De errore profanarum religionum

lauentur itaque sordes istae quas colligis: quaere fontes ingenuos, quaere puros liquores, ut illic te post multas maculas cum spiritu sancto Christi sanguis incandidet. ut autem miseros homines ad sanam mentem reuocet plena persuasio, maiore auctoritate opus est, ut curatis ac sanatis mentibus nullum praecedentis pestilentiae uestigium relinquatur.

quid itaque sint idola uel quam habeant substantiam, prophetarum ore ac Dei diuina uoce monstratum est, quae omnia specialiter dicenda sunt, ut hoc non nostra temeritate prolatum, sed diurno magisterio nobis traditum et caelesti agnoscatur uoce signatum. quae sit substantia eorum, sapientiae ueneranda uoce monstratur, ait enim in libris Salomonis: \'omnia idola nationum aestimaueruntdeos, quibus neque oculorum usus est ad uiden- dum neque nares ad percipiendum spiritum neque aures ad audiendum neque digiti manuum ad tractandum, sed et pedes eorum pigri ad ambulandum: homo enim fecit illos et qui spiritum mutuatus est fincxit illos: nemo autem sibi homo poterit dominum fingere, cum sit enim mortalis, mortuum fingit manibus iniquis: melior est autem his quos colit, quoniam quidem ipse uixit, illi numquam/ quidamplius quaerimus? sapientia nos diuina uoce conuenit et quicquid in arcanis Dei uiderat docuit et quod erat salubre monstrauit, ne fragilis et caduca mortalitas in exitium suum mortemque properaret.

hoc idem in Psalmis praemonet spiritus sanctus: inuenimus enim in psalmo centesimo tricesimo et quarto ita esse perscriptum: cidola gentium argentum et aurum, opus manuum hominum: os habent et non loquuntur, oculos habent et non uident, aures habent et non audiunt, neque enim est spiritus in ore eorum: [*]( 13 Sap. 15, 15-17. 28 Ps. 134,15-18. ) [*]( 1 tauribolum uel oribolium a 2 labentur P 8 sunt a II ore ac dei] . ita legendae uidebantur litterae fere prorsus extinetae: id quod restituit ed. princ. \'oracula ac\' in codice scriptum non fuisse apparet.\' Bursian 12 eorum G. Laubmann: e... P, eius edd. 13 extimauerant P 19 hominum poterit dominum formare a 25 ne P: nec a 31 similes sunt )

Hieremias etiam cum praecepta Deo iubente plebi daret hac populum oratione conuenit: cdicite autem in corde uestro: tibi oportet adorare, domine. angelus autem meus uobiscum est, ego autem exquiram animas uestras. lingua eorum polita a fabro, ipsa etiam inaurata et inargentata falsa sunt et non possunt loqui: et sicut uirgini ornatum amanti accepto auro fabricati sunt coronas supra capita deorum suorum. est autem quandosubtrahent sacerdotes a diis suis aurum et argentum et erogant illud in semet ipsos; dabunt etiam ex ipso et prostitutis meretricibus, ornantque illos ut homines uestimentis, deos argenteos et aureos et ligneos/ addit etiam in sequentibus, ut omnem dubitationem trepidationis excutiat: csupra corpus eorum et caput uolitantnoctuae et hirundines et aues similiter: unde scietis quia non sunt dii: non ergo timueritis eos aurum enim quod circa se habent ad speciem, nisi aliqui exterserit aeruginem, non fulgebit: neque enim cum conflabantur sentiebant. pretio empti sunt in quibus spiritus non est, sine pedibus in humeris portantur/ addit etiam, ut confirmata mens fortius roboretur: Cscientes itaqueexhis quia non sunt dii ne [*]( 6 ep. Hier. 5-10. 18 ib. 21-24. 26 ib. 28. ) [*](Pa, em. Bursian ex LXX, coli. Cypr. testim. III, 59 et epist. ad Fortun 1, p. 515) [*]( 5 iuuente P 8 ego Bursian: lege P, legem a; in contextu Graeco est: CCUTÓÇ Tf ixCrjTwv II ab animas uestras P, ab animabus uestris a 9 a add. Buraian 10 uirgini hortatu amanti accepero P, em. Bursian 14 erogabunt a; in Graecoest: vtfMtQov/iivot.. xcanvalovai 15 ornabuntque a; Graecus quoque textus habet: dtbaovai .. xoafiovof rt 18 eorum Bursian: eius Pa 19 aues similiter et cattae coni. Bursian; textus graecus habet: iqtnravTai vvxreQlSfs, xthdovfg xcct ra oQvea, tbaavrm M XCCt of aTkovooi 21 enim Bursian: eius Pa 22 aliquis a II eruginem Pa 23 conflabantur sentiebunt P, em. Bursian )

