De Laude Martyrii

Etsi incongruens est, fratres carissimi, in hoc fauore dicendi aliquid trepidationis adferre minimeque deceat gloriam tantae deuotionis infringere ex eo quod fatear me coepisse dubitare, tamen identidem dico ipsa animum deliberatione confringi: nam exequendae laudis cupiditate succenditur et a loquendo magnitudine uirtutis inhibetur, cum aut non deceat tacere aut periculosum sit parum dicere, nisi quod haec aestuanti res sola subuenit quod uideatur ignosci ei facile posse qui non timuit audere. quam ob rem, carissimi fratres, etsi potentia rei oneratur facultas ingenii, ut quantum se in exprimenda martyrii dignitate protulerit, tantum ipso pondere laudis oppressa adque aestimatione rerum omnium de quibus cum maxime loquitur debilitata ac facta, intra se ipsa inlaqueata oratione deficiat nec habenis liberis: rac solutis in apertum sermonis eloquium uim tantae laudis expromat tamen erit aliqua, nisi fallor, in eloquendo fides quae ipsius operis [*]( Incipit (Gyprianus add. P) de laude martyrii LNPQT. — 2 cme P fa.uore T, femore forL 3 minimeque] et minime N, minime PQT 5 ipse T animi mei LNP deliberationum T confringi nam scripsi, confringam LPQT, confracta ea N, confringi cum v exaequenda M (eiaequendae Q), sequendae N laude T 6 et a] ea N inhibeatur L\' 7 aut non] aatem non Q 8 aestuanti haec v et facile ignosci posee QT 9 audire PQT fratres] add. Q: in tot tantisq. rebus 10 ingenii ... p. 30, 6 suppeditat om. P 11 dignitatem T tanto NQT 13 ipsam v abenis NT, auenis Q 14 exprimat L* 15 fides] facultas v )

Est etenim profecto, nisi fallor, etiam in ipso conscientiae robore admiranda formido quae nos exagitet pariter et inflammet: cuius quanto penitius inspexeris potestatem, tanto ex ipso uenerandae claritatis aspectu religionis suae praemittat horrorem. considerare enim utique debetis: quanta est gloria, e uita quamlicet maculam sordis et polluti corporis licet modice iniusta concreta contagia tantoque tempore mundi crimen exceptum unius ictus remediis expiare, quo et augeri merces et crimen possit excludi. unde omnis consummatio et status uitae in martyrio est collocatus. hoc fundamentum uitae et fidei, hoc praesidium salutis, hoc uinculum libertatis et honoris: et quamuis [*]( 1 nage] large Oxon. fundata N quo T addicendo QT inpari ingenii N, impar ingenti Q, par ingenti M conscientiae L, eonscientias Q 2 summouebat v, cummoueat Q fratres carissimi n 3 comparandos T eximio T 4 ac labore] clamore T quo] quid Q, q. T 5 reuocare QT ad id] ad T, aditum Q 6 sede scripsi, se LMlNQxT, secum M*, spe Q2o ipsa om. LN 1 audire T amplitudinem N rei] re L 8 uoti] uitis T 9 et quia LTQ quem om. QT 10 pauor M (pauore Q) 11 etenim] enim v profecti nisi L, profectionis Tl, profecto ni T7, protectionis NQ rubore T (pro pudore fort. recte) 12 admiranda i Q i s. 2. (admiranda M) nos om. T sexagitat T et om. L 13 quando QT penitus N, paenitus QT, enitas L 14 honorem QT eonsederare ex conscrare L m. 2 15 quantae sit v gloria e scripsi, gloriae LNQTv uitae Tv, uirtus Q quamlibet v; quamlibet quando licet fort. macula QT et sordes v; cordis fort. 16 licet m. iniusta] et longa uitiorum tabe v concreta. om. N temporis QT, temporis tractu v 17 ictu* MQ (s eras) remedii Q, redmediis L 19 posset LN, posse T 19 est om. N uitae et om. LN 20 honoris] horis T et quamuis] quamuis Q )

