Testimoniorum Libri Tres adversus Judaeos

CVPRIANVS QVIRINO FILIO SALVTEM.

Pro fide ac deuotione tua, quam Domino Deo exhibes, fili carissime, petisti, ut ad instruendum te excerperem de scripturis sanctis quaedam capitula ad religiosam sectae nostrae disciplinam pertinentia, lectionis diuinae succinctam diligentiam quaerens, ut animus Deo deditus non longis aut multis librorum uoluminibus fatigetur, sed eruditus breuiario praeceptorum caelestium habeat ad fouendam memoriam suam salubre et grande conpendium. et quia tibi plenum dilectionis obsequium debeo, feci quod petisti, ut laborarem semel, ne tu semper laborares. quantum potuit itaque mediocritas nostra conplecti, collecta sunt a me quaedam praecepta dominica et magisteria diuina quae esse et facilia et utilia legentibus possint, dum in breuiarium pauca digesta et uelociter perleguntur et frequenter iterantur. opto fili carissime, semper bene ualere. [*]( 1 his] istis A 2 abibnnt LMBv isti] hi B ignem aeternum A, ambostioiiem aeternam WLMBv ad Quirinum de sacramento christi eiplicit liber II incipit liber III A, ad Quirinum liber II explicit W, ad Qoizmum liber II de sacramento exp. incip. ad eundem liber III. breuiarii de capitolis mandatorum dei ad christianae religionis disciplinam pcrtinentibus incip. cpla XlIII B, Caecili Cipriani ad Quirinum liber II erp incip ad eundem excerpta capitulorum numero LXX M, incipit liber tertius L ) [*]( 5 quirino] cyrino V 7 exerceiperem L 9 succintam Al 12 fouendain B 13 feci ex fecisti L 17 et (ante facilia) om. WMBv legentibus] gentibus B 18 leguntur B 19 fili om. W kIñf B exp epistola incip cap CXX B )

DE BONO OPERIS ET MIBERICORDIAE.

Apud Esaiam: Exclama in fortitudine et noli parcere, sicut tuba exalta uocem tuam, adnuntia plebi meae peccata ipsorum et domui Iacob facinora eorum. me de die in diem quaerunt et cognoscere uias meas concupiscunt, quasi plebs quae iustitiam fecerit et iudicium Dei non deseruerit. postulant a me nunc iudicium iustum et adpropinquare Deo concupiscunt dicentes: quid quia ieiunauimus, et non uidisti, humiliauimus animas nostras, et non cognouisti? in diebus enim ieiunii inueniuntur uoluntates uestrae. aut enim subiectos uobis conpungitis aut ad iudicia et lites ieiunatis aut proximos caeditis pugnis. ut quid mihi ieiunatis, ut hodie audiatur uox uestra in clamore? non hoc ieiunium quod ego elegi et diem humiliare hominem animam suam. tametsi contorseris quasi circulum collum tuum et saccum et cinerem substraueris, nec sic uocabis ieiunium acceptum. non tale ieiunium elegi, dicit Dominus: sed solue omnem nodum iniustitiae, resolue suffocationes inpotentium conmerciorum, dimitte quassatos in requiem et omnem consignationem iniustam dissipa. frange esurienti panem tuum et egenos sine tecto induc in domum tuam. si uideris nudum, uesti et domesticos seminis tui non despicies. tunc erumpet temporaneum lumen tuum et uestimenta tua cito orientur. et praeibit ante te iustitia et claritas Dei circumdabit te. tunc exclamabis, et Deus exaudiet te. dum adhuc loqueris, dicit: ecce adsum. Item in Iob: [*]( 2 Es. 58,1 sq. 24 Iob. 29,12 et 13. 