Excerpta ex Operibus Augustini

fuerint, tamen post egressum de arca non offerantur deo in sacrificio nisi munda? quid deinde sibi uelit deo loquente ad Noe et tamquam rursus ab exordio - quia multis modis eam significari oportebat — figuram ecclesiae commendante, quod progenies eius benedicitur ad implendam terram, quod dantur eis in escam cuncta animalia, sicut in illo disco Petro dicitur: macta et manduca ?

NE CARO CVM SANGVINE MANDVCETVB.

Quod eiecto sanguine iubentur manducare: ne uita pristina quasi suffocata in conscientia teneatur, sed habeat tamquam effusionem per confessionem. quod testamentum posuit deus [*]( 5 cf. I Cor. 15, 24 13 cf. Gen. 8, 20 cf. Gen. 9, 12 18 Act 10, 13 ) [*]( 1 septem alios Pv1 demissa P\' non est reuerea Pv 3 quo] qui P\' 4 quamdi 71 bibetnr MV latere xpi D 5 prtfeckioBe DPv 5 tradetur P2 7 aeritates D\' 8 cap. LH T LXIII D LXIin Gv; om. P 9 item om. DPTv 11 priu et om. DPtJ arca] aera T1 12 fuerunt Dv egressu M1V regressam DPv offerantur DT efferaatar P 13 sacrificium DPTv nelit sibi v 14 eam] ea v 15 signiflcare DP 16 benedicetnr MPVv 19 ne] nec D manducitur D1 m∗anduceretur (m ras.) T 20 eiecto] de eiecto D pr. iunentar Y 21 soffocata D suffucata T\' soffocati P habebat Tpr. )

inter se et hominem atque omnem animam uiuam, ne perdat eam diluuio, arcum, qui apparet in nubibus, qui numquam nisi de sole resplendet: illi enim non pereunt diluuio separati ab ecclesia, qui in prophetis et omnibus diuinis scripturis tamquam in dei nubibus agnoscunt Christi gloriam, non quaerunt suam. uerum ne adoratores huius solis amplius tumescant, sciant ita significari Christum aliquando per solem, sicut per leonem, per agnum, per lapidem cuiusdam similitudinis causa, non proprietatis substantia.

Iam uero illud quod de uinea, quam plantauit inebriatus Noe, nudatus est in domo sua, cui non appareat Christus passus in gente sua? tunc enim nudata est mortalitas carnis eius, Iudaeis scandalum, gentibus stultitia, ipsis autem uocatis Iudaeis et gentibus, tamquam Sem et Iafeth, dei uirtus et dei sapientia; quia quod stultum est dei, sapientius est quam homines, et quod infirmum est dei, fortius est quam homines. proinde in duobus filiis, maximo et minimo, duo populi figurati unam uestem a tergo portantes — sacramentum scilicet iam praeteritae atque transactae dominicae passionis — nuditatem patris neque intuentur, quia in Christi necem non consentiunt; et tamen honorant uelamento tamquam scientes unde sint nati. medius autem filius, id est populus Iudaeorum — ideo medius, quia nec primatum apostolorum tenuit nec ultimus in gentibus credidit — uidit nuditatem patris, quia consensit in necem Christi et nuntiauit foras fratribus. per eum [*]( 1 cf. Gen. 9, 1 aqq. 11 cf. Gen. 9, 20 sqq. 13 cf. I Cor. 1, 23sqq. ) [*]( 1 hominem (m ex s corr. m. J) V: homines DPTv perdet v 2 diluuio om. Dl aroam P* apparit Dl qui] quia P 3 resplendit D 4 qui] quia P ó deij diei T gloria D - 6 adoratoris D1 7 ita. (q eras.) T significare D 9 causam P 11 est om. P 12 in gente sua passns Tpr. 13 gentibusj g. autem v 14 Sem] seth M1V1 iapheth v afeth APV1 et dei] eat dei DPfJ 16 hominis Dt 17 et] et in PtJ minino T1 populo P1 18 ueete D\' portantis D 80 nece D\' 21 tamquam] tum quam Tx 28 quia nec DPTv. q. ante V )

quippe manifestatum est et quodam modo publicatum quod erat in prophetia secretum; ideoque fit seruus fratrum suorum. quid est enim aliud hodieque gens ipsa nisi quaedam scriniaria christianorum baiulans, legem et prophetas, ad testimonium assertionis ecclesiae, ut nos honoremus per sacramentum quod nuntiat illa per litteram?

Quem non autem excitet, quem non uel informet uel confirmet in fide, quod ita benedicuntur duo illi qui nuditatem patris honorauerunt quamuis auersi, uelut quibus factum sceleratae uineae displicuerit ? benedictus, inquit, dominus deus Sem. quamquam enim sit deus omnium gentium, quodam modo tamen proprio uocabulo et in ipsis iam gentibus dicitur deus Israhel. et unde hoc factum est nisi ex benedictione Iafeth? in populo enim gentium totum orbem terrarum occupauit ecclesia. hoc, prorsus hoc pronuntiabatur, cum diceretur: latificet deus Iafeth et habitet in domibus Sem.

XLVIHL DE ABBAHAM EXEVNTE DE TERRA SVA. EX EODEM LIBRO CONTRA FAVSTVM XII.

Christum dicitis ab Israhelitis prophetis non esse praedictum, cui praedicendo omnes illae paginae uigilant, si eas perscrutari pietate quam exagitare leuitate malletis. quis alius in [*]( 10 Gen. 9, 26 16 Gen. 9, 27 23 cf. Gen. 12, 1 sqq. ) [*]( 1 manifestum D\'PT modum V puplicatum P1 2 secretem v sernos D\' 8 scriniaria (i del. m. 2) T 4 uaiulans V baiolans D 5 honorimns D1 7 excitat P informit a confinnit D\' 9 scelerati P 10 ninaee P niniae D 14 iafet V iapheth t) totum om. D1v orbe D* 16 prorsus D alterum hoc om. Tv praennntiabatnr DPTv 16 laetificet DPtI iaphet V 18 cap. LVIIII P LXII T LXIIII D LXV (h 19 post sna add. PT: uel de ceteris corporalibos (corp. uel de ceteris T) gestis mjsteriorum ex] et MV 21 hisrahelitis P 22 praedieendae V praedicenda V\' omnis D1 perscntari V1 praescrntari T 28 exagitari P2 maletis V )

Abraham exiit de terra sua et de cognatione sua, ut apud exteros ditetur et locupletetur, nisi qui relicta terra et cognatione Iudaeorum, unde secundum carnem natus est, apud gentes ita praepollet et praeualet ut uidemus? quis alius in Isaac lignum sibi portaret ad uictimam nisi qui crucem sibi ad passionem ipse portauit? quis alius aries immolandus in uepre cornibus adhaerebat nisi qui crucis patibulo pro nobis offerendus affigebatur?

Quis alius in angelo cum Iacob luctatus, cum sibi praeualentem quasi fortiorem infirmior uictusque uictorem partim benedicit partim latitudinem femoris eius claudam reddit, nisi qui praeualere aduersum se passus populum Israhel quosdam qui crediderunt benedixit in eis? latitudo autem femoris Iacob in multitudine carnalis populi claudicauit. quis alius lapis positus ad caput Iacob, ut nominatim quodam modo exprimeretur, etiam unctus est nisi caput uiri Christus? quis enim nescit Christum ab unctione appellari? qui etiam hoc ipsum in euangelio commemorans et de se figuratum apertissime testificans, cum quendam Nathanahelem dixisset uere Israhelitam, in quo dolus non esset, et cum ille tamquam lapidem illum habens ad caput confessus eum esse filium dei et regem Israhel — ista confessione quodam modo ungens lapidem, id est ipsum esse confitens Christum — ibi opportune dominus etiam illud commemorauit quod uidit Iacob, qui per benedictionem [*]( 5 cf. Gen. 22, 6 9 cf. Gen. 32, 24 sqq. 18 cf. Io. 1, 47 sqq. ) [*]( 2 exteros (d ras.) P ditaretur DPTv locuplitetur V locopletetur D locupletaretur PT" qui] quia T derelicta P 3 unde] inde V 4 gentis ita praepollit D uideamus Dp. 5 qui] quia T 6 ipse om. P immolandos Dl 7 patibubt D 8 offerendos D\' affligebatur P afficiebatur v 9 loctatus D1 cum PTV1: eum DVv 11 partem latetudinem Dl reddidit P 12 passns otn. V 14 multitudinis D multitudo P1 cladicauit P 16 quod ad modum expremerUur Dx 17 xpra nescit DPTv appellari] uocare (e in i corr. m. 2) D 19 natbanaelem D dizissit D\' dixisse V iarahelita DPT 20 essit Dl et om. P 21 esse] esset Tv 22 confessiouem D\' unguens Po 23 confidens D oportune DPTv *)

