Excerpta ex Operibus Augustini

CLXXXVI. EX LIBRO DE CATECIZANDIS RVDIBVS. QVOD ANTIQVOS IVSTOS CAPVT CHRISTVS VELVT MANVM PRAEMISERIT NASCITVRVS.

Non ob aliud ante aduentum domini scripta sunt omnia, quae in sanctis scripturis legimus, nisi ut illius commendaretur aduentus et futura praesignaretur ecclesia, id est populus dei per omnes gentes, quod est corpus eius, adiunctis atque annumeratis omnibus sanctis, qui etiam ante aduentum eius in hoc saeculo uixerunt, ita eum credentes uenturum esse, sicut nos uenisse. sicut enim Iacob manum prius, dum nasceretur, emisit ex utero, qua etiam pedem praenascentis fratris tenebat, deinde utique secutum est caput, tum demum necessario membra cetera, sed tamen caput non tantum ea membra, quae secuta sunt, sed etiam ipsam manum, quae in nascendo praecessit, dignitate ac potestate praecedit, et quamuis non tempore apparendi, tamen naturae ordine prius est: ita et dominus Iesus Christus, etsi, antequam appareret in carne et quodam modo ex utero secreti sui ad hominum oculos mediator dei et hominum homo procederet, qui est super omnes deus benedictus in saecula, praemisit in sanctis patriarchis et prophetis quandam partem corporis sui, qua uelut manu se nasciturum esse praenuntians etiam populum superbe praecedentem uinculis legis tamquam digitis quinque supplantat — quia et per quinque temporum articulos praenuntiari futurus prophetarique non destitit; et huic rei [*]( 10 cf. Gen. 25, 26 19 Rom. 9, 5 ) [*]( 1 cap. CLXXXVn A CCllll P CCV Gv 2 cathecizandis MPV catechizandis A catezizandis v antiquos] anticus P1 iustus P1 5 illius] utilius v 7 populos A adiunctisque (om. atque) A 11 qua] quae AP* qnS P1 12 fratres P1 18 necessaria v 14 ipsa manu A in] om. Pv 15 quamuis] uis am. 2 P; quod v 16 tempore non V 18 uteri secretis v sui—oculos] om. v 19 super] sup A 20 omnes AV: omnia Pv sanctos patriarchas (om. in) v 21 prophetas v corpori A 22 manu] magna (g del. m. 2) A 23 snperbae A quinque] quique P 25 futurus V: nenturus APv prophetariquae A distitit P )

consonans per quem lex data est quinque libros conscripsit; et superbi carnaliter sentientes et suam iustitiam uolentes constituere non aperta manu Christi repleti sunt benedictione, sed constricta atque conclusa retenti sunt; itaque illis obligati sunt pedes et ceciderunt; nos uero surreximus et erecti sumus — quamuis ergo, ut dixi, praemiserit dominus Christus quandam partem sui corporis in sanctis, qui eum nascendi tempore praeierunt, tamen ipse est caput corporis ecclesiae illique omnes eidem corpori, cuius ille caput est, cohaeserunt, credendo in eum quem praenuntiabant. non enim praecurrendo diuulsi sunt, sed adiuncti potius exsequendo. nam etsi manus a capite praemitti potest, conexio tamen eius sub capite est. quapropter omnia, quae ante scripta sunt, ut nos doceremur scripta sunt et figurae nostrae fuerunt et in figura contingebant eis, scripta sunt autem propter nos, in quibus finis saeculi obuenit.

Quae autem maior causa est aduentus domini, nisi ut ostenderet deus dilectionem suam in nobis, commendans eam uehementer, quia, cum adhuc inimici essemus, Christus pro nobis mortuus est? hoc autem ideo, quia finis praecepti et plenitudo legis caritas est, ut et nos inuicem diligamus et, [*]( 2 cf. Rom. 10, 3 5 cf. Pe. 19, 9 8 cf. Col. 1, 18 13 cf. Rom. 15, 4 14 I Cor. 10, 11 19 cf. Rom. 5, 6 20 cf. I Tim. 1, 5 21 cf. Rom. 13, 8 ) [*]( 1 coneonans] consonat quia v libros quinque Po in libros quinque A 2 Bua A institiam] iustia A 3 aper* (ta add. m. 2) P 4 conclusa atque conatricta A oblicati A oblegati P 5 pedes] add. P1 supr. uers. caeciderunt V snrrexemus A resurreximus v 6 praemiserit (serit a m. 2 in ras.) P 7 sanetis] scii A nascenti A 9 omnis Pl eidem APv: idem V corporis F corpore P1 cohaeserunt] coheredes erunt v 10 in eum-praenuntiabant] om. A pronuntiabant v non enim praecurrendo] praecorrendo non (om. enim) A praecnrrendi V 11 exsequendo V: obsequendo APv manu v 12 a capite] caput p praemitti] ..primitti (tti in ras.) P opprimi v 13 doceremus Pl 14 nostraa] om. v contingebat A 16 saeculorum APv obuenit] denenit (de add. m. 2) P 18 eam] eum P 19 inimici] inimi A 21 inuice A dilicamus A )

quemadmodum ille pro nobis animam suam posuit, sic et nos pro fratribus nostris animas nostras ponamus et ipsum deum, quoniam prior dilexit nos et filio suo unico non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit eum, si amare pigebat, saltem redamare non pigeat. [nulla est enim maior ad amorem inuitatio quam praeuenire amando.]

CLXXXVII. EX EODEM LIBRO DE CATECIZANDIS EVDIBVS. VT CHRISTIANI SCHOLASTICI SOLOECISMOS QVORVNDAM PIE TOLERENT SACER- DOTVM.

