Epistulae

Nihil Christiano felicius, cui promittuntur regna caelorum; nihil laboriosius, qui cotidie de uita periclitatur. nihil fortius, qui uincit diabolum; nihil inbecillius, qui a carne superatur. utriusque [*](r = Lugdunensis 600 s. VI (continet p. 118,4 nihil fortius-5 superatur; p. 119, 17 magna coepisse -120,4 ruinam; p. 120, 20 in quo —p. 222, 6 nutriat; 1. 122, 6 si negot. -12 auferre: p. 123, 6 ut ubert. -12 redundarent; p. 123, 14 sub nom. -18 maritalem; p. 123, 18 alii —p. 124, 2 affectu; p.124,7 nec -9 placent; p. 124,10 tu uero -18 utilis est; p. 124,19 matrem —p. 125, 2 uulnus; p. 125, 12 habeto -14 conplexu; p. 125, 18 astra- p. 126,1 fornicamur; p. 126,20 uiderint-p.127,2 censemur; p. 227,20 ne miles -11 discipulus; p. 128,1 absque -4 obdormias; p. 128, 14 qui specimen -18 uirtutum est; p. 129, 15 uolo -18 cogites; p. 130, 1 uigil —4 amabis; p. 131,19 et gratias -20 capio; p. 132, 14 philosophi -18 superemus; p. 132, 20 nisi —p. 133, 2 fugiamus; p. 133, 10 nulla -13 prouinciae; p. 133,20 uiuere —p. 134,14 tace; p. 134,18 uidi —p. 135,4 solitarii; p. 135,13 plerique -p.136, 7 niximus; p. 136,10 nequaquam -11 debeas; p. 136, 19 uiue —p. 137, 15 iudicantes; p. 138, 19 sed dicis —p. 139,14 siccatur; p. 139, 19 ueritas — susurrones; p. 140, 1 non est -2 dignitatis; p. 140, 4 si me -16 satisfacere; p. 141, 10 utinam —p. 142, 9 praemia). ) [*](G = Neapolitanus VI. D. 59 s. VII. ) [*](V = Petropolitanus I. 13 Quarto s. VII-VIII. ) [*](H = Monacensis lat. 6299 s. VIII-IX. ) [*](P = Cenomanensis 126 s. IX (continet initium epistulae usque ad p. 128, 15 tempore reliquis amissis). ) [*](D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. ) [*](C = Vaticanus lat. 5762 s. X. ) [*](N = Casinensis 295 s. X. ) [*](V = Augustodunensis 17 A s. X (desinit p. 136, 7 monasterio folio amisso). t = Casinensis 298 s. X-Xl. ) [*](B = Berolinensis lat. 18 s. XII. ) [*]( ad rusticum (ex ad rustico m,ZI) rGH ad rusticum (-cium t) monachum (add. de uita monachorum s.l.rec.m.V) VPDCt ad rusticum monachum exortatoriam (m exp.; add. ad rusticum m2) N de institutione uitae ad rusticum monachum P ad rusticum monacum de institutione monacorum B; Hieronymi nomen exhibent tituli in yHDWB ) [*]( 3 nihil] add. est DB promuntur H promittitur g regnum g 4laboriorius nisi qui H cott. GH de s.l.mZV pereclitatur fJ praeclitatur H alt. nihil] add. eo r,Bs.l.m2 5 imbec. rp.c.m2B inbic. H inbecc. t inuec. G a om.B )

non solum ipsa credidit et post sex uiros unum inuenit dominum Messiamque cognoscit ad fontem, quem in templo Iudaeorum populus ignorabat, sed auctor fit multorum salutis et apostolis ementibus cibos esurientem reficit lassumque sustentat. quid Salomone sapientius ? attamen infatuatur amoribus feminarum.

bonum est sal nullumque sacrificium absque huius aspersione suscipitur — unde et apostolus praecipit: sermo uester sit sale conditus —, quod, si infatuetur, foras proicitur in tantumque perdit nominis dignitatem, ut ne in sterquilinio quidem utile sit, quo solent credentium arua condiri et sterile animarum solum pinguescere.