appellatus est IsraheL amen, inquit, dico uobis, uidebitis caelum apertum et angelos dei ascendentes et descendentes super filium hominis. hoc enim Israhel uiderat, cum illum lapidem ad caput habebat, a terra in caelum scalas, per quas ascendebant et descendebant angeli dei; in quibus significati sunt euangelistae, praedicatores Christi. ascendentes utique, cum ad intellegendam eius supereminentissimam diuinitatem excedunt uniuersam creaturam, at eum inueniant in principio deum apud deum, per quem facta sunt omnia; descendentes autem, ut eum inueniant factum ex muliere, factum sub lege, ut eos qui sub lege erant redimeret. in illo enim scala a terra usque ad caelum, a carne usque ad spiritum, quia in illo carnales proficiendo uelut ascendendo spiritales fiunt. ad quos lacte nutriendos etiam ipsi spiritales descendunt quodam modo, cum eis non possunt loqui quasi spiritalibus, sed quasi carnalibus: sic et ascenditur et descendentes super filium hominis. filius enim hominis sursum in capite nostro, quod est ipse saluator; et filius hominis deorsum in corpore suo, quod est ecclesia. ipsum et scalas intellegimus, quia ipse dixit: ego sum uia. ad ipsum ergo ascenditur, ut in ecclesiis intellegatur; et ad ipsum descenditur, ut in membris suis paruulis nutriatur; et per illum ascenditur et descenditur. exemplum quippe eius sequentes praedicatores eius non solum se erigunt, ut eum sublimiter exspectent, sed etiam humiliant, ut eum temperanter annuntient. uidete [*](5 cf. Gen. 28, 11 Bqq. 9 cf. Io. 1, 1 sqq. 11 cf. Gal. 4, 4 Iq. 16 cf. I Cor. 3, 1 sqq. 20 Io. 14, 6 ) [*](1 est om. DPl dico uobis inquit DPTo f 2 angelns D\' 3 disoendentes D 5 scala s*per (u ras.) D \'8 creatuaram D 10 discendentefl D 11 redemeret D 12 illa Dlv ad] in D JV a] ad (d add. m. 2) D 13 carnalis Dl 14 spiritalis T1 nutrienduB D\' 15 ipsis T discendunt D 17 discenditur DP 18 nostrum D\' nra P 21 eccleaiis] excels-is 0 eras.) T discenditnr D 22 parnnlis PTVv. paraolis D illum] illam V 23 discenditar D sequentie praedicatoris D\' 24 erigant V sublimeter Dpr. exspectent] spectent T 26 adnuntiant P1) apostolum ascendentem: siue, inquit, mente excessimus, deo; uidete descendentem: siue, inquit, temperantes sumus, uobis. dicat et per quem ascenderit et descenderit: caritas enim, inquit, Christi compellit nos indicantes hoc, quoniam unus pro omnibus mortuus, est; ergo omnes mortui sunt; et pro omnibus mortuus est, ut qui uiuunt iam non sibi uiuant, sed ei qui pro eis mortuus est et resurrexit.

Haec in scripturis sanctis sancta spectacula quem non delectant, sanam doctrinam non sustinet; ad fabulas conuertitur. et illae quidem fabulae animas in qualibet corporis aetate pueriles uaria quadam delectatione sollicitant. sed nos, iam corpus Christi, agnoscamus in psalmo uocem nostram et dicamus ei: narrauerunt mihi iniusti delectationes, sed non sicut lex tua, domine. Christus mihi ubique illorum librorum, ubique illarum scripturarum peragranti et anhelanti in sudore illo damnationis humanae siue ex aperto siue ex occulto occurrit et reficit. ipse mihi et ex nonnulla difficultate inuentionis suae desiderium inflammat, ut quod inuenero auide sorbeam medullisque reconditum salubriter teneam.

DE IOSEPH VENDITO ET POST LABORES HONORATO.

Ipse mihi in Ioseph innuit, qui persequentibus et uendentibus fratribus in Aegypto post labores honoratur. didicimus [*]( 1 II Cor. 5, 13 eqq. 10 cf. II Tim. 4, 4 14 Ps. 118, 85 28 cf. Gen. 37, 20sqq. ) [*]( 1 eicedimus v 2 uidite discendentera D 8 per (om. et) P\'T quom] qu5 P* ascenderet P* discenderit D descenderet P1 4 inquit om. v 5 unus MV: si unus DPTv 6 ergo — mortuus est om. MV 7 est om. v ut] nt et v uiuunt] uiunt D uiuant V 8 ei] et T eis] omnib. v 9 haec] hoc Y 10 snstenet D sustinent P 11 animos P2Tv animus DP\' 12 puerilis DP\' 13 agnoscimus T et] ut PTv 14 iniuste Dl delectationis D\'P\' dilectiones v 16 ecript. illarum P hanelanti MY anolanti D2Pv anelante Dl 17 ex aporto] et ap. P1 18 refecit DP1 19 inuinero D1 habide DtTI 21 iosep T uendito] uindito D; om. MY laborem D onorato T1 22 ipai D in om. P 23 onoratur T )

enim labores Christi in orbe gentium, quem significabat Aegyptus, per uarias passiones martyrum; et nunc uidemus honorem Christi in eodem orbe terrarum erogatione frumenti sui omnia subiugantis. ipse mihi innuit in uirga Mosi, quae in terra serpens effecta eius mortem figurauit a serpente uenientem; sed — quod apprehensa cauda significat — posterius peractis iam omnibus in fine actionis ad id quod fuerat resurgendo reuertitur, ubi per uitae reparationem morte consumta nihil serpentis apparet. nos quoque, corpus eius, in eadem mortalitate per lubrica temporum uoluimur, sed fine nouissimo uelut cauda saeculi per manum, id est per potestatem iudicii, ne ultra prolabatur apprehensa, reparabimur et nouissima inimica morte destructa resurgentes in dextera dei uirga regni erimus.

DE EGRESSV ISRAHEL EX AEGVPTO.

Iam de exitu Israhel ex Aegypto non ego, sed apostolus loquatur: nolo autem uos ignorare, fratres, quia patres nostri omnes sub nube fuerunt et omnes per mare transierunt et omnes in Mosen baptizati sunt in nube et in mari et omnes eandem escam spiritalem manducauerunt et omnes eundem potum spiritalem biberunt; bibebant enim de spiritali sequenti petra, petra autem erat Christus. exponendo unum in cetera introduxit intellectum. [*]( 4 cf. Ex. 4, 2 sqq. 12 cf. I Cor. 15, 26 17 I Cor. 10,1 sqq. ) [*]( 1 laboris D1 xpm T 3 orbfl D erogationem DlPl 4 libi post sui add. M* snbiagantea DlPx ipsi D\' innuit] ioqvit Dr in] om. D\'; ut v moysi DPTv 5 a] ad v serpentem DPlv nenientem] uiuentem P* 7 actiones D actionibna PT 8 morte om. v consummata D* 9 mortalitatem DI 10 Inbricam DlP nolnitor "I 11 ne] nec P 12 prolabamur DxPh prolabimur P1 13 distructa D resurgentis Dl 15 urahelis PT ex] de Dv 16 iam — aegypto om. D1P1v 17 patria D\' 18 omnis D\' per om. T 19 omnis D\' moysen T moyse Pv moysi D 20 mare D\' eadem V 21 omnis D1 pntum spiritale D1 22 enim] autem PT 23 sequentij »• eos v 24 induxit v )

DE MANNA INTELLEGENDVM CHRISTVM SICVT ET PETRAM.

Si enim petra Christus propter firmitatem, cur non et manna Christus tamquam panis uiuus, qui de caelo descendit? quo uere qui uescuntur spiritaliter uiuunt; nam illi ueterem figuram carnaliter accipientes mortui sunt. sed cum dicit apostolus: eundem cibum spiritalem manducauerunt, ostendit et illud spiritaliter intellegi in Christo; sicut et potum cur spiritalem dixisset aperuit, cum subiunxit: petra autem erat Christus. quo aperto cuncta fulserunt. cur non ergo et nubes Christus et columna, quia rectus et firmus et fulciens infirmitatem nostram, per noctem lucens, per diem non lucens, ut qui non uident uideant, et qui uident caeci fiant?

DE MARI RVBRO.