15 et 16. ) [*]( 2 exclama inquit WMBv 3 exalta W 8. I. m. Si et annuntia B 4 de die in diem] die de die L 5 cupiunt B 6 et om. A desernerit] dereliquerit B a me AM"1, me WLBMlv 8 uidisti] audisti A 9 enim om. W ieiunii nestri W nolnptates WM 10 subiectos] subditos B subpungitis WLMBv ad ex a M m. 2 11 ceditis AM pugnus A 13 quod om. Mv et (in W) diem humiliare hominem AWLB, nisi humiliet homo Mv; cf. LXX 14 tametsi ALB, nam et si W, et si Mv 15 substraneris tibi A sic ea: si TF" uocabit\' W, uocabitur MBv 16 elegi] accepi W omne WL 17 in potentiam A 19 tectu AW 21 dispicies AWL; cfr. h. l. cap. 75 erumpent L1 temporanumAZr 23 dm A 24 dicetLMBv item A, de hoc ipso WLMB; tales discrepantias posthac omisi in A, apud WLMBv )

Conseruaui egenum de manu potentis et pupillo cui non erat adiutor auxiliatus sum. os uiduae benedixit me, cum essem oculus caecorum, pes quoque clodorum ego essem et inualidorum pater. Item in Tobia: Et dixi Tobiae filio meo: uade et adduc quemcumque pauperem inueneris ex fratribus nostris, qui tamen in mente habeat Deum ex toto corde suo. hunc adduc et manducabit pariter meum prandium hoc: ecce sustineo te, fili , donec uenias. Item illic: Omnibus diebus uitae tuae, fili , Deum in mente habeto et noli praeterire praecepta eius. iustitiam fac omnibus diebus uitae tuae et noli ambulare uiam iniquitatis: quoniam agente te ex ueritate erit respectus operum tuorum. ex substantia tua fac eleemosynam et noli auertere faciem tuam ab ullo paupere. ita fiet, ut nec a te auertatur facies Dei. quomodo habueris, fili, sic fac: si tibi fuerit copiosa substantia, plus ex illa fac eleemosynam: si exiguum habueris, ex hoc ipso exiguo communica. et ne timueris, cum facis eleemosynam: praemium bonum repones tibi in diem necessitatis: quoniam eleemosyna a morte liberat et non patitur ire in tenebras. munus bonum est eleemosyna omnibus qui faciunt eam coram summo Deo. Item in Sapientia Salomonis: Qui pauperum miseretur,. Deo faenerat. Item illic: Qui dat pauperibus, non egebit: qui autem auertit oculum suum, in magna inopia erit. Item illic: Eleemosynis et fide peccata purgantur. Item illic: Si esurit inimicus tuus, ciba illum: si sitit, potum da illi. hoc enim [*]( 4 Tob. 2, 2. 8 Tob. 4, 5 sq. 20 Prou. 19, 17. 21 Prou. 28, 27. 23 Prov. 16, 6. 23 Pron. 25, 21 sq. ) [*]( 2 sum om. WB os] hosTF1, om. A uidiae W oculos. WI caecarum A 3 et inu. pater om. B 4 apud tobiam WLMB dix MB tobias M adduc] adhuc L 5 quem W 6 habeat A, habet WMB, habent L ex om. A et] ut B manducet B 7 meum] mecum LB te] et A 9 habe WLMv preterire W s. 1. m. 2 10 noli] non A 11 ex ueritate ex ueritate A 12 elemosinas B tuam om. Lv 13 nec] ne* W et habueris AL 14 fili om. A 15 si enim M hoc om. A communiaA1 17 reponis WLBv 18 irae AW1 20 apud solomonem in paroemiis WMB paupero W, pauperem L misetur A1 21 dni AL non aegebit A, numquam indigebit WLMBv 22 auertet A auum om. WB magna inopia A, multa penuria W LMBv 23 peccata] delicta MB esurierit WBv 24 cibae M, pasce B, pasces L illumj ivmLMBv et si WLBv, sed in W si 8.1. m. 2 sitierit WLMBv potam da illi d, pota eum W, potabis eum LMBv ) faciens carbones ignis superfundes capiti eius. Item illic: Sicut aqua extinguet ignem, sic eleemosyna extinguet peccatum. Item in Prouerbiis: Prouerbiis: uade et reuertere, cras ego dabo, cum possis statim bene facere. non enim scis quid