Divinarum Institutionum

post haec deus hominem qua exposui ratione generatum posuit in Paradiso id est in horto fecundissimo et amoenissimo: quem [*](EPITOME 23-158, 7] c. 22, 2. ) [*](AUCTORES 14] Catil. l. 2. ) [*](BRpHPV] 1 secunda H uero—uel ita om. H 4 constant|∗es (∗es ex tes Mt. 3) B, constant HP ex] de B 5 h.ts B 6 hominem B eaque .B\' (corr. J?\') H 7 animae B, animas H dominum B 8 tutijque V2 10 quo* (d er.) B quo quast, s. l. tamquam add. R temporalis H hoc B 11 ex] e H 12 imperet et V et diabolo PV, est et diabolo J!, om. B\', s. !. diabolo B3, est et ḍịạḅọḷọ H 13 salustium RPV 14 qui ait om.B\', qui addit add. B3 16 fofdLssimis V, foedissime (fed- RP) cett.; cf. IV 17, 21 se foedis libidinibus inmergerent; III 17, 35 tut-pissimae uoluptatis adsertor 17 dissoHuit, alt. 1 (M. B 18 ostendi P 20 et] nam B nisi in B 21 teneat (v t. e. ur odd. m. 2) F 22 est] et V qaae H 23 qua exposuit H 24 paradyso V, sic saepius orto R )

tum dedit ei certa mandata, quae si obseruasset, inmortalis maneret, si transcendisset, morte adficeretur. id autem praeceptum fuit, ut ex arbore una quae fuerat in medio Paradiso non gustaret, in qua posuerat intellegentiam boni ac mali.

tum criminator ille inuidens operibus dei omnes fallacias et calliditates suas ad deiciendum hominem intendit, ut ei adimeret inmortalitatem.

et primo mulierem dolo inlexit ut uetitum cibum sumeret, et per ea.m ipsi quoque homini persuasit ut transcenderet dei legem. percepta igitur scientia boni et mali pudere eum nuditatis suae coepit absconditque se a facie dei, quod antea non solebat.

tum deus sententia in peccatores data eiecit hominem de Paradiso, ut uictum sibi labore conquireret, ipsumque Paradisum igni circumuallauit, ne homo posset accedere, donec summum iudicium faciat in terra et iustos uiros cultores suos in eundem locum reuocet morte sublata, sicut sacrae uoces docent et Sibylla Erythraea, cum dicit:

1. οἱ δὲ θεὸν τιμῶντες ἀληθινὸν ἀέναόν τε
2. ζωὴν κληρονομοῦσι, τὸν αἰῶνος χρόνον αὐτοὶ
3. οἰκοῦντες Παράδεισον ὁμῶς, ὲριθηλέα κῆπον
.

operis huius parte tractabimus: nunc ea quae prima sunt explicemus. mors itaque secuta est hominem secundum dei sententiam, quod etiam Sibylla in carmine suo docet dicens:

1. ὰνθρωπον πλασθέντα θεοῦ παλάμαις άγίαισιν,
2. ὃν ἀ ὲπλάνησεν ὅϕις δολίως ἐπὶ μοῖραν ἀνελθεῖν
3. τοῦ θανάτου γνῶσιν τε λαβεῖν ἀγαθοῦ τε κακοῦ τε
.

