De Laude Martyrii

Etsi incongruens est, fratres carissimi, in hoc fauore dicendi aliquid trepidationis adferre minimeque deceat gloriam tantae deuotionis infringere ex eo quod fatear me coepisse dubitare, tamen identidem dico ipsa animum deliberatione confringi: nam exequendae laudis cupiditate succenditur et a loquendo magnitudine uirtutis inhibetur, cum aut non deceat tacere aut periculosum sit parum dicere, nisi quod haec aestuanti res sola subuenit quod uideatur ignosci ei facile posse qui non timuit audere. quam ob rem, carissimi fratres, etsi potentia rei oneratur facultas ingenii, ut quantum se in exprimenda martyrii dignitate protulerit, tantum ipso pondere laudis oppressa adque aestimatione rerum omnium de quibus cum maxime loquitur debilitata ac facta, intra se ipsa inlaqueata oratione deficiat nec habenis liberis: rac solutis in apertum sermonis eloquium uim tantae laudis expromat tamen erit aliqua, nisi fallor, in eloquendo fides quae ipsius operis [*]( Incipit (Gyprianus add. P) de laude martyrii LNPQT. — 2 cme P fa.uore T, femore forL 3 minimeque] et minime N, minime PQT 5 ipse T animi mei LNP deliberationum T confringi nam scripsi, confringam LPQT, confracta ea N, confringi cum v exaequenda M (eiaequendae Q), sequendae N laude T 6 et a] ea N inhibeatur L\' 7 aut non] aatem non Q 8 aestuanti haec v et facile ignosci posee QT 9 audire PQT fratres] add. Q: in tot tantisq. rebus 10 ingenii ... p. 30, 6 suppeditat om. P 11 dignitatem T tanto NQT 13 ipsam v abenis NT, auenis Q 14 exprimat L* 15 fides] facultas v )

Est etenim profecto, nisi fallor, etiam in ipso conscientiae robore admiranda formido quae nos exagitet pariter et inflammet: cuius quanto penitius inspexeris potestatem, tanto ex ipso uenerandae claritatis aspectu religionis suae praemittat horrorem. considerare enim utique debetis: quanta est gloria, e uita quamlicet maculam sordis et polluti corporis licet modice iniusta concreta contagia tantoque tempore mundi crimen exceptum unius ictus remediis expiare, quo et augeri merces et crimen possit excludi. unde omnis consummatio et status uitae in martyrio est collocatus. hoc fundamentum uitae et fidei, hoc praesidium salutis, hoc uinculum libertatis et honoris: et quamuis [*]( 1 nage] large Oxon. fundata N quo T addicendo QT inpari ingenii N, impar ingenti Q, par ingenti M conscientiae L, eonscientias Q 2 summouebat v, cummoueat Q fratres carissimi n 3 comparandos T eximio T 4 ac labore] clamore T quo] quid Q, q. T 5 reuocare QT ad id] ad T, aditum Q 6 sede scripsi, se LMlNQxT, secum M*, spe Q2o ipsa om. LN 1 audire T amplitudinem N rei] re L 8 uoti] uitis T 9 et quia LTQ quem om. QT 10 pauor M (pauore Q) 11 etenim] enim v profecti nisi L, profectionis Tl, profecto ni T7, protectionis NQ rubore T (pro pudore fort. recte) 12 admiranda i Q i s. 2. (admiranda M) nos om. T sexagitat T et om. L 13 quando QT penitus N, paenitus QT, enitas L 14 honorem QT eonsederare ex conscrare L m. 2 15 quantae sit v gloria e scripsi, gloriae LNQTv uitae Tv, uirtus Q quamlibet v; quamlibet quando licet fort. macula QT et sordes v; cordis fort. 16 licet m. iniusta] et longa uitiorum tabe v concreta. om. N temporis QT, temporis tractu v 17 ictu* MQ (s eras) remedii Q, redmediis L 19 posset LN, posse T 19 est om. N uitae et om. LN 20 honoris] horis T et quamuis] quamuis Q )

Quantae enim sit gloriae ponderate ab huius uitae cupiditatibus adque ab omni animum natura mundique commercio segregatum contra aduersantis discrimen opponere, nec saeuitiam torquentis horrere, animari hominem nec dolore quo credatur extingui et id sibi in augmentum uirtutis adsumere quod cruciatui putat prodesse qui punit. nam praedurantibus licet costis resultans ungula recurrat in uulnus et euntibus flagris cum auolsa corporis parte rediens habena ducatur, stat immobilis tamen poenis suis fortior, hoc solum secum ipse conuoluens quod in illa crudelitate carnificum plus pro quo patitur Christus ipse patiatur. nam quando, si negauerit Dominum, pro eo crimen subeat pro quo uicisse debebat, necesse est eum uideri cuncta tolerare cui uictoria debetur ex poena.

