In Hieremiam Prophetam Libri Sex

Semper imitatur mendacium ueritatem et, nisi habuerit aliquam recti similitudinem, decipere non potest innocentes. quomodo igitur in priore populo mentiebantur prophetae atque dicebant: \'haec dicit dominus\' et: \'uidi dominum\' et: \'neris domini, quod factum est ad illum siue illum\'. sic heretici assumunt testimonia scripturarum de Ueteri et Nouo Instrumento et furantur uerba saluatoris unusquisque a proximo suo, prophetis et apostolis et euangelistis, et assumunt linguas suas, ut cordis uenena ore pronuntient, et dormitant dormitationem — de quibus uere dictum est: dormitauerunt somnum suum et inuenerunt nihil siue iuxta Hebraicum: et aiunt: dicit, ut subaudiatur \'dominus\' ant certe (sermo diuinus\'.

comminatur itaque dominus se ipsum contra huiuscemodi magistros esse uenturum. [*]( 4 *Hier. 23, 31 3 *Hier. 23, 32 17 Hier. 23, 30 13 Hier. 23, 31 19 *Hier. 23, 31 21 *Ps. 75, 6 22 *Hier. 23, 31 ) [*]( 1 ait ORZDF dicit eet. v 2 ad P,3Ia.r. 3 ait] dicit v dominus om. Z 4 dicit] dñs add. 0p.c.m2Da.r.,M (in ras.) cum Vulg.; cf. lin. 22 5 dormitatione P 6 narraaerant Vulg. seducunt) sequ(c)untur OZVP,RDAa.c. seduxerant M (in ras.) cum Vulg. 7 mendacio suo Vulg. alt. in om. ZM 8 erroribus coll. LXX πλάνοις Field, Origenis Hexapl. II 634 9 mis sis sent 0a.c.m2 mississem R 10 proderant Z 11 imitantur P,Op.c.m2 habuerint 0 12 similitudinem recti v 13 priore OZF priori DMAVP,Rp.c.m2,v; cf. p. 285,8 16 seteri (i in ras.) M 17 strumento V,Aa c.m2 testamento ZDv et] iit Rp.c.m2 furentur Rp.c.m2 fraudantar Z ad MAa.r. 19 pronuntiant Z 20 doraitent D 21 dormier VP somnium MAa.r. 21 nihil inuenerant v 24 uentaros MAa c. ) [*]( LIX. Hieroa. io Hierem. ) [*]( 19 )

[*]( 23,33-36a (33 36 ) )Si igitur interrogauerit te populus iste uel propheta aut sacerdos dicens: quod est onus domini — siue quae est assumtio domini -?, dices ad eos: uos estis onus — siue assumtio —; proiciam quippe — siue allidam — uos, dicit dominus. et propheteset sacerdos et populus, qui dicit: onus — siue assumtio — domini, uisitabo — siue ulciscar — super utrum illum et super domum eius.

haec dicetis unusquisque ad amicum suum et ad fratrem suum: quid respondit dominus et quid locutus est dominus? et onus — sine assumtio — domini ultra non memorabitur, quia onus — siue assumtio — erit unicuique sermo suus.

Uerbum Hebraicum \'massa\' Aquila ἂρμα, id est \'onus\' et \'pondus\', interpretatur; Symmachus, LXX et Theodotio \'assumtiouem\'. ubicumque ergo graue est, quod dominus comminatur, et plenum ponderis ac laboris et inportabile, in titulo quoque ἂρμα, hoc est \'pondus\', dicitur; ubicumque autem prospera dominus pollicetur [*]( 3 Hier. 23, 32 4 Tit. 1, 11 9. 10. 11 *Hier. 23, 33 13 *Hier. 23, M 17. 18 *Hier. 23, 86 20. 21 *Hier. 23, 33. 34. 36 ) [*]( 1 seducant O,Da.c.m2 sejdicant (v s. i; t s. a m2) R seducunt ZFMA VP, Dp.c.m2,v populus R eius] meiiş B 3 quin R proderunt Z 4 dicentes Da.c. 5 tnrpi P,Ma.c.m2 l∗∗∗∗ (ucri s. ras. m2) M 6 contrarxaj bonis add. V,Dp.c.m2 bonis contraria v 8 quid in eras. O.Da.r. bonus ZP.Aa.r. (sic semper) 9 pr. dei v assamtio (sic semper fere Lp.c.Ra.c.,O)] as(s)umptio cet. 11 prophetea OD,Am2 -asAml,P, (s eras.)M ae (ex -as) R propheta Vv cum Vulg. \'12 sacerdotes P,MAa.c. po- pulos P, Ra.c. 15 unusque Mamicum sxtuni] proiiniuni Vulg. 20 apMa MV, (arma s. u.) A araa P AHMMa OD aNMa RZ ἂρμα(hic et lin. 23) v 22 comninatur (sic) V 23 arma MAVP ODZF lemna B hoc] id Z 24 dñs prospera FP )