Rubet et mare rubrum: baptismus utique Christi sanguine consecratus. hostes sequentes a tergo moriuntur: peccata praeterita. ducitur populus per desertum: baptizati omnes nondum perfruentes promissa patria, sed quod non uident sperando et per patientiam exspectando tamquam in deserto sunt; et illic laboriosae et periculosae temtationes, ne reuertantur corde in Aegyptum. nec ibi tamen Christus deserit; nam et illa columna non recedit. et amarae aquae ligno dulcescunt, quia inimici populi signo crucis Christi honorificato mansuescunt; et duodecim fontes septuaginta palmae arbores irrigantes apostolicam [*]( 8 cf. Io. 6, 41 12 Io. 9, 39 16 cf. Ex. 17, 1 17 cf. Rom. 8, 25 20 cf. Num. 14, 14 21 cf. Ex. 15, 23 sqq. ) [*]( 1 petrum Ml 2 et non v 8 deecendi T\' 4 uere] uice D\' uero v spiritaliter (iter in ras. a m. 2) P 6 manduc. spiritalem v 7 putum D\' 8 spiritaliter DPc dixissit Dl subiuncx P subiungit v 9 fulserunt] pulserunt v 10 nubes] nobis DP1 et alterum om. DPTv columba V colomna D\' (ignis add. D\') et quartum otn. Dr" fulciens] fulgena v 12 ut] et P\' 13 mare MV 14 et oas. DPlv mare] in mare D enim in mari v rubro Dv baptimuB D sanguine] in 8. c 16 omnia tt perfruentis D 17 uidentes V 19 temtationis Dapl reuertentur P 20 aegyptam V aegypto P1 eos post tamen add. T* 21 recidit D dulciscunt D sunt dulces v 28 fontis et arboris Dt )

gratiam praefigurant populos in septenario numero decuplato rigantem, ut per septiforme spiritus donum legis decalogus impleatur.

SBPTVAGESIMA VICTORIA DE AHALECH.

Et hostis intercludere molitus uiam extentis Mosi manibus signo crucis dominicae superatur. et morsus mortiferi serpentum exaltato et respecto aeneo serpente sanantur. quod uerbis ipsius domini declaratur: sicut exaltauit, inquit, Moses serpentem in heremo, sic oportet exaltari filium hominis, ut omnis qui credit in eum non pereat, sed habeat nitam aeternam. itane etiam ista non clamant? tantane est surditas in cordibus duris?

DE AGNO PASCHAE OCCISO.

Fit pascha in occisione ouis: occiditur Christus, de quo in euangelio dicitur: ecce agnus dei, ecce qui tollit peccatum mundi prohibentur qui pascha faciunt ossa frangere: non franguntur in cruce ossa domini; attestatur euangelista hinc esse dictum: os eius non comminuetis. sanguine inliniuntur postes, ut pernicies depellatur: signantur signo dominicae passionis in frontibus populi ad tutelam salutis. datur ibi lex quinquagesimo die post actum pascha: uenit . spiritus sanctus quinquagesimo die post domini passionem. [*]( 5 cf. Ex. 17, 8 sqq. 7 cf. Num. 21, 8 sq. Io. 3, 14 sq. 15 Io. 1, 29 18 Ex. 12, 46 Io. 19, 86 21 cf. Ex. 20 22 cf. Act. 2, lsqq. ) [*]( 1 pfigunuit v populo. a: populo Itbri in om. P aeptinario D 2 septiformes TV1 septiformem M\'P donum] domum T1 dsgalocus D\' 4 tit. om. DPTv 5 hostes D moysi DPTv moses V 6 serpentem P1 7 aerpenti Dl serpentem P1 8 declarator D 9 mojses PTv moysis D1 haeremo V oportit exaltare D\' 10 homonis D credidit P1 11 periat s. habiat Dl . 12 est om. P 13 titulum om. DPTv 14 fit-ouia om. V 15 peccata DPTv 16 qui] et qui D phascha V1 19 inlinnntur T 20 tutillam D 21 (et 22) quinquagensimo T quinquaginsimo D )

dicitur illic scripta lex digito dei: dicit dominus de spiritu sancto: in digito dei eicio daemonia. et clamat Faustus oculis clausis nihil se in illis litteris inuenisse, quod ad praenuntiationem Christi pertineat! quid autem mirum, si oculos habet ad legendum et cor ad intellegendum non habet, qui positus ante ostium clausum diuini secreti non fide pietatis pulsat, sed elatione impietatis insultat? plane ita sit, ita fiat; iustum est enim. claudatur superbis ianua salutis, ueniat mansuetus, quem docet dominus uias suas; uideat et haec in illis libris et cetera uel omnia uel quaedam qualia credat in omnibus.

DE HIESV NAVE.

Videat introducentem populum in terram promissionis. neque enim hoc temere ab initio uocabatur, sed ex ipsa dispensatione nomine mutato Iesus appellatus est. uideat botrum de terra promissionis in ligno pendentem. uideat in Hiericho tamquam in hoc mortali saeculo meretricem — de qualibus ait dominus, quod praecedant superbos in regnum introire caelorum — per fenestram domus suae tamquam per os corporis sui coccum mittentem — quod est utique sanguinis signum - propter remissionem peccatorum confiteri ad salutem. [*]( 1 cf. Ex. 31, 18 2 Luc. 11, 00 9 cf. Ps. 24, 9 18 cf. los. 3 15 cf. Num. 13, 24 18 cf. Matth. 21,31 19 cf. Ios. 2, 18 ) [*]( 2 clamabat P 4 miro P oculus D* 6 hostium P tm. pietates D1 7 pietatis (im add. m. 2) V impietates D 8 mansuetis T 9 quem] quam T1 quos T* in mg. 10 credit T 12 titulum om. DPTv 18 repromissionis P 14 uacabatur P1 15 mutuato D\'P mutuatu D1 leaus] ih*s P is. MlV appellatus eat] (pellatua est a m. 2 in ras.) D appareat v uideat] De botro praemittunt D\'P\' in mg. 16 repromisaionis P pendendem (corr. m. 1) V pendente Dl 17 mortale D1 18 superbos] uos P1 regno DP introire V: om. DPTv 19 per os] super os T )

DE ARCA MVROS HIERICHVNTINOS ALLIDENTE.

Videat muros ipsius ciuitatis tamquam munitiones mortalis saeculi septies circumacta testamenti arca cecidisse, sicut nunc per tempora, quae septem dierum uicissitudine dilabuntur, testamentum dei circuit toto orbe terrarum, ut in fine temporum mors, nouissima inimica, destruatur et ex impiorum perditione unica domus tamquam unica ecclesia liberetur, mundata a turpitudine fornicationis per fenestram confessionis in sanguinem remissionis.

DE IVDICIBVS.

Videat tempora primo iudicum, postea regum, sicut erit primo iudicium, deinde regnum; inque ipsis temporibus iudicum et regum iterum atque iterum multis et uariis modis Christum et ecclesiam figurari. quis erat in Samso obuium leonem necans, cum petendae uxoris causa ad alienigenas tenderet, nisi qui ecclesiam uocaturus ex gentibus dixit: gaudete, quia ego uici saeculum? quid sibi uult in ore ipsius leonis occisi fauus extructus, nisi quia ecce conspicimus leges ipsas regni terreni, quae aduersus Christum ante fremuerant, nunc iam peremta feritate dulcedini euangelicae praedicandae etiam munimenta praebere? quid est illa mulier plena fiduciae hostis tempora ligno transfigens nisi fides ecclesiae cruce Christi regna diaboli perimens? [*]( 3 cf. I08. 6, 7 sqq. 6 cf. I Cor. 15, 26 14 cf. Ind. 14, 6 16 Io. 16, 33 18 cf. Iud. 14, 8 21 cf. Iud. 4, 21 ) [*]( 1 titulum om. T" hiericontinos D gericho P allidente] circumdante P 2 murus Dpr. ciuitates Dl munitionis DlP mortale T\' 4 tempore T delabuntur P 5 circuiuit T totum orbem P2T 6 distruatur D\' 8 a om. T confessionum v 9 sanguine DPTv 10 titulum om. DTv 11 temporlI P\' prima D1 postea-iudicium om. Dl sicut-regnum om. v sicut erit] uideat P 12 inquae V in quo v 14 et om. D ecclesiamque (om. et) T samson DPT2v 15 negans DP\' cum] com DP alienegenas T tendent Dl 16 qui] quia P gaudite Dl 17 ui.ci (n ras.) p sacculuml mundum P 18 extrartus DlPv 19 fremuerunt D1 p 20 dulcidine D dulcedine P\' 22 tranfigens P 23 diftbuli D ) [*]( VIIII. ) [*]( 18 )

DE VELLERE QVDEONIS.