Igitur quoniam res summa martyrium, tria sunt quae ex eo nobis proposuimus esse dicenda, quid sit, quantum sit, cui rei prosit. quid est ergo martyrium? delictorum finis, periculi terminum, dux salutis, patientiae magister, domus uitae, quo perfecto etiam ea occidunt quae in futuri discriminis potuissent tormenta reputari. per hoc et testimonium nomini redditur et maiestas nominis ampliatur, non quod per se ipsa minui possit uel de scelere retractantis magnitudo eius [*]( 1 lux] uix N 2 repromissi om. QT poenis .. peruenitur Otll. L patrocinantibus melius v 3 quanta e. s. gloria N ponderatae Q ab addidi cupiditatibus] add. v: relegatis; nonnulli codices add.: debellatis uel reuelatis 4 ab] ad QT natu. rae n segregare L 5 aduersantes LNQT torpentu N s eras. horrere] horrea T 6 anima∗ iN nec dolore LN, dolere Q, dolore MTv extinguere QT 7 et quod Q cruciatum M um in ras. (cruciatui Q) punitur M, ponit Ql 8 custis Q, gestis T 9 euentibus Q (seuientibus M in ras.) fragilis T auolso L abena Qx, aduena Ml, auena LM2NQ2Tv 10 statim mobiles LQ conuoluens] sibi consulens M1, consuens MlQ 11 plusque QT 12 quam ipse v si] se M (ai Q) dns N, dno M\'Q, dno si M1 13 uicisset T eum] cum LT 14 ex] eVLNQTv 15 martyrium est v 17 terminus v 18 ∗∗ patientiae Q quo] que M (quo Q) profecto М2Nv, profectio M\'TQ 19 futuro v discrimine Qv 20 redampliatur QTv 21 se om. LNQT ipeam LQT innui L, noui QT, non M on in ras. de scelere eras. in N tractantis L, tranctantes QT, eras. in N, detrectantis Oxon. )

Quid enim est in illis quam sermo uacuus et inane conloquium et animi uoluptas praua uerborum, sicut scriptum est: oculos habent et non uident, aures habent et non audiunt: grauatum est cor insipiens eorum, ne quando conuertantur et saluem illos. non enim dubium est quin hoc omnibus dixerit, quorum dura mens semper et obstinata pectoris feritas a deuotione uitali fugata dissentit ducente dementia, furore rapiente, omni denique illos inmanitate uexante qua instigantur pariter ac feruntur: ut cum illis [*]( 15 Ps. 113, 14. cf. Es. 6, 9 sq. ) [*]( 1 refrigi Q 2 terrorj «error* N, error QT, errori L inpaoidus LQT animus NlQT doloris QT frendentis] frequentis QT 3 addit N, addi* L, addi QT ad om. Q tantum N, quantum LQT, om. v in pugna] inpugnat T 4 quem om. QT 5 omnem Q fidem Q, fide T expenditur Nv crudelitas N 7 contra] inter QT 8 conuinces L in om. NIQ 9 ut om. Q mari] mali QT moles] noles T 10 ∗∗ licet Q, te licet M 11 eret immobiles QT 12 succumbet N, se succumbit Q (subcumbit M) nis] uix LNQ degestas QT, deicta ex deiectas M 13 superiacens] sane add. v aperta Nv spacio M (spatia Q) ictum scripsi, istum LN, ipsum QT, uictum v 14 quam] aliud quam v 15 animi] inanium v uoluntas LN 17 conuersantur T 18 saluem] sanem Qv, sanent T quin] qui in LNlQT de omnibus v 19 et om. QT a om. N 20 dissenti T furores L 21 qua om. M (exh. Q) stigantur L1M2N. stigant uel M1Q, tigantur T )

Totum hoc in laudem martyrii spectat, totum gloria passionis inluminat, in qua spes futuri temporis cernitur, in qua Christus ipse operatur, cuius aguntur exempla quae petimus, cuius uirtus est qua repugnamus. et quia in hoc loco aliquid proferre suppeditat, summa nimirum est ista adque admiranda dignatio, quam nec mente concipere nec uerbis ualeamus inplere. quid enim nobis amplius potuisset larga pietate largiri quam ut in se primus ostenderet quid in aliis coronaret? mortalis factus est ut inmortales esse possemus et humanae sortis exitum pertulit per quem reguntur humana: ut nobis uideatur praestitisse quod passus est, confessionem tribuit, martyria subiecit, omnia denique quibus lux subprimi posset in remedium salutare natiuitatis suae meritis religauit, humilitate praecipua uirtute diuina. cuius rei quique digni esse meruerunt, caruerunt omnem hanc mundi deterrimam labem, subacti mortis condicione uixerunt.

