Epistulae

Lucas, uir apostolicus et euangelista, scribit Stephanum, primum Christi martyrem, in Iudaica contentione narrantem: in septuaginta quinque animabus descendit Iacob in Aegyptum et defunctus est ipse etpatresnostri et translati sunt in Sychem; et positi sunt in sepulchro, quod emit Abraham pretio argenti a filiis Emmor, filii Sychem.

hic locua in Genesi multo aliter inuenitur, quod scilicet Abraham emerit ab Efron Chetheo, filio Saar, iuxta Chebron quadringentis didragmis argenti speluncam duplicem et agrum circa eam sepelieritque in ea Sarram, uxorem suam. atque in eodem libro postea legimus reuertentem de Mesopotamia Iacob cum uxoribus et filiis suis posuisse tabernaculum ante Salem, urbem Sicimorum, quae est in terra Chanaan, et habitasse ibi et emisse partem agri, in quo habebat tentoria, ab Emmor, patre Sychem, centum agnis et statuisse ibi altare et inuocasse deum Israhel.

Abraham non emit specum ab Emmor, patre Sychem, sed ab Efron, [*]( 3 Act. 7, 14-16 & cf. Gen. c. 23 11 cr. Gen. 33, Hs-20 ) [*]( 1 stefanum u 2 martirem xpi B xIIi in mg. m22, om. Q martirem WQBS contione Zp.c. concione B 3 discendit W 4 egypt. S egipt. WB est] et ua.c.m2 5 pr. et] e W, om. s stychem u sichem WBS syschem D sepulcro B 7 emor 2DS filii] filiis B patris S sichem 2ES 8 efron u ephron B ephrom ex eprom W effron cet. c(eras.)eththeo W ceteo B hetheo D ętheo Q,2 (h m2) etheo S 9 iil. Saar] spatium uacuum reliquit ml, filio sor inseruit m2 u saari B soor 2 sor um2 seor S chebron u cebron WB hebron QD ebron 2S didragmis 2p.c.m2B didracmis W dragmis cet. drachmis S 10 eam—postea om. Q eam s. l. 2 eum W in ea om. 2 11 saram 2BS adque u et que W leg. libro post. W 12 reuertente 2 uxore W suis et fil. B 13 pos. om. (s. I. fixisse m2) u sycim. QD siccim. S sichim. B sychim. S 14 channaan u chanan 2a.c.m2 canaan B emise\' Wa.c.m2 emisisse 2a.r. 15 emmor uQW emor cet. patrem W sichem WZBS 16 altarem u inuoc.] add. ibi S 17 specu Q speluncam Wp.c.m2B emmor uQB emor cet. patre Sychem om. D patrem W sichem WZBS efron QS efrom u ephron B ephrom W effron 2D )

uicesimi primi psalmi iuxta Hebraeos id ipsum exordium est, quod dominus est locutus in cruce: heli heli lama zabtani, quod interpretatur: deus, deus meus, quare me dereliquisti? reddant rationem, cur septuaginta translatores interposuerint: \'respice me\'. ita enim uerterunt: deus, deus meus, respice me, quare me dereliquisti? respondebunt utique nihil in sensu damni esse, si duo uerba sunt addita. audiant et a me non periclitari ecclesiarum statum, si celeritate dictantis aliqua uerba dimiserim.

