Epistulae

simulque considera, quod uidua non eligatur nisi unius uiri uxor. et nos putabamus sacerdotum hoc tantum esse priuilegium, ut non [*](1 cf. I Tim. 5,5 3 cf. I Tim. 5, 3 5 I Tim. 5,17 7 cf. Marc. 7,10-13 8 Ex. 20,12 13 cf. Marc. 7, 11 19 cf. I Tim. 5, 4 et 16 21 cf. Luc. 16, 9 23 cf. I Tim. 5, 9 ) [*]( 1 quibus] felices sunt, quibus r deus om.Am2 dat. int. g 2 adol. Ap.c.m2NB 3 prop. ac lib. B ac] et s delegari Bp.c.ç 4 ele(i KP)mo- sina KAIIDIJI helemosina B eleemosyna s 5 digni s.l.B 6 qui ex que m2A quia D et] et in B 7 dixerit Aa.c.m2IlDN dixerat Ap.c.m2 9 non] ne D 10 uictis IIa.c.m2 iunctis D uariis Aa.c.m2 11 domino g ut s.l.B et s.l.B 13 e om.NB 14 ho est 77 • i - (= id est) B promissi D 15 si s.l.m2A cybo(s.l. u m2)s A uertitur KP uertentur II uertet D 16 fiebat] flebantN et] autN offerentAa.c.m2 18 adol. Ap.c.m2NB 20 uidua/ £ \'/J utetur N, Bp.c. quae] qui lP afluit K fluit Aa.c.m2IID 21 mammona Ap.c.m2II sibi facere g 22 possent Aa.c.m2JJD susc. tab. K P recipere tab. cet. tab. recipere g 23 uidua anus K non s.l.K uiri unius N 24 putamus g )

Aliud est, quod uult apostolus, aliud, quod cogitur uelle. ut concedat secunda matrimonia, meae est incontinentiae, non illius uoluntatis. uult esse omnes sicut se ipsum et ea cogitare, quae dei sunt, et solutos nequaquam ultra alligari. sed, si labentes per incontinentiam ad baratrum stupri uiderit peruenire, digamiae porrigit manum, ut cum una magis quam cum pluribus uolutentur. quod nequaquam amare dictum et contra apostoli regulam secundus nuptiator exaudiat.

duae emm sunt apostoli uoluntates: una, qua praecipit: dico autem innuptis et uiduis: bonum est illis, si sic permanserint sicut ego, altera, qua indulget: si autem non se continent, nubant; melius est enim nubere quam uri. primum, quid uelit, deinde, quid cogatur uelle, demonstrat. uult nos permanere post nuptias sicut se ipsum et propositae beatitudinis apostoli ponit exemplum. sin autem nos uiderit nolle, quod ipse uult, incontinentiae nostrae tribuit indulgentiam.

quam e duabus eligimus uoluntatem ? quod magis uult et quod per se bonum est, an quod mali [*](2 cf. I Tim. 3,2; Tit. 1,6 4 cf. Tertull. de exhortatione castitatis c. 7 extr. 9 cf. I Cor. 7, 7—8 10 cf. I Cor. 7, 32 11 cf. I Cor. 7, 27 16 *I Cor. 7, 8 18 *I Cor. 7, 9 ) [*](1 ad om.B enim solum B 2 sacerdotii codd. praeterKIJl excludetur K elemosina helemosinaB eleemosyna g 4 in om.g 5 praebere se f elegiA elegitur Aa.c.m2D 7 a mandato AD perueniat N peruenitur g 8 uelle] uellet B ut om.D 10 uoluptatis D uolOptatis B omnes esseAlID; add. homines B 11 solutus K,Aa.c.m2 alligare N sed et si B iabentes] abeuntes N 12 barathrum TID 13 una N alt. cum s.l.AB 14 ut amare s amare s.l.m2K aplm D secundum D secundos N 15 exaudit D uolup- tates N quae N 16 praecepit K B 17 sicut et DB 18 indulgitATIa.c.,D se non 71 19enimom.77 20 uellit K cogitatur KAa.c. 21 apostolus B -licae Ap.c.m2 -licum g 22 si ATIDN 23 duobus tlf elegimus AlIa.c.,D uoluntate D 24 quod mali] quod per se bonum est et malis N )

legimus in ueteri testamento pontifices semel maritos et filias sacerdotum, si uiduae fuerint, uesci debere de sacerdotalibus cibis mortuisque sicut patri et matri sic exhibendum inferiarum officium, sin autem alios uiros acceperint, alienas et a patre et a sacrificiis fieri et inter externas debere reputari.