Non enim dubium est quantum a Domino consequantur qui saluti suae nomen Dei praetulerunt, ut in illa iudicii die meliores cruor faceret et sanguis suus ∗∗∗ esse monstraret. mors quippe integriorem facit uitam, mors magis deducit ad gloriam. sic quotienscumque** [*]( 1 poena T 2 oneraret MN, onerarent LQ, onerarem T 3 laude LT expectat LNQ, et expectet T gloriam Qv 4 cemitur] cernituri temporis T 5 operatur ipse QT exemplo quae patimur fort. quae] quaeque QT1 cuius om. N, cuius et v uirtus est L, uirtute NQT qua om. Q 6 in om. L subpeditant L, suppetat QT, suppetit v; suppeditat etc. exh. P 7 est et Q dignatione Q, miratione T et quam Qv 8 ualemus N quid] qui QT potuisse T larga pietate om. QT 9 ut om. T quod v 10 et] * ♦ Q (et M) 11 sortis] ortis T exitium L ut] atque ut 11 uideretur QTv 13 suprimi QT, opprimi v posse Q salutarem LQT 14 relegauit 11 humilitate] humanitate QT 15 quique] qui N morte caruerunt v omnem om. LNP omni hac Q1 Oxon. (omnem hanc, MQl) 16 deterrima Q*, teterrimam v Oxon. labe Q* Oxon. subacte LNP, subacta v condicionem Oxon. uixerunt scrtpsi uicerunt LNPQTv 17 salutis PQT1 18 facere P 19 et sanguis] sanguis QT, sanguisque v, quos sanguis Pamelius suus LMNPQlT%, suis Tl, suos Q2, fusus immaculatos v, suus martyres Pamelivut esse] sese L 20 sic] si QT )

Quid enim tam eximium adque sublime est quam inter tot instrumenta carnificum deuotione robusta cunctam fidei reseruare uirtutem? quid tam magnum adque pulcherrimum quam inter tot circumstantium gladios libertatis suae dominum ac salutis auctorem repetita saepius uoce profiteri, et maxime si ante oculos tuos ponas nihil detestabilius esse dedecore, nihil foedius seruitute, aliud te debere iam petere, aliud optare iam nihil quam eripiendum esse cladibus saeculi, exuendum malis mundi et inter ruinas orbis iam iamque perituri alienum a terrena contagione uersari. quid enim tibi cum hac luce cui lux [*]( 1 lactentibus scripsi, latentibus LNPQT, laetantibus v, iacentibaa Pamelius turgrescunt L, turgesgunt ac T 2 coquuntur Q\' (roguntur MQ I), fort. conduntur uites N es in ras. abscinditur v, absciduntur N 3 uba T aduentu N, augmentum v 4 cedit] sed id QIT, sedit Q\', se edit M sed edit in ras. quidquid in N, quid T profecit Q 5 agris iuuit P, agris iuuat Q\'T (uat T in ras.), agris (agri L) si uult LN, agris ubit Q, acris subit M ealores L, calore PQTv uagantis LP, uacantis T, uocantis Q 6 terrae om. N laxaret L, laxare NPQT, laxentur v iuuet N, iubet QT lenes om. T, plebe Q crepitati PQ1 torre QT\', terrore L\' 7 sic se scripsi, si se LN, sin Q, si in T, si P, se v tollere QT Oxon., set tolleret P, tolleret et v 8 ualeat. florere Oxon. tales LNQT martyri fort. 9 mortem Qv uitam] tam v condempnat ll, contemnat Qv uita mortem T 10 quid...uirtutem om. Q etimium] exiguum P sublimen T strumenta T 11 reserare fort. 12 quid] enim add. Q circumstantes N 13 libertate suae dm L 14 profiteri MQ teri in ras., profecti QaT ponam Q 15 seruitute] nihil add. v petere] praeter Q 16 iam nihil addidi, om. LNPQTv cladibus ex gladiis T exeundum M2PQ\', exeundem MlQxT 17 et T, nec LNPQ 18 uersare QT lux tx lex L )

