De Ira Dei

sed facile est ferre contemptum. quid si fiant illa quae a Cicerone dicuntur? etenim quaero si quis pater familias liberis suis a seruo interfectis. uxore occisa, incensa domo, [*](AVCTORES 22-112, 3J Cic. in Catil. IV 6, 12. ) [*](BPJ1 niqait B Lalicuij (descnptura manus 1 //l//q////i apparet) B3 2 errore. (m er.) B 3 aceruitatis Bl, corr. B* e.t (s er.) B nocentem-nocentes om. Bl, hoc (sic) nocentem-nocentes 8. I. add. B\'J 4 adfcitt, B3 poena m B3 Lsi_, B3 nocentis Bl, corr. B3 5 peccarntibus B3 sancxerunt BP 7 et del. Gemollius, Krit. Bemerk. E. lat. Schriftatell., Lignit. 1890 p. 19 8 et s. l. in ras. B2 10 et om. B is (h er.) B, ipse P 11 parcet B1, corr. B3 12 iis] edd., his BP innobilem Bl, ignobilem B2 13 habet B 14 contemnentem Bl, corr. B3 patientiam (ia in er. e ? m. 2) B ipsi (alt. i in 1 uel 2 litt. er. m. 2) B 15 honore.t (n er.) B 17 s uisque B1 19 patientia (\' er.) B 20 est et] PB2, esset B t 22 quaero] PB3, uero Bl )

quod si eiusmodi facinoribus ignoscere crudelitatis est potius quam pietatis, non est ergo uirtutis in deo ad ea quae iniuste fiunt non commoueri.

nam mundus tamquam dei domus est et homines tamquam serui: quibus si ludibrio sit nomen eius, qualis aut quanta patientia est ut honoribus suis cedat, praua et iniqua fieri uideat et non indignetur? quod proprium et naturale est ei cui peccata non placeant.

irasci ergo rationis est: auferuntur enim delicta et refrenatur licentia, quod utique iuste sapienterque fit. sed Stoici non uiderunt esse discrimen recti et praui, esse iram iustam, esse et iniustam, et quia medellam rei non inueniebant, uoluerunt eam penitus excidere. Peripatetici uero non excidendam, sed temperandam esse dixerunt: quibus in sexto libro Institutionum satis respondimus.

nescisse autem philosophos quae ratio esset irae, apparet ex finitionibus eorum quas Seneca enumerauit in libris quos De ira conposuit. ira [*]( 15 in sexto libro Institutionum] c. 15, 2. 16. ) [*](AVCTORES 6] cf. Cic. de nat. deor. II 62, 154: est enim mundus-domus. 18-113, 7] uerba \'ira est-nocere uoluit\' apud Senecam De ira I 2 in lacuna quae est post § 3 fuisse Lipsius (cf. edit. Senecae, 1605, p. 2, 15 adn.) uidit (cf. Sen. ibid. 3, 2: diximus cupiditatem esse poenae exigendae), adiunxit Lactantius locum \'Aristotelis (de anima p. 403 a 30; rhet. p. 1378 a 31) — reponendi\' ex Sen. ibid. 3, 3 petitum; cf. etiam Gertzium in edit. Senecae dialog. p. 53, 5 adn. — Posidonii definitio est Zenonis ap. Laert. Diog. VII 113 (cf. Cic. Tusc. IV 9, 21). ) [*](BPJ 1 non quam] codd. Cic., nonnumquam B, numquam P acerbissimum codd. Cic. 2 his (h er. restituit m. 3) B ac] codd Cic., an BP inhumanissimus codd. Cic. 3 facinoriLb.j B3 8 caedatur m. 1. c.edatut m. 2, B 9 naturarre B3 10 adferuntur B1, corr. B* enim—refrenatur om. P dilicta (pr. i ex, e) Bz 11 post refrenatur 2 litt. er., quarum altera i, B sapienterque B 12 istoici B esse—praui in marg. inf. add. B3 13 alt. et om., quia m. 3 in 2 uel 3 litt. er., quarum prima e, B medelam P 14 uoluerant Px eam] PB3, enim Bl excedere JB1, corr. B2 15 temperanda (-m. 2) B 17 esse.t (n er.) B definitionibus P 18 qua s P2. quod B senecenume rabit (quart. e fort. in eodem e m. 3) B1, seneca e nume rabit B2 ira est — ulciscendae] P, )

haec est ira de qua superius diximus iniusta, quae etiam mutis inest, in homine uero cohibenda est, ne ad aliquod maximum malum prosiliat per furorem. haec in deo esse non potest, quia inlaesibilis est, in homine autem, quia fragilis est, inuenitur. inurit enim laesio dolorem et dolor facit ultionis cupiditatem.

