri non potuisse fateantur. [*](B(G)RpHPV] 1 illoc J3\', corr. B3, illuc V multitudinem H prope] paene (a s. l. B3) BH, [pene] G consensum H 2 premebamur] ueritas premebatur B, ueritas [praemeba]tur C, praemebatur P 3 nesci\'a\'t B3, nesciat (ciat in ras. ex ciunt M< uid.) P, nesciat r 4 disperandum y 5 deo — ducibus] dei et ueritate 2f 6 solB ( m. 2) V 8 sese R, se OMt. P 9 efficiant H profecto oMt. P malim ueritatem diu quaesitam 10 inuenire R 11 posse BG in fatean(tur) desinit codicis G pag. 39 (5), spatio duorum extremorum uersuum uacuo; quae sequitur pag. 40 (6) M< in fine libri uacua est L . CAELI FIRMIANI LACTANTI DE ORIGINE ERRORIS — LIBER SECUNDUS EXPLICIT INCIPIT DE FALSA SA- PIENTIA LIBER TERTIUS LEGENTI UITA IN XPO IHU B; sub- scriptione carent RM; FIRMIANI LACTANTI DE FALSA RELIGIONE DEOR . LIB II_ EXPLIC INCPT . DE FALSA SAPIENTIA PHILO- SOPHORUM LIB TERTIUS H; DE ORIGINE ERRORIS LIBER SE- CUNDUS EXPLICIT INCIPIT DE FALSA SAPIENTIA LIB m P; XPLICIT (sic) LIBER U INCIPIT LIBER III add. V2)