Etenim, carissimi fratres, respicite ad hoc quaeso uos plenius in quo et salus uertitur et sublimitas conputatur: licet non sim nescius etiam uos plenissime nosse statum omnium nostrum iudiciis contineri neque ignorare hanc esse nobis traditam disciplinam, ut sine ullo terrore militiae uim tanti nominis tueamur: quippe quos pridem a desiderio lucis istius cupiditas aeternae memoriae deduxerit, quos futurorum uota diuellerint quosque ab omnibus uitiis optanda Christi societas segregarit: hic si exitio succumbere, morti animam dubitamus [*]( 1 commercio om. P 2 sane] ante QT 3 quem post] post QT, quos Nv inexpiabile malum P seueniens L, seruiens QT 5 et terra om. M\' (exh. MtQ), et terrae T 6 es reseruatus Q sed es s. l. m. 2 (es om. M) es ut] ut QT 7 aut] an v fanera cernimus om. QT 8 exitus] corporis add. v diuturnos factis LPT. diu tracti v sed et L, et NPQT, orR. v, ex Oxon. saeue∗∗ entibus L inexperta N, inexpers LQ*, inexper PT\'Qł, insuper M super in ras., inexpertae Т2 v 9 strage LMlNPQT, strages M2v populorum QT unde] ut QT possumus LP 10 adcognoscere L martyria QT, martyrib. M b. in ras. cuius ad T 11 nos om. T cogere] noscere T, cognoscere L luis P, salus T, saluos Q cepit L, coeperit P 12 perspicite Q (respicite M) 13 salutis QT uertitur et] uertitur Q, uestrae M in ras. 14 uobis T statum LN\', statu N2 P, statium QT, astancium M as in ras. n 8. L, stantium v nostrum L, nos NPQT 16 tueremur L, tuemur M\'QT a] ad QT\' 17 lucis) loci Q aeterna QT reduxerit N 18 diuellerint] diu fellerint T, diu fellerent Q, sustollerent M in ras. 19 hic si L, nisi hic NPQT, nisi si v succumbumbere T dubitamus] diuitamus QT )

$c quotiens de hoste triumphalibus spoliis onustus miles ingreditar, uulneribus suis gaudet: sic quotiens tempestatibus diu nauta fatigatus litora tuta contigerit, felicitatem suam de perpesso periculo ducit. est enim profecto, nisi fallor, labor laetus per quem securitas inuenitur. igitur toleranda sunt omnia, patienda cuncta, nec adpetendum quo modico gaudeas tempore et perpetuo puniaris ardore. meminisse enim debemus uelut quadam te foederis pactione constrictum, ex qua ant capessendae salutis sit iusta. condicio aut poenae merita formido: stas inter aduersa pariter et prospera, arma [inter] et tela: hincque te saecularis ambitio, inde caelestis admonet magnitudo.

Si salutem times perdere, scito te mori posse. porro autem contemnenda tibi mors est, cui Christus occisus est. ante oculos tibi quoque concurrant dominicae promissionis exempla, concurrant oblata et [*]( 1 et] sed M (et Q) debeneficia T b in ras. 2 ardore QT sit ista] et sitis QT, sit v dicendum P1 3 meocritas T posset Q 4 sanguini nostro b . gehenna T inter omnia c, inferiorum omnium Oxon. gloriarum LNP, gloria T Oxon., gloriae v \' 5 signatus QT, signatum LNP 6 sic Q m. 2 in Marg., sit LMNPQlT triumphabilis QT milea LT\' 7 gaudent L, gaudens NPQT idiu nauta] diuina aut a T 8 contegerit QT 9 et enim Q profectio Q, profectioni T, profectionis MP nisi om. M*PQT 10 sunt cuncta L 11 quo modico] quomodo id LMPQ*T, quod in isto N in ras., quomodo hic Q7, quomodo breui v ardorem Q 12 debes Q*v (debemus MQ\') 13 aut] ut LMNQiT ted T s. 1. capissendae T\', cupis inde M in ras. poena N. 14 formido stas] formidolositas T lo 8. l., formido sita Q, formido hinc a M sed hinc in ras., forsitan LN, forsitam P inter] sinister Q, smistra M ra in ras. et] ac v propera Q inter ow. LNPQ 15 que eras. in M (exh. Q) inde] hinc M M ras. (inde Q) 17#emori T, memori Q 18 tibi quoque aeripsi, tibi quae T, tibique LNPQ, tibi quaeso v 19 concurrent QT (eorcurrant M), concurrunt N promissionis] passionis n ) [*]( m A ) [*]( 3 )