Quantae enim sit gloriae ponderate ab huius uitae cupiditatibus adque ab omni animum natura mundique commercio segregatum contra aduersantis discrimen opponere, nec saeuitiam torquentis horrere, animari hominem nec dolore quo credatur extingui et id sibi in augmentum uirtutis adsumere quod cruciatui putat prodesse qui punit. nam praedurantibus licet costis resultans ungula recurrat in uulnus et euntibus flagris cum auolsa corporis parte rediens habena ducatur, stat immobilis tamen poenis suis fortior, hoc solum secum ipse conuoluens quod in illa crudelitate carnificum plus pro quo patitur Christus ipse patiatur. nam quando, si negauerit Dominum, pro eo crimen subeat pro quo uicisse debebat, necesse est eum uideri cuncta tolerare cui uictoria debetur ex poena.

Igitur quoniam res summa martyrium, tria sunt quae ex eo nobis proposuimus esse dicenda, quid sit, quantum sit, cui rei prosit. quid est ergo martyrium? delictorum finis, periculi terminum, dux salutis, patientiae magister, domus uitae, quo perfecto etiam ea occidunt quae in futuri discriminis potuissent tormenta reputari. per hoc et testimonium nomini redditur et maiestas nominis ampliatur, non quod per se ipsa minui possit uel de scelere retractantis magnitudo eius [*]( 1 lux] uix N 2 repromissi om. QT poenis .. peruenitur Otll. L patrocinantibus melius v 3 quanta e. s. gloria N ponderatae Q ab addidi cupiditatibus] add. v: relegatis; nonnulli codices add.: debellatis uel reuelatis 4 ab] ad QT natu. rae n segregare L 5 aduersantes LNQT torpentu N s eras. horrere] horrea T 6 anima∗ iN nec dolore LN, dolere Q, dolore MTv extinguere QT 7 et quod Q cruciatum M um in ras. (cruciatui Q) punitur M, ponit Ql 8 custis Q, gestis T 9 euentibus Q (seuientibus M in ras.) fragilis T auolso L abena Qx, aduena Ml, auena LM2NQ2Tv 10 statim mobiles LQ conuoluens] sibi consulens M1, consuens MlQ 11 plusque QT 12 quam ipse v si] se M (ai Q) dns N, dno M\'Q, dno si M1 13 uicisset T eum] cum LT 14 ex] eVLNQTv 15 martyrium est v 17 terminus v 18 ∗∗ patientiae Q quo] que M (quo Q) profecto М2Nv, profectio M\'TQ 19 futuro v discrimine Qv 20 redampliatur QTv 21 se om. LNQT ipeam LQT innui L, noui QT, non M on in ras. de scelere eras. in N tractantis L, tranctantes QT, eras. in N, detrectantis Oxon. )

Quid enim est in illis quam sermo uacuus et inane conloquium et animi uoluptas praua uerborum, sicut scriptum est: oculos habent et non uident, aures habent et non audiunt: grauatum est cor insipiens eorum, ne quando conuertantur et saluem illos. non enim dubium est quin hoc omnibus dixerit, quorum dura mens semper et obstinata pectoris feritas a deuotione uitali fugata dissentit ducente dementia, furore rapiente, omni denique illos inmanitate uexante qua instigantur pariter ac feruntur: ut cum illis [*]( 15 Ps. 113, 14. cf. Es. 6, 9 sq. ) [*]( 1 refrigi Q 2 terrorj «error* N, error QT, errori L inpaoidus LQT animus NlQT doloris QT frendentis] frequentis QT 3 addit N, addi* L, addi QT ad om. Q tantum N, quantum LQT, om. v in pugna] inpugnat T 4 quem om. QT 5 omnem Q fidem Q, fide T expenditur Nv crudelitas N 7 contra] inter QT 8 conuinces L in om. NIQ 9 ut om. Q mari] mali QT moles] noles T 10 ∗∗ licet Q, te licet M 11 eret immobiles QT 12 succumbet N, se succumbit Q (subcumbit M) nis] uix LNQ degestas QT, deicta ex deiectas M 13 superiacens] sane add. v aperta Nv spacio M (spatia Q) ictum scripsi, istum LN, ipsum QT, uictum v 14 quam] aliud quam v 15 animi] inanium v uoluntas LN 17 conuersantur T 18 saluem] sanem Qv, sanent T quin] qui in LNlQT de omnibus v 19 et om. QT a om. N 20 dissenti T furores L 21 qua om. M (exh. Q) stigantur L1M2N. stigant uel M1Q, tigantur T )