quia igitur prophetae solebant populo peccaton tristia nuntiare et comminari supplicia, ut eos retraherent ad paenitentiam, clemens autem et miserator dominus diu sententiam differebat, putabat deceptus populus et pseudoprophetarum fraude seductus non uentura, quae dominus minabatur, et rem seueram in ludum et iocum conuerterant prophetantibusque prophetis quasi inridentes dicebant: (rursum hic uidet pondus et onus domini\'. atque ita fiebat, ut nequaquam ultra \'uisio\', sed per iocum atque derisum \'onus\' et \'pondus\' appellaretur.

praecipit ergo dominus, ut, siue populus sine propheta siue sacerdos interrogauerint Hieremiam, quod sit pondus uel quae assumtio domini. respondeat eis et dicat: \'uos estis onus et uos assumtio; assumam enim uos et proiciam allidamque et interire faciam. si quis autem deinceps uel prophetarum uel sacerdotum uel populi ausus fuerit onus et pondus domini nominare, uisitabo\', inquit. \'super uirum illum et super domum illius et eum delebo in perpetuum\'.

dicat itaque unusquisque proximo et amico suo nequaquam: quod est onus domini?, sed: \'quid respondit dominus et quid locutus est dominus? ueteris obliuiscimini; onus et pondus siue assumtio in ore uestro ultra non resonet. quia singulis hominibus sermo suus et opus suum [*]( 6 cf. Er. 34, 6. Ion. 4, 2 etc. 16 Hier. 23, 33 *Hier. 23, 83 19 *Hier. 23, 34 22 Hier. 23, 33 Hier. 23, 35 ) [*]( 1 commotionem V 3 uerbum R 5 tristitia RAVPa.c. comminare M,ADa.c. 6 misericors ZD 7 diferebat P decepturus Y 9 in ludum et] inludentes (ex inludant et), in add. s. u. M iocfi (cd postea add. ml) OE eonaerterant ORD uerterant ZFMVPc, (b s. r) A 11 uiiit Z 12 derisum A 13 praecipit ODA -caepit Ra.c. -cepit ZFJIVPv 14 quid (iw ras.) O,Da.c.m2,v 15 pondus (i oans s. u. m3) A 16 aasnmma Oa.c. adsammam F 17 alludamq. Y 23 pro dominus om. OD 23 ueteres MVP. (v s. es) A obliuiscemini M,La.c. ) [*]( 19* )

[*](23,36 b—40 (37-40) )Et peruertitis uerba dei uiuentis, domini exercituum, dei nostri. haec dices — siue dicetis — ad prophetam: quid respondit tibi dominus et quid locutus est dominus?

si autem onus domini dixeritis — hucusque in LXX non habetur: et sequitur: propter hoc haec dicit dominus in u s: quia dixistis sermonem istum : onus - siue assumtio — domini et misi ad uos dicens: nolite dicere onus — siue assumtionem — domini, propterea ecce ego tollam — siue assumam — uos portans et derelinquam uos et ciuitatem, quam dedi nobis et patribus uestris, a facie mea et dabo uos in opprobrium sempiternum et ignominiam aeternam, quae numquam obliuione delebitur.

