Epitome Divinarum Institutionum

Haec quidem iuste dici possunt. sed quis audiet, cum homines furiosi et inpotentes minui dominationem suam [*](INSTITUTIONES 1-3] V 19, 22 s. 2 s.] V 19, 6. 5-9] V 19, 11. 5 s.] V 19, 6—8. 6 s.] V 19, 11 (uerbis-uerberibus). 10-16] haec non sunt in Inst. 16-18] V 20, 5 (-recusanti). 18—23] V 12,3 s. (si uobis-amplectimur); 13,10 s. 22] Vergilii locus non est in Instit. ) [*](AUCTORES 22] Verg. Aen. XII 932. ) [*](1] 1 prestent T 5 ne Pf, nec T non eiecit Da 9 quae. (e er.) T in margine sinistro notas habet T, quarum prior pars cum extrema margine resecta est; Guil. Schmitzius legit et suppleuit haec [q[coLta«e! uciirnoi«Dti cf. ad pag. 677, 19 10 praementibus T conatur Pf 12 a praecipitio He-um, precipitio T 15 rplroibueris sic T 16 siueris Da, sinueris T, quam formam uulgarem esse existimat Georges, lex. lat.1 II pag. 2409, sed U correctione hac sineris orta uidetur, sineris \'fortasse\' Buen 21 uolumtate T )

res est enim praeter ceteras uoluntaria nec inponi cuiquam necessitas potest, ut colat quod non uult. potest aliquis forsitan simulare, non potest uelle.

denique cum metu tormentorum aliqui aut cruciatibus uicti ad execranda sacrificia consenserint, numquam ultro faciunt quod necessitate fecerunt, sed data rursus facultate ac reddita libertate referunt se ad deum eumque precibus et lacrimis placant agentes non uoluntatis quam non habuerunt, sed necessitatis quam pertulerunt paenitentiam, et uenia satisfacientibus non negatur.

quid ergo promouet qui corpus inquinat, quando inmutare non potest uoluntatem? at enim homines inanis cerebri si quem fortem adegerint libare diis suis, incredibili alacritate insolenter exultant et quasi hostem sub iugum miserint, gaudent.

si uero aliquis nec minis nec tormentis territus fidem uitae anteferre maluerit, in hunc ingenium suum crudelitas exerit, infanda et intolerabilia molitur. et quia sciunt gloriosam esse pro deo mortem et hanc nobis esse uictoriam, si superatis tortoribus animam pro fide ac religione ponamus, et ipsi enituntur ut uincant.

non adficiunt morte, sed excogitant nouos inauditosque cruciatus, ut fragilitas uiscerum doloribus cedat, et si non cesserit, differunt adhibentque uulneribus curam diligentem, ut crudis adhuc cicatricibus repetita tormenta plus doloris inmittant. et (dum) hanc aduersus innocentes carnificinam exercent, pios utique se et iustos et religiosos putant — talibus enim sacris d(ii) eorum delectantur —, illos uero impios et desperatos [*](INSTITUTIONES 1-5] V 19, 23. 11 (non est-potest). 5- 12] V 13, 6—10 (-redcant). 12-729, 3] V 11,11-17. 15-18] V 9, 12. 21] V 9, 10. 25—729, 3] V 9, 13 s.; 19, 6 s. 17. ) [*](11 1 adquin T 3 preter T uolumtaria T 8 praecibus T 9 placant Pf, placat T uolumtatis T 10 penitentiam T 12 uolumtatem T ad T 13 forte Da et Heum, sed cf. Inst. V 11,15 21 morte Pf, mortem T, in mortem Btten conl. Tac. ann. IV 45 25 dum-exereent Da, exercent T; exercentes Pf; an cum-eaercent ? cf. Inst. VI 1, 9 cum uiuero se eqs. 27 dii eorum Da coni. Inst. V 10, 17 et Buen conI. Inst. V 11,18, deorum T )

quae ista est peruersitas, ut qui torquetur innocens desperatus atque impius nominetur, carnifex autem iustus piusque dicatur?

Sed recte ac merito puniri eos aiunt, qui publicas religiones a maioribus traditas execrantur. quid? si maiores illi stulti fuerunt in suscipiendis religionibus uanis, sicut iam supra ostendimus, praescribetur nobis quominus uera et meliora sectemur?

cur nobis auferimus libertatem et quasi addicti alienis seruimus erroribus? liceat sapere, liceat inquirere ueritatem.

sed tamen, si libet maiorum defendere (religiones), cur inpune habent Aegyptii, qui pecudes et omnis generis bestias pro diis colunt? cur de diis ipsis (mimi) aguntur et qui eos facetius deriserit, honoratur? cur audiuntur philosophi, qui aut nullos deos esse aiunt aut, si sunt, nihil curare nec humana respicere aut nullam esse omnino quae regat mundum prouidentiam disserunt?

sed soli ex omnibus impii iudicantur qui deum, qui ueritatem secuntur. quae cum sit eadem iustitia, eadem sapientia, hanc isti uel inpietatis uel stultitiae crimine infamant nec perspiciunt quid sit quod eos fallat, cum et malo uocabulum boni et bono mali nomen inponunt.