sic facta est uita hominis temporaria, sed tamen longa, quae in mille annos prorogaretur. quod diuinis litteris proditum et per omnium scientiam publicatum cum Varro non ignoraret, [*](EPITOME 2 s.] c. 22, 5 tum — sententia 8 s.] e. 22, 5. ) [*](AUCTORES 5 ss.] VIII 260 ss, cf. I 40 s. ΟΙΚΟΥΝΤΗC F ΠΑΡΑΔΙCΟΝΩΝ B, ΠΑΡΑΑЄOION R, ΠΑΡΑΔЄICON P, nAA)CON F; Παράδεισον cum codd. retinui a Lact., ut uidetur, scriptum, παρδείσου codd. Theophili (sed oHt. όμω̃ς)e< Struuius, opusc. 7 62 coM?. Ora<\'. Sibyll. J 26 ЄΡΘΗΛЄ〈?〉Δ (post C littera foramine periit) JR, ЄPIONAЄA JR, HP!6HAHA V iscantheo paradissonomos protede acepon H interpretationes lat. in R (xMt mg.) et P. ) [*](BRpHPV] 1 in] tota in P cuius J3\', in ras. corr. B2 2 partem B tractabimus (b ex u nt. 3) exponemus, expunxerat tM. 2, puncta erasa, B tractauimus V 5 ΑΝΘΡΟΠΟΝΟΝ B, ΑΝΟΡΩΠΟΝ R, ΑΝΘΡΟΠΟΝ P, ΑΝΘΡΩΠΟΝ F πλασθέντα] ΠΑΛΔC B, nAACQHNTA V ΘЄOI F nAA- CMAIC P, HAAAMAtC V άγίαιν scripsi, Ar!€CC!N B, ATA!C!N R, A!T€- C!N P, ЄTЄCCЄIN (T M: t ut uid.) V; an άγναι̃σιν scribendum? cf. Sibyll. VIII 406 άγναι̃ς παλάμησι; in codd. Sibyll. recentiore interpolatione depra- uatis παλάμησιν Ev αὺται̃ς. in altera classe antiquioris memoriae totus uersus corruptus sic οὺράνιον ἃνθρωπον πλαθέντα Oeou παλάμησιν; Struuius 164 παλάpjxt; αὐται̃σιν Aatropon plasten tatheo palamestin H 6 ov x\' ἐπλάνησεν corruptum cum integrioris classis codd. Sibyll. HQV iam Lact. scripsisse uid.: ONKЄΠΛΑΑΝΗCЄN (-CIN P) BRP, ΚΑΙΠΑΑΝΘCЄN F, ὅντ\' ἐπλάνησεν (sic codd. quidam Sibyll., alii ὅν xat uel Sv oux πλάν.) uel ὅν iE πλάνησεν edd. quidam Sibyll. et Lactantii, fort. recte, ὅv xe πλάνησεν alii, sv πεπλάνηαεν tShttWMs, 3v γ\' Hartelius, 3v ὁ\' ἐπλ. ego conieci ANЄΘЄIN BRP, aegre retinuiut fort. o Lact. scriptum, ANЄΛΘΠΙΝ 7, ἀπελθει̃ν codd. Sibyll. VIII 261 et I 40 onoe (c nt. 2) planeonoRs donos epiemran aelemi H 7 OANA- ΤΟΥ R, ΘΑΝΑΤΟΙ P AAB€Nf ἀγαθου̃] ΑΤΑΚΘΟΥ KAKOI R, ΚΑΚΟΥC P TOrAANATOT rONCtNtC AABtNArAOO r KA) KAKOi r thu thacu ignosinthela uinacathotheca come H interpretationes lat. in R (tM mg.) et P 8 si\'C\' B3 uita V temporalia Pac, corr. m. 1 ?, temporalis H fort. recte, cf. Epit. 22, 5 9 prorogabatur B\', -retur corr. B3, propagaretur H, protpaga<retur V2 10 scieutia H non] ñ V2 )

aitenim, aput Aegyptios pro annis menses haberi, ut non solis per duodecim signa. circuitus faciat annum, sed luna, quae orbem illum signiferum triginta. dierum spatio lustrat. quod argumentum perspicue falsum est: nemo enim tunc millesimum annum trans-

gressus est, nunc uero qui ad centesimum perueniunt, quod fit saepissime, mille certe ac ducentis mensibus uiuunt. et auctores idonei tradunt ad centum uiginti annos perueniri solere.

sed quia ignorabat Varro cur aut quando esset uita hominis deminuta, ipse deminuit, cum sciret, mille et qua.drmgentis mensibus posse hominem uiuere.