Quis uellus complutum area sicca et postea compluta area sicco uellere nisi primo una gens Hebraeorum habens occulte in sanctis mysterium dei, quod est Christus, quo mysterio totus orbis uacuus erat? nunc autem in manifestatione totus orbis id habet, illa uacuata est. quid iam regum temporibus, ut et inde pauca commemorem ? nonne ab ipso exordio commutatum sacerdotium in Samuhelem reprobato Heli et commutatum regnum in Dauid reprobato Saule clamat praenuntiari nouum sacerdotium nouumque regnum reprobato uetere, quod umbra erat futuri, in domino Iesu Christo uenturum? nonne ipse Dauid, cum panes propositionis manducauit, quos non licebat manducare nisi sacerdotibus, in una persona utrumque futurum, id est in uno Iesu Christo regnum et sacerdotium figurauit P nonne cum decem tribus a templo separatae sunt et duae derelictae, satis indicat quod de tota ipsa gente apostolus ait: reliquiae per electionem gratiae saluae factae sunt?

DE MIRACVLIS HELIAE.

Pascitur Helias tempore famis a coruis mane afferentibus panem et ad uesperam carnes: et Manichaei non intellegunt in illis libris Christum, cui quodam modo salutem nostram esurienti confitentur peccatores fidem primitias spiritus nunc habentem, in fine autem uelut ad uesperam saeculi etiam carnis resurrectionem. mittitur Helias pascendus ad alienigenam [*]( 2 cf. Iud. 6, 37 sqq. 8 cf. I Reg. 2, 27 sqq. 9 cf. I Reg. 16, 1 sqq. 12 I Reg. 21, 6 15 cf. HI Reg. 12, 16 et 20 17 Rom. 11, 5 et 9, 27 20 cf. III Reg. 17, 6 25 cf. III Reg. 17, 9sqq. ) [*]( 1 titulum om. DPTv 2 quia F: quid DPTv 4 mysterio (0 ex um corr.) D 5 uacuos Dl 6 regam V 9 praenuntiare D 10 reprobatum Pl ueteri v 11 nostro post domino add. DPTv 12 panis propositiones Dl quos a: quod libri 13 non] nos T1 manducare om. D1P1v 15 separati D1 16 duo V; cf. Rdnsch i. c. p. 377 17 salui facti Dl 19 titulum om. DPTv 20 elias T corbis V 21 carnis D\' 23 esuriente Dl 25 aligenienam v )

uiduam, quae nolebat duo ligna colligere priusquam moreretur: non hic solo ligni nomine sed etiam numero lignorum signum crocis exprimitur. benedicitur farina eius et oleum: fructus et hilaritas caritatis, quae cum impenditur, non deficit; hilarem enim datorem diligit deus. Heliseo pueros insultantes et clamantes: calue, calue! bestiae comedunt: puerili stultitia deridentes Christum in loco Caluariae crucifixum innasi a daemonibus pereunt. mittit Heliseus per seruum baculum super mortuum et non reuiuescit; uenit ipse, coniungit et coaptat se morti eius et reuiuescit: misit sermo dei legem per seruum suum nec profuit in peccato mortuo generi humano. quae tamen non sine causa missa est; ille enim misit qui sciret eam prius esse mittendam. uenit ipse, conformauit se nobis factus particeps mortis nostrae et uiuificati sumus. cum securibus ligna caederentur, de ligno ferrum exiliens in profundum fluminis mersum est atque in lignum desuper ab Heliseo proiectum reuersum est: ita cum impios Iudaeos per corpus operata praesentia Christi tamquam infructuosas arbores caederet, — quia de illo Iohannes dixerat: ecce securis ad radices arboris posita est — ab eis interueniente passione corpus ipsum deseruit in inferni profunda descendens, quo in sepultura desuper posito tamquam ad manubrium suum spiritu redeunte surrexit.

Quam multa praeteream breuitatis necessitate constrictus [*]( 4 II Cor. 9, 7 6 IIII Reg. 2, 23 sq. 8 cf. IIII Reg. 4, 29Bqq. 15 cf. illI Reg. 6, 4sqq. 20 Matth. 3, 10 ) [*]( 1 xiidua V collegere DPl 2 solum P1v etiam om. D1P1v signum] regnum T 3 ezpremitar D1 benedicetur V fructum T 4 et] ex T impeditur V defecit D 5 belineo D\'T 6 comeder (er in ras. a m. 2) P 7 puerili] pteri e 8 mittet D1 heliseos Dx haelisaeus T 9 (et 10) reui- uisat DPv coniunxitt) 10 morte Dt dei] ds T 11 pec- catis DPTv genere D 13 seiret] secretam Dlv mittandam P 15 ligna] lignQ v cederentur PV 16 profundo D atque-reuersum est om. 7n 17 impiis iudaeis Dl 18 taquam P 19 cederet PV" iohannis Dl 20 secures T\' arborum DP r, 22 discendens quod D 24 praeterea v necessitati D ) [*]( 18* )

norunt qui legunt. iam ipsa in Babyloniam transmigratio, quo etiam spiritus dei per Hieremiam prophetam iubet ut pergant et orent pro eis ipsis, in quorum regno peregrinantur, quod in illorum pace etiam pax esset istorum, et aedificarent domos et nouellarent uineas et plantarent hortos, quis non agnoscat quid figurauerit, qui attenderit ueros Israhelitas, in quibus dolus non est, per apostolicam dispensationem cum euangelico sacramento ad regnum gentium transmigrasse? unde nobis apostolus tamquam Hieremiam replicans dicit: uolo ergo primum omnium fieri deprecationes, adorationes, interpellationes, gratiarum actiones pro omnibus hominibus, pro regibus et his qui in sublimitate sunt, uti quietam et tranquillam uitam agamus in omni pietate et caritate. hoc enim bonum et acceptum est coram saluatore nostro deo, qui omnes homines uult saluos fieri et in agnitionem ueritatis uenire. ex hoc quippe etiam illis credentibus constructa sunt domicilia pacis, basilicae christianorum congregationum, et nouellatae uineae, populi fidelium, et plantati horti, ubi etiam inter omnia holera granum illius senapis regnat, sub cuius umbraculis longe lateque porrectis etiam altipetax superbia gentium tamquam in caeli uolatilibus confugiendo requiescit. [*]( 2 cf. Hier. 36, 1 sqq. 6 cf. Io. 1, 48 10 I Tim. 2, 1 sqq. 20 cf. Matth. 13, 31 sq. ) [*]( 1 babiloneam D babilonia v 2 quo] qd v 8 et] ut P1 regnum T 4 eesit D\' 5 domus DP1 hortus D ortus P 6 agnoscant Tl praefigurauerit D\'PTłJ pfigurauerit Dl ueros] uiros D1P1Vv uero T israheliticus (u in o corr.m. 2) D 7 cum] eum in T 8 sacramenta p. 9 apostolus nobis P hieremias V replecans D 10 depręcationis D1 11 ado rationis Dl orationes v; om. T interpellationis D\'; om. T 13 uti quietam] utique etiam D1 14 omne D\' 16 omnit D\' 17 ex] et (t a m. 2 in ras.) P 18 christianarum D\'P\'T 19 uiniae Tpr. 20 plantati. (o? eras.) D illius MV\': illus V1 illud DPTv 21 sinapis DPT 22 caelis V caelo Pv uolatibus DT 23 confugendo DP\' )

POST SEPTVAGINTA ANNORVM PEBEGRINATIONEM REDITVM AD HIERVSALEM.

Nam quod etiam post septuaginta annos secundum eiusdem Hieremiae prophetiam reditur ex captiuitate et templum renouatur, quis fidelis Christi non intellegat post euoluta tempora, quae septenarii dierum numeri repetitione transcurrunt, etiam nobis, id est ecclesiae dei, ad illam caelestem Hierusalem ex huius saeculi peregrinatione redeundum? per quem nisi per legum Christum uere sacerdotem magnum, cuius figuram gerebat ille Iesus sacerdos magnus illius temporis, quo templum aedificatum est post captiuitatem? quem propheta Zaccharia uidit in sordido habitu deuictoque diabolo, qui ad eius accusationem stabat, ablatam illi sordidam uestem et datum indumentum honoris et gloriae: sicut corpus Iesu Christi, quod est ecclesia, aduersario in fine temporum per iudicium superato a luctu peregrinationis in gloria sempiternae salutis assumitur. quod etiam in psalmo dedicationis apertissime canitur: conuertisti luctum meum in gaudium mihi, conscidisti saccum meum et accinxisti me laetitiam, ut cantem tibi gloria mea, et non compungar. [*]( 4 cf. Hier. 29,10 cf. Esdr. 1, 1 sqq. 12 cf. Zacch. 3,1 sqq. 18 P?. 29, 12 sq. ) [*]( 1 titulum om. DPTv 4 hieremiS Dl captiuitatem Dl 5 fideles Dl Ip. V: christianus D2 PTv xpianos Dl 6 septinario D\' repeticionem D1 repetitioni P 7 ecclesia DlPl 9 nere] uerti p SAcerdotum V 10 sacerdus Z)1 12 zacharias propheta P sacharias DPTv diabnlo D 13 ablata D illij ab illo D sorditam P 14 et datum] ei d. D\' 16 lncto D gloriam DPTv sempiternǎ Pv 17 salutes Dl dedicationil] dedieationia domus DptTv 18 luctum] lectum P1 19 accincn.ti P accencsisti D* 20 laetitia DPTv oantet DTv gloriam meam D )