His ergo qui loquendi arte ceteris hominibus excellere uidentur, cum ueniunt, ut christiani fiant, hoc amplius quam illis inlitteratis impertire debemus, quod sedulo monendi sunt, ut humilitate induti christiana discant non contemnere quos cognouerint morum uitia quam uerborum amplius deuitare et cordi casto linguam exercitatam ne conferre audeant, quam etiam praeferre consueuerant. maxime autem isti docendi sunt scripturas diuinas audire, ne sordeat eis solidum eloquium, quia non est inflatum, neque arbitrentur carnalibus integumentis inuoluta atque operta dicta uel facta hominum, quae [*]( 1 cf. I Io. 3, 16 3 cf. I Io. 4, 10 4 cf. Rom. 8, 32 ) [*]( 01 1 ama A 3 deum] dominum P 4 omnibus nobis v tradedit A 5 saltim Pv rediamare A nulla - amando GPv: om. AMV 7 cap. CLXXXVIII A CCV P CCVI Gv 8 ei] item ex Pv cathecizandis MPV catechizandis A catezizandis v christianis v 9 scolastici Av scolaatiM P soloecismos] P* tn ras.; soloechismos MV tollerent V sacerdotes A 12 uiderentur P ueniant vx fiunt P1 hoc] om. A 13 impertiri Pv 14 quosj quae pfJ 15 morum (urn a m. 2 in ras.) P diuitare Pl 16 corde Pv linguam] lingua v in linguam (in add. m. 2) P exercitatam] et exercitatam A exercitata v ex..citatam (er ras.) P ne] nec APV quam] quae v 17 praeferre] proferre Plv consuerant P1 consueuerunt P* maximae A 18 audire diuinas APv solidum] insolitum v 19 iotecumentis A 20 atque] om. v dicta] om. A1 )

in illis libris leguntur, non euoluenda atque aperienda, ut intellegantur, sed sic accipienda, ut litterae sonent; de qua ipsa utilitate secreti — unde etiam mysteria uocantur — quid ualeant aenigmatum latebrae ad amorem ueritatis acuendum discutiendumque fastidii torporem ipsa experientia probandum est talibus, cum aliquid eis, quod in promtu positum non ita mouebat, enodatione allegoriae alicuius eruitur. his enim maxime utile est nosse ita esse praeponendas uerbis sententias, ut praeponitur animus corpori. ex quo fit, ut ita malle debeant ueriores quam disertiores audire sermones, sicut malle debent prudentiores quam formonsiores habere amicos. nouerint etiam non esse uocem ad aures dei nisi animi affectum. ita enim non irridebunt, si aliquos antistites et ministros ecclesiae forte animaduerterunt uel cum barbarismis et soloecismis deum inuocare uel eadem uerba, quae pronuntiant, non intellegere perturbateque distinguere: non quia ista minime corrigenda sunt, ut populus ad id quod plane intellegit dicat amen, sed tamen pie toleranda sunt ab eis qui didicerint ut sono in foro sic uoto in ecclesia benedici. [itaque forensis illa nonnumquam forte bona dictio numquam tamen benedictio dici potest.] [*]( 1 lecuntur A 2 sonant APv 3 utilitate] utilita" A 4 enigmatum libri amore A 6 aliquod v 7 enotatione A alligoriae A alicui v eruitur] «eruitur (s ras.) P seruit v 8 maximae A pponendas P 9 animus] amicus (m. 1 in ras. V) MY 10 uerioris APl desertiores V dissertioris Pl audire (i ex e corr.) P 11 formosiorea Pv amicos (os add. WI. Z) P 12 non esse] non isse v nosse MV animae A affecta v affecto A 13 enim] eum (sic) A antestites A 14 animaduerterint APv cum] com A solicismus Y 16 perturbataeque A distingueri P1 minime APv: in me Y 18 didicerunt v 19 80 sono A itaque-poteet OPv: om. A MV forinsia P1 20 numquam] nonnumquam Gv)

CLXXXVIII. ITEM EX EODEM LIBRO. DE HVMILITATE GALLINAE ILLIVS" CVIVS BLANDAS ALAS REFVGIENTES SVPERBI PRAEDA FIVXT ALITIBVS.

Cogitemus quid nobis praerogatum sit ab illo qui demon-strauit nobis exemplum, ut sequamur uestigia eius. quantumuis enim differat articulata uox nostra ab intellegentiae nostrae uiuacitate, longe differentior est mortalitas carnis ab aequalitate dei; et tamen, cum in eadem forma esset, semet ipsum exinaniuit formam serui accipiens et cetera usque ad mortem crucis. quam ob causam, nisi quia factus est infirmis infirmus, ut infirmos lucri faceret? audi eius imitatorem alibi etiam dicentem: siue enim mente excessimus, deo, siue temperantes sumus, nobis. caritas enim Christi compellit nos iudicantes hoc, quia unus pro omnibus mortuus est. quomodo enim paratus esset impendi pro animabus eorum, si eum pigeret inclinari ad aures eorum? hinc ergo factus est paruulus in medio nostrum tamquam nutrix fouens filios suos. num enim delectat, nisi amor inuitet, decurtata et mutilata uerba immurmurare? et tamen optant homines habere infantes, quibus id exhibeant, et suauius est matri minuta mansa inspuere paruulo filio quam [*]( 6 cf. I Petro 2,21 9 Philipp. 2, 6 sqq. 12 cf. I Cor. 9, 22 13 n Cor. 5,13 sq. 17 cf. II Cor. 12,15 18 cf. I Thess. 2, 7 ) [*]( 1 cap. CLXXXVIIII A CCVI P CCVII Gv 2 item] om. Pv libro] 1. de catechizandis rudibus Pv illius] om. v 3 refugientis P\' 5 sit] cit (c in s corr. m. 2) V 7 nostra] om. P" 8 differentiar V aeqn**itate (al ras.) P 9 forma-ezinaninit) otn. A 11 crncis] om. v 12 ut inflrmos) add. P* m mg. 13 excedimus P 14 obtemperantes v . 17 pigeret (i ex e corr.) A pigerit P1 inclinare v 18 est] sum v parnolus A nostrum] nostrorum A uestrum v 19 fobens (b in v corr. m. 2) V delectat- inuitet] om. A\' dilectat Pl 20 inuitet] inuidit .A2p1 (?) 21 habere] hebere A id] om. Pv exibeant P 22 matrem v inspueri P1 paruolo Å )

ipsam mandere ac deuorare grandiora. non ergo recedat de pectore cogitatio gallinae illius, quae languidulis plumis teneros fetus operit et susurrantes pullos confracta uoce aduocat, cuius blandas alas refugientes superbi praeda fiunt alitibus. si enim intellectus delectat in penetrabilibus sincerissimis, hoc etiam intellegere delectat, quomodo caritas, quanto officiosius descendit in infima, tanto robustius recurrit in intima per bonam conscientiam nihil quaerendi ab eis ad quos descendit praeter eorum sempiternam salutem.