Quod quidem obseruat et gentilitas in condemnationem nostri, si hoc non exhibeat ueritas Christo, quod tribuit mendacium diabolo, qui et castitatem repperit perditricem. hierophanta apud Athenas eiurat uirum et aeterna debilitate fit castus, flamen unius uxoris ad sacerdotium admittitur, flaminica quoque unius mariti uxor eligitur, ad tauri Aegyptii sacra semel maritus adsumitur, ut omittam uirgines Uestae et Apollinis Iunonisque Achiuae et Dianae ac Mineruae, quae perpetua sacerdotii uirginitate marcescunt.

stringam breuiter reginam Carthaginis, quae magis ardere uoluit quam Iarbae regi nubere, et Hasdrubalis uxorem, quae adprehensis utraque manu liberis in subiectum se praecipitauit incendium, ne pudicitiae damna sentiret, et Lucretiam, quae amissa gloria castitatis noluit pollutae conscientiae superuiuere. ac ne multa longo sermone contexam, quae potes de primo contra Iouinianum uolumine [*]( 5 cf. Leu. 21, 13-15 et 22, 12-13 6 cf. Leu. 21, 2 7 cf. Leu. 22, 12 12 cf. Tertull. de exhort. cast. c. 13 18 cf. Uergil. Aen. IV 20—29 19 cf. Liuius LI per. 21 cf. Liuius I 58 ) [*]( 1 sit II praefert D 2 qui] 1 siquid (1 si eras., d exp.) B si s elegimus AIIa.c.,D 3 et non N 4 pont. s.l.B,om.g 5 mar. et] maritatas Ba.c.ç; 6 inortuisqu§ (mortuis eras.N) DN sicut] add. mortuis N matri et patri K sic] sicutAa.c.m2D simul J,p.c.»n2 7 exib. KWB 8 alienas eas AIID pr. et s.l.KyOtn.ip sacrif. iieirinras.il sacrificis N deputari ç 10 obseruet Aa.c.m2 11 mendatium Ka.c.m2AB 12 reperit AD hieropanta K<P,Ba.c.m2 iero-. phanta II 13 athenas euirat ABp.c.m2 14 ammittitur N flaminea s quae(e)que Aa.c.m2D 15 elig. ux. lP tauria NB egipti Bp.r. egiptiis N 16 uirginis Aa.c.m2TlD appolli(ex e A)nis KA qJ apollonis D achiua Aa.c.m2IID 17 perpetuae K,\'Pa.r. marciscuntKP 18 reginaAp.c.m2 cartag.AD chartag. N 19 Hiarbae s hasdrib. KlP asdri(u s.l.)b. B uxor Ap.c.m2N utraque N 20 manus D 21 lucret(c K)ia K\'P,Ap.c.m2 23 contexam] add. habes quam plurima KlP quae] quia N )

gens Teutonum ex ultimis oceani atque Germaniae profecta litoribus omnes Gallias inundauit saepiusque caesis Romanis exercitibus apud Aquas Sextias Mario oppugnante superata est. quorum trecentae matronae, cum aliis se uiris captiuitatis condicione tradendas esse didicissent, primo consulem deprecatae sunt, ut templo Cereris ac Ueneris in seruitium traderentur. quod cum non inpetrarent submouente eas lictore, caesis paruulis liberis mane mortuae sunt repertae suffocatis laqueo faucibus et mutuis conplexibus se tenentes.

Quod igitur barbarae castitati non potuit inferre captiuitas, hoc matrona nobilis faciet et experietur alterum uirum, quae priorem aut bonum perdidit aut malum experta est, ut rursum contra iudicium dei facere nitatur ? quid ? si statim secundum perdiderit, sortietur et tertium? et si ille dormierit, in quartum quintumque procedet, ut quo a meretricibus differat ? omni ratione uiduae prouidendum est, ne castitatis primos excedat limites. quos si excesserit et uerecundiam ruperit matronalem, in omnem debacchabitur luxuriam, ita ut prophetam mereatur audire dicentem: facies meretricis facta est tibi; inpudorata es tu. quid igitur ? damnamus secunda matrimonia ?

minime, sed prima laudamus. abicimus de ecclesia digamos ? absit, sed monogamos ad continentiam prouocamus. in arca Noe non solum [*](fi cf. Ualer. Max. VI 1, ext. 3 21 *Hier. 3, 3 24 cf. Gen. 7, 2-9 ) [*]( 1 in] ad g 2 referam B seris A 3 sanguinaris D uenerabile Aa.c.m2IID Theutonum g 4 inund. om.D 5 Aquas] quas lP mario KB,Ap.c.m2 mari- one N mari cet. 6 obpugnanti (-te m2) II pugnante KNB 7 trahendas ATID primum codd.-praeterKW 9 inpetrarint KIJJ imperarent N sub(m N)mouen- tes KNlP lictores lP littore Aa.c.m2 litore Na.c. 10 paru. caesis g 12 quo B potuit] seq. ras. 3 litt.B 13 faciat 11 D—ant Aa.c.m2 et om.KP 15 quod A a.c.m2xPB que # 16 dbrtietur (r eras.ll) societur AD tertio ATID ille si TI 17 ut nihil sit quo s quo eras.B 18 ne cast.] necessitatis r excidat K pudicitiae excedatr quod KAFID 19 superet (ex -rit rn2)AfID matrimonialem r debach. ATID debacc. Kip debac. B dibacch. N bachatur r 20 lu- xoriam rAa.c.ma,IJl propheta D 22 es tu] aestu A non damnamus JT * 23 minime om.r 24 monogamus Aa.c.m21Jl sicut in r archa B ) [*]( LVI. Hieron. Epist. III. Hilberg. ) [*]( 6 )