Totum hoc in laudem martyrii spectat, totum gloria passionis inluminat, in qua spes futuri temporis cernitur, in qua Christus ipse operatur, cuius aguntur exempla quae petimus, cuius uirtus est qua repugnamus. et quia in hoc loco aliquid proferre suppeditat, summa nimirum est ista adque admiranda dignatio, quam nec mente concipere nec uerbis ualeamus inplere. quid enim nobis amplius potuisset larga pietate largiri quam ut in se primus ostenderet quid in aliis coronaret? mortalis factus est ut inmortales esse possemus et humanae sortis exitum pertulit per quem reguntur humana: ut nobis uideatur praestitisse quod passus est, confessionem tribuit, martyria subiecit, omnia denique quibus lux subprimi posset in remedium salutare natiuitatis suae meritis religauit, humilitate praecipua uirtute diuina. cuius rei quique digni esse meruerunt, caruerunt omnem hanc mundi deterrimam labem, subacti mortis condicione uixerunt.

Non enim dubium est quantum a Domino consequantur qui saluti suae nomen Dei praetulerunt, ut in illa iudicii die meliores cruor faceret et sanguis suus ∗∗∗ esse monstraret. mors quippe integriorem facit uitam, mors magis deducit ad gloriam. sic quotienscumque** [*]( 1 poena T 2 oneraret MN, onerarent LQ, onerarem T 3 laude LT expectat LNQ, et expectet T gloriam Qv 4 cemitur] cernituri temporis T 5 operatur ipse QT exemplo quae patimur fort. quae] quaeque QT1 cuius om. N, cuius et v uirtus est L, uirtute NQT qua om. Q 6 in om. L subpeditant L, suppetat QT, suppetit v; suppeditat etc. exh. P 7 est et Q dignatione Q, miratione T et quam Qv 8 ualemus N quid] qui QT potuisse T larga pietate om. QT 9 ut om. T quod v 10 et] * ♦ Q (et M) 11 sortis] ortis T exitium L ut] atque ut 11 uideretur QTv 13 suprimi QT, opprimi v posse Q salutarem LQT 14 relegauit 11 humilitate] humanitate QT 15 quique] qui N morte caruerunt v omnem om. LNP omni hac Q1 Oxon. (omnem hanc, MQl) 16 deterrima Q*, teterrimam v Oxon. labe Q* Oxon. subacte LNP, subacta v condicionem Oxon. uixerunt scrtpsi uicerunt LNPQTv 17 salutis PQT1 18 facere P 19 et sanguis] sanguis QT, sanguisque v, quos sanguis Pamelius suus LMNPQlT%, suis Tl, suos Q2, fusus immaculatos v, suus martyres Pamelivut esse] sese L 20 sic] si QT )