CLXXXVIIIEX EODEM LIBRO. DE STATVTIS NOSTRIS SINE TRISTITIA, SI NECESSITAS EVENERIT, IMMVTANDIS.

Si autem confregit animum tuum alterius actionis, cui tamquam magis necessariae iam suspensus eras, omissio et proplsterea tristis insuauiter catecizas, cogitare debes, excepto quod scimus misericorditer nobis agendum quidquid cum hominibus agimus et ex officio sincerissimae caritatis, hoc ergo excepto incertum esse quid utilius agamus et quid opportunius aut intermittamus aut omnino omittamus. quia enim merita hominum num, pro quibus agimus, qualia sint apud deum non nouimus, quid eis ad tempus expediat ant nulla aut tenuissima et incertissima coniectura suspicamur potius quam comprehendimus. [*]( 2 ci Matth. 23, 37 ) [*]( 1 ipsam o: ipsa libri grandiora] gradiora (d ex t, a altera ex e corr. m. 1) Y grandioro M 2 cogitatio] etiam cogitatio AGPv teneros (o ex n corr. m. 1) V 4 refugentes A superbi] snpbi A 5 penetralibus v 6 delectet APv 7 tanto (an ex o corr.) P 8 bona A 9 discendit A praeter] P* in ras. aempiternam] om. A; sempiterna P salute Å 10 cap. CXC A CCVIt P CCVIII G" 12 uenerit v 14 omisso v 15 cathecizas PV catechizas A excepto] ex accepto v 16 agendum] agendum esse APv cum] V1 in tas. 17 siocerissimo Pv 18 oportunius PV inoportunius v 19 omittamus] committamus v qui* (a add. m. 2) P 22 compraehendimus A )

quapropter res quidem agendas pro nostro captu ordinare debemus. quas eo modo, quo statuimus, si peragere potuerimus, non ideo gaudeamus, quia nobis, sed quia deo sic eas agi placuit; si autem aliqua inciderit necessitas, qua noster ille ordo turbetur, flectamur facile, ne frangamur, ut, quem deus s nostro praeposuit, ipse sit noster. aequius est enim, ut nos eius quam ut ille nostram uoluntatem sequatur, quia et ordo agendarum rerum, quem nos pro arbitrio tenere uolumus, ille utique approbandus est, ubi potiora procedunt. cur ergo nos dolemus homines a domino deo tanto potiore praecedi, ut eo ipso, quo nostrum amamus ordinem, inordinati esse cupiamus ? nemo enim melius ordinat quid agat, nisi qui paratior est non agere quod diuina potestate prohibetur, quam cupidior agere quod humana cogitatione meditatur, quia multae cogitationes sunt in corde uiri, consilium autemis domini manet in aeternum.

Si autem de aliquo errato nostro uel peccato nos maestitudo comprehendit, non tantum meminerimus sacrificium deo spiritum esse contribulatum, sed etiam illud, quia sicut aqua ignem, sic elemosyna extinguet peccatum, et: quia misericordiam, inquit, uolo quam sacrificium. sicut ergo, si periclitaremur incendio, ad aquam utique curreremus, [*]( 14 Prou. 19, 21 18 cf. Ps. 50, 19 19 Eccli. 3, 30 20 Os. 6, 6 ) [*]( 1 capto A 2 quo] quod P1 4 incederit A 5 flectamas A flectemur P1 facile APv: facere V post facile ras. 4 litt. P ut] et A 6 nostro] nobis., aequas P 7 nostra A sequamur P 8 quem] add. P* supr. uef\'s. nos pro AMVt nostro p., 9 praecedant AJPv 10 potiori PI., 11 nostro A ordine AV 12 Melius] om. v 14 hamana] non nna v cogitationi P meditator P1 15 cogitationis A s consium (li add. m. 2) A 16 manit A aetemum] ternum P 17 erratu V nostro] om. v 18 compraehendit A meminerimus (imus ex unt corr.) P sacriflcio A 19 illud] illum v 20 sic] ita v elemosjnS V elemosina Pv extinguit p" 21 inquid APl nolo quam] et non v 22 curreremus] cucuremus v )

quo posset extingui, gratularemur, si quis eam de proximo offerret: ita et, si de nostro faeno aliqua peccati flamma surrexit et propterea conturbamur, data occasione misericordissimi operis tamquam de oblato fonte gaudeamus, ut inde illud quod 5 exarserat opprimatur. nisi forte tam stulti sumus, ut alacrius arbitremur cum pane currendum, quo uentrem esurientis impleamus, quam cum uerbo dei, quo mentem studentis instruamus. huc accedit, quia, si tantummodo prodesset hoc facere, non facere autem nihil obesset, infeliciter in periculo salutis, non iam proximi, sed nostrae oblatum remedium sperneremus. cum uero ex ore domini tam minaciter sonet: serue nequam et piger, dares pecuniam meam nummolariis, quae tandem dementia est, quoniam peccatum nostrum nos angit, ideo rursus uelle peccare non dando pecuniam dominicam uolenti et petenti?

