Epistulae

et laudauit dominus uilicum siue dispensatorem iniquitatis, quod prudenter fecerit: quia filii saeculi huius prudentiores sunt-filiis lucis in generatione sua. et ego dico uobis: facite uobis amicos de iniquo mamona, ut, quando defecerit, recipiant uos in aeterna tabernacula. qui fidelis est in paruo, et in multis fidelis est et, qui in minimo iniquus est, et in multis iniquus erit.

si ergo in iniquo mamona fideles non fuistis, quod uerum est, quis uobis credet? et si in alieno fideles non fuistis, quod uestrum est, quis dabit uobis? nemo seruus potest duobus dominis seruire. aut enim unum habebit odio et alterum diliget aut unum audiet et alterum contemnet. non potestis deo seruire et mamonae. audiebant autem haec omnia pharisaei, qui erant auari, et subsannabant illum.

totum parabolae huius textum posui, ut non nobis intellegentiam aliunde quaeramus et in parabola certas nitamur inuenire personas, sed interpretemur eam quasi parabolam, hoc est similitudinem, quae ab eo uocatur, quod alteri παϱαβάλλετι, hoc est adsimilatur, et quasi umbra prooemiumue ueritatis est.

si ergo dispensator iniqui mamonae \' domini uoce laudatur, quod de re iniqua sibi iustitiam praepararit, et passus dispendia dominus laudat dispensatoris prudentiam, quod aduersus dominum quidem fraudulenter, sed pro se prudenter egerit, quanto magis Christus, qui nullum damnum [*]( .23 cf. Luc. 16, 9.. ) [*]( 1 dns (del.,s.l. dominicus m2)33 uill. DB 5 mamona Apassim 6 de- (exp.)fecerit (add. is s.l.m2)A defe(defi m2ℬ)cerint ℬD deferint P defeceritis g suscipiant B 8 multo g est om.B et om.AD alt. in om.ç 9 multo s erit] estD alt. in om. Aa.c.m2D 10 uerum g uestrum codd. 11 uob. credit 83 credit uob. AD credet uob. s 14 habet AD diligit J-SB 15 a.nt] MtAa.c.m2etlS6a.c. 20 parabo(u 93)las A9aa.r.tDB 21 qui B 22 alter B IJAPABAMEP(S D)AI A (s.l. parabamesai m2) D adsimulatur S3B adsimilata Ap.c.m2 et om.AD 23 prooemiumue scripsi proemium 83 prohemium D praemium AB praeuium ç est uer. A sic A 24 praeparet A 25 dispendium AD )

iniquus autem mamona non Hebraeorum, sed Syrorum lingua diuitiae nuncupantur, quod de iniquitate collectae sint. si ergo iniquitas bene dispensata uertitur in iustitiam, quanto magis sermo diuinus, in quo nulla est iniquitas, qui et apostolis creditus est, si bene fuerit dispensatus, dispensatores suos leuabit in caelum! quam ob rem sequitur: qui fidelis est in minimo, hoc est in carnalibus, et multis fidelis erit, id est in spiritalibus. quiauteminparuoiniquus est, ut non det fratribus ad utendum, quod a deo pro omnibus est creatum, iste et in spiritali pecunia diuidenda iniquus erit, ut non pro necessitate, sed pro personis doctrinam domini diuidat.

\'sin autem\', inquit, \'carnales diuitias, quae labuntur, non bene dispensetis, ueras aeternasque diuitias doctrinae dei quis credet uobis ? et si in his, quae aliena sunt — alienum est autem nobis omne, quod saeculi est — infideles fuistis, ea, quae uestra sunt et proprie homini deputata, quis uobis credere poterit ?\' unde corripit auaritiam et dicit eum, qui amat pecuniam, deum amare non posse. igitur et apostolis, si uelint amare deum, esse pecunias contemnendas.

unde scribae et pharisaei, qui erant auari, aduersum se dictam intellegentes parabolam subsannabant eum carnalia et certa et praesentia spiritalibus ac futuris et quasi incertis praeponentes. Theophilus, Anti- . ochenae ecclesiae septimus post Petrum apostolum episcopus, qui quattuor euangelistarum in unum opus dicta conpingens ingenii sui nobis monumenta dimisit, haec super hac parabola in suis [*]( 3 *Luc. 16, 9 9 *Luc. 16,10 21 cf. *Luc. 16,14 ) [*](1 laudauitAD 2 siin] siu e (ue in ras. m2) A credituri sibi g si (s.l.m2) misericordes fuerunt A 3 uobis dico g 4 iniquo Ap.c.m2,om.g mamona autem g 5 sirorum Aa.c.m2B 6 sint] s 93 iniquitas] iniqua D res (s.lm2) iniqua A 8 et om.AD bene fuerit] hic incipit tJ> 9 leuauit s 11 id] hoc g 12 nonom.B ad] at s 13 creatum s.l.tJ> creditum A diuidende s ut] si 83 14 si AD 15 inquit om.AD carnalis s dispensatis f 16 que om.B credit 83$det AD 17 qui B est autem s autem est cet. a nobis ADB 18 in (eras.SB) ea 83&B 19 dep. hom. AD corripit] add. etiam (exp.)SB 20 amet B 21 pec. esse g 23 subsanabant D pr. et eras.A ut s incerta s ceteraj. alt. et s.l.S&B 24 qualisi (li eras.) 83 qualis$incerti$theo- filus .483$ anthiochenae 830 antiocene B anthiocenaenae s )