Praecepit dominus, ut nequaquam \'oneris\' et \'ponderis\' et \'assumtionis\' sermo diceretur in populo, sed \'responsionis\' et \'uerbi dei\'. quod quia populus implere contemserat, ipsum uerbum interpretatur super eis et dicit: (quoniam dixistis. quod nolui, et hoc, cum saepe prophetas mitterem et iuberem, ne diceretis. propterea sermonem uestrum assumtionis, oneris et ponderis in nobis opere conplebo; assumam quippe uos et tollam atque portabo et allidam [*]( 2 *Matth. 12, 37 5 *Hier. 23, 37 8 *Hier. 23, 30—38 10. 12 *Hier. 23, 33 13 *Hier. 23, 39 17 cf. Hier. 23, 36. 35 ) [*]( 2 iustiticaueris MP condemnaueris P,Ma.e. 4 peruertistis F,Mp.c. cum Vulg. uerbam dni Z 6 respondet P 7 sin Ap.c. 12 adsumptio V 13 assammam V portans et derelinquam uos in mg. m3 MA, om. eet. derelinquam] proieiam v 16 et] in add. AP,Mp.c.m2 cum Vulg. aeternam] sempiternam D 17 obliuioni Z praecipit Z 18 pondua V alt. et om. V aermo om. V sermo-responsionis om.R dicetur Z 20 contemserat (sic semper fere Lp.c.)] -tempserit ZF tempserat cet. eos Ap.e.m2 et om. F 21 dii F quod] quo O,Dp.c. 22 diceretis eis (pt. is s. u. m2) 3f dicereteis A dicerent eis P disceretis F 23 oneris om. MAVP 24 adlidam (ad s. u.) M )

hoc autem et tempore Babyloniae captiuitatis factum esse nouimus; sed plenius atque perfectius post saluatoris passionem resurrectionemque completur, quando locutus est dominus: relinquetur nobis domus uestra deserta, et usque ad finem eius sententia permanebit.

dicamus et aliter dumtaxat iuxta LXX: λήμμα non solum \'assumtionem\', sed et <donum munusque\' significat. que igitur sibi populus semper prospera promittebat, dicit eos nequaquam ultra hoc debere dicere; indignos enim esse eos donis dei atque muneribus. quin potius abiciendos et a dei auxilio penitus relinquendos.

et uerbis autem et interpretatione nominum saepe res ostenduntur. ut Abraham, Sarrae et Petri et filiorum Zebedaei uocabula commutata significant rerum mutationem et in hoc eodem pro [*]( P- 1010 ) pheta \'Phaschor\' dicitur \'pauor\' siue \'translatio\' et ( \'colonus\' siue \'peregrinus\'. notandum, quod uerba: dei uiuentis, domini exercituum, dei nostri Latini et Graeci codices non habeant et Hebraei in suis uoluminibus contra se legant, quod proprie mysterium significat trinitatis. [*]( 2 *Hier. 23, 40 7 Luc. 13. 35 10 *Hier. 28, 38 16 cf. Gen. 17, 5. 15. 16 cf. Marc. 3, 16. 17. Ioii. 1, 42 18 cf. Hier. 20, 3. 4 19 Hier. 23, 36 20 *Hier. 23, 36 ) [*]( -1 consuere Aa.c.m3 3 inquit] uos add. Erasmus v etj in add. s. u. M 5 babiloniae Z 6 refectias Ma.c.m2 7 reliqaetur MAa.c. 10 aNMMa R lemma Z aHMMa P, (lemma s. u.) M donum munusque] d. manusque Z doinas munus munusque sit M donus (sic) manusque sit Å donum anusquisq; P 12 ulla Ma.c. debere] habere F 13 eos om. MA domis Ma.c. domus (o s. us m3) A 14 abieqiendas Z a] ad P, om. AV,Ma.c. alt. et] ex DMv,Ap.c., om. P 15 interpretatxonem RAa.c. nominum] omnium MV,Aa.c. ominum P.Ra.c. ut om. P 16 liabraham M sarae DF,Ap.r.,v zebedei DM 17 significarent 0 commutationem Z 18 phascbor ZA faschor O phascor RDP fascor F paschor MV Phasur v; cf. p. 239,13 20 greci RZ 21 habent Da.c.m2,v 22 misteriom DVP triaitatis] add. litt. fere maiusc.: explicit liber IIII )

[*]( p. 1009-1010 ) | Quintus commentariorum in Hieremiam liber a duobus. frater Eusebi. calathis habebit exordium, quorum alter rectae fidei dulcedinem, alter hereticorum perfidiae amaritudinem demonstrabit. quamuis Ananias. filius Azur, repugnet Hieremiae et Semeias Nehellamites prophetam mitti cupiat in carcerem et Sophonias sacerdos in pseudoprophetarum uerba coniuret. tamen ueritas claudi et ligari potest, uinci non potest, quae et suorum paucitate contenta est et multitudine hostium non terretur.

erige itaque cum Mosi ad caelum manus et antiquum serpentem in heremo suspende, statimque et Amalec delebitur et uenenati morsus non praeualebunt securusque populus domini cum Iesu Iordanis fluenta transibit et post uastam solitudinem comedet panem, qui in Bethleem nostro natus est uiculo.