CXC. EX EODEM LIBRO. QVEMADMODVM CATECIZANDVS SIT QVI VVLT FIERI CHRISTIANVS.

Sed faciam aliquem uenisse ad nos, qui uult esse christianus, et de genere quidem idiotarum, non tamen rusticanorum, sed urbanorum, quales aput Carthaginem plures experiri te necesse [*]( 11 Matth. 25, 26 sq. ) [*]( 1 possit Pv gratularemur] et gratularemur P et gratulemur A eam de] om. v proximua v 2 offeret P1 4 gaudcamus] hauriamus v 5 opprimamur A stulti. (s ras.) P . simus AP.v 6 quo] quod P esurientes P1 esurientem v 7 mente A 8 accedit] acoidit V si] se p. 9 infiliciter A 10 proximis v 12 dares] dare debueras v nummulariis A 13 daementia V nostrum nos angit] nr agit v 16 cap. CLXXXVIII Vpr. CXCI Å CCVIII P CCVIIII G; om. v 17 libro] 1. de catechizandis rudibus Pv cathecizandus P\'V catechizatus (?) A 18 cristianus fieri P 19 cristianus P 20 ideotarum A tamen] om. Pv 21 orbanorum A apud APv cartaginem Pv karthagine A experiri] ri eras. in P; experti v te] om. P; sunt v )

est; interrogatum etiam, utrum propter uitae praesentis aliquod commodum, an propter requiem, quae post hanc uitam speratur, christianus esse desideret, propter futuram requiem respondisse: tali fortasse a nobis instrueretur alloquio. "deo gratias, frater; ualde tibi gratulor et gaudeo de te, quod in tantis et periculosis huius saeculi tempestatibus de aliqua uera et certa securitate cogitasti. nam et in hac uita homines magis laboribus requiem quaerunt et securitatem, sed prauis cupiditatibus non inueniunt; uolunt enim requiescere in rebus inquietis et non permanentibus. et quia illa et tempore subtrahuntur et transeunt, timoribus eos et doloribus agitant nec quietos eos permittunt. si enim in diuitiis uelit homo requiescere, magis superbus efficitur quam securus."

" V ere, frater, illa magna et uera beatitudo est, quae in futuro saeculo sanctis promittitur. omnia uero uisibilia transeunt et omnes huius saeculi pompae et deliciae et curiositas interibunt et secum ad interitum trahunt amatores suos. a quo interitu, hoc est poenis sempiternis, deus misericors uolens homines liberare, si sibi ipsi non sint inimici et non resistant misericordiae creatoris sui, misit unigenitum filium suum, hoc est uerbum suum, aequalem sibi, per quod condidit omnia. et manens quidem in sua diuinitate et non recedens a patre nec in aliquo mutatus, assumendo tamen hominem et in carne mortali hominibus apparendo uenit ad homines, ut, quemadmodum per unum hominem, qui prius factus est, id est Adam, [*]( 25 cf. Rom. 5, 12sqq. ) [*]( 2 quae] qui V 3 sperator P\' cristianus P desiderat AP" propter] si propter v 4 responderet v aloquio A cloquio Pv 5 gratulor] congratulor P 7 in] om. P1 8 magis APV: magnis v sed] ser A 10 illa] illis v tempora v subtrauntur P 11 timoribus] moribus v et doloribus eos A Pv 12 quietus A eos] eos esse (esse add. m. 2) v sij sine Pv uellit A 14 uera] uere v quae] quia P1 16 omnis P delitiae APl diuitiae v coriositas A 17 traunt P 18 sempiternis (is add. m. 2) P 19 si] om. P sint (i ex u corr.) P 21 aequalem ApI V,,: aequale Pl 23 asumendo A P1 24 apparendo (do ex s corr. m. 1) MV )

mors intrauit in genus humanum, quia consensit mulieri suae seductae a diabolo, ut praeceptum dei transgrederentur, sic per unum hominem, qui etiam deus, dei filium legum Christum deletis omnibus peccatis praeteritis credentes in eum omnes in aeternam uitam ingrederentur."

n Omnia enim, quae nunc uides in ecclesia dei et sub Christi nomine per totum orbem terrarum geri, ante saecula iam praedicta sunt et, sicut legimus, ita et uidemus et inde aedificamur in fidem. factum est aliquando diluuium per totam terram, ut peccatores delerentur; et tamen illi qui euaserunt in arca sacramentum ecclesiae futurae demonstrabant, quae nunc in fluctibus saeculi natat et per lignum crucis Christi a submersione liberatur. praedicatum est Abrahae fideli seruo dei, uni homini, quod de illo esset populus nasciturus, qui coleret unum deum inter ceteras gentes, quae idola colebant; et omnia, quae illi populo uentura praedicata sunt, sic euenerunt, ut praedicta sunt. prophetatus est in illo populo etiam Christus rex omnium sanctorum et deus uenturus ex semine ipsius Abraham secundum carnem, quam assumsit, ut omnes etiam filii essent Abrahae, qui fidem eius imitarentur; et sic est factum. natus est Christus de Maria uirgine, quae ex illo genere fuit. praedictum est per prophetas, quod in cruce passurus esset ab eodem populo Iudaeorum, de cuius genere secundum carnem ueniebat; et sic factum est. praedictum est, quod resurrecturus esset; resurrexit. et secundum ipsa praedicta prophetarum ascendit in caelum et discipulis suis [*]( 1 mora intrauit AGPv: monstrauit (n ex r corr. m. 1 V) MV 2 ut] P* vn ras. praeceptum (u ex a corr. m. 2) V transgrcdirentur v 4 praeteretis Al 8 praedic.ta (a ras.) P sunt (et om.) A sicut] sicut ea Pv uidimus P1 9 fide ptv 11 futurae ecclesiae APv demonstrati P1 13 praedicatum V (cr. p.161,6, ubi scriptura cod. V mutanda non erat; cf. Ind. ad Cyprianum ed. Hartel): praedictum APv 14 esset] ex est set corr. m. 1 V 16 praedicata V: praedicta APv 17 prophetatus] et prophetatus v 18 semne (i add. m. 2) V 19 habraham P omnes] homines v 20 habrahae P 24 est factum APv 25 resnrrerit) et rcsurrexit Pv )

spiritum sanctum misit. praedictum est enim non solum a prophetis sed etiam ab ipso domino Iesu Christo, quod ecclesia eius per uniuersum orbem terrarum esset futura, per sanctorum martyria passionesque disseminata, et tunc praedictum, quando adhuc nomen eius et latebat gentes et ubi notum erat ridebatur. et tamen in uirtutibus miraculorum eius, siue per se ipse siue quae per seruos suos fecit, dum annuntiantur haec et creduntur, iam uidemus quod praedictum est esse completum regesque ipsos terrae, qui antea persequebantur christianos, iam Christi nomini subiugatos. praedictum est etiam, quod schismata et haereses ex eius ecclesia essent exiturae et ex eius nomine per loca, ubi possent, suam, non Christi gloriam quaesiturae; et ista completa sunt."