diu e s, qui habebat uilicum siue dispensatorem, deus omnipotens est, quo nihil est ditius. huius dispensator Paulus, qui ad pedes Gamaliel sacras litteras didicit, legem dei susceperat dispensandam. qui cum coepisset credentes in Christo persequi, ligaie, occidere et omnem domini sui dissipare substantiam, correptus a domino est: Saule, Saule, quid me persequeris? durum est tibi contra stimulum calcitrare.

dixitque in corde suo: quid faciam? qui magister fui et uilicus, cogor esse disciulus et operarius. fodere non ualeo. omnia enim mandata legis, quae terrae incubabant, cerno destructa et legem et prophetas usque ad Iohannem Baptistam esse finitos. mendicare erubesco, ut, qui doctor-fueram Iudaeorum, cogar a gentibus et a discipulo Annania salutis et fidei mendicare doctrinam.

faciam igitur, quod mihi utile esse intellego, ut, postquam proiectus fuero de uilicatione mea, recipiant me Christiani in domos suas. coepitque eos, qui prius uersabantur in lege et sic in Christo crediderant, ut arbitrarentur se in lege iustificandos, docere legem abolitam, prophetas praeterisse et, quae antea pro lucro fuerint, reputari in stercora.

uocauit itaque duos de pluribus debitoribus. primum, qui debebat centum [*]( 1 Theophil. Antioch. comm. in euang. 3 cf. Act. 22, 3 8 Act.* 9, 4 et 26,14 12 Luc. 16,3 14 cf. Luc. 16,16 etc. 15 Luc.16, 3 17 cf. Act. 9,10 23 cf. Gal. 2,16 et 3,11 25 cf. Phil. 3, 8 ) [*]( 1 loc. est B uill. B 2 dei B 3 disp. est 93p.c.m2g 4 gamalihel s Gamalielis s et legem g 5 dispensare D 9 tibi est AD stimulo sa.c. -Jos B 10 quid faciam om.B 11 qui] quia AD quia qui g sui B et s.l.$ uill. Aa.c.B 13 enim om.AD incobant mut. in incohabant et in incubant 58 incubebant B 14 distructa 28$alt. et] atque g 15 finitus (-tas m2)A 17 cogor 89 annania Aa.c.18<I) anania cet. 18 et] ac g 19 postquam om.B 20 uill. AB 21 eis Ap.c.m2 22 et -23 lege in mg. sup. m2%$,om$ xpm B 23 ut] ne B 24 dicere AD abol.] add. et sic in mg.ma\\8 prophetias g 25 lucra 93 fuerant 93 26 de] e s.l.m2A plurimisJ. 27debeatB )

secundum autem uocauit populum Iudaeorum, qui tritico mandatorum dei nutritus erat et debebat ei centenarium numerum, et coegit, ut de centum octoginta faceret, id est crederet in domini resurrectionem, quae octauae diei numero continetur, et de octo conpleretur decadis, ut de sabbato transiret ad primam sabbati. ob hanc causam a domino praedicatur, quod bene fecerit et pro salute sua in euangelii clementiam de legis austeritate mutatus sit.

quodsi quaesieris, quare uocetur \'uilicus iniquitatis\' in lege, quae dei est: iniquus erat uilicus, qui bene quidem offerebat, sed non bene diuidebat credens in patre, sed filium persequens, habens deum omnipotentem, sed spiritum sanctum negans. prudentior itaque fuit Paulus apostolus in transgressione legis filiis quondam lucis, qui in legis obseruatione uersati Christum, qui dei patris uerum lumen est, perdiderunt.

Ambrosius, Mediolanensis episcopus, quid de hoc loco senserit, in commentariis eius legere poteris. Origenis et Didymi in hanc parabolam explanationem inuenire non potui et, utrum [*]( 5 cf. Leu. 25, 10 etc. 6 cf. Luc. 7, 41—42 12 cf. uol. II p. 60, 13 cum adnot. 18 cf. Luc. 16, 8 22 cf. Luc. 16, 8 ) [*]( 2 misericordiam D<P 4 quinquagin. 39$5 penitentum D iobeleum D,0a.c. iubileum Aa.c. iubilaeum s 7 qui(ex a)nquagenta s denari B 11 octuag. s octoag. 83 12 credere Aa c.m2D resurrectione ØB qui ØB 13 octauo B -ua ex ue s continet s 14 conpleret s completur s decadis Ap.c.m2 decades cet. decadibus s sabb. legis ç; 16 quod ex qui A faceret ex feceret s 18 uilicus sJ.S3,om.$ uill. J.a.r.B 19 uill. AB 21 pa- trem ADB 24 filius B 25 dei s.l.B 26 ambrosius quidem AD 27 coum. DØ dydimi s didimi cet. 28 hac parabola ADB )