L. QVAEDAM PECCATA MANIFESTA EX POENA VENIRE QVORVNDAM OCCVLTORVM] COMPROBAT PECCATORVM. EX LIBRO CONTRA FAVSTVM XIII.

Quid ergo peccauerunt Iudaei, si deus illos excaecauit, ne agnoscerent Christum? quantum possemus, imbuendo rudi homini ostenderemus ex aliis occultis peccatis deo cognitis uenire iustam poenam huius caecitatis; quod non solum dixisse apostolum de quibusdam: propter hoc tradidit illos deus in concupiscentiam cordis eorum uel in reprobum sensum, ut faciant quae non conueniunt, uolentem ostendere quaedam peccata manifesta ex poena uenire quorundam occultorum, sed nec ipsos hoc tacuisse prophetas demonstraremus. nam, ne pergam longius, idem Hieremias eo ipso loco, ubi ait: et homo est, et quis agnoscet eum? ne quasi hoc ipso excusati essent Iudaei, quia non cognouerunt — si enim cognouissent, sicut apostolus dicit, numquam dominum gloriae crucifixissent — sequitur et ostendit occulti eorum meriti fuisse, ut non cognoscerent. ait enim: ego dominus interrogans corda, probans renes, ut dem unicuique secundum uiam eius et secundum fructum studiorum eius. [*]( 9 Rom. 1, 24 15 Hier. 17, 9 17 I Cor. 2, 8 20 Hier. 11, 10 ) [*]( 1 cap. LXHI T LXV D LXVI v; om. G PV 2 poene T 3 comprobant Tl 5 Quid] sc. Si diceret: q. 6 cognoacerent P possumus DPТ2v induendo v 7 ostenderimns D 8 cttecitates D1 10 concnpiscentia MP 12 quadam Dl 18 hoc om. v prophaetam P 15 agnoscit DPT cognoscet c 18 dixit P dominum] dno Dl dm P1 gloriam P 19 occulti] occulto T\' oculia Dv mentis v )

LI. EXPOSITIO DE, ID QVOD SCRIPTVM EST, MALEDICTVS OMNIS QVI PENDET IN LIGNO. EX LIBRO CONTRA FAV- STVM XIIII.

Videamus ex occasione calumniantium haereticorum, quomodo illud sacramentum fidelibus exponatur. mors hominis ex poena peccati est: unde et ipsa peccatum dicitur, non quia peccat homo dum moritur, sed quia ex peccato factum est ut moriatur; sicut alio modo dicitur lingua proprie caro, quae intra dentes sub palato mouetur, et alio modo dicitur lingua quod per linguam fit; secundum quem modum dicitur lingua graeca, alia latina. et manus alio modo dicuntur ipsum proprie corporis membrum, quod mouemus ad operandum, et alio modo manus dicitur scriptura, quae fit per manum; dicimus enim: "probata est manus eius" "lecta est aduersus eum manus eius" "habeo manum tuam" "recipe manum tuam". manus utique proprie membrum est hominis. non autem opinor illam scripturam membrum esse hominis; et tamen dicitur manus eo quod manu facta sit. sic et peccatum non tantum ipsum opus malum, quod poena dignum est, sed etiam ipsa mors, quae peccato facta est, peccatum appellatum est. illud itaque peccatum, quo reus esset mortis, non commisit Christus; illud autem alterum, id est mortem, quae peccato inflicta est humanae naturae, suscepit pro nobis. hoc suspendit in ligno, hoc maledictum est per Mosen, ubi mors damnata est ne [*]( 2 Dent. 21, 23 ) [*]( 1 oap. LXIIII T LXVI D LXVII "j om. GP 2 id MY: eo GPTh; OWl. D maladictuB D 8 pendit DT" 5 occasionS D 9 propria v 10 dentis D* et alio-12 et manus oм. P1 modo] mo T 11 lingnam] lingua V modum] modo D1 ad modum v 12 lingua] alia lingua T grega Dl modo] mo D1 14 dicit v 15 locta] et lecta v manus eius ada. eam v 16 habeo] ab eo Pv prius manum tuam om. v 19 mana] manus MP1 V 21 appellata D2Tv 22 reos P\' 24 tascipit D 25 moysen DPTv )

regnaret, et maledicta est ut periret. quapropter per Christi tale peccatum damnatum est nostrum peccatum, ut nos liberaremur, ne regnante peccato nos damnati remaneremus.

Quid ergo miratur Faustus maledictum esse peccatum, maledictam esse mortem, maledictam esse mortalitatem carnis sine peccato Christi, ex peccato tamen hominis etiam in Christo factum? ex Adam quippe corpus assumsit, quia ex Adam uirgo Maria, quae peperit Christum. dixerat autem deus in paradiso: qua die tetigeritis, morte moriemini. hoc est maledictum, quod pependit in ligno. ille neget Christum maledictum qui negat et mortuum; qui autem confitetur mortuum, et negare non potest mortem de peccato esse et ob hoc etiam ipsam peccatum uocari. audiat apostolum dicentem: quoniam uetus homo noster simul crucifixus est cum illo, et intellegat quem maledictum Moses dixerit. ideoque securus apostolus ait de Christo: factus pro nobis maledictum, sicut non timuit dicere: pro omnibus mortuus est. hoc est enim mortuus est quod maledictus, quia mors ipsa ex maledicto est et maledictum est omne peccatum, siue ipsum quod fit, ut sequatur supplicium, siue ipsum supplicium, quod alio modo uocatur peccatum, quia fit ex peccato. suscepit autem Christus sine reatu supplicium nostrum, ut inde solueret reatum nostrum et finiret etiam supplicium nostrum.

Ex ingenio meo ista dixerim, si non apostolus totiens hoc [*]( 9 Gen. 2, 17 14 Rom. 6, 6 17 Gal. 3, 13 18 II Cor. 5, 15 ) [*]( 1 et om. D1P1v xpm v 2 liberemur P1v 8 remanerimus D* 7 facto T factam v asaumit T 8 quae] qui P1 9 tetigeris Dl 10 pendet T 11 confititur Dl 18 ipsum PH7 audiam V 15 cum illo crucifixus est DPTv 16 moyaee- Pv moysis D dixerat P1 securus] secutus D\'PT" 18 hoc —mortuus est om. DlPlv 19 quod] quo Dlv 20 quod] quo D1P1v sequitur T\' 22 suscipit D 28 reatu] reatalm DLpa reatus T\' soluerit D 24 finerit D\' 25 toties c hoc] in hoc P*)

inculcat, ut dormientes excitet et calumniantes offocet. misit deus, inquit, filium suum in similitudinem carnis peccati, ut de peccato damnaret peccatum in carne. non ergo erat illa caro peccati, quia non de traduce mortalitatis in Maria per masculum uenerat; sed tamen quia de peccato est mors, illa autem caro quamuis ex uirgine, tamen mortalis fuit, eo ipso quo mortalis erat similitudinem habebat carnis peccati. hoc appellat etiam peccatum consequenter dicens: ut de peccato damnaret peccatum in carne. item alio loco: eum, inquit, qui non nouerat peccatum, peccatum pro nobis fecit, ut nos simus iustitia dei in ipso. cur ergo timeret Moses dicere maledictum, quod Paulus non timuit dicere peccatum? plane hoc propheta et praeuidere debuit et praedicere, paratus ab haereticis cum apostolo reprehendi. quisquis enim reprehenderit prophetam dixisse maledictum, cogitur reprehendere apostolum dixisse peccatum; nam utique maledictum comes peccati est.