nam cum in semente terrae bonae centesimum et sexagesimum et tricesimum fructum euangelia doceant et centenarius pro uirginitatis corona primum gradum teneat, sexagenarius pro labore uiduarum in secundo sit numero, tricenarius foedera nuptiarum ipsa digitorum coniunctione testetur, digamia in quo erit numero ? immo extra numerum. certe in bona terra non oritur, sed in uepribus et in spinetis uulpium, quae Herodi inpiissimo conparantur, ut in eo se putet esse laudabilem, si scortis melior sit, si publicarum libidinum uictimas superet, si uni sit prostituta, non pluribus.

Rem dicturus incredibilem multorum testimoniis adprobabo. ante annos plurimos, cum in chartis ecclesiasticis iuuarem Damasum, Romanae urbis episcopum, et orientis atque occidentis synodicis consultationibus responderem, uidi duo inter se paria [*]( 2 cf. II Tim. 2, 20 4 cf. Matth. 13, 8 8 cf. Hieron.adu. Iouin. I 3 et epist. XLIX (XLVIII) 2, 7 10 cf. Luc. 13, 32 ) [*](lpr.etom.A alt. et om. ς enim et Γ hominis r boues B 2 in domo quo: que magna] ita et in domo magna id est xpi ae(c s.l.m2)clesia J1 honore rD 3contumi(lisJ.)ar pr. est et] esset D est ς cratera ΑΠD,Ba.r. adhibendumP mattula,IJp.c.m2lP ruacula(inmg.m2matula)A 4 in semente] sementem ATID centensimus Ka.c. centesimos ex -mus m2lP 5 sexagensimus Ka.c. sexagesimos ex -mus m2!P tricensimus Ka.c. tricesimos ex -mus m2 tF trigesimum s fructus Ka.c.P et om.KW centeno -8 test. contaminata cum p. 83, 11 itaque -14 secundum praebet r: melius illa (ex ille m2) leguntur scripturarum testimonia, quibus. pudici(ea; ti m2)tia coronatur, quam illa, quibus incon- ti(ex e m2)nentibus et miseris subuenitur. centenarius numerus primus est, qui pro uirginitatis corona uirginibus depu(ex 0 m2)tatur. sexagenarius secundo (ex u m2) gradu pro conti(ex e m2)nentiae labore uiduarum est. tricenarius tertio loco nuptiarum foedera ipsa digitorum coniunctione testatur. ac sic uiduae amisso primo gradu per tertium perueniunt ad secundum 7 pro labore] pro robore ex probore m2A sit s.l.II faedera 11 federa DNB fodera Ka.c. 8 digama Aa.c.m2IJD 9 orietur B 10 alt. in om.ATIDB 11 eo se] eos N schortis KP puplicarum N publicanarum Ka.c. lP 12 uictimam B 13 dict.] add. sum codd. praeterKN*P incred.] add. quam As.l.m2,B,add. sed g adprobo IJD approbatam g 14 carthis KP cartis Aa.c.TJD 15 atque] ac B 16 sinodicis KPB consulationi(ex e K)bus KAP inter se s.l.m2B )

summa omnium expectatio uirorum pariter ac feminarum: \'post tantas rudes quis quem primus efferet?\' uicit maritus et totius urbis populo confluente coronatus et palmam tenens adoransque per \'singulas sescentas!\' clamantes uxoris multinubae feretrum praecedebat. quid dicimus tali mulieri? nempe illud, quod dominus Samaritanae: \'uiginti duos habuisti maritos et istum, a quo nunc sepeliris, non est tuus.\'

Itaque obsecro te, religiosa in Christo filia, ut testimonia ista non noueris, quibus incontinentibus et miseris subuenitur, sed illa potius lectites, quibus pudicitia coronatur. sufficit tibi, quod perdidisti primum uirginitatis gradum et per tertium uenisti ad secundum, id est per officium coniugale ad uiduitatis continentiam. extrema, immo abiecta ne cogites nec aliena et longe posita exempla perquiras. habes auiam, matrem, amitam, quarum tibi abundans imitatio atque doctrina et praecepta uiuendi norma uirtutum est.