Quo sensu accipiendum sit, quod in epistula legimus ad Romanos: uix enim pro iusto quis moritur; nam pro bon a forsitan quis audeat mori. - Duae hereses ex occasione huius testimonii, quod non intellegunt, diuerso quidem errore, sed pari inpietate blasphemant. Marcion enim, qui iustum deum et creatorem legis facit et prophetarum, bonum autem euangeliorum et apostolorum, cuius uult esse filium Christum, duos introducit deos: alterum iustum et alterum bonum. et pro iusto adserit uel nullos uel paucos obpetisse mortem, pro bono autem, id est Christo, innumerabiles martyres extitisse.

porro Arrius iustum ad Christum refert, de quo dictum est: deus, iudicium tuum regi da et iustitiam tuam filio regis ipse de se in euangelio: non enim pater iudicat quemquam, sed omne iudicium dedit filio et: ego, sicut audio, ita iudico —, bonum autem deum patrem, de quo ipse filius confitetur: quid me dicis bonum? nemo est bonus nisi unus deus pater. cumque hucusque blasphemiae suae deuios calles potuerit inuenire, in consequentibus inpingit et corruit.

quomodo enim pro patre quis audet mori ct pro [*]( 3 cf. Luc. 16, 9 7 cf. II Cor. 9, 6 II Cor. 9, 6 10 Rom. 5, 7 19 Pit. 71, 2 21 *Ioh. 5, 22 22 *Ioh. 5, 30 24#Marc. 10, 18 uel *Luc. 18, 19 ) [*]( 1 temporis 930 3 mammona codd.praeterD 4 possunt 93 5 suos 93 6 suspiciamus s 7 benedictionem (m exp.) s ut met. ben. om.93 (add. ut met. in benedictione m2) s 11 duo Aa.c.m2D diues B 12 hoccasione 93a.c. hoccansione sa.r. 13 par 930 phlasphaemant 0 marchion B martion A martionem D martium 0 15 euangelii 930 16 alt. iust. et s.l m2, om.ф 17 obpet. ex pet. 93 obpetissem 0 appet. ex oppet. A 18 xpo AD xpm B xpi (s l.m2) patre 93 patrem s martyrum s 22 et om.ç 23 ita] sic g ad deum s (sed anacoluthon Hieronymo concedendum) 25 unus] solus AD 26 potuerint AD 27 conruit D<l> )

dicens enim Paulus apostolus se gloriari in tribulationibus, quia tribulatio patientiam operatur, patientia probationem, probatio spem, spes uero non confundit, quae ex eo certam habeat promissionem, quia caritas dei effusa est in cordibus nostris per spiritum sanctum, qui datus est nobis, secundum illud, quod deus dixerat per prophetam: effundam de spiritu meo super omnem carnem, miratur bonitatem Christi, quod pro infirmis et inpiis et peccatoribus mori uoluerit et mori oportuno tempore, de quo ipse dicit: tempore oportuno exaudiui te et in die salutis auxiliatus sum tui et rursum: ecce tempus acceptabile, ecce dies salutis.

quando omnes peccauerunt, simul inutiles facti sunt, non fuit, qui faceret bonum, non fuit usque ad unum. incredibilis ergo bonitas et inaudita clementia mori pro inpiis — uix enim pro iusto aliquem et bono suum sanguinem fundere metu mortis cuncta terrente; nam inueniri interdum, ut aliquis pro re iusta et bona audeat mori —, caritas autem dei, quam in nobis habuit, hinc [*]( 6 *Rom. 5, 7 11 *Rom. 5,3-5 14 *Rom. 5, 5 16 *Ioel 2, 28 19 *Esai. 49, 8 et *II Cor. 6, 2 21 *II Cor. 6, 2 22 cf. Ps. 13, 3 ) [*](2 quid B 4 suntADB fuderunt 5 extiter B 6 potuitSsa.c.<P 7 et] ex Pa.c. in Aa.c.m2 temperabit D inuenire Aa.c.m.zØ 8 audiant s 9 ex uperioribus DB ex superibus s 10 tractaturi diens B apostulus $,om.g 11 quia] queB 12 patientia] pacientiam (m eras.)A; add. autem93 probatio uero AD 13 uero] autem AD confundat s 14 qui B dei] di e s effussus rp diffusa A sit 4>B 16 dix. deus 0 17 mirabatur AD 18 imp. et inf. AD 21 ecce nunc utroque loco ; 22 dies om.B 23 facere B 24 clem. inaud. AD mori non B 25 et pro bono B metu s 26 torrente B interdum potest f utow.0 pro re] p B 27 quam habait in nobis g quae in nobis est AD hic Dfi )

nonnulli ita interpretantur: si ille pro nobis inpiis mortuus est et peccatoribus, quanto magis nos absque ulla dubitatione pro iusto et bono Christo debemus occumbere! iustum autem et bonum non putemus esse diuersum nec aliquam proprie significare personam, sed absolute iustam rem et bonam, pro qua difficulter interdum aliquis inueniri potest, qui suum sanguinem fundat.