ubi est ergo ira illa iusta qua mouentur aduersum delinquentes ? quae utique non est cupiditas ultionis, quia non praecedit iniuria.

non dico de ns qui aduersum leges peccant, quibus etsi iudex sine crimine irasci potest, fingamus tamen eum sedato animo esse debere, cum subicit poenae nocentem, quia legum sit minister, non animi aut potestatis suae; sic enim uolunt, qui iram conantur euellere. sed de iis potissimum dico qui sunt nostrae [*]( 7 superius diximus] § 12. ) [*]((cf. locum Senecae de ira I 3, 2 diximus-exigendae supra. adlattlm) ira est in subbona quid alteriua ulciscendae Bl, fin ... quid ex inquit ortum, praeterea aberrauit Itbrarius ad p. 114, 11 est bono [ad om. Bt] alterius), ira est in subeundo inquid altcrius ulciscendae B2 aut] B, alii P ut\' B2 possidonius (pr. s exp. B) BP 3 lapsum Bl. corr. B2 4 nocuit aut] P, hoc uitauit B 6 aristoteles P1 finitio cod. Âmbros. Senecae 6 abest (st part. in ras. m. 2) P reponenui] Bl cum cod. Ambros. Sen., repenrdnendi B2, respondendi// (er. punctum ?) P 7 qua-iniusta 8. I. add. B3 iniusta del. Heumannus probante ut uid. Buenemanno, qui uerba de qua superius-mutis inest ad c. 7, 7 (cum irascuntur) refert, sed Lact. ad § 12 esse iram—iniustam respicit quare\' B3 11 inurit enim] P, inrifafenim B 12 ira—mouentur] B, illa ira P; mouemur Halmius, malim quae monetur cum Heumanno 13 aduersus P 14 iis] edd., his BP 15 aduersus P etsi (si m. 3 in 3 litt. er., quarum prima n) iudex (supra etsi et iudex er. = et —, quae add. m. 2) B 17 poena B legem Bl, corr. B2 animi non B 19 eicere ut uid. Bt, eue r t*ere B2 iis] edd., his BP ) [*]( XXVII. Lact. X. ) [*]( 8 )

necesse est enim bono ac iusto displicere quae praua sunt, et cui malum displicet, mouetur, cum id fieri uidet. ergo surgimus ad uindictam non quia laesi sumus, sed ut disciplina seruetur.

mores corrigantur, licentia conprimatur. haec est ira iusta: quae sicut in homine necessaria est ad prauitatis correctionem, sic utique in deo, a quo ad hominem peruenit exemplum.

nam sicuti nos potestati nostrae subiectos coercere debemus, ita etiam deus peccata uniuersorum debet coercere. quod ut faciat, irascatur necesse est, quia naturale est bono ad alterius peccatum moueri et incitari.

ergo ita definire debuerunt: ira est motus animi ad coercenda peccata insurgentis. nam definitio Ciceronis ira est libido ulciscendi non multum a superioribus distat.

ira autem quam possumus uel furorem uel iracundiam nominare, haec ne in homine quidem debet esse, quia tota uitiosa est, ira uero quae ad correctionem uitiorum pertinet, nec homini adimi debet nec deo potest. quia et utilis est rebus humanis et necessaria.

