Divinarum Institutionum

Magno et excellenti ingenio uiri cum se doctrinae penitus edidissent quicquid laboris poterat impendi contemptis omnibus et priuatis et publicis actionibus ad inquirendae ueritatis studium contulerunt, existimantes multo esse praeclarius humanarum diuinarumque rerum inuestigare ac scire rationem quam struendis opibus aut cumulandis honoribus inhaerere: [*](RSMPPV] 1 INCIPIT LIBER FIRMIANI • INSTITVTIONY DI- VINARV R et in mg. dext. CELII FIRMIANI DE RELIGIONE ET KEB; DIVINIS AD CONSTANTINV IMP - al. man. ut uid.; FIRMIANI LACTANTII DE FALSA RELIGIONE DEORV LI IN- S; INCIPIT. LIB. LACTANTII . CONTRA GENTES- M et in mg. sup. tL. Caecilii, rFirmiani1 Lactantii liber primus contra gentes man. recentiss.; LIBER FIR- MIANI LACTANTII DE FALSA RELIGIONE P; INCIP : LIB : FIR- MlNi: LACTANTII : DE FALSA : RELIGIONE V L. CAELI FIRMIANI LACTANTI] subscriptiones libr. I. II. III. IV. VII. in B; cf. Hieronym. de uir. inlustr. 80: Firmianus qui et Lactantius; de nominibus Lactantii cf. etiam Prolegomena 2 DIVINARVM INSTITVTIONVMJ diuinas institutiones infra § 12; diuinarum institutionum Epit. prooem. 1, de ira 2, 4; institutionum diuinarum inscriptio lib. I et subscriptiones libr. I. III. IV. V in R, subscriptio lib. V II in P; Hieronym. ibid.: habemus eius ... institutionum diuinarum aduersus gentes libros VII 5 excellente R sese M 6 dedissent SMV 7 ad om. M 8 studio M aestimautes (est- S) SM 10 instmendis V aut cumulandis] accumalandis (pr. c in ras. ex u ? m. 1?) S ) [*](ivnn. Lact. 1. ) [*]( 1 )

quibus rebus, quoniam fragiles terrenaeque sunt et ad solius corporis pertinent cultum, nemo melior, nemo iustior effici potest.

erant illi quidem ueritatis cognitione dignissimi, quoniam scire tanto opere cupiuerunt atque ita, ut eam rebus

omnibus anteponerent — nam et abiecisse quosdam res familiares suas et renuntiasse uniuersis uoluptatibus constat, ut solam nudamque uirtutem nudi expeditique sequerentur, (et) tantum apud eos uirtutis nomen et auctoritas ualuit, ut in

ipsa esse summi boni praemium iudicarent —, sed neque adepti sunt id quod uolebant et operam simul atque industriam perdiderunt, quia ueritas id est arcanum summi dei, qui fecit omnia, ingenio ac propriis sensibus non potest conprehendi: alioquin nihil inter deum hominemque distaret, si consilia et dispositiones illius maiestatis aeternae cogitatio adsequeretur humana.

quod quia fieri non potuit ut homini per se ipsum ratio diuina notesceret, non est passus hominem deus lumen sapientiae requirentem diutius errare ac sine ullo laboris effectu uagari per tenebras inextricabiles: aperuit oculos eius aliquando et notionem ueritatis munus suum fecit, ut et humanam sapientiam nullam esse monstraret et erranti ac uago uiam consequendae inmortalitatis ostenderet.