haec dicimus, ut prima te, fili Rustice, fronte doceamus magna coepisse, excelsa sectari et [*]( 2 *Luc. 23, 43 4 cf. Ioh. 13, 26-30 5 cf. Matth. 26, 48-49 etc. 6 cf. Ioh. 4, 5-42 10 cf. III Reg. 11,1-8 11 Marc. 9,49(50) et Luc. 14,34 cf. Leu. 2,13 13 *Col. 4, 6 cf. Luc. 14, 34-35 ) [*](1 creditDW crucemV meruitDCB 2 amen semelGvPCTB aerisH 3 paradiso CB -disso G -dyso eet. perditionis PC,Ba.c. tartarum] terrarumC 4 ruit ac labitur Nt instinctione (s eras.) P tinctione G bucelle DB buciilae H 5 frenatur G fraudatur B nec (c eras.)B sed Nt traderet H tradit Nt dei filium G 6 samaritanae P et non H solum] add. quia fJP ipsa] illa H credit GNt 7 dum (n exp.)B messiam quem Nt cognouit fJP B 8 ignorauit G sed etiam P sed et HC 9 sal. multo C cybum V refecit vH,Ba.c. 10 salamonefl et tamen GB infatuatus est Ip 11 mulierum Ip 12 praecepit VCNt; add. dicens G 13 uester] add. semper in gratia g sit sale in mg. m2N sit semper sale t sale sit 1JCIJi infatuatur 1JPCIp B 14 foris HD,Ba.c.m2 proiciatur H in tantumque] statimque G que om."! perdet VH nec Nt non Ba.c. 15 sterquilino Ga.c. sterquilio C sterchilinio B sterquilinium V stercolinium P quidem om.Gv solet G condire V 16 solo v pinguiscere vH,Pa.c. 17 fili om.G magna coep.-p.120, 4 ruinam1 adule(ex i m2)scens, si te xpi seruitio mancipaueris et coeperis alta sequi et excelsa sectari, cogita perfectae (a del.m2) quidem aetatis gradum scandere, sed lubricum iter est, per quod ingrederis, nec tantam sequi gloriam post uictoriam, quantam ignominiam post ruinam r cepisse et Nt sectare V )

Non mihi nunc per uirtutum prata ducendus es nec laborandum, ut ostendam tibi uariorum pulchritudinem florum, quid in se lilia habeant puritatis, quid rosarum uerecundia possideat, quid uiolae purpura promittat in regno, quid rutilantium spondeat pictura gemmarum.

iam enim propitio domino stiuam tenes, iam in tectum atque solarium cum Petro apostolo conscendisti, qui esuriens in Iudaeis Cornelii saturatur fide et famem incredulitatis eorum gentium conuersione restinguit atque in uase euangeliorum quadrangulo, quod de caelo descendit ad terras, docetur et discit omnes homines posse saluari. rursumque, quod uiderat, in specie candidissimi linteaminis in superna transfertur et credentium turbas de terris in caelum rapit, ut pollicitatio domini conpleatur: beati mundo corde, quoniam ipsi deum uidebunt.

totum, quod adprehensa manu insinuare tibi cupio, quod quasi doctus nauta post multa naufragia rudem conor instruere uectorem, illud est, ut, in quo litore pudicitiae pirata sit, noueris, [*]( 9 cf. Luc. 9, 62 10 cf. Act. 10, 9-11, 18 17 Matth. 5, 8 ) [*]( 1 adulisc. VHP adolesc. CNHHB calcare H 2 scandescere B scanderis Nt ascendere GH est FNt 3 tantum PDClPB gloriae S quantum DCPB ignominiae lIfg 5 nunc mihi H,om.DC es] est riuulus DCB 6 pulch(c N)rit. uariorum Nt uariarum H pulcr. HDNB pulchritudines P quid-purit. om.G 7 rosa Ipç uerecundiae(—e)C*Pg posside possideat Ip possideant C 8 uiolarum H rutilantiam \'P spondeant H 9 do G aestiuam Ifl tenens GDa.c. 10 in om. S adque G,lPs.l. apostulo H,om.\'/\' 11 coraeli GH cornilii V fide saturabatur H saturatus P satur Ga.e.m2 12 conuersionem (m eras.N)Nt conuersatione G restinguet H 13 quadriangulo H quod om.H discendente H ad—discit om.G terram g discet H dicit B docet 1]1 14 rursusque H uiderant H in specie om.H 15 lentiaminis 1J luminis H turbas GlJPIfI -bam eet. 16 in] ad g conpleretur B impleatur G 17 mundi G corde in mg.fJ quia DC 18 pr. quod ex que B quod ut quasi G 19 nautor V cogor B 20 uictorem H uectatorem B,om.G ut om.t in quo] quo in N quod in t quicumque deo seruire coeperit, omnes insidias diaboli diligenter obseruet et quasi cautus et sollicitus gubernator, in qaoT littoreP,J5(ex —e) pyrata DlNi piratae Bp.c. pyratae (-e) DC sint DC,Bp.c. nouerit r. )