Nec ideo maior inuidia est, quod addiderit: deo, ut diceret: maledictus deo omnis qui pependerit in ligno. nisi enim deus odisset peccatum et nostram mortem, non ad eam suscipiendam atque delendam filium suum mitteret. quid ergo mirum si maledictum est deo quod odit deus? tanto enim libentius nobis donat immortalitatem, quae futura est Christo [*]( 1 Rom. 8, 3 10 II Cor. 5, 21 ) [*]( 1 nt] nt et DPT2v et T\' dormientis DT cxcitet] exsUet M\' calomniantes D1 calumnientes v offocet] suflFocet D* soffocit Dl sufflcit P\' 2 carnes D\' 4 erat illa ergo T iradllce] radice DxPl mortalitates Dl 5 mariam P 9 peccato] peccatd Dl 10 eam T1 qui om. Pl 11 nos simas] nouissimus T1 simus] semus D\' essemus P 12 moyses D\'Pt1 moysis D\' 13 Paulus - ptaedioere om. Dl propheta (om. et) D\'P\' 14 praeuideri Dpr. cum baereticis ab apostolo V 18 peccato Tx 19 addederit Dx addiderat v dicerit Dl 30 maladictus D pependiderit D1 pependit DI T 21 mortem DOIiram DPTv eam om. v • 22 delendum v 24 donaty (v add. m. 2) D immortalitate T futura] flgura pi est om. v )

ueniente, quanto misericordius odit mortem nostram, quae in ligno pependit Christo moriente. quod autem additum est: omnis, ut diceretur: maledictus omnis qui in ligno pependit, non sane Moses minus praeuidit etiam iustos in cruce futuros, sed bene praenidit haereticos ueram mortem domini negaturos et ideo uolentes ab hoc maledicto Christum seiungere, ut a mortis etiam ueritate seiungerent. si enim uera illa mors non erat, nullum maledictum Christo crucifixo pependit in ligno, quia nec uere crucifixus est. sed contra longe futuros haereticos quam de longe clamat Moses sine causa tergiuersamini, o quibus displicet ueritas mortis Christi. maledictus omnis qui pendet in ligno; non ille ant ille, sed omnis omnino. etiamne et filius dei? etiam prorsus. nam hoc est quod non uultis: inde satagitis, inde seducitis. displicet enim uobis maledictus pro nobis, quia displicet mortuus pro nobis; tunc enim extra maledictum illius Adam, si extra illius mortem. cum uero ex homine et pro homine mortem suscepit, ex illo et pro illo etiam maledictum, quod mori comitatur, suscipere non dedignatus est etiam ille, prorsus etiam ille filius dei semper uiuus in sua iustitia, mortuus autem propter delicta nostra in carne suscepta ex poena nostra. ac per hoc additum est: omnis, ne Christus ad ueram mortem non pertinere diceretur, si a maledicto, quod morti coniunctum est, insipienti honorificentia separetur. [*]( 1 quando P1 miricordius (se a m. 2) D 3 omnes (at) Tl diceritur Dl uideretur PlT 4 pependerit DPv moyses DPtJ praeuidet P1 iustas D 5 futurus Dl domini mortem v 6 ideo] ide V maladicto D 8 xpo nullum maledictum P 9 uere] uire Dl 10 de longe cf. Rdnach l. c. p. 232 moyses DPv 11 diaplicit Dlpt aeritas] ucritas T 12 pendit paT pependit DPl 13 «om«nis (d et i eras.) T et om. P1 prorsaa] prawas D 15 dieplieit D1 16 maledicto P1 17 pro] p D* 18 suscipit D mori V: morti P2Tv morte D1P1 mors D\' 19 soscepere D illi prassos etiam illi D 20 uiuos Dl 21 delecta D1 23 perteoere D diceritur D1 a om. v maladkto D* morte D 24 coniuactum] conuictum T insipiente D1 separaretur D*PTv saperaretar D\' )

Qui autem ex ueritate euangelica fidem est, intellegit tam non esse contumeliam Christi ex ore Mosi, cum eum dixit maledictum, non ex diuinitate maiestatis suae, sed ex condicione poenae nostrae, ex qua in ligno suspensus est, quam non est laus Christi ex ore Manichaeorum, cum eum negant carnem habuisse mortalem, in qua ueram mortem pateretur, quia ex illo prophetico maledicto laus intellegitur humilitatis, ex isto haeretico quasi honore crimen obicitur falsitatis. si ergo negas maledictum, nega mortuum; si negas mortuum, non iam contra Mosen, sed contra apostolos dimicas. si autem confiteris mortuum, confitere suscepisse poenam peccati nostri sine peccato nostro. iam uero ubi audis poenam peccati, aut ex benedictione crede uenientem aut ex maledictione. si ex benedictione uenit poena peccati, opta esse semper in poena peccati; si autem optas inde liberari, crede per diuinae sententiae iustitiam ex maledictione uenisse. confitere ergo maledictum suscepisse pro nobis quem confiteris mortuum esse pro nobis, nec aliud significare uoluisse Mosen, cum diceret: maledictus omnis qui in ligno pependerit. poterat enim dicere: . maledictus omnis mortalis" aut maledictus omnis moriens"; sed hoc est quod asserit prophetia, quia sciebat Christi mortem in cruce pensuram et futuros haereticos, qui dicerent: "pependit quidem in ligno, sed specie quadam, non ut uere moreretur". clamando ergo maledictus nihil aliud clamauit, nisi quia uere mortuus, sciens mortem hominis peccatoris, quam sine peccato ipse suscepit, de illo maledicto uenientem, quo dictum est: si tetigeritis, morte [*]( 19 Dent. 21, 23 27 Gen. 2, 17 ) [*]( 1 intellegat P\' 2 contumelia D* ori D1 moysi Pv 5 negant (nt a m. 2 in ras. 4 litt.) T 6 pateritur D1 7 humilitates D\' 8 falsitates D\' 9 nega] negas DlPlv 10 moysen DPc apostolum D1 si] se D1 11 confitere] confitiri D\' soacipine D 18 maledictionem D1 15 liberare DPl dinina T 16 maledicto P1 17 suscipisee D confitires D\' 18 moysen DPv 19 pependit T 21 prophetiam DlVv 22 crucem MY" futurus hereticuB D1 28 speciae T 25 mortuus V: mortnns est D PT" 26 snscipit D 27 quo F: quod DPTv mortem P\'T )

moriemini. ad hoc pertinet et serpens ille in ligno suspensus, quo significaretur non falsam mortem Christum finxisse, sed illam ueram in ligno passionis suae suspendisse, in quam serpens ille hominem male suadendo deiecit. quam ueram mortem nolunt isti conspicere et ideo non sanantur a ueneno serpentis, sicut in heremo quicumque illum attenderent sanabantur.

Itaque fatemur ab imperitis dici aliud esse affigi ligno, aliud in ligno pendere. sio enim quidam putant soluendam esse istam quaestionem, ut Iudam dicant a Mose maledictum, qui laqueo se suspendit. quasi primo nouerint utrum ex ligno an ex lapide se ille suspenderit. sed uerum est quod et Faustus commemorauit apostolum non sinere aliud intellegere quam de Christo esse praedictum. sed talis imperitia nonnullorum catholicorum uenatio Manichaeorum est; tales enim solent insectari, tales suis fallaciis irretire. tales in eos cecideramus, tales haeseramus, tales non uiribus nostris, sed dei misericordia eruti sumus.

LII. DE, LD QVOD AIT MOSES, VIDEBIS VITAM TVAM PENDEN- TEM, ET NON CREDES VITAE TVAE. EX LIBRO CONTRA PAVSTVM XVI AD LOCVM.

Quasi uero quicquam sit peius inter maledicta, quae Iudaeis pro merito superbiae impietatis acciderunt, quam uidere uitam [*]( 1 cf. Num. 21, 9 20 Dent. 28, 66 ) [*]( 1 pertinet et] pertinens D1P1v 2 xpi D1 fincxisse DP 3 aerfl (0 a m. 2 in ras.) D qua DXP 4 qaam] qua Dl 5 noluit isto P1 6 haeremo V illam TV attenderint DP attenderet T aanabatnr T 8 fatimur Dl 9 pendere] pondere P 10 moyse Pv 11 quasi] quia si T 15 uenatio] uenenatio DPlv talis D 16 insectare D prius tales OWl. v inritire D talis Dl 18 eruti] eruditi DMlV 19 cap. LXV T LXVII D LXVIII v; om. GP 20 id MY: eo DPTv moyses DPv 21 credis (i ex e corr.) D 22 ad loeam om. DPTv 24 superbae D\'P su.pbae D\' impietates Dl accederunt DlPl )