"Numquid ergo illa quae restant non sunt uentura? manifestum est, quia, sicut ista praedicta uenerunt, sic etiam illa uentura sunt, quaecumque iustorum tribulationes adhuc restant, et iudicii dies, qui separabit omnes impios a iustis in resurrectione mortuorum, et non solum eos qui sunt extra ecclesiam, sed etiam ipsius ecclesiae paleas, quas oportet usque ad nouissimam ueutilationem patientissime sufferat, ad ignem debitum segregabit. qui autem irrident resurrectionem putantes, quod caro ista, quia putrescit, resurgere non potest, ad poenas in ea resurrecturi sunt et ostendet eis deus, quia qui potuit haec corpora facere, antequam essent, potest ea momento restituere, sicut erant. omnes autem fideles regnaturi cum Christo ita resurgent in eodem corpore, ut etiam mutari mereantur ad incorruptionem angelicam, ut fiant aequales [*]( 1 enim V: om. APv "lum A 2 domino] domino nostro Pv 4 p**assion6sque (er ras.) A dissiminata A praedictum] praedictum est P 6 irridebatur v 7 sine per V: sine quae per A Pv ipse] ipsum v 9 cumpletum A antea] ante P 10 cristianos P 11 schismatha A scismata Pv 12 ex V: sub APv 16 tribulationis A restat A 17 seperauit A V impius A iustis APv: iustos "F"; fort. ac iustos? in] P* in ras. resurrectionem v 20 nouissima A sufferri u 21 inridit A 23 ostendit AP\'V 24 momento] in momento v 25 fidelis A 26 cum] com A mutari V: commutari APv )

angelis dei, sicut dominus ipse promisit, et laudent eam sine aliquo defectu et sine aliquo fastidio, semper uiuentes in illo et de illo cum tali gaudio et beatitudine, qualis nec dici nec cogitari ab hominibus potest."

„Tu itaque credens ista caue temtationes, quia diabolus quaerit qui secum pereant, ut non solum per eos qui extra ecclesiam sunt siue pagani siue Iudaei siue haeretici non te hostis ille seducat, sed etiam quos in ipsa ecclesia catholica uideris male uiuentes aut immoderatis uoluptatibus uentris et gutturis aut impudicos aut uanis curiositatibus uel inlicitis deditos sine spectaculorum sine remediorum aut diuinationum diabolicarum, siue in pompa et in tyfo auaritiae atque superbiae sine in aliqua uita, quam lex damnat et punit, non eos imiteris, sed potius coniungaris bonis, quos inuenturus es facile, si et tu talis fueris, ut simul colatis et diligatis deum gratis, quia totum praemium nostrum ipse erit, ut in illa aeterna uita bonitate eius et pulchritudine perfruamur. sed amandus est non sicut aliquid, quod uidetur oculis, sed sicut amatur sapientia et ueritas et sanctitas et iustitia et caritas et si quid aliud tale dicitur; non quemadmodum sunt ista in hominibus, sed quemadmodum sunt in ipso fonte incorruptibilis et incommutabilis sapientiae. quoscumque ergo uideris haec amare, illis coniungere, ut per Christum, qui homo factus est, ut esset mediator dei et hominum, reconcilieris deo. homines autem peruersos, etiam si intrent parietes ecclesiae, non eos arbitreris intraturos in regnum caelorum, quia suo tempore separabuntur, si se in melius non commutauerint. homines ergo bonos imitare, malos tolera, omnes ama, [*]( 1 cf. Loc. 20, 36 ) [*]( 3 de] cum v quales P1 4 cogitare P1 7 pacani A heredici A 8 ille ifostis v quos APv: quod V 9 immoderatoa v uuluptatibua A 11 expectaculorum A diuinationum APv: diuinatione V 12 et in] et#« (in ras.) P tipho E typo P 13 ponit P 15 colatis (o ex n corr.) A 16 in] om. A 17 et] add. A* supr. uers. 18 sed sicut APv: eed quod V 19 amatur] amator P sapientiae P 21 incorruptibili P1 24 reconchilieris (h del. m. 2) V 25 intret A ) [*]( VIIII. ) [*]( 41 )

quia non scis quid cras futurus sit qui hodie malus est. nec eorum ames iniustitiam, sed ipsos ideo ames, ut apprehendant iustitiam, quia non solum nobis dilectio dei praecepta est sed etiam dilectio proximi, in quibus duobus praeceptis tota lex pendet et prophetae. quam non implet nisi qui donum acceperit spiritum sanctum, patri et filio utique coaequalem, quia ipsa trinitas deus est. in quo deo spes omnis ponenda est. nam in homine non est ponenda, qualiscumque ille fuerit. aliud est enim ille a quo iustificamur, aliud illi cum quibus iustificamur. non autem solum per cupiditates diabolus temtat sed etiam per terrores insultationum et dolorum et ipsius mortis. quidquid homo autem passus fuerit pro nomine Christi et pro spe uitae aeternae et permanens tolerauerit, maior ei merces donabitur, quia, si consenserit diabolo, cum illo damnabitur. sed opera misericordiae cum pia humilitate impetrant a domino, ut non permittat seruos suos temtari ultra quam possunt sustinere."

CXCI. EX LIBRO DE FIDE ET OPERIBVS. QVOD NON SIT CONTRARIVS APOSTOLVS DICENS: PECCANTES CORAM OMNIBVS AR- GVE, DOMINO DICENTI: CORRIPE EVM INTER TE ET IPSVM SOLVM.