Nauigantes Rubrum Mare, in quo optandum nobis est ut uerus Pharao cum suo mergatur exercitu, multis difficultatibus ac periculis ad urbem t Maximam perueniunt. utroque litore gentes uagae, immo beluae habitant ferocissimae. semper solliciti, semper armati totius anni uehunt cibaria. latentibus saxis uadisque durissimis plena sunt omnia, ita ut speculator et ductor in summa mali arbore sedeat et inde regendae et circumflectendae nauis dictata praedicat.

felix cursus est, si post sex menses supra dictae urbis portum teneant, a quo se incipit aperire oceanus, per quem uix anno perpetuo ad Indiam peruenitur et ad Gangen fluuium — quem Phison sancta scriptura cognominat —, qui circuit omnem terram Euilat et multa genera pigmentorum de paradisi dicitur fonte [*]( 1 cf. I Tim. 6, 10 2 *Gal. 5,15 7 cf. Ex. 14,27—28 17 cf. Gen. 2,11 ) [*]( 1 carybdis rp.c.m2GlJ,Pa.c. caribdis ra.c.m2DB charibdis Nt karypdis P caraptis H et om.r mal. omniumGHNt ubi] add. ob (eras.)P scyllei Gy scillae(e)i FDB squillei H schillei Nt scyllae I]J 2 de quibus -3 consum.] et cogitet r 3 mutuo] ab inuicem P consummamini rjDB,(Pa.r. quomodo frequenter r 4 libycis N\'Pt lybicis rp.c.m2(P]C libicis ra.c.m2PDB lybyes H interdum] subito H,om.r sirtibus rvPV syrcibus B 5 quidue t quod P quanta (add. que s.l.m2)r uenenata animantia JT uenatorum H dese(§(i;)rta 1Jp 6 nutriant fJP 7 obtandum P,Da.c.Ct,B (s.l. nauigandum eras.) ob- tandus H 8 farao G\'Pt pharaho Pa.c.B demergatur r 9 maximam codd., fort. scrib. Abisamam coll. Ptolem. geogr. VI 7, 10 Auxumam Vallarsius perueniant Nt peruenitur DC utruque 1J; add. in Cg 10 belluae B habi- tant om.H semper armati om.G 11 arma C ueheunt G ueunt Ip B cy- baria v) cibariam GH latentibusque \'P latent in H latentes in t 12 plana DC ut s.l.D doctor aPDClPB mali] nauis Paom.aP 13 arboris Nt,B (ex ar- bori m3) circumflectente N circumplectendae G naues H dictata ex dicta V dictat ac Nt 14 praedicit cP praedicet ç,om.H menses ad Nt orbis V 15 teneat H incipiat HDB quam C 16 gangem DCNB fluuium in mg. m2y 17 physon GfJB fison HP script. sancta H con(m I]/)memomorat rfP circumit Cg omnem] totam Cg 18 euilath G euilac P paradissi G paradysi HNt paradiso lP dicitur om. {P )

ibi nascitur carbunculus et zmaragdus et margarita candentia et uniones, quibus nobilium feminarum ardet ambitio, montesque aurei, quos adire propter dracones et gryphas et inmensorum corporum monstra hominibus inpossibile est, ut ostendatur nobis, quales custodes habeat auaritia.

Quorsum ista ? perspicuum est. si negotiatores saeculi tanta sustinent, ut ad incertas perueniant periturasque diuitias, et seruant cum animae discrimine, quae multis periculis quaesierunt, quid Christi negotiatori faciendum est, qui uenditis omnibus quaerit pretiosissimum margaritum, qui totis substantiae suae opibus emit agrum, in quo repperiat thesaurum, quem nec fur effodere nec latro possit auferre?