contingat sequenti die. Item illic: Qui obturat aurem ne audiat inbecillum, et ipse inuocabit Deum et non erit qui exaudiat eum. Item illic: Qui conuersatur sine uituperatione in iustitia, beatos filios relinquet. Item in Ecclesiastico: Fili, si habes, bene fac tecum et Deo dignas oblationes offeres, memorare, quoniam mors non tardat. Item illic: Conclude eleemosynam in corde pauperis, et haec pro te exorabit ab omni malo. Item in psalmo XXXVI misericordiam et posteris prodesse: iuuenior fui et senui et non uidi iustum derelictum nec semen eius quaerens panem. tota die miseretur et faenerat, et semen eius in benedictione erit. Item in psalmo XL: Beatus qui intellegit super egenum et pauperem, in die malo liberabit eum Dominus. Item in psalmo CXI: Disparsit, dedit pauperibus, iustitia eius. manet in saeculum saeculi. Item in Osee: Misericordiam malo quam sacrificium, et agnitionem Dei quam holocaustomata. Item in euangelio secundum [*]( 1 fcir. 3, 30. 3 Prou. 3, 28. 5 Pron. 21,13. 7 Prou. 20, 7. 8 Sir. 14, 11 sq. 10 Sir. 29, 12. 13 Ps. 36, 25 sq. 15 Ps. 40, 2. 17 Ps. 111, 9. 19 Os. 6, 6. ) [*]( 1 ignis AW, vlviobLMBv superfundens MLBL capiti] in caput Mv 2 extinguit WBv sic et M extinguit WLBv, om. A apud oundem in paroemiis WLMB 3 uade A, abi WLMBv reuertere cras. Ego B 4 statim A, continuo WLMBv 5 obdurat A aures WLM, aures suas Bv inbecille A 6 inuocabit] inuobit W 8 relinquit LMWav 9 et] ut A dignans W, donas L offers AMX, offer LBc 10 elemosina B 11 orabit Bv 12 XXXVI] XXXI M misericoidiam.. prodesse om. B postero M prodeessc A 13 iunior AL J r etenim senui v 14 neque WLMB 15 erit A, est WLMBv beatus] felix L 16 egentem L mala WB liberauit A 17 eum; illum WLMv deus LMv item om. B CXI] centesimo undecimo L un add. m. 2 dispersit WLB, distribuitMv 18 manebit Lo sacculum saeculi] aeternum WM 19 ossese A, oseae . I. L mallo L, magis uolo WM sed magis in Ms. I. M. 2, nolo magis v adagnitioncm L dei plus v 20 holochaustomata L ) Matthaeum: Beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam, quia ipsi saturabuntur. Item illic: Beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur. Item illic: Thesaurizate uobis thesauros in caelo, ubi neque tinea neque comestura exterminat et ubi fures non effodiunt. ubi enim fuerit thesaurus tuus, illic erit et cor tuum. Item illic: Simile est regnum caelorum homini negotianti quaerenti bonas margaritas: ubi autem inuenerit pretiosam margaritam, uadit et uendit omnia quae habuit et emit illam. Etiam modicum opus prodesse. Item illic: Et qui potauerit unum ex minimis istis calicem aquae frigidae tantum in nomine discipuli, amen dico uobis, non peribit merces eius. Nemini negandam eleemosynam. Item illic: Omni petenti te da et ab eo qui uoluerit mutuari ne te auertas. Item illic: Si uis in uitam uenire, serua mandata. dicit ille: quae? ait illi Iesus: non occides, non moechaberis, non falsum testimonium dices, honora patrem et matrem et diliges proximum tuum tamquam te. dicit illi iuuenis: omnia ista obseruaui. quid adhuc mihi deest? dicit illi Iesus: si uis perfectus esse, uade et, uende bona tua et da pauperibus, et habebis thesaurum in caelo et ueni sequere me. Item illic: Cum uenerit filius hominis in claritate sua et omnes angeli cum eo, tunc sedebit in throno [*]( 1 Matth. 