suam, id est filium dei, pendentem et non credere uitae suae. maledicta enim cum ex prophetia dicuntur, non sunt de malo noto imprecantis, sed de praescio spiritu denuntiantis. nam illa quae de malo uoto sunt prohibentur, cum dicitur: benedicite et nolite maledicere. haec autem saepe inueniuntur in sermone sanctorum; sicut apostolus Paulus: Alexander, inquit, aerarius multa mala mihi ostendit; reddet illi dominus secundum opera sua. nam illud tamquam stomachatus et indignatus etiam male optasse uidetur apostolus: utinam et abscidantur qui uos conturbant quod utique, si consideres personam scribentis, magis cum elegantissimo ambiguo bene optasse intelleges. sunt enim spadones, qui se ipsos absciderunt propter regnum caelorum. quod in his quoque uerbis Faustus sapuisset, si pium palatum ad escas dominicas attulisset. sic enim sonuit fortasse Iudaeis quod dictum est: uidebis uitam tuam pendentem et non credes uitae tuae, ut inter minas et dolos hostium suorum uitam suam uidentes ei incerto pendere uicturos se esse non crederent. sed filius euangelii audit: ille enim de me scripsit; in hac ipsa ambiguitate sententiae uidet quid prophetae porcis proiciant, quid hominibus innuant, statimque illi occurrit uita hominum Christus pendens eique non credentes Iudaei ob hoc ipsum, quia pendentem uident. et alius quidem aliquis cito diceret [*]( 4 Rom. 12, 14 6 II Tim. 4, 14 10 Gal. 5, 12 12 Matth. 19, 12 20 Io. 5, 46 ) [*]( 1 filium) xpm filium D 2 dicantur M 3 imprecandis P\' denunciantes Z)1 4 quae] qui P\' 7 herarius P 8 reddat DP\' dominus om. T nam] nam et T 9 sthomacatus Mk F1 sthumacbathus D\' 11 consideres] consideris D\' consuleris P 12 cam MV: eum DPTv eligantessimo Dl optasse] aptasse MV 14 Faustus) factus M 17 credis DM tuae] suae v 18 minas P et] uel DPT dolus D\'P uidentis D\' 19 uicturos D\'MY: uictores DlPTv crederint D 20 audit M V: cum audit DPTv 21 uidit Dv prophetiac P proiciunt P1 23 credentis Dl 24 dicerit D\' ) inter cetera maledicta, quae in illa lectione ad aliquid de Christo intellegendum non pertinent, hoc solum ibi esse de Christo quod scriptum est: uidebis uitam tuam pendentem et non credes uitae tuae; neque enim fieri non posset, ut inter diuersa maledicta, quae impio populo prophetice pronuntiabantur, hoc quoque poneretur. sed ego et qui mecum aliquanto attentius cogitant euangelicam illam dominicamque sententiam, qua non ait: ũlle enim et de me scripsit", ut et alia quae ad Christum non pertinent scripsisse crederetur, sed ait: de me enim ille scripsit, ut omnem scripturae illius intentionem non nisi ad intellegendam Christi gratiam perscrutando consuleremus, etiam cetera in illa lectione maledicta propter Christum praedicta cognoscimus.

LIII. QVOD REQVIES SABBATI ETIAM IN SEPVLTVRA DOMINICA POS- SIT INTELLEGI, ET OCTAVI DIEI CIRCVMCISIO EXPOLIATIONEM SIGNIFICET MORTALITATIS. ITEM EX EODEM LIBRO CONTRA FAVSTVM XVI.

Illud sabbatum, quod imperite atque impie deridetis, nisi et ipsum inter prophetias, quae de Christo scriptae sunt, haberet intellectum, non ei Christus sic attestaretur. qui cum propria uoluntate, sicut ipse in eius laude posuisti, pateretur, [*]( 1 illa om. Tv ad eras. D; om. M 2 intellegendam M 3 uidibis D\' uidebus P 4 credis D\' 5 possit D 6 pro- pheticae MPlTV praenuntiabantnr D\'v poneritur Dl 7 aliquando P\' 8 qua] quam D et om. M 9 pertenent D 10 enim om. T ut] et v 11 intellegendfl P gratiam xpi v 12 perscrutandam P1 consolerimus D\' illa] ida MV ista PTv 18 xp̌ο MV praedicata D1 noscimus Dv 14 cap. LXVI T LXVIII D LXVIIII v; om. GP 15 sabbati etiam om. D\' 16 diei] die T dei P 17 item om. PT" 18 XVI] XI P 19 imperitae V inperitum D\' deriditis D 20 scripta DlPv haberit D\' 21 sic] sicut P1 testaretur P1 22 propria uoluntatS v laude eius P potuisti om. D\' pateritur D\' )

ideoque tempora passionis et resurrectionis suae haberet in potestate, id egit ut caro eius in sepultura sabbato requiesceret ab omnibus operibus suis, ut tertio die resurgens, quem dominicum dicimus, qui post sabbatum numeratur octauus, etiam circumcisionem octaui diei ad se prophetandum pertinere declararet. quid enim significat circumcisio carnis ? quid nisi expoliationem mortalitatis, quam de carnali generatione portamus? propter hoc dicit apostolus: exuens se carnem principatus et potestates exemplauit fiducialiter, triumphans eos in semet ipso. quod enim dicit exuisse se carnem, eo loco carnem mortalitatem carnis intellegimus, secundum quam proprie corpus hoc caro nominatur. quae mortalitas proprie caro appellata, quia in illa resurrectionis immortalitate non erit. propterea scriptum est : caro et sanguis regnum dei non possidebunt. de quibus uerbis soletis calumniari fidei nostrae, qua credimus huius corporis futuram resurrectionem, quae in ipso domino iam praecessit, dissimulantes ea quae secuntur; in quibus aperte apostolus quid dicat exponit. nolens enim ostendere quid eo loco dixerit carnem, continuo subiecit: neque corruptio incorruptionem possidebit. hoc enim corpus, quod propter mortalitatem proprie caro nominatur, mutari dicit in resurrectione, ut iam non sit corruptibile atque mortale. quod ne putetur nostra suspicione dici, ipsa eius quae secuntur uerba consulite: ecce, inquit, mysterium dico: omnes quidem resurgimus, non tamen omnes immutabimur, in atomo, in ictu oculi, in nouissima [*]( 8 Coloss. 2, 15 15 I Cor. 15, 50sqq. ) [*]( 1 tempore D\' haberit D1 habens PT 2 potestatem V 5 die T praphetandum D 6 declaratur DxPv 7 carnale D1 8 ezsnens V carne T 12 propriae DMPTV 13 illis (u a m. 2 in ras.) P 15 possidebnnt] poBsib P ante de quibus add. D1Pv: nt ergo indnatnr immortalitatem 16 calumniare D1 fidaei T 18 sequontnr Tv 19 apostolns aperte DPv 20 diserat P 22 propriae DIPITV 25 consolitae D1 mistirio D\' 26 quidem om. T resnrgemus T\'v omnia D\' 27 athomo Pv icto D\' ) tuba; canet enim tuba, et mortui resurgent incorrupti, et nos immutabimur; oportet enim co rruptibile hoc induere incorruptionem et mortale hoc induere immortalitatem. ut ergo induatur immortalitate, exuitur mortalitate. hoc est circumcisionis mysterium, quae octauo die fieri iussa est, et octauo die, id est dominica post sabbatum, iam in ueritate a domino impleta. unde dicitur: exuens se carnem principatus et potestates exemplauit. per hanc enim mortalitatem nobis inuidae diabolicae potestates dominabantur; quas exemplasse dictus est, quia in se ipso capite nostro praebuit exemplum, quod in toto eius corpore, id est ecclesia ex diaboli potestate liberanda, in ultima resurrectione complebitur. haec est fides nostra. et quoniam, sicut testimonium propheticum Paulus commemorat: iustus ex fide uiuit, haec est iustificatio nostra. mortuum quippe Christum et pagani credunt; resurrexisse autem Christum propria fides est christianorum. si enim confitearis, ait apostolus, in ore tuo, quia dominus est Iesus Christus, et credideris in corde tuo, quia deus illum suscitauit a mortuis, saluus eris. quia ergo ex ista resurrectionis fide iustificamur, ideo et illud de Christo apostolicum est, quia mortuus est propter delicta nostra et resurrexit propter iustificationem nostram. et quia ista resurrectio, quae credita nos iustificat, illa octaui diei circumcisione figurata est, propterea de ipso Abraham, cui primum tradita est, dicit apostolus : et signum [*]( 6 cf. Gen. 17, 12 15 Rom. 1, 17 Hab. 2, 4 17 Rom. 10, 9 22 Rom. 4, 25 26 Rom. 4, 11 ) [*]( 1 canit D resurgent cf. p. 243, 18 incorrnpfce Dl 2 oportit D1 4 immortalitate Dl ut - immortalitate om. DxPl immortalitatem P1 5 eiuetur DP\'v mortalitate] mortalitate P; om. D1 circumoisione P\' mysterium circumcisionie v 7 a domino in ueritate v 9 enim om. v inuidię Pv diabulicae Dl 10 dicttl (Q in ras. a m. 2) P 12 diabuli Dl 18 Iesus est PT 19 ChristUS om. DPTv 21 ideo] adeo F* 22 mortuos D1 delscta D\' 24 ista om. P 25 octaua. P1 ) accepit circumcisionis signaculum iustitiae fidei. ergo et istam circumcisionem inter alias figuras propheticas de Christo scripsit Moses, de quo ipse dicit: de me enim ille scripsit.