Scio me offensurum esse quam plurimos, qui generalem de uitiis disputationem in suam referant contumeliam et, dum mihi irascuntur, suam indicant conscientiam multoque peius de se quam de me iudicant. ego enim neminem nominabo nec ueteris comoediae [*](2 licentia certas personas eligam atque perstringam. prudentis uiri est ac prudentium feminarum dissimulare, immo emendare, quod in se intellegant, et indignari sibi magis quam mihi nec in monitorem ) [*](9 cf. Matth. 19, 21 etc. 11 cf. Matth. 6, 19-20 etc. ) [*]( 1 deuehere DCB prouehere lP uehere GNt ueere Pa.c. ubi PDC zma- ragdus VD,B(ex zmaragdi m3) z(s.l. s)amaragdus G smaracdus H*P smaragdus cet. candente P candidius H 2 et uniones] umbones H ardeat B ambitio] add. sed D,add. ibi sunt et (et s.l.i)Nt 3 que om.HDNt gryph. et drac. 1]0 drachones G griphas P grifas HDB grifesNt grypas G gripas Ip 4 corpora V corporum uel H 5 custod*es P custodias Nt habet D,Ba.c. habent C 6 quorsum (quor eras.)N quursum V quorum H cur sint D ista] add. persecutus s.l.m2G huius saeculi F tanta] multa pericula JH 7 sustineant H ut et (exp.) ad B perit. diu. peruen. CS seruent rp.e.m2IpB 8 cumperic.] breui tempore, quod cum multis periculis, cum discrimine animae et corporis r quae] que cum B quaesierint G quaesiuerant Nt 9 negotiatori xpi Nt quaesiuit C 10 pre(ae)t(c)iosissimam margaritam yDCPB pretiosum H suae om. B 11 reperiat HPC reperiet B repperit ex reppetit r thensarum (sic)G pr. nec om.D fures G fodere H,om.r 12 auferri D 14 uitiis GHPW diuitiis cet.; add. suis Nt referunt VPDCW mihi] nobis propriae H 15 indicent GDNtB 16 iudicent Ba.c. indicant H 17 licentiae N praestringuam B constringam fJlp 18 prudentiam V immo] et H in om.yNWt 19 se] si Nt intellegunt H indignare D magis om.GV monitore H )

Audio religiosam habere te matrem, multorum annorum uiduam, quae aluit, quae erudiuit infantem et post studia Galliarum, quae uel florentissima sunt, misit Romam non parcens sumptibus et absentiam filii spe sustinens futurorum, ut ubertatem Gallici nitoremque sermonis grauitas Romana condiret nec calcaribus in te sed frenis uteretur, quod et in disertissimis uiris Graeciae legimus, qui Asianum tumorem Attico siccabant sale et luxuriantes flagellis uineas falcibus reprimebant, ut eloquentiae torcularia non uerborum pampinis, sed sensuum quasi uuarum expressionibus redundarent.

hanc tu suspice ut parentem, ama ut nutricem, uenerare ut sanctam. nec aliorum imiteris exemplum, qui relinquunt suas et alienas appetunt, quorum dedecus in propatulo est sub nominibus pietatis quaerentium suspecta consortia. noui ego quasdam iam maturioris aetatis et plerasque generis libertini adulescentibus delectari et filios quaerere spiritales paulatimque pudore superato per ficta matrum nomina erumpere in licentiam maritalem. alii sorores uirgines deserunt et extraneis uiduis copulantur. sunt, quae [*]( 8 cf. Cicero, de oratore III 36; Quintilianus, inst. or. II 8, 11 ) [*]( 1 ut] ut in DC ut si W etsi VB hisdem GD iisdem C teneantur G 2 est om.H eis G placeant NtB 3 religiosissimam Nt te habere H teom.B matremom.t 4 quae tealuid B aliud D alt. quae] etVaP Bp.c.n\\2 enutriuit V et] ac Cg 5 ueluti B 6 fili GfJH ut ubert. --10 reprim.] studeat eloquens uir, ut ubertatem sermonis eius grauitas condiat r 7 conderet H ne D calcibus H 8 et om.HNt dissertissimis D\'Pt,Ba.c. desertis H grecis elegimus H 9 quasi anum Nt asianos tumores G luxoriantes VH 10 ut] et r 11 expressione r expressibus HC,Da.c.m2 ex- pressis Dp.c.m2 12 redundaret GDp.c.aa.c. redundent ex redundit m2T suspice GP suscipe eet. 13 reliquerunt H 14 quarum Nt propatibulo G sub nom.-18 marit.] quaedam sub nomine pietatis quaerunt suspecta consortia paulatimque pudore superato (-tę m2) perfecta matrum nomina (perfecto matrimonio m2) erumpunt in licentiam maritalem J1 15 quaerentes V quaerentibusP ergo Vp.c.m2 quosdam G 16 maturiores fJH aetates V et s.l. B lib. gen. Cg adulisc. fJHP adolesc. CNWtB 17 et—spir.] tales G spirituales B que in ras. m2B superate rp.c.m2 18 per ficta G,Bp.c. facta 1JI perfecto rp.e.m2 perfecta eet. matrum nomina] matrimonio rp.e.m2 aliae W sunt quif 19 extraneisTH exterisGp.r. externis cet. sunt quiHV,Na.c.m2 illae quoque r )

uideas nonnullos accinctis renibus, pulla tunica, barba prolixa a mulieribus non posse discedere, sub eodem conmanere tecto, simul inire conuiuia, ancillas iuuenes habere in ministerio et praeter uocabulum nuptiarum omnia esse matrimonii. nec culpa est nominis Christiani, si simulator religionis in uitio sit, quin immo confusio gentilium, cum ea uident ecclesiis displicere, quae omnibus bonis non placent.