\'Quid opus est\' inquiunt \'ira, cum sine hoc adfectu peccata corrigi possint?\' atquin nullus est qui peccantem possit uidere tranquille. possit fortasse qui legibus praesidet, quia facinus non sub oculis eius admittitur, sed defertur [*](AVCTORES 14J Cic. Tusc. IV 19, 44 (cf. HI 5, 11). ) [*](BP (-23)] 1 alt. ut] B, et P coniufiges (n exp. et del. m. 1 et 2) P 3 bono (b ex n ? m. 2) B quae-displicet in marg. add. P2 4 ante mouetur er. et P; moneri Egnatius, moueri eum Heumannus 5 sermetur Bl, corr. B3 7 correctionem falt. c in er. p ? m. 3) B 8 ru"tique h2 a quo—exemplum in 12 fere litt. er., quarum extrema p, B3 9 potestate P1 10 deus post debet P 11 rad"1 B3 12 ita om. P uenire Bl. derfi\'nire B3 13 insurgentes Bx, corr. B2 15 destat (e ex i) B1 ira autem om. B 16 homine. (m er.) B debet.. (is er.) 11 17 ueroq. B1. -quae B2 correctionernT B3 18 homi ni P1? putet Bl. poterst B2 19 alt. ret\' B2 21 atquin] P (sed t ex d P2), ad Bl, at i» ras. corr. B2 23 post admitti haec tur sed defertur-iudex non (115, 3) desunt, extrema parte uersus et tribus proximis uacuis, P )

sed potest concedi ut sine ira faciat quod facit, habet enim quod sequatur: nos certe, cum domi peccatur a nostris, siue id cernimus siue sentimus, indignari necesse est; ipse enim peccati aspectus indignus est.

nam qui non mouetur omnino, aut probat delicta, quod est turpius et iniustius, aut molestiam castigandi fugit, quam sedatus animus et quieta mens aspernatur ac renuit, nisi stimulauerit ira et incitauerit, qui autem cum moueatur, tamen intempestiua lenitate uel saepius quam necesse est uel etiam semper ignoscit, is plane et illorum uitam perdit quorum audaciam nutrit ad facinora maiora, et sibi ipse aeternam molestiarum materiam subministrat. uitiosa est ergo in peccatis irae suae cohibitio.

laudatur Archytas Tarentinus, qui cum in agro corrupta esse omnia conperisset uilici sui culpa, \'miserum te\' inquit \'quem iam uerberibus necassem, nisi iratus essem\'.

unicum hoc exemplum temperantiae putant, sed auctoritate ducti non uident quam inepta et locutus fuerit et fecerit. nam si, ut ait Plato, nemo prudens punit, quia peccatum est, [*](AVCTORES § 4] Valerium Max. IV, I Ext. 1 potius sequitur Lact. quam Ciceronem Tusc. IV 36, 78. 22 s. Plato] ex Seneca de ira I 19. 7 (Plat. Legg. XI 934 A). ) [*](BP (3-19)] 1 saeculus Bl, s c ae**lus B2, a del. B3 3 aduersus P reunf B2 4 lucemuenerit (muen in 4 uel 5 litt. er. m. 3) B 5 sed om. P 6 quod facit om. P alt. rquod\'lJ32 10 iustius P 11 quierstamena spernatur B1 r enn u it sic 132 12 ira et incitauerit om. P cum moueatur] Lengletius, commoueatur BP 14 is (h er.) P audacia (\' m. 2) B, audictiam Pac lo ipsi (alt. i in er. e ? m. 3) B molestiarum (rum in er. rQ ? m. 2) B 16 materiam om. B 17 arquitas Bi. arcytas L3, archytast P tarumtinus Bl, taruntinus B2, tarentinus B3 18 uilici] P, ulciscendi B sua Bl, corr. B3 culpam P, unde culpam redarguens codd. rec. 19 post miserum te in haec quit quem—leuiter ne uer (116, 4) desunt, maiore parte uersus et decem proximis uacuis, P essem (m add. m. 2) B 22 si c ut B2 nemo «prudens (o add. m. 2) B ) [*]( 8* )

si enim senserint serui dominum suum saeuire cum non irascitur, tum parcere cum irascitur, non peccabunt utique leuiter, ne uerberentur, sed quantum poterunt grauissime, ut stomachum peruersi hominis incitent atque inpune discedant.

ego uero laudarem, si cum fuisset iratus, dedisset irae suae spatium, ut residente per interuallum temporis animi tumore haberet modum castigatio.