Magna est enim claritas, fratres carissimi, uitam salutis aeternae aeternae passionis ornare, magna sublimitas ante ora Domini aspectumque Christi potestate summa tormenta contemnere nec horrere. sic Daniel minas regis et leonum frementium rabiem per substantiam fidei suae uicit, dum adorandum nulli alii esse quam Deo credidit. sic in camino pueris constitutis in se arsit incendium, dum ignes iusti tolerant, quod de gehenna Domino credendo metuebant. unde et retulere condigna, non in posterum tracti, non salutis aeternae praemio reseruati. fidem illorum Deus uidit, ut quod sibi post exitum promiserant uiuere mererentur in corpore. nec enim poterit aestimari [*]( 7 Luc. 12, 8. 10 Sap. 3, 7-8. ) [*]( 1 et quantamque M\'PQI, et quantam M2 Nv 2 conspicio T, conspice Q ne enim T, non enim MQ1 3 t noceat L negaueris v 4 absumet v paradisns v, cf. pag. 28, 17 5 aeternusque N ardescit M (inardescit Q), inardescet v hoc nos] hoc nos (nos corr. in non M) taceam hoc nos Q 8 in terris om. Q 10 commulum T uirtutium Q fulgebunt iusti b etiam corr. in et Qm. % (etiam M), om. v 11 harnndineto NP 13 caritas f. c. QT, fratres carissimi claritas v 14 hora LN, . ora Q, horam M :15 potestate s.] potestatis humanae QT v ∗∗nec Q, ∗∗nec ne T 16 regis om. QT constantiam M2 v 17 nullum alium esse quam deum 3Pv credit N 18 in se senit M in ras. (in se arsit Q), nil lesit N in ras. dum om. T ignis L 19 quod] quos v 20 t. non] tracti ∗∗N de aeternae T 22 uidere mererentur c, nt uererentur QT nec] haec LP, hinc N )

None iam ad eam rem, fratres carissimi, ueniam ex qua ostendere satis possim quanta martyrii uirtus habeatur: quae tametsi est omnibus nota proque ingenitae claritatis insignibus expetenda, tamen plus addidit necessitas temporis desiderio uoluptatis. etenim est muneris magni si eo tempore quis coronetur quo coronatum se putat, si forte moriatur. igitur cum sit sublime excelsumque martyrium, nonne magis est necessarium, cum mundus ipse subuertitur partimque orbe concusso natura deficiens ultimi exitus monumenta testatur ? nam et cum caelo imber incumbit, pluuias aer triste praetendit, et quotiens atra tempestas horrenti imminet pelago, per interaperta nubium ante coruscantium fulmina relucescunt: sed et cum magnis mare fluctibus uoluitur, paulatim unda se tollit paulatimque aequor albescit, donec cernas ita postmodum ruere, ut in illis quibus retunditur saxis spuma [*]( 1 tribnta] tribulatione Tv sed in T tione s. I., tribnlata Q saenitiae LPT, sebitiae Q fuit LNPQTI, furentis T1, fugit v cessit si LXQ. in marg. add. P, cesserit T, si cessit v 2 fuit consedit om. QT, constitit v et erat P, constiterat QT 3 denotionis] deuoationis T 4 in om. T 5 occidere LQTv; pars secunda add. L 7 eam rem] eadem QT qua] quibus M in ras. (qua Q) 8 quae tamen etsi N, qui etiam etsi Q, qui etiam si etiam T omniks est v 9 proq. N q. in ras., pro qua QT claritate is T 10 uolontatis Nv muneri magni L, muneris magnis MIQI (nis in ni eorr. М2Q2), in muneris magnis Ni, in muneribus magnis N2PTv 11 quo] qui P 12 moriantur T et excelsumque P nonne] arnc QTv 13 cum scripsi, quo LNPQT, quando v orbis M lorbe Q), ob N concursu M, concursso Q, concussa N1 14 momenta v testantur P et om. T 15 plnnia se triste QT, plQoiam tristem aer uel pluuias aer tristis v ostendit Oxon. 16horrent corr. in horrens T inter aperta nubium ante NP, interapertam humum ante L, apertam humium nocte Q, inter aperta humium necte T 17 flumina PQ relucescent M (relucescnnt Q) et owi. L nare magnis 17 18 paulatim... tollit om. Q 19 in illis] illisis Oxon. quibus] quidem N saiis] axis P spumam v ) [*]( 3* )