quod autem et reges et gentes haec de ipsis pronuntiaturi sunt, is idem propheta praesaga uoce significat, ait enim: Cscietur postea quia falsa sunt gentibus uniuersis et regibus, quia manifestum est quia non sunt dii et nullum dei opus est in ipsis: regem regioni non suscitabunt neque pluuiam hominibus dabunt; iudicium quoque non discernent neque regionem liberabunt ab iniuria, quia nihil possunt: et cum inciderit in domo deorum ligneorum et inauratorum et inargentatorum ignis, sacerdotes illorum liberabuntur, ipsi autem sicut trabes in medio comburentur, regi autem et bello non resistent. quomodo existimandum est uel recipiendum quia sunt dii? neque a furibus neque a latronibus se liberabunt dii lignei et aurati et inargentati, quibus hi qui fortes sunt aurum et argentum quo operti sunt auferunt illis.

Tollite, tollite securi, sacratissimi imperatores, ornamenta templorum: deos istos aut monetae ignis aut metallorum coquat flamma, donaria uniuersa ad utilitatem uestram dominiumque transferte. post excidia templorum in maius Dei estis uirtute prouecti: uicistis hostes, propagastis imperium et, ut uirtutibus uestris gloria maior accederet, mutato ac contempto temporum ordine hieme, quod nec factum est aliquando nec fiet, tumentes ac saeuientes undas calcastis Oceani: sub remis uestris incogniti iam nobis paene maris unda contremuit et insperatam imperatoris faciem Britannus expauit. quid amplius uultis? uirtutibus uestris uicta elementa cesserunt.

quod autem Deus iubeat idola non fieri sacrosanctae legis [*]( 2 ep. Hier. 30 sq. 7 ib. 50—57. ) [*]( 9 opus sit a 10 plubiam P 19 inaurati malebat Burs. 21 aufe- rent a 28 calcastis Oceani sub remis uestris: incogniti uulgo; rectius uerba distinxit Schefferus in Misc. Obseru. IX, 168 30 brittanos P 31 uultis amplius a )

inApocalypsi etiam hoc idem sancta reuelatione monstratur; ita enim scriptum est: cet uidi alium angelum uolantem medio caelo, habentem euangelium aeternum, ut adnuntiaretsuper terram per omnes nationes et tribus et linguas et populos, dicentem uoce magna: metuite potius dominum et date illi claritatem, quoniam uenit hora iudicii eius, et adorate eum qui fecit caelum et terram, mare et omnia quae in eis sunt/ Dominus quoque noster Iesus Christus paterna legis instituta custodiens hoc idem ueneranda constitutione promulgat, ait enim: (audi Israel: dominus deus tuus deus unus est, et diliges dominum deum tuum de toto corde tuo et de tota anima tua et de tota uirtute tua: hoc primum est, et secundum simile huic: diliges proximum tibi [*]( 2 Ex. 20, 23. 4 ib. 20, 4. 6 Jes. 42,17. 10 Matth. 4,10 et Luc. 4, 8. 12 Dent. 5, 7. 13 ib. 32, 39. 18 Apoc. 14, 6 sq. 27 Marc. 12, 29-31. Matth. 22, 37---40. ) [*]( 1 scita P: scripta a 6 confundimini coni. Burs. ex LXX 7 con- fusione a 1\\ scalptilia Bursian (inadnot.): capitalia Pa, sculptilia Wowerus 10 tuum a, item P, sed in hoc uoc. erasum est, om. ed. Burs. 27 deus (ante unus) P 8. l. sed 1 m. 30 diligis P )

sequitur autem hoc diuinum uenerandumque praeceptum inmortalis domini ac sancta conclusio: addit enim, ut manifestius uiam salutis ostendat, et ita loquitur: Chaec est autem uita aeterna, ut cognoscant te solumueruiii dominum et quem misisti legum Christum.)