uerum quoniam pauci utuntur hoc caelesti beneficio ac munere, quod obuoluta in obscuro ueritas latet eaque uel contemptui doctis est, quia idoneis adsertoribus eget, uel odio indoctis ob insitam sibi austeritatem, quam natura hominum procliuis in uitia pati non potest — nam quia uirtutibus amaritudo permixta est, uitia uero uoluptate condita sunt, illa offensi, hac deleniti feruntur in praeceps et bonorum specie falsi mala pro bonis amplectuntur —, succurrendum esse his erroribus credidi, ut [*](RSMpPV] 2 corpori & P1, in ras. corr. P2 cultum pertinent SM 3 quidem illi PV agnitione M quoniam] quam SM edd. 4 tantopere SPV cupiuere S ita ut om. M 5 suas familiares S familiaris P1 (corr. P2) V 7 et tantum scr., tantum C, tantumque edd. 8 supra uirtutis add. 1x ueritatis M auctoritatis P *u*t ex luit P 9 praedicarent PV 11 summum (mum in mg. add. P2) PF 14 cognitio SM 17 ullo (0 in ras. ex is ? m. 2) V 19 nationem R1, noticionem M 23 ea quae P contemptu PV 24 assertionibus S 25 auctoritatem M 26 permista S 27 deliniti RMP 28 et om. M falsa MP mali P)

quae professio multo melior utilior gloriosior putanda est quam illa oratoria, in qua diu uersati non ad uirtutem, sed plane ad argutam malitiam iuuenes erudiebamus, multoque nunc rectius de praeceptis caelestibus disseremus, quibus ad cultum uerae maiestatis mentes hominum instituere possimus,

nec tam de rebus humanis bene meretur qui scientiam bene dicendi adfert quam qui pie atque innocenter docet uiuere. idcirco apud Graecos maiore in gloria philosophi quam oratores fuerunt. illi enim recte uiuendi doctores sunt existimati, quod est longe praestabilius, quoniam bene dicere ad paucos pertinet, bene autem uiuere ad omnes.

multum tamen nobis exercitatio illa fictarum litium contulit, ut nunc maiore copia et facultate dicendi causam ueritatis peroremus. quae licet possit sine eloquentia defendi, ut est a multis saepe defensa, tamen claritate ac nitore sermonis inlustranda et quodammodo adserenda est, ut potentius in animos influat et ui sua instructa et luce orationis ornata. de religione itaque nobis rebusque diuinis instituitur disputatio.

nam si quidam maximi oratores professionis suae quasi ueterani decursis operibus actionum suarum postremo se philosophiae tradiderunt eamque sibi requiem laborum iustissimam putauerunt, si animos suos in earum rerum quae inueniri non poterant inquisitione torquerent, ut non tam otium sibi quam negotium quaesisse uideantur et quidem multo molestius quam in quo fuerant ante uersati, quanto iustius ego me ad illam piam ueram diuinam [*](RSMPPVJ 1 derigantur Rl 2 relegionem (alt. e ex i) P2, sic saepe gloriosiorque (que add. m. 2) R in gloriosior desinit fol. 1 v codicis S recentiore manu script., in folio 2 r incipit antiqua manus uerbis inde ab esse bis erroribus (2, 29) repetitis multo quae (exp. m. 2) P ⌜nunc⌝ P2 C 6 instruere P 7 tamen ParV humanis om. S 8 dicendo M 10 dociores (s. I. m. 2) sic R 13 nobilis P uictarum S, fictura M uti S 14 maiore (e ras. ex se) P, maiorae (exp. m. 2) V 15 posset R 17 adserenda \'fortasse\' Petrus Francius, sed cf. § 20; VI 1, 1; disserenda C ui] in M 18 sua—luce] sua et instructa (cta in ras. R) religione et luce RSM 19 si] et M 23 inquisirtilone P2V2 torquerent] torserunt. querent M 24 quaesisse uideantur quam negotium P 25 et quidem] equidem R 26 Seram illam piam diuinam (corr. m. 2) P uera* (q er.) M diuinamque RM ) [*]( 1. )

et si quidam prudentes et arbitri aequitatis institutiones ciuilis iuris conpositas ediderunt, quibus ciuium dissidentium lites contentionesque sopirent, quanto melius nos et rectius diuinas institutiones litteris persequemur, in quibus non de stillicidiis aut aquis arcendis aut de manu conserenda, sed de spe, de uita, de salute, de inmortalitate, de deo loquemur, ut superstitiones mortiferas erroresque turpissimos sopiamus?

Omissis ergo terrenae huiusce philosophiae auctoribus nihil certi adferentibus adgrediamur uiam rectam. quos equidem si putarem satis idoneos ad bene uiuendum duces esse, et ipse sequerer et alios ut sequerentur hortarer: