Epistulae

et erit deus omnia 111 omnibus, ut uniuersa natura corporea redigatur in eam substantiam, quae omnibus melior est, in diuinam uidelicet, qua nulla est melior.

In quarto quoque libro, qui operis huius extremus est, haec ab ecclesiis Christi damnanda interserit: et forsitan, quomodo in isto mundo, qui moriuntur separatione carnis et animae, iuxta operum differentiam diuersa apud inferos obtinent loca, sic, qui de caelestis Hierusalem-ut ita [*](17 Orig. jt. d. III 6, 9 p. 290 sq. cf. I Cor. 15, 28 22 Orig. Jr. d. IV 3, 10 (26 [23]) p. 337 26 cf. Hebr. 12, 22 ) [*]( 1 condicione D abuti (ab exp.m2) B 3 sustentantur in mg. m2 (in textu ras. eiusdem spalii) B sustentuntur II 4 qui s.l.mlll nequitias B 7 di II 8 exordii (exp.,s.l. in exitu) B exordia II misere II 9 uirtutem] seq. 9 quibus -10 mundo et 6 qui postea -9 uirtutem (haec omnia del. ml), deinde 9 quibus etc.B 10 diabolum B 11 fr. demonas D 12 angelus/7 13 naturam] creaturam R spiritali D tenua II D 14 dicit] adiecit ex adierit B mutanda TID 15 conuertendum II 16 non om.g 18 natura ex creatura B 19quaZ> diuinaIID 20 sciJicetB 21 quoque ex uidD eius g 22 ecclesia g interseruit Ba.r. 23 qui] quo II 25 optinent D obtinet IIa.c.m2 sic ex si II 26 celesti (seq. ras. 2-3 litt. 11)11 D hierus. 77 ierus. D iherus. B )

et iterum: et quia conparauimus de isto mundo ad inferna pergentes animas his animabus, quae de superiori caelo ad nostra habitacula uenientes quodam modo mortuae sunt, prudenti inuestigatione rimandum est, an hoc ipsum possimus etiam in natiuitate dicere singularum, ut, quomodo, quae in ista terra nostra nascuntur animae, uel de inferno rursum meliora cupientes ad superiora ueniunt et humanum corpus adsumunt uel de melioribus locis ad nos usque descendunt, sic et ea loca, quae supra sunt in firmamento, aliae animae possideant, quae de nostris sedibus ad meliora proficiant, aliae, quae de caelestibus ad firmamentum usque delapsae sunt nec tantum fecere peccati, ut ad loca inferiora, quae incolimus, truderentur.

quibus dictis nititur adprobare et firmamentum, id est caelum, ad conparationem superioris caeli esse inferos et hanc terram, quam incolimus, conlatione firmamenti inferos appellari et rursum ad conparationem inferorum, qui sub nobis sunt, nos caelum dici, ut, quod aliis infernus est, aliis caelum sit.

nec hac disputatione contentus dicit: in fine omnium rerum, quando ad caelestem Hierusalem reuersuri sumus, aduersariarum fortitudinum contra populum dei bella consurgere, ut non sit eorum otiosa [*]() [*](4 Orig. n. d. IV 3,11 (27 [23]) p. 339 26 ibid. IV 3,12 (24) p. 342 27 cf. Hebr. 12, 22 ) [*]( 2 ut pro qual. g 4 qui 77 5 hiis B iis g 7 peruenientes g mortua II 9 possimus (simus in ras. m2) B possumus IID etiam om. B 11 inf. rurs.] infernoru su(add.s.l.m2 nt)77 14 discendunt/7 16 de om.77 18 sint f 19 nec] hęc 77 facere IID peccatum s inferiora om.ç 24 sub nobis] subter nos g 25 hoc II ad D disputationem D contem(p.r. n 77)ptus FID 27 iherus. 77B aduersariorum IID,Ba.c. 28 fortitudinem II ) [*]( LVI. Hieron. Epist. III, Hilberg. ) [*]( 8 )

Cumque dixisset iuxta Iohannis Apocalypsin euangelium sempiternum, id est futurum in caelis, tantum praecedere hoc nostrum euangelium, quantum Christi praedicatio legis ueteris sacramenta, ad extremum intulit — quod et cogitasse sacrilegium est — pro salute daemonum Christum etiam in aere et in supernis locis esse passurum. et, licet ille non dixerit, tamen, quod consequens sit, intellegitur: sicut pro hominibus homo factus est, ut homines liberaret, sic et pro salute daemonum deum futurum, quod sunt hi, ad quos uenturus est liberandos.

quod ne forsitan de nostro sensu putemur adserere, ipsius uerba ponenda sunt: sicut enim per umbram euangelii umbram legis inpleuit, sic, quia omnis lex exemplum et umbra est cerimoniarum caelestium, diligentius requirendum, utrum recte intellegamus legem quoque caelestem et cerimonias superni cultus plenitudinem non habere sed indigere euangelii ueritate, quod in Iohannis Apocalypsi euangelium legimus sempiternum, ad conparationem uidelicet huius nostri euangelii, quod temporale est et in transituro mundo ac saeculo praedicatum.

quod quidem etiam si usque ad passionem domini saluatoris uoluerimus inquirere, quamquam audax et [*]( 4 cf. Num. c. 31(?) 7 cf. Apoc. 14, 6 16 Orig. n. d. IV 3,13 (25) p. 343 sq. 24 cf. Apoc. 14, 6 .27 Orig. n. d. IV 3, 13 (25) p. 344 ) [*]( 1 sed] si B praelia II B 2 possunt IID 3 aduersarii (alt. i inras.)II resisterint 77 4 quod D 5 libro quoque II 7 iohannem II apocalipsin B uocem in D 10 et] ad II 11 est om.II aere] fere77 12 tamen s.l.B 13 sit] sic II si D intellig. IIp.r.B 14 pro s.l.m2II sint 77 15 hii 775 16 putemus D 17 umbra 77 18 quia] q;77 19 requir. est II inquir. B 20 intellig. IIp.r.B 23 ueritatem D apocalipsi TIB 27 ac] a 77 28 si (s.l.) etiam B 29 inq. uol. g )

Rursumque blasphemans de filio sic locutus est: si enim patrem cognoscit filius, uidetur in eo, quod nouit patrem, posse eum conprehendere, ut si dicamus artificis animum artis scire mensuram. nec dubium, quin, si pater in filio, et conprehendatur ab eo, in quo est. sin autem [*]( a ) conprehensionem eam dicimus, ut non solum sensu quis et sapientia conprehendat, sed uirtute et potentia cuncta teneat, qui cognouit, non possumus dicere, quod conprehendat filius patrem. pater uero omnia conprehendit, inter omnia autem et filius est: ergo e t filium conprehendit. et ut sciremus causas, quibus [*]( s ) pater conprehendat filium et filius patrem non queat conprehendere, haec uerba subnectit: curiosus lector inquirat, utrum ita a semet ipso cognoscatur pater, quomodo cognoscitur a filio, sciensque illud, quod scriptum est: \'pater, qui me misit, maior [*]( 2 cf. Eph. 6,12 9 Orig. n. d. IV 4, 8 (35) p. 359 19 ibid. IV 4, 8 (35) p. 360 23 ibid. IV 4, 8 (35) p. 360 26 *Ioh. 14, 28 ) [*]( 2 si om.n nequitia n 3 sint B 4 districtionem D distinctionem ex distrinctionem (r eras.) 77 5 distraxit 77 6 consummationem (ult. m eras.)Il consumatio D 7 saeculi n 8 passionem (m eras.) II 9 rursumque hic B de om.n sic -11 nouit] uidetur in eo quod nouit de filio sic locutus est si enim patrem agnoscit II est add.m2B 10 agnoscit n B 13 si] sit Bp.c.m2 pater] add. sit g 15 eam dic. compr. B 16 sensum codd. sapientia Ba.c.m2 -am cet. sed] add. et g 17 qui] que Bp.c.mk,unde quae Koetschau 19 comprehendat Bp.c.m2 21 alt. et om.n D 22 conprehendit II querat conpr. n comprehendat B 23 subnectit] nectit B 24 a semedipso D semetipsu B cognoscat B 25 siensque D 26 me om.ç\' ) [*](8* )

Μετεμψύχωσιν quoque et abolitionem corporum hic rursum sentire conuincitur: si quis autem potuerit ostendere incorporalem rationabilemque naturam, cum expoliauerit se corpore, uiuere per semet ipsam et in peiori condicione esse, quando corporibus uestiebatur, in meliori, quando illa deponit, nulli dubium est corpora non principaliter subsistere, sed per interualla ob uarios motus rationabilium creaturarum nunc fieri, ut, qui his indigent, uestiantur, et rursum, cum illa deprauatione lapsuum se ad meliora correxerint, dissolui in nihil et hac semper successione uariari.

et ne parum putaremus inpietatem esse eorum, quae praemiserat, in eiusdem uoluminis fine coniungit omnes rationabiles naturas, id est patrem et filium et spiritum sanctum, angelos, potestates, dominationes ceterasque uirtutes, ipsum quoque hominem secundum animae dignitatem unius esse substantiae.

intellectualem, inquit, rationabilemque naturam sentit deus et unigenitus filius eius et spiritus sanctus, sentiunt angeli et potestates ceteraeque uirtutes, sentit interior homo, qui ad [*]( 6 Orig. n. d. IV 4, 8 (35) p. 361 19 ibid. IV 4, 9 (36) p. 362 ) [*](1 me om.codd. m\'eras.IJ contendit DB 2 dicta II filii (ex fili Itxodd. 5 METMYYCXQCCI II METVYCXQCEI D metamorphosin B abolitione II aboliotione D hic Bp.c.m2 haec cet. hoc g 6 sursum consentire D 7 rationalemque B 8 se expol. B 9 ipsum II peiori Ba.c. peiore cet. 10 uestiatur B uestitur g 11 illa dep.] illud ponit II 12 non princ.] inprincipaliter77 per s.1. B post /7 interualla et g 13 rationabilium (bi exp.m2)B 14 indiget uestiatur B 15 lapsuu Bp.c.m2 lapsu ex lapsuu Ba.c.m2 lapsum 77 labsum D 16 ad meliore D 17 nihilum g hoc 77 ac D 18 paruam s pute-mus B impietatis B 19 coniungit (c/. subnectit p. 115, 23)] concludit coni. Koetschau rationales II B naturas Bp.c.m2 creaturas cet. 23 inquam B rationalemque DB 24 et (eras.)pnigenitusque II 25 ceterasque TID )

unum addit uerbum \'quodam modo\', ut tanti sacrilegii crimen effugeret, et, qui in alio loco filium et spiritum sanctum non uult de patris esse substantia, ne diuinitatem in partes secare uideatur, naturam omnipotentis dei angelis hominibusque largitur.

Cum haec se ita habeant, quae insania est paucis de filio et spiritu sancto commutatis, quae apertam blasphemiam praeferebant, cetera ita, ut scripta sunt, protulisse in medium et inpia uoce laudasse, cum utique et illa et ista de uno inpietatis fonte processerint?

aduersum omnia scribere nec huius est temporis et omnes, qui aduersus Arrium et Eunomium Manicheumque et diuersas scripserunt hereses, his quoque inpietatibus respondisse credendi sunt. quisquis igitur hos uoluerit legere libros et calciatis pedibus ad terram repromissionis pergere, necubi a serpentibus mordeatur et arcuato uulnere scorpionis uerberetur, legat prius hunc librum et, antequam ingrediatur uiam, quae sibi cauenda sint, nouerit. [*]( 15 cf. Esai. 11, 15. ) [*]( 2 ex ex et D 3 addidit B 4 effugiret D 5 substantie II 6 secari D 8 ita se s quae om.ll 9 perferebant D 10 protullisse 77 impia uoce 77 llunoom.77D fronte D 12 hec omnia B 13 omnis 77a.c.m2 adueisum 77D heu nomium B manichaeumque D 14 diuersa D hiis quoque B hisque 777) 15 quisquis B quis cet. 16 necubi] ne alicubi g 17 arcuato] add. eum s.l.m2B scorpii uulnere g scorpionis IIp.c.m2 scorpios Tla.c.mZa scorpius DB uerb.] uulneret B )