Sacrorum mandatorum ordinem scitis, quid sequi, quid fugere debeatis, ueneranda atque inmortali uoce didicistis. audite rursus quod maneat contemnentes exitium, quibus illos calamitatibus necessitas uenerandae legis adstrincxerit: clausulam enim uenerandorum mandatorum in haec uerba colligit:

\'sacrificans diis eradicabitur praeter domino soli/ si solum sacrilegum hominem metuenda poena percuteret, si peccanti soli minaretur seueritas legis, bene se ad sacrilegium obstinati furoris temeritate firmaret: nunc stirpi minatur et soboli et hoc agit, ne qua pars nequissimi seminis relinquatur, ne quod profani generis uestigium maneat: (sacrificans), inquit, diis eradicabitur.\' considera quid agas, misera ac luctuosa persuasio: facinus tuum plurimos damnat, plurimos perdit et per omnem substantiam generis tui fecunda poena diuiditur. cur autem contra sacrificantes sic saeuiat ordinatae legis auctoritas in Deuteronomio manifesta significatione monstratur: ita enim inuenimus esse perscriptum: \'sacrificauerunt daemoniis et non Deo.\' ne ad contaminatos ac pollutos te spiritus transferas, ne ab inferioribus speres auxilium, ne his supplices, quibus Dei gratia imperare iam debes.

ecce daemon iste quem colis, cum Dei et Christi eius nomen audiuerit, contremescit, et ut interrogantibus nobis respondeat, trepidantia uerba uix colligit: adhaerens homini laceratur, uritur, uapulat et statim de commissis sceleribus confitetur. ne hunc [*](4 Joh. 17, 3. 10 Exod. 22, 19. 23 Dent. 32, 17. ) [*]( 5 agnoscant a 7 fugire P 10 clausula Pa, em. Bursian, nisi malis : clausula.. colligitur 12 sacrilegiil P 15 nunc etiam stirpi a 17 dii P 19 perdet P 23 ne om. P, hic addidit Bursian, post spiritus a 24 pullutos P II ab inferioribus ne a 25 iam imperare a 26 daemon iste Bursian: demones te P, daemon est a, puncto post colis posito 1\\ nomen a: nomine P, nomina Bursian 27 contremiscit edd. 28 uix se colligit a )

ethumiliatus est uir et non laxabo illis.\' etiam uos, o profani homines, iratum numen adloquitur et adhuc errores uestros sacra conuenit uoce: ait enim in sequentibus per eundem prophetam: cillis fudistis libamina et illis inposuistis sacrificia: super haec non indignabor? dicit dominus/ adhuc indignationem suam salutaris Deus dilatat, seueritatem suspendit, ne uos forsitan peccare paeniteat, ne sacrilegae uoluntatis exitium aliquo genere relinquatis. ecce in ipso indignationis impetu moderata rursus uoce persuadet et irarum suarum comprimit stimulos, ait enim per Hieremiam prophetam: cnolite ambulare post deos alienos ut seruiatis eis, et ne adoraueritis, ne incitetis me in operibus maignuumuestrarumaddisperdendos uos.

quid sic ad sacrilegium pronus aures tuas obstruis ? quid sic obstinati furoris ardore in exitium tuum mortemque festinas? liberum te Deus fecit, in tua manu est ut aut uiuas aut pereas. quid te per abrupta praecipitas? in lubrico itinere constitutus et in ipso lapsu positus titubantia aliquando suspende uestigia. ecce sententia promitur, ecce poena decernitur: diu criminibus tuis pepercit diuina moderatio, diu facinus tuum cum dissimulatione respexit: peruenis ad illud anceps ubi spes, ubi uota deficiunt. et ut manifestius instruaris, animaduersionis exitium disce. super hac re in [*]( 7 Jes. 2, 8 sq. 12 ib. 57, 6. 19 Jer. 25, 6.. ) [*]( 1 hunc P: huic a; cf. Burs. ad Sen. rhet. p. 61, 22 2 iuberis a II seueritas poenae Bursian: seueritas pęna P, seueritatis poena a 3 metuenda nos: metu metuenda Pa, cf. ad Minuc. Fel. 20, 3 II sententia, . Quid a 5 misericordiae P 9 Et iam uos edd. 14 seueritate P 15 ne-ne P: num-num Bursian: si-ut a; noluimus lectionem codicis, cum uera esse possit, repudiare 21 sic — sic P: hie - hie a 23 ardere P 27 depromitur a )