Quid enim tam eximium adque sublime est quam inter tot instrumenta carnificum deuotione robusta cunctam fidei reseruare uirtutem? quid tam magnum adque pulcherrimum quam inter tot circumstantium gladios libertatis suae dominum ac salutis auctorem repetita saepius uoce profiteri, et maxime si ante oculos tuos ponas nihil detestabilius esse dedecore, nihil foedius seruitute, aliud te debere iam petere, aliud optare iam nihil quam eripiendum esse cladibus saeculi, exuendum malis mundi et inter ruinas orbis iam iamque perituri alienum a terrena contagione uersari. quid enim tibi cum hac luce cui lux [*]( 1 lactentibus scripsi, latentibus LNPQT, laetantibus v, iacentibaa Pamelius turgrescunt L, turgesgunt ac T 2 coquuntur Q\' (roguntur MQ I), fort. conduntur uites N es in ras. abscinditur v, absciduntur N 3 uba T aduentu N, augmentum v 4 cedit] sed id QIT, sedit Q\', se edit M sed edit in ras. quidquid in N, quid T profecit Q 5 agris iuuit P, agris iuuat Q\'T (uat T in ras.), agris (agri L) si uult LN, agris ubit Q, acris subit M ealores L, calore PQTv uagantis LP, uacantis T, uocantis Q 6 terrae om. N laxaret L, laxare NPQT, laxentur v iuuet N, iubet QT lenes om. T, plebe Q crepitati PQ1 torre QT\', terrore L\' 7 sic se scripsi, si se LN, sin Q, si in T, si P, se v tollere QT Oxon., set tolleret P, tolleret et v 8 ualeat. florere Oxon. tales LNQT martyri fort. 9 mortem Qv uitam] tam v condempnat ll, contemnat Qv uita mortem T 10 quid...uirtutem om. Q etimium] exiguum P sublimen T strumenta T 11 reserare fort. 12 quid] enim add. Q circumstantes N 13 libertate suae dm L 14 profiteri MQ teri in ras., profecti QaT ponam Q 15 seruitute] nihil add. v petere] praeter Q 16 iam nihil addidi, om. LNPQTv cladibus ex gladiis T exeundum M2PQ\', exeundem MlQxT 17 et T, nec LNPQ 18 uersare QT lux tx lex L )

Etenim, carissimi fratres, respicite ad hoc quaeso uos plenius in quo et salus uertitur et sublimitas conputatur: licet non sim nescius etiam uos plenissime nosse statum omnium nostrum iudiciis contineri neque ignorare hanc esse nobis traditam disciplinam, ut sine ullo terrore militiae uim tanti nominis tueamur: quippe quos pridem a desiderio lucis istius cupiditas aeternae memoriae deduxerit, quos futurorum uota diuellerint quosque ab omnibus uitiis optanda Christi societas segregarit: hic si exitio succumbere, morti animam dubitamus [*]( 1 commercio om. P 2 sane] ante QT 3 quem post] post QT, quos Nv inexpiabile malum P seueniens L, seruiens QT 5 et terra om. M\' (exh. MtQ), et terrae T 6 es reseruatus Q sed es s. l. m. 2 (es om. M) es ut] ut QT 7 aut] an v fanera cernimus om. QT 8 exitus] corporis add. v diuturnos factis LPT. diu tracti v sed et L, et NPQT, orR. v, ex Oxon. saeue∗∗ entibus L inexperta N, inexpers LQ*, inexper PT\'Qł, insuper M super in ras., inexpertae Т2 v 9 strage LMlNPQT, strages M2v populorum QT unde] ut QT possumus LP 10 adcognoscere L martyria QT, martyrib. M b. in ras. cuius ad T 11 nos om. T cogere] noscere T, cognoscere L luis P, salus T, saluos Q cepit L, coeperit P 12 perspicite Q (respicite M) 13 salutis QT uertitur et] uertitur Q, uestrae M in ras. 14 uobis T statum LN\', statu N2 P, statium QT, astancium M as in ras. n 8. L, stantium v nostrum L, nos NPQT 16 tueremur L, tuemur M\'QT a] ad QT\' 17 lucis) loci Q aeterna QT reduxerit N 18 diuellerint] diu fellerint T, diu fellerent Q, sustollerent M in ras. 19 hic si L, nisi hic NPQT, nisi si v succumbumbere T dubitamus] diuitamus QT )

$c quotiens de hoste triumphalibus spoliis onustus miles ingreditar, uulneribus suis gaudet: sic quotiens tempestatibus diu nauta fatigatus litora tuta contigerit, felicitatem suam de perpesso periculo ducit. est enim profecto, nisi fallor, labor laetus per quem securitas inuenitur. igitur toleranda sunt omnia, patienda cuncta, nec adpetendum quo modico gaudeas tempore et perpetuo puniaris ardore. meminisse enim debemus uelut quadam te foederis pactione constrictum, ex qua ant capessendae salutis sit iusta. condicio aut poenae merita formido: stas inter aduersa pariter et prospera, arma [inter] et tela: hincque te saecularis ambitio, inde caelestis admonet magnitudo.