Deus autem postea cum uideret orbem terrae malitia et sceleribus obpletum, statuit humanum genus diluuio perdere. sed tamen ad multitudinem reparandam delegit unum, quod corruptis omnibus singulare iustitia supererat exemplum.

hic cum sescentorum esset annorum, fabrica-uit arcam, sicut ei praeceperat deus, in qua ipse cum coniuge ac tribus filiis totidemque nuribus reseruatus est, cum aqua uniuersos montes altissimos operuisset.

deinde orbe siccato exsecratus iniustitiam prioris saeculi deus, ne rursus longitudo uitae causa esset excogitandorum malorum, paulatim per singulas progenies deminuit hominis aetatem atque in centum et uiginti annis metam conlocauit, quam transgredi non liceret.

ille uero cum egressus esset ex arca, sicuti sanctae litterae docent, terram [*](EPITOME 22-24] c. 22. 5. ) [*](.BRpHPV] 1 cur — ait enim] ȧι̇ṫ enim (axp. Mt. 3), deinde 3 uersus uacuos reliquit Mt. jf, uerba cum (sic) putarentur — ait enim add. Mt. 3 B putarent P annis B (t. e. B3) P 2 annos B\', corr. B* 3 circuitu H 4 lunae BH 5 est ante perspicue, ont. post falsum H 6 tum B, fort. recte milesimum JPF transgressum V, in ras. corr. V2 7 est om. P centesimum annum H 9 actores R C et XX R, centum et uiginti H peruenire RP 11 diminuta. B et ow. B supra quadringentis CMM. quadraginta B3 13 malitiae P 14 diiluuio B\' (pr. 1 del. B3 H 15 diligit H 16 singulari H superaret H 17 J)C P2,sexcentorum V archa jR, pariter §4 ei otn. R 18 ac] et H 19 seruatus P 20 exsecratur B1, corr. B3 21 rursum B, russus V 22 diminuit JT 24 licet B 25 sicut .B, sicut⌜i⌝ H2 sanctae litterae] sSi sese P)

qua ei uinea cum primum fructum cepisset, laetus factas bibit usque ad ebrietatem iacuitque nudus. quod cum uidisset unus ei filiis, cui nomen fuit Cham, non texit patris nuditatem, sed egressus etiam fratribus indicauit. at illi sumpto pallio intrauerunt auersis uultibus patremque texerunt.

quae facta cum pater recognosset, abdicauit atque expulit filium. at ille profugus in eius terrae parte consedit quae nunc Arabia, nominatur, eaque terra de nomine eius Chanaan dicta est et posteri eius Chananaei.

haec fuit prima gens quae deum ignoranit, quoniam princeps eius et conditor cultum dei a patre non accepit maledictus ab eo: itaque ignorantiam diuinitatis minoribus suis reliquit.

ab hac gente proximi quique populi multitudine increscente fluxerunt. ipsius autem patris posteri Hebraei dicti: penes quos religio dei resedit.

sed et ab his postea multiplicato in inmensum numero cum eos angustiae locorum suorum capere non possent, tum adulescentes uel missi a parentibus uel sua sponte, cum rerum penuria cogeret, profugi ad quaerendas sibi nouas sedes huc atque illuc dispersi omnes insulas et orbem totum repleuerunt et a stirpe sanctae radicis auulsi nouos sibi mores atque instituta pro arbitrio condiderunt.

sed omnium primi qui Aegyptum occupauerant caelestia. suspicere atque adorare coeperunt. et quia [*](BRpHPV] 1 oinea B* (m add. B3 H sua manu om. B suam P seruit H 2 actorem RP 6 e RHV chan B cham. non F\', chan // non V2 7 at] et B 8 palleo B auersib; P 9 rccognouisset J!, recognosceret H 10 arania R 11 \'ea\'quae V2 de] ex B chanan HV Chanaan — Chananaei] chanaan naei P\', sed naei c.vp. P23, dicta est et posteri eius chana in mg. add. P2 12 chananei BRHV hae F gens] progenies BH 13 et om. P uultum B 15 populi om. P populi multitudine populi R 16 crescente B 17 hebrei BH, «c saepissime omnes codd. dei om. P sed et ow. P \'et\' B3 \'ab\' V2 18 multiplicati B numerum B 19 suorum oMt. P 20 cogeret et P 22 insulas add. P\' a] a∗∗∗ (Tii? er.) B, ab H 24 occuparant R, occupauemnt HPV1, -nnt in ant corr. V2 25 suscipere R, sustpieere. V2 ) [*]( xvnn. LMt. 1. ) [*]( 11 )