Igitnr hinc primum, carissimi fratres, poterimus expendere quanta martyrii uirtus possit inplere. adque ut transeam cuncta, meminisse debemus quanta sit gloria ad Christum inmaculatum uenire, consortem passionis existere perpetuaque cum Domino aeternitate regnare, carere exitiis inminentis saeculi nec inter cruenta morborum populantium strage communi cum ceteris sorte misceri. adque ut sileam de corona, si tibi in his naturae lubricis malis posito uitae promitteretur excessus, nonne omni mente gauderes? si qua te in huius mundi turbinibus fluctuantem uicina arcesseret requies, nonne mortem pro\' remedio conputares ? positus inter arma carnificum ac tela probantium quaestionum, sta sublimis ac fortis considerans quanta sit poena negare eo tempore quo frui saeculo nequeas, cuius causa negaras, quoniam quidem grauia tormenta ac puniendi noxias artes in perniciem [*]( 1 cf. Matth. 5, 26. ) [*]( 1 iaciat LNPv undam v tumidus LP, tum sidus QT 2 ultimum om. Q sed] sed solis b res est N, res L 8. I. P, pars QTv 3 aeternis T freti] fieri Q, fidei M dei in ras. huiusce uite Q, uitae huiusce Tv, uice NP 4 ineipertes LNP, in inexpertis QT, expertes b dolores NPQT, doloribus L uniuersi NQv, uniuersis T, uninersa P, sunt nersi M promissa] propiis Q T, praecepta v, propitiatio Oxon. 5 fecerunt om. QT, coro- nat. Oxon. 6 hic Q, om. T expendere] exponere QTv 8 conaorte T, consortes M (consortem Q) • 9 perpetuam PTQ aeternitatem T et ut carere T \'10 exitus P imminentibus QTv cruentas M s in ras. (cruenta Q), cruentam v papulantium L, uapulantium P 11 stragem v, strages M ∗∗ communi M, in communi QT, communi communi fort. sortem P sileant T de corona] decoras QT 12 si om. QT si uitae M si s. 2. (sf om. Q) 13 omne QT qua te] qua * ∗∗ M, quales Q, inquam te v turbinis T is ex us 14 fiuctuante T, fluctante Q- arcessiret P, arcerseret L, accerseret N et requies T 16 sta] ista LQT. stans v ac fortis] adpositus N 17 nequa eas M (nequeas Q) causa] caueas QT necaras QT, negares v 18 graui QT noxios T interniciem L. )

Quam ob rem, carissimi fratres, fide firma deuotione robusta contra omnes saeculi atroces et asperos insequentium fremitus aduersa uirtute resistendum nec timendum, quorum spes aeternitatis et uita caelestis est quorumque ardor in cupidine lucis succenditur et salus de promissa inmortalitate laetatur. hoc uero quod catenis artantibus manus adstrictae et circumacti graues ceruicibus nexus solido deprimunt pondere uel quod eculeo corpus extensum candentes stridet ad laminas, non expetendi sanguinis sed temptationis est causa. nam et ipsam martyrii dignitatem quemadmodum possemus agnoscere nisi illam etiam cum damno corporis nostri cogeremur optare? sensi equidem, nec me ueritas fallit, cum saeuae incumbentium manus membra diuellerent artusque laniatos tortor saeuiens exararet nec tamen uinceret, circumstantium uerbis cmagnum istud est\' dici \'profecto nescio quid, non doloribus subigi, non poenis angentibus frangi\'. sed erant aliae dicentium uoces: (et puto liberos habet. nam est illi societas in penatibus coniux, et tamen nec uinculo pignerum cedit nec obsequio [*]( 2 Sir. 2, 1. 2. 5 Phil. 1, 21. ) [*]( 2 inquit om. PlTQMl, ait M* ad seruitutem px 4 beatusimiis T exclamat Q* (exclamauit MQI) dixit Pv 5 mihi on. P 6 fira kimi Q 7 omnia T, minas М2Q2v, minis MlQx atrocis LQT asperi Q 8 resistendo T, resistende Q, resistite Jf ite in ras., resistendum est b spe P I 9 est] et T arderi L\' cupidinem v accenditur b 10 inmortale MIQ\'T catenis] canis T aptantibus Q 11 manis P* strictae NTh, stricta Q 12 stridente T, stridentis Q 13 ad laminas om. Q, iam minas T non expetendi om. Q i temptionia T 14 ipsa T possomus Q, poseomus T adcognoscere L 15 damna LPQT sensic quidem P 16 fallet QT seue Q, saepe LP 17 diuellerint P artosque LXP laniatus QT tortor] ter T exarearet T 18 istudj ustus QT dici om. Qv (exk.. At) profectio NPQT 19 quod Qv subici N agentibus QT 20 uocis QT liberis QT societas] socia v 21 coniux] quoius QT )