Longum est nunc euoluere, quanta Septuaginta de suo addiderint, quanta dimiserint, quae in exemplaribus ecclesiae obelis asteriscisque distincta sunt. illud enim, quod legimus [*]( 2 cf. Ios. 24, 32 8 *Ps. 21, 2. Matth. 27, 46 (sec. Hebr.) 11 *Ps. 21, 2 (sec. LXX) ) [*](1 filio-Chebron in mg. Z, om. Q saari B soor Z seor S sichem WBS cebron W hebron 2, om. u quae ex qui m2B 2 dicuntur u 3 arboc u W arboch cet. utroque loco sichem QBS.Z (ch ex c) ab s. l. m2 u ad W 4 a] ab u difero W et del. mlB, om. QZDS liuius Q 5 obtract. u uerbis D 6 sensus B uicens. u uicess. Wa.r. primi s. l. 2, om. D psalmi s. l. 2 salmi W 7 ebraeos 2 loc. est TFJS 8 in cruce om. u hely hely Q eli eli tt laema Bp.c.m2 lema Zp.c.mSS zaptani B zapthani W saphthani u sabact(thD)ani 2 (ac m2) D interpr.] spatium uacuum reliquit ml, expleuit m2u deus meus deus meus QZDS deus meus Ba.c.m2 10 cur] cum S septuag. om. W interposuerunt Q in me 2S cum Vulg. ita—respice me in mg. 2, om. u 11 deus meus deus meus D respice me s. l. B me om. W in me 2p.c.S cum Vulg. 12 responderunt Sa.c.D responderint S damni in sensu S 13 esse] est Q sint W 14 sic D celeriter Q dictantes u dictans Q dictandi S 16 reuoluere S Septuag. om. W 17 addiderunt D addidint W dimiserunt D demiserint Wa c. 18 oboelis 2p.c.m2 astericisque B asterisque DS illud-p. 523, 7 opus est in mg. mlB )

porro, quanta dimiserint, uel asterisci, ut dixi, testes sunt uel nostra interpretatio, si a diligenti lectore translationi ueteri conferatur: et tamen iure Septuaginta editio obtinuit in ecclesiis, uel quia prima est et ante Christi fertur aduentum uel quia ab apostolis, in quibus tamen ab Hebraico non discrepat, usurpata. Aquila autem, proselytus et contentiosus interpres, qui non solum uerba, sed etymologias uerborum transferre conatus est, iure proicitur a nobis.

quis enim pro frumento et uino et oleo possit uel legpre uel intellegere χευ̃μα, ὀπωρισμόν, στιλπνότητα, quod nos possumus dicere \'fusionem\' \'pomationem\'que et \'splendentiam\', aut, quia Hebraei [*]( 1 *Esai. 31, 9 3 *Am. 6, 5 17 cf. Deut. 7, 13 ) [*]( 1 isaia u ysaia S esaya B esaia cet. beatus homo S . syon B 2 ierusalem B ebraei 2a.c.m2 ridere u deridere cet. audier W 3 et mamos D etiam nos Q discriptionem uΩWD,Σa.c. luxoriae uWΣ 4 hoc B nos W rhct. W reth. cet. 5 declinatio W autenticos £ 2,Za.c.m2B (a ex e m2) S autentocos W 6 fertur B fuerant ii2DS ad scripta B 7 infiniti libri Ba.c.m2. 8 demiserint W asteriscis Za.r. asterici B alsterisci u testes ut dixiS diximus QZDS testis u 9 ad IF 11 quia ex qui m2S antixpi D praefertur S facta S 12 quia] qui u,Za.c.m2 alt. ab] ad W ebra- ico W h(s. l. ΩΣ)ebreo ΩΣDS discrepant QSDS 13 proselyt. \\i,Zp.c.m2 prosilit. (ex -tis) D proselit. cet. 14 qui] quia QSDS etoemologias u ethi(yDS)mologi(yD)as cet.; add. quoque QZDBS uerborum om. B 15 quis-p. 524, 4 possumus in mg. inf. mlB 16 pro et u, om. cet. 17 graeca leuissime deprauata in lVD, grauius in QZS 18 potationemque B pomassionum Q pomationem Z et om. QZ splend.entia B plendenciam W splendcntiamque [JD eplendentiaque Z aut quia] quae autem S quia] qui Qa.c.Za.c.m2D ebraei W,Za.c.m2 )

huius rei exemplum ex nostro sermone capere possumus. quanta eiHm apud Graecos bene dicuntur, quae, si ad uerbum transferamus, in Latino non resonant, et e regione, quae apud nos placent, si uertantur iuxta ordinem, apud illos displicebunt!