Prohibet etiam sanctum dari canibus; nec contrarius est apostolus domino, quia dicit: peccantes coram omnibus [*]( 4 cf. Mattb. 22, 37 sqq. 16 cf. I Cor. 10,13 20 (et 24) I Tim. $, 20 21 Matth. 18, 15 . 23 cf. Matth. 7, 6 ) [*]( 2 sed iploa-iuвtitiam] om. P 5 pendit P1 profetae A acciperit V 6 aequalem APv 9 illi APv: ille Y 11 errores (t add. m. 2) P 13 spem V tolerauerit (erit tn ras. a m. 2) P tolerabit v 14 quia si — damnabitur AGPfJ: om. MV quia] qui G\'tJ si] om. Gv censerit (ons add. m. 1) A ceeserit P accesserit Gv diabolo] ad diabolum G"tJ 16 ut] P1 tn ras. 18 cap. CXCII A CCVIIII P CCX Gv 19 operibus] o. inter cetera et ad locum A 20 peccantes] om. A 21 dicente Pxv 23 etiam Å MV: dominus GP" dare Plv estj ee A 24 quia] qui A )

argue, ut ceteri timorem habeant, cum ille dicat: corripe eum inter te et ipsum. utrumque enim faciendum est, sicut infirmitatis diuersitas admonet eorum, quod utique non perdendos, sed corrigendos curandosque suscepimus, et alius sic, alius autem sic sanandus est; ita etiam est ratio dissimulandi et tolerandi malos in ecclesia, et est rursus ratio castigandi, corripiendi, non admittendi uel a communione remouendi.

Errant autem homines non seruantes modum et, cum in unam partem procliuiter ire coeperint, non respiciunt diuinae auctoritatis alia testimonia, quibus possint ab illa intentione reuocari et in ea quae ex utrisque temperata est ueritate ac moderatione consistere; nec in hac re tantum, de qua nunc quaestio est, sed etiam in aliis multis. nam quidam intuentes diuinarum testimonia litterarum, quibus unus colendus deus insinuatur, eundem patrem, qui est filius, spiritumque sanctum putauerunt. alii rursus ueluti morbo contrario laborantes, cum attenderent ea quibus trinitas declaratur nec ualerent intellegere quomodo sit unus deus, cum et pater non sit filius nec filius sit pater nec spiritus sanctus aut filius aut pater, diuersitates etiam substantiarum asserendas putarunt. quidam intuentes in scripturis sanctae uirginitatis laudem conubia damnauerunt. quidam rursus ea testimonia consectantes, quibus casta coniugia praedicantur, uirginitatem nuptiis aequauerunt. quidam cum legerent: bonum est, fratres, [*]( 25 Rom. 14, 21 ) [*]( 2 corripi A ipsum] ipsum solum P 3 infirmitates P1 quod JlV: quos APv 4 corrigendos (os ex us corr.) A suscipi- T mus APv 6 dissimolandi A 7 amittendi PV" 9 erant (r add. m. 2) P 10 proclibiter V 11 autoritatis A possit (n add. m. 2) P 12 ex] om. v 13 moteratione A 14 quidam] quidem v 15 deus colendus APv 16 sanctumque spiritum APv 19 quomodo sit AV: q. dicitur Pv 20 sit] est v apiritua (om. nec) A 21 diuersitatis AP1 22 sancte A uirginitates Al 24 coniungia A praedicantur (u ex e corr.) P nubtiis V 25 legerint P ) [*]( 41* )

non manducare carnem neque bibere uinum et nonnulla similia, creaturam dei et quas uoluerunt escas immundas esse senserunt. quidam uero legentes: omnis creatura dei bona est et nihil abiciendum, quod cum gratiarum actione accipitur, in uoracitatem uinolentiamque conlapsi sunt, non sibi ualentes auferre uitia, nisi eis e contrario uel tanta uel maiora succederent. sic etiam in hac causa, quae habetur in manibus, quidam intuentes praecepta seueritatis, quibus admonemur corripere inquietos, non dare sanctum canibus, ut ethnicum habere ecclesiae contemtorem, a compage corporis, quod scandalizat, euellere, ita perturbant ecclesiae pacem, ut conentur ante tempus separare zizania atque hoc errore caecitatis ipsi potius a Christi unitate separentur. qualis nobis causa est aduersus schisma Donati, et hoc non cum illis qui nouerant Caecilianum non ueris, sed calumniosis criminibus appetitum et perniciosam sententiam suam mortifero pudore non deserunt, sed cum illis quibus dicimus: "etiam si mali fuissent — propter quod in ecclesia non estis — uos tamen eos ferendo quos emendare aut segregare minime poteratis, in ecclesia permanere debuistis." quidam uero contrario periclitantes, cum bonorum malorumque commixtionem in ecclesia demonstratam uel praedictam esse perspexerint et patientiae praecepta didicerint — quae nos firmissimos reddunt, ut, etiam si uidentur in ecclesia esse zizania, non tamen impediantur aut fides aut caritas nostra, ut quoniam zizania in ecclesia esse cernimus, ipsi de ecclesia [*]( 3 I Tim. 4, 4 10 cf. Matth. 7, 6 et 18, 17 ) [*]( 2 Qscas (ę a m. 2) V 3 uero] uerum A 7 e] om. AP saccederant (a in e corr. m. 1) V 8 habetur APv: habemur (r in 8 mut. m. I) V 9 saeueritatis V 11 scandalizant A euallere] repellere A 13 zezania A caecitatis V: caecati APv 14 scisnia Pv 15 et] ut Pv ueris] uiris A 16 pernitiosain Av 17 pudore (u ex a corr. m. 2) V 18 quod V: quos APv 20 debuissetis Pv 21 contrario] e contrario Av pereclitantes A periclitatis P1 23 firmissimus A 24 si] se P uedentur A 25 impediantur AV: impediatur Pv 26 zizaniam V zyzania P recidamus A ) recedamus — destituendam putant ecclesiae disciplinam, quandam peruersissimam securitatem praepositis tribuentes, ut ad eos non pertineat nisi dicere quid cauendum quidue sit faciendum, quodlibet autem quisque faciat non curare.