Etenim, carissimi fratres, natas est tanta martyrii, nt per illud credere etiam ille cogatur qui te uoluit occidere. scriptum est et legimus: in dolore sustine et in humilitate tua habe patientiam, quoniam per ignem probatur aurum et argentum. quoniam ergo nos terrenis temptationibus probat Dominus et his saeculi malis scrutatur Christus et expendit, gratulandum nobis est adque laetandum quod non illis perennibus reseruet exitiis, sed gaudeat ab omni contagione purgatos. ceterum ab his quos hereditatis participes adsciscit et in regna caelorum libenter adsumit, quid utique aliud quam integritatis ambitum quaerit P ipse finxit uniuersa et quae iacentibus se explicant campis et quae in obliquos se erigunt colles, et quod caeli magnitudo circumuenit et pelago circumfluente lubricum aequor includit. quod si illi adiacent omnia nec a nobis exposcit nisi facta sincera, auro, ut ipse dixit, similes esse debemus. aurum quippe cum relucentibus terris tremulo uideris splendore sub lumine ros et in liquidum flammis torrentibus resolui, sed (nam et artificis gratia fere sic [*]( 6 Sir. 2, 4. 5. ) [*]( 1 adductus LP propoto L et uirtns v, uiribus LNP 3 ae homo LNP possit Q 4 illum QT, illam v crede M (credere Q) 6 et in] et Q patientiam habe QP 7 et] Bed QT 8 saecolis T 9 scrutator Lv christi QT et addidi, om. LNPQTf) expedit NQT, exp. N M. 2, om. P est om. Q, et T 10 illis] illis nos b reseruat L, reuerset NlPQT gaudet LQ7, gaudit MQlT 11 purgatos] fugatas QT ad haere- ditatem ex ab haereditate N 12 adiciscit Q 13 integritas NPQ quaeri QT, quaerit? sua v finxit scripsi, pinxit tx dixit N, benedixit L, dixit PQTv 14 se om. QT et om. LNP oblisquos Q, obliqua quos L, nobilis quos T se om. LP 15 et] sed et v quod] quos LNPQT se caeli NIPQT, seculi LM sed M in ras. et] et quod v circumflente QT librioo T 17 simile T 18 tremolo L splendori Q, splendoris T, splendere f) limine NPQTv ros om. b 19 reeoluisset LNPQT; repetii continuo Q: aurum quippe c. r. t. t. u. splendoris sub limine ros e. i. 1. f. t. resoluisset sed om. f) artificum P fere] ferre Q )

Quod si te dignitas ambitiosa deterret et congregata in thesauris pecuniae admonet magnitudo, quae semper propositum. bonae mentis auertit et deuotam pro Domino suo animam furiali egit honore, quaeso repetas uerba caelestia. nam et illa uox dicentis est Christi: qui perdiderit animam suam pro nomine, meo, recipiet in hoc saeculo centuplum et in futuro habebit uitam aeternam. qua utique nihil maius, nihil aptius, nihil utilius conputare debemus. nam licet pretiosarum uestium more purpura in imagines currat et lentescentibus filis aurum erret ad speciem, nec de effossis grauia quibus incumbis desint metalla thesauri: uacua, nisi [*]( 4 Sap. 3, 4. 5. 13 Matth. 19, 29. ) [*]( /1 anihellantibus L, sane languentibus QT 2 terrae] terrestri QT flamma velegitur NQT, erigitur LP gleuiB harena P, lenig (leuibus T) harena QT 3 necese M (necesee est Q) sa sofferre incipit 8 quod QT 4 omne QS1T 7 dñs S1 eoflf S, illoe LNPQTv 8 dignis Tl sui] se LQv olo- CUlta QS, holocaustum L2, holocausti v 10 quid ei Q congregsta 8, congesta LNPQTv thensauris PQS 11 admonet m.J dns magnitudo S, magnitudo admonet v praepositum Q 12 pro om. Nv agit S\'v, aegit NT, elidit v honore eorr. in onere 8 m. 2., horrore v 13 et] id QT illa S, ipsa LNPQTv uoce Q, uoci M, uocae T 14 propter me i. h. s. recipiet Q 15 habebit u. ae. S, uitam aeternam pOBsidebit LNPQTv 16 nihil] qua nihil LPT, quia nihil Q nihil aptius om. Tv utilius] ut in nibil T 17 imaginis QSlT 18 lentesgentibus QT, lentescendibns P dibus in ras., enitiscentibus S fili.s L, filiis 8 erret] beret P 19 de effossis] de foasis S, de ofibssis Q de 8. I. quibus eoi Q incumbi QS1T desini QT thensauri PQS, thesauris S2v uacua] tamen add. v )