si enim multae in coniugio uiuentibus adhuc uiris intellegunt illud apostoli: omnia licent, sed non omnia expediunt, et castrant se propter regna caelorum uel a secunda natiuitate post lauacrum ex consensu uel post nuptias ex ardore fidei, cur uidua, quae iudicio domini uirum habere desiuit, non illud laetabunda [*]( 9 cf. loh. 4, 18 20 *I Cor. 6, 12 ) [*](1 e om.N sepelisse KB, Ψa.c.m2 2 uicensimum K habuis(aoW. et m2)A habuisse B 3 et extremo N ut sibi B ut s.l.m2K,om. lP putabantur N 4 tantas g tantos codd. rodes KIJi 5 quis quemiV quisque D primum AIID prius g efferet K*P,Aa.c.m2 efferre D efferret (s.l.B) cet. oijais AIIa.c.,D 6 adoreasque uel adoreamque g oras B singula AIJDN singulos s sescen-. tas clamante(ea: a K)s Ka.c.m2 \'P subclamantes Kp.c.m2 succlamantes AIIDN suo clamates D sibi acclamantes g (\'singulas sescentas I\' sc. effer uel sepeli = se-chshundert Stiick jiir Sttiek!) 7 uxores KTI, Aa.c.m2 prae(e)cedebant 77, Ba.c. 8 dicemus B dominus om.N 9 uig. duos] ■ V • in ras. 5-6 litt. m2TI iste N*P,Bp.c. a in mg.K,om.*P non est bisD 11 in xpo religiosa N 12 quibus et B 13 sufficiat N prim. perd. g 15 coniugalem AIIa.r.,D 16 nec ex ne m2B 17 perquiras] perdas ex peroras D requiras N matrem et B hab. ADNB 18 et om.B et norma B 19 in coni.] coniuges N 21 et] ubi s.l.B castrat Aa.c.iraD regnum K a s.l.B,om.A 23 dei Kp.r.g diuisit Aa.c.m2 desiit g illum Aa.c.m2 laet.] et habunda D gemebunda B ) [*]( 6* )

et certe multo laboriosius est non frui eo, quod habeas, quam desiderare, quod amiseris. unde et uirginitas in eo felicior est, quod carnis incentiua non nouit, et uiduitas in illo sollicitior, quod praeteritas animo recolit uoluptates, maxime si se uirum putet perdidisse, non praemisisse, quorum alterum doloris, alterum gaudii est.

Prima hominis creatura nos doceat plures nuptias refutare. unus Adam et una Eua — immo una ex eo costa — separatur in feminam rursumque, quod diuisum fuerat, nuptiis copulatur dicente scriptura: erunt duo in carne una — non in duas nec in tres-; propter quod relinquet homo patrem et matrem et adhaerebit uxori suae, certe non uxoribus.

quod testimonium Paulus edisserens ad Christum refert et ad ecclesiam, ut et primus Adam in carne et secundus in spiritu monogamus sit. una Eua mater cunctorum uiuentium et una ecclesia parens omnium Christianorum. sicut illam maledictus Lamech in duas diuisit uxores, sic hanc heretici in plures ecclesias lacerant, quae iuxta Apocalypsin Iohannis synagogae magis diaboli appellandae sunt quam Christi conciliabula.

legimus in carminum libro: sexaginta sunt reginae et octoginta concubinae et adulescentulae, quarum non est numerus. una est columba mea, perfecta mea, una est matri suae, electa genetrici suae. ad quam scribit idem Iohannes epistulam: senior electae dominae et filiis eius.

sed et in arcam, quam Petrus apostolus sub typo [*]( 1 Hiob 1, 21 10 cf. Gen. 2, 21-23 12 *Gen. 2, 24 *Gen. 2, 24 15 cf. I Cor. 6, 16 sqq. 18 cf. Gen. 4, 19 et 23-24 20 cf. Apoc. 2, 9 21 *Cant. 6, 7-8 26 *II Ioh. 1 27 cf. I Petr. 3, 20-21 ) [*]( 1 congemat N 3 nec II laboriosus N 4 omiseris Bp.c.m2 5 facilior AD 6 illo] eo s animo] in animo non (non exp.K,del. ifl) KP 7 put. uir. ATID 9 primi \'IaBp.c. hominum Kp.c.m2 12 carnem unam g 16 pr. et om.ç alt. et om.B 17 pr. una] sit una AIIDN cunctorum] omnium N 18 lamec B lameth I1 20 apocalypsim II -lipsin KA -Ii psi B -lypsi (P syn. DN sin. eel. 21 quam] nam N 22 et om. AIID 23 adolesc. ANB adulisc. lP quorum A 25 matris Aa.c.N lecta D genitriciiVfl sua I[J 26idemom.AD electaN 27 filius B et om.AIID arca Ap.c.W )