Nos uero ad sanam doctrinam pertinere arbitramur ex utrisque testimoniis uitam sententiamque moderari, ut et canes in ecclesia propter pacem ecclesiae toleremus et canibus sanctum, ubi est pax ecclesiae tuta, non demus. cum ergo siue per neglegentiam praepositorum siue per aliquam excusabilem necessitatem siue per occultas obreptiones inuenimus in ecclesia malos, quos ecclesiastica disciplina corrigere aut cohercere non possumus, tunc ne ascendat in cor nostrum impia et perniciosa praesumtio, qua existimemus nos ab his esse separandos, ut peccatis eorum non inquinemur, atque ita post nos trahere conemur ueluti mundos sanctosque discipulos, ab unitatis compage quasi a malorum consortio segregatos. ueniant in mentem illae de scripturis similitudines et diuina oracula uel certissima exempla, quibus demonstratum et praenuntiatum est malos in ecclesia permixtos bonis usque in finem saeculi tempusque iudicii futuros et nihil bonis unitate ac participatione sacramentorum, qui eorum factis non consenserint, obfuturos. cum uero eis per quos ecclesia regitur adest pace salua potestas disciplinae aduersus improbos aut nefarios exercendae, tunc rursus, ne socordia segnitiaque dormiamus, aliis aculeis praeceptorum, quae ad seueritatem [*]( 1 destituendum P putant a: putantes libri; putant esse fort. 2 tribuentis P1 3 faciendum sit APo 4 autem] aut add. P1 6 testimoneifl A moderare plfJ 8 tuta] tota Plv 9 propositorum v 10 obreptiones] ubreptiones P subreptiones v 13 eIsistimemus V 14 esee] om. v inquinemua P* 15 mundus A 17 ille V 18 demonst*»tum (ra ras.) P et praenuntiatum AGPvt m. MV et] P1 in raв.; eat Gł" 19 est] esse Gł" 20 futuros (og ex i corr.) iudicii P bonis unitate] boni sanitate A 21 perticipatione A consenaerit A 23 adest] id est v inprobua A 24 nefarius APl elercendae] e. datur v sochordia v ligniciaque P1 25 saeueritatem V )

cohercitionis pertinent, excitandi sumus, ut gressus nostros in uia domini ex utrisque testimoniis illo duce atque adiutore dirigentes nec patientiae nomine torpescamus nec obtentu diligentiae saeuiamus.

CXCII.EX EODEM LIBRO DE FIDE ET OPERIBVS. NON FACIENDOS HOMINES MALE SECVROS, VT PROPTER RECTAM FIDEM, ETIAM 81 IN CRIMINIBVS PERMANSERINT, NON DAMNENTVR.

Caueamus ergo diligenter in adiutorio domini dei nostri non facere homines male securos, dicentes eis quod, si fuerint in Christo baptizati, quomodolibet in ea fide uixerint, eos ad salutem aeternam esse uenturos, ne sic faciamus christianos quomodo Iudaei proselytos, quibus dominus ait: uae uobis, scribae et pharisaei, qui circuitis mare et terram facere unum proselytum; cum autem feceritis, facitis eum filium gehennae duplo quam uos estis; sed potius sanam doctrinam dei magistri in utroque teneamus, ut sancto baptismo consona sit uita christiana nec cuiquam. homini, si utrumlibet defuerit, uita promittatur aeterna. qui enim dixit: nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu sancto, non intrabit in regnum caelorum, ipse etiam dixit: nisi abundauerit iustitia uestra super scribarum et pharisaeorum, non intrabitis in regnum caelorum. de illis quippe ait: scribae et pharisaei [*]( 13 Hatth. 23, 15 20 Io. 3, 5 22 Matth. 5, 20 21 Matth. 23, 2sq. ) [*]( 1 cohertitionis P cohertionis v gressos P 2 atqu.e (a ras.) P 3 torpiscamus P\' 5 cap. CXCIII A CCX P CCXI Gv 6 ex] de v 7 securus A rectam] sectam V 10 securus Pl 11 quomodo Ubet (libet add. m. 2) P 12 ne] nec e 13 proselitos (os ex is corr.) P prosylitos A V 14 circamitis P 15 proselitam P prosylitam AV feceritis] add. P* in mg. 18 nec] ne A 21 ipse etiam-caelorum) om. P1 22 eabundauerit (h ras.) P* scribaram (ra in ras. a m. 2) V 23 pharisaeonun (p add. m. 2 in ras.) V 24 de] add. V7 in ras. )

cathedram Moysi sedent. quae dicunt facite; quae autem faciunt facere nolite; dicunt enim et non faciunt. ergo iustitia eorum est dicere et non facere, ac per hoc nostram esse uoluit abundantem super illorum, dicere et facere. quae si non fuerint, non intrabitur in regnum caelorum, non quia quisquam debet ita extolli, ut, non dicam apud alios iactare, sed aput se ipsum putare audeat se in hac uita esse sine peccato; sed nisi essent quaedam ita grauia, ut etiam excommunicatione plectenda sint, non diceret apostolus: congregatis uobis et meo spiritu tradere huius modi satanae in interitum carnis, ut spiritus saluus sit in diem domini Iesu. unde etiam dicit: ne lugeam multos ex his qui ante peccauerunt et non egerunt paenitentiam super immunditia et fornicatione, quam gesserunt. item nisi essent quaedam non ea humilitate paenitentiae sananda, qualis in ecclesia datur eis qui proprie paenitentes uocantur, sed quibusdam correptionum medicamentis, non diceret dominus ipse: corripe eum inter te et ipsum et, si te audierit, lucratus es fratrem tuum. postremo nisi essent quaedam, sine quibus haec uita non agitur, non cotidianam medellam poneret in oratione, quam docuit, ut dicamus: dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. [*]( 10 I Cor. 6, 4 sq. 12 II Cor. 12, 21 18 Matth. 18,15 22 Matth. 6, 12 ) [*]( 1 cathedram GlMPV: cathedra A super cathedram G*v Moysi] mori A moysi. (s ras.) G moysen MY 3 post eorum ras. 4 litt. P 4 ..bundantem (h ras.) P 6 fuerint AV: fuerit Pv 6.. quia P ita debet APv 7 alius AlP* apud APv 11 in] om. P 12 diem PlVv: die AP* 13 lu*geam (n ras.) A 14 immunditiam P1 fornicationem Y 15 quam] quem A 17 eis] eos V propriae ASPV quibusdam] quidam V correctionum P 18 ipse dominus APv curripe A 19 te ipsum (et add. m. 2) A ipsum] ipsum solum Pc si (om. te) APv 20 fratram P 21 medelam v 23 dimittemus A )