Nam et Abraham sic Deo placuit, qui teiqptatus a Domino et filio non pepercit: pro quo ignosci forsitan posset si illum dubitasset occidere. armauit manus religiosa deuotio et omnis pietatis Domini [*]( 3 Matth. 16, 26. ) [*]( 1 adque] et S 8. I. m. 2 tibi om. Q 2 sicut] sic S spiritus sanctus v, sca xps P 3 posse dari T, possidere P1 4 prodeerit Sl tibi] nobis LNPT 5 dare poteet S, dabit LNPQTv animam suam QS\' 6 mfirmis Nx 7 posita NS2 v et quod S*, quod et LPQSlT 8 uetusta Q T frutratur S1 ne SN, et ne LPQT esse QS 9 uel quod] quod v praeferre cupiditatis T 10 posset L, possim QT 11 ne] nec LNPQST scilicet] licet S positus ex positum S, om. LNPQT fratrem frater frangeret scripsi, fratrem fr negaret S, frangeret LNPQTv, frangere M 12 ne obstrictum ex ne nobis strictum S m. 2, nenc his strictum T rati robores Sl uoluptatem LNP 13 forte om. v 14 conplectendum N eruciato S* suo S, suos LNPQT cbristus] aps S 15 coniuz et v liberis QT omnes QS, omne LPT \' suboles LNPQ felicius LNPT, filicius S, reUcius Q 17 et om. S a deo QTv filio suo Tx 18 forsitam LPQSlT 19 manus] ds QT et eras. in N omnes Sa, omne uis S*, eras. in N pietatis S\', pietas LPQSlT\', pietatis aflfectus v, eras in N )

Iam superest, carissimi fratres, nt debeamus ostendere cni rei martyrium prosit. adque illud profecto doceamus quod nos ad hunc gloriae titulum metus excitet futurorum. etenim quibus magna promissa sunt, magis magna sunt quae metuenda illis esse uideantur. nam nec se in arma miles accendit priusquam inimica hostis tela commouerit. nec nauem aliquis statione subducit nisi animum pelagi pauor strinxerit. sed et intentans suis opibus scrutator agricola non ante felici terram suscitat uomere quam in puluerem imbre concepto putris gleba soluatur. ita est omnis naturalis hic usus, nescire quid prosit nisi agnoueris quod occidit. unde et datur sanctis omnibus praemium dum infliguntur iniustis tormenta factorum. igitur quae suis promiserit Dominus nemo qui nesciat, dubium sed nec quantis minetur. et quoniam ita se adtulit sermo ut de [*]( 1 passionis Sl, passionem Q (passiones M) 3 ipsum L quanta. Q (quantae M) mercis LPS, merces NQT, mercedis v, cf, p. 48, 14 existerent S1 cuius S 4 careret Q, cararet T non... daret om. Q salus T daretur S*v sed corr. in esset Q (sed M) conscenderet LPQS1 5 nec] ne T. fucata S, fundata Q lux T sed ux in ras. alteris Ll diebus apperit T 6 luce 81 aer Sl liquidis L, si liquidi 81 9 prosit] proposit S atque ut v illi profectus T quos nos adhuc QT 11 magis ex magnis S m. 2 sunt om. S illi Q 12 mdeatur QT nec om. QT se] si Q milea QT ascendit QT 13 in. hostes uel se in. hostis v commouerint LPQTv aliqui LNPQS, aqui T stationes T, sub statione Q (statione M) 14 strinxerint PlT 15 scrutatur LT suscita QT bomerem Q (uomere M), uomerentur T 16 puluere Q inbrem LQT putres 81 glebus T 17 nec scire T 18 scis add. P in marg. infiguntur P 19 facturum Q igitur... p. 43,2 exponam om. P nemo LS, nemini NPQTv 20 nec om. Q (exh. M), nec dubium v quantos v minatur Q; add. LNQT: ignarum; add. v: ignes suppliciorum et om. LN )

Saeaiens locus geheana cui nomen est magno plangentium murmurat gemitu, et eructantibus flammis per horrendam spissae caliginis noctem noua semper incendia camini fumantes expirant, globus ignium artatus obstruitur et in uarios poenae exitus relaxatur. tunc saeuiendi plurima genera cum in se ipse conuoluit quicquid ardoris emissi edax flamma cruciarit. his quibus recusata uox Domini et imperia fuere contempta disparibus coercet exitiis: proque merito salutis exactae uires suas suggerit, dum par sceleri discrimen inponit. et alios quidem moles intolerabilis curuat, alios per abruptum cliuosi tramitis collem uis saeua praecipitat et catenarum stridentium nexum graue pondus inclinat. sunt et quos agens strictim rota et indefessa uertigo et quos tenaci inter se densitate constrictos adhaerens corpori corpus includat, ut et absumat incendium et grauet ferrum et se cruciet turba multorum.