LIIII. NON SOLVM DIEBVS SED ET MENSIBVS NOMINA DEORVM SVORVM IMPOSVERE PAGANI. EX LIBRO CONTRA FAVSTVM XVIII.

Diebus quippe istis, quorum septenarius numerus in orbem redit, deorum suorum nomina gentes imposuerunt; de quibus ait apostolus, quod coluerunt et seruierunt creaturae potius quam creatori. quos in hac parte etiam uos imitamini, nisi quod cum eis lucidiora duo lumina, cetera uero sidera non cum eis adoratis. sed et mensibus imposuerunt nomina deorum suorum. propter honorem quippe Romuli, quia eum Martis filium crediderunt, primum mensem Marti dicantes martium uocauerunt; et inde aprilem nullo dei sui nomine, sed a re ipsa quasi aperilem, quod tunc plurimum germinis aperiatur in florem. inde tertium mensem maium, quod Maiam, Mercuri matrem, deam colunt. inde quartum iunium a Iunone, inde ceteros usque ad decembrem a numeris nominarunt. sed ei eis quintilis atque sextilis nominibus hominum, quibus diuinos honores decreuerunt, appellati sunt iulius et augustus. nam septimus september et ceteri, ut dixi, usque ad decembrem numerorum ex ordine nominibus enuntiantur. [*]( 3 Io. 5, 46 11 Rom. 1, 25 ) [*]( 1 accipit D circumcisionis-istam om. T 2 ista D\' 3 moyaes DPv 5 cap. LXXVII T LXVHII D LXX Gv, om. P 9 Beptinarios Dl 10 gentis D\' 12 inmitamini P 13 duo lumina Pv: uolumina MV duo luminaria DT 14 sidera] ad ridera D 16 crediderant V decantes Dl dicantia P1 dicentes P* 17 aplilem P nullll D 19 mense D 20 mercurii DPTv inde-Iunone om. vi 21 iunonae (om. a) Tl iunonem 3fP\'F nominauerunt Pv numerauerunt D 24 agustus D 25 ei] et T enuciantur D ) [*]( vnn. ) [*]( 19 )

porro ianuarius a Iano appellatus est, februarius a februis, sacris lupercorum. uultis ergo ut et uos dicamini in mense martio Martem colere? illo enim mense bema uestrum cum magna festiuitate celebratis. si autem nobis in mense martio licere arbitramini aliud considerare, non Martem, cur ex die septimo, quod sabbatum a requie nominatum est, diuinis scripturis Saturnum importare conamini, quia eum diem Saturni gentes appellauerunt? nempe iam uidetis cum quanta impietate deliretis.

De sacrificiis autem animalium quis nostrum nesciat magis ea peruerso populo congruenter imposita quam deo desideranti oblata? sed tamen etiam in his figurae nostrae fuerunt, quia nostra mundatio et dei propitiatio nobis sine sanguine nulla est; sed illarum figurarum ueritas Christus est, cuius sanguine redemti et mundati sumus. nam in figuris eloquiorum diuinorum et taurus dictus est propter uirtutem crucis, cuius cornibus impios uentilabit, et aries propter innocentiae principatum et hircus propter similitudinem carnis peccati, ut de peccato damnaret peccatum; et si quod aliud sacrificii genus expressius commemoraueris, in eo quoque tibi Christum prophetatum esse monstrabo. quocirca siue circumcisio siue sabbatum siue differentia ciborum siue immolatio sacrificiorum, omnia haec figurae nostrae fuerunt et prophetiae, quas Christus non soluere, sed adimplere uenit, cum ea quae his praenuntiabantur impleuit. [*]( 18 cf. Rom. 8, 3 23 cf. I Cor. 10, 6 ) [*]( 1 febroarius Dlf) a februis om. v februis] ferbuis Dl fruis T 2 dicamini in] dicam v 3 colere] colore P 5 ex] et PT 7 eum-iam om. MV die D1 8 gentis Dl quantam M 9 impietate] pietate M deliratis v deleritis Dl deleretis P1 11 desiderante P 12 figura P1 14 xpi D 17 impius P1 uentilauit DPTv 18 hyrcus DPv 19 sacrificiis P 20 commemoraberis T* 22 differentiae DlPv ciborum] aborum T 24 ea] eo P1 praenuntiabuntur Px pnuntiabantur (pnunt a m. 2 in ras.) D 25 implebit MV )

LV. QVOD OCVLVM PBO OCVLO NON SIT CONTRARTVM: QVI TE PERCVSSERIT IN DEXTRAM MAXILLAM ET CETERA. EX LIBRO CONTRA FAVSTVM XVIIII.

Iam uero illud quod antiquis dictum est: oculum pro oculo, dentem pro dente, quomodo contrarium habet quod ait dominus: ego autem dico uobis non resistere malo; sed si quis te percusserit in maxillam tuam dextram, praebe illi et alteram et cetera, quando quidem et illud antiquum ad reprimendas flammas odiorum saeuientumque immoderatos animos refrenandos ita praeceptum est? quis enim tandem facile contentus est tantum reponere uindictae, quantum accepit iniuriae? nonne uidemus homines leuiter laesos moliri caedem, sitire sanguinem uixque inuenire in malis inimici unde satientur? quis pugno percussus non aut iudicia concitat in damnationem eius qui percusserit? aut, si ipse percutere uelit, totum hominem etiam, si non telo aliquo arrepto, pugnis calcibusque contundit? huic igitur immoderatae ac per hoc iniustae ultioni lex iustum modum figens poenam talionis instituit, hoc est ut qualem quisque intulit iniuriam, tale supplicium pendat. proinde oculum pro oculo, dentem pro dente non fomes, sed limes furoris [*]( 2 Ei. 21, 24 Matth. 5, 39 ) [*]( 1 cap. LXVni T LXX D LXXl rh; om. P 2 oculo] oculi D\' contrarium] c. illi dominico dicto v 3 dexteram Pv dextra D 4 XVmi] XVIII V 6 oculo] ocultl D\' dente] dentem D\'P\' 8 malo D\' 9 dexteram Pv dextera Dl altera D\' 11 saeuientumquae V seuientiumque PTv inmoderatus animus refrenandue D 12 reponere] rependere D 13 accipit D uidimus Dl 14 lesos PVv lesus Dl sitiri P 15 aut non v 16 concidat D1 in om. V damnatione D\'P 17 repercutere P uellit DPl si non etiam DPT 18 arepto D pugnis∗∗ (cu? ras.) D 19 iniuste Vv ultione D\' ultionis P1 21 intullit D\' pendit DxPlv 22 octllo] ocula D\' dentem] dente D\' ) [*]( 19* )

est, non ut id quod sopitum erat hinc accenderetur, sed ne id quod ardebat ultra extenderetur impositus. est enim quaedam uindicta iusta iusteque debetur ei qui fuerit passus iniuriam. unde utique cum ignoscimus, de nostro quodam modo iure largimur. unde etiam debita dicuntur, quae in oratione dominica humanitus dimittere monemur, ut nobis et nostra diuinitus dimittantur. quod autem debetur, etsi benigne remittitur, non tamen inique repetitur. sed sicut in iurando etiam qui uerum iurat propinquat peiurio, unde longe abest qui omnino non iurat; et quamuis non peccet qui uerum iurat, remotior tamen a peccato est qui non iurat — unde admonitio non iurandi conseruatio est a peccato peiurii\': — ita cum peccet qui per immoderationem iniuste uult uindicari, non peccet autem qui modum adhibens iuste uult uindicari, remotior est a peccato iniustae uindictae qui non uult omnino uindicari. peccat enim qui exigit ultra debitum; non peccat autem qui exigit debitum: sed tutius longe est a peccato iniusti exactoris qui omnino non exigit debitum, praesertim ne cogatur et ipse reddere debitum ab eo qui nullum habet debitum. [*]( 6 cf. Matth. 6, 12 ) [*]( 1 sopitum] supitum D5 subitam Dlv accinderitur Dl 2 ardeat v extenderitur Dl impositum v quaedam] qddam v 3 iusta uindicta DPT ius uindictq v ei] et P\'v 5 largirous V 6 demittere DP\' monemur T 8 remittetur D remitatur P1 9 uero D* periurio DPTv 10 peccit D 11 post iurat add. DIGPfJ: maluit nos dominus et non iurantes non recedere a uero quam uerum iurantes propinquare periurio 12 periurii DM PTv 18 (14. 15) uindicare Dlv peccat v 14 modo 0 15 uindicari omnino D 17 tutius] totius DP1T iniuste v 19 qui] quod P habit D\' )