Iam satis, quantum arbitror, de illa tota opinione quid mihi uideretur exposui. ubi tres quaestiones mouerunt: una de permixtione in ecclesia bonorum et malorum tamquam tritici et zizaniorum; ubi cauendum est, ne ideo putemus esse propositas istas similitudines uel hanc uel de immundis in arca animalibus uel quaecumque alia, quae idem significant, ut dormiat ecclesiae disciplina, de qua in figura illius mulieris dictum est: seuerae sunt conuersationes domus eius, sed ut non eo usque progrediatur dementiae potius temeritas quam seueritas diligentiae, ut quasi bonos a malis per nefaria schismata separare praesumat. neque enim per has similitudines et praenuntiationes consilium desidiae bonis datum est, quo neglegant quod prohibere debent, sed patientiae, qua perferant salua doctrina ueritatis quod emendare non ualeant. nec quia scriptum est introisse ad Noe in arcam etiam immunda animalia, ideo praepositi uetare non debent, si qui immundissimi ad baptismum uelint intrare saltantes, quod est certe mitius; sed per hanc figuram rei gestae praenuntiatum est immundos in ecclesia futuros propter tolerantiae rationem, non propter doctrinae corruptionem uel disciplinae dissolutionem. non enim quacumque libuit intrauerunt immunda animalia areae compage confracta, sed ea integra per unum atque idem ostium, quod artifex fecerat. altera quaestio est, in qua eis uisum est fidem solam baptizandis esse tradendam, postea uero iam baptizatos docendos esse de moribus. sed satis demonstratum est, nisi fallor, tunc [*]( 8 Prou. 31, 27 15 cf. Gen. 7, 2 ) [*]( 1 quantum] ut v 2 unam Pv 6 alia quae P1 (?) F1: alia AP* V*v significantia v 7 ficura A 8 seuerae] siuerae v 9 dementiae] clementiae v 11 schismata (h del. m. 2) V Bcismata Pv enim] om. v 12 pronuntiationes P 13 patientia Pv 14 ualent APs 17 qui] quia AlPl ualint] nellent P1 uel A saltantes] saliantes v 18 mitius libri (cf. Cyprian. 741,3): mitius quam moechantes a 19 inmundns AP1 to.lerantiae (1 ras.) P 21 quaecumque Av 23 adque A 25 esset A )

magis pertinere ad curam speculatoris, cum omnes, qui fidelium competunt sacramentum, omnia quae dicuntur intentius et sollicitius audiunt, non tacere de poena, quam male uiuentibus dominus comminatur, ne in ipso baptismo rei sint grauissimorum criminum, quo ueniunt, ut remittatur reatus omnium peccatorum. tertia quaestio est periculosissima, qua parum considerata et non secundum diuinum eloquium pertractata tota illa opinio mihi uidetur exorta, in qua promittitur scelestissime turpissimeque uiuentibus, etiam si eo modo uiuere perseuerent et tantummodo credant in Christum eiusque sacramenta percipiant, eos ad salutem uitamque aeternam esse uenturos, contra apertissimam domini sententiam, qui desideranti uitam aeternam respondit: si uis uenire ad uitam, serua mandata; et commemorauit, quae mandata, ubi ea scilicet peccata uitantur, quibus nescio quomodo salus aeterna promittitur propter fidem sine operibus mortuam. de his tribus quaestionibus satis, quantum existimo, disputaui demonstrauique sic tolerandos in ecclesia malos, ut non neglegatur ecclesiastica disciplina; sic catecizandos eos qui baptismum petunt, ut non solum audiant atque suscipiant quid credere, uerum etiam qualiter uiuere debeant; sic promitti fidelibus uitam aeternam, ut non etiam per fidem mortuam, quae sine operibus saluare non potest, ad eam se quisque peruenire posse arbitretur, sed per illam fidem gratiae, quae per dilectionem operatur. [*]( 13 Matth. 19, 17 ) [*]( 1 cum] com A omnes] omnia v qui] quae ad v 2 dicunt v 6 queetio AP qua parum] quarum Y 9 sij se (e in ras.) P 10 perseuerant (ant add. m. 2) P credant AOP: om. F; credent v Christo A 14 commerauit Å 15 ea scilicet] eas licet A 16 promittetur v 17 exBistimo V 18 eeclesia. (m ras.) P 19 sic] se P1 sed v cathecizandos PV catechilandos A catezizandos v 21 uerum (n prior ex a corr. m. 2) Y 24 posse peruenire Px posse] om. A )

CXCIII. EX LIBRO QVAESTIONVM AD PAVLINVM NOLANVM EPISCOPVM. QVI SINT PROPHETAE, DE QVIBVS AIT APOSTOLVS: SECVNDO PROPHETAS.

De prophetis quod ait apostolus: quosdam quidem dedit deus in ecclesia apostolos, quosdam autem prophetas, hoc intellego quod ipse scripsisti, prophetas eos dictos ex isto loco, ex quibus Agabus erat, non illos qui uenturum in carne dominum prophetarunt. euangelistas uero inuenimus quos apostolos fuisse non legimus, sicut fuerunt Marcus et Lucas; pastores autem et doctores, quos maxime ut discerneremus uoluisti, eosdem puto esse, sicut et tibi uisum est, ut non alios pastores, alios doctores intellegamus, sed ideo, cum praedixisset pastores, subiunxisse doctores, ut intellegerent pastores ad officium suum pertinere doctrinam. ideo enim non ait: "quosdam autem pastores, quosdam uero doctores", sed, cum superiora ipso locutionis genere distingueret dicendo: quosdam apostolos, quosdam autem prophetas, quosdam uero euangelistas, sed hos tamquam unum aliquid de duobus nominibus amplexus est: quosdam autem pastores et doctores. [*]( 8 I Cor. 12, 28 5 (et 18) Eph. 4,11 8 cf. Act. 11, 27 sq. ) [*]( 1 cap. CXCIHI A CCXI P CCXII Gv 3 qui-prophetas] om. Al 4 propheta. (s add. m. 2) P 6 apostolus A 8 dictoa] om. A 9 dominum] P\' in rae. profetarunt A 10 inuenemuB A apostolus AV 11 maximae A 12 puto] pottl (?) P1 18 alius bis A 14 sed] sedi (i dtl. m. 2) V euhiuuzisse PF: aubiunxit sed A subiunxit et v 17 ipsa P )