5, 6 sq. 3 Matth. 6,20 sq. 6 Matth. 13,45 qq. 9 Matth. 10,42. 12 Matth. 5, 42. 14 Matth. 19,17 sq. 20 Matth. 25,31 sq. ) [*]( 1 beati...!. 2 item illic om. B bcati] felices L qui esuriunt (essuriunt A) et sitiunt AM, sitientes et esurientcs WL 2 beati] felices LB quoniam] quiaM 3 thensaurizateA thensauros A, thensaurum M 4 neque ante commistura om. W et otn. B 6 effodiunt et furantur Mv enim om. A thonsaurus AM 6 simile] fili me A 7 bonam margaritam M inuenit WLB 8 uadit A, abiit WLMBv uendit-A, uendidit WLMBv 9 etiam... prodesse om. W opus om. B 10 aq* M tantum OOt. W LlrIBv 11 mercis AW 12 negandum A 13 potenti A, poscenti WMBc, poscente L te om. L mutuare W te auertas A, auersatus fueris (ab eo add. L) WLBv, auersns fueris M 14 in] ad Mv ..ille M et erasum 15 ait A, dicit WLMBv occidis W moecharis W 16 diligis W 17 tuum .4, tibi WLMBv illi onu A 18 dixit A 19 bona] omnia MBv pauperibus] egc-nis L1: themaurum A 20 Item illic...p. 113 1. 1 uitam aetornam om. A 21 claritate WL, maiestate MBv ) claritatis suas et colligentur ante eum omnes gentes. et segregabit illos ab inuicem, quemadmodum pastor segregat oues ab haedis. et statuet oues a dextera sua, haedos autem a sinistra. tunc dicet rex eis qui a dextera sua sunt: uenite, benedicti patris mei, percipite quod uobis paratum est regnum ab origine mundi: esuriui enim et dedistis mihi manducare, sitiui et potastis me, hospes fui et abduxistis me, nudus et texistis me, infirmatus sum et uisitastis me, in carcere fui et uenistis ad me. tunc respondebunt ei iusti dicentes: Domine, quando te uidimus esurientem et pauimus, sitientem et potauimus ? quando te uidimus hospitem et abduximus, nudum et uestiuimus? quando autem te uidimus infirmari aut in carcere et uenimus ad te? et respondens rex dicet eis: amen dico uobis , quamdiu fecistis uni horum ex fratribus meis minimis, mihi fecistis. tunc dicet illis qui a sinistra sunt: discedite a me, maledicti, in ignem aeternum quem parauit pater meus diabolo et angelis eius. esuriui enim et non dedistis mihi manducare, sitiui et non potastis me, hospes fui et non abduxistis me, nudus fui et non uestistis me, infirmus et in carcere et non uenistis ad me. tunc respondebunt et ipsi dicentes: Domine, quando te uidimus esurientem aut sitientem aut hospitem aut nudum aut infirmum aut in carcere et non ministrauimus tibi? et respondebit illis: amen dico uobis, quamdiu non fecistis uni ex minimis his, neque mihi fecistis. et ibunt isti in ambustionem aeternam. iusti autem in [*]( 2 segregat pastor WM hedis et statuet oues in Mm. 2 add. in margine 3 a] ad WLMBv dexteram suam (suam om. v) WL*MBv; cf. test. II30 ad sinistram WMBv 4 dicit W a] ad WLMBv dexteram suam WMBv 5 regnum ponit post percipite Mv 6 potastis me] dedistis mihi potum WB 7 hospis W adduxistis Mv me om. L nudus et texistis me om. M me om. L 8 me (post uisitastis) om. v 9 ei] et B, ei et W quando te uidimus om. V esurientem.../. 10 uidimus om. v 10 pauimus te B potauimus] dedimus tibi potum B 11 abduximus WVB, adduximus LMo quando...uidimus om. B 12 inflrmarij infirmum Mv aut lrl, et WLB et om. M respondit B 13 eis et dicit B, eis dicit lV, et dicet M 14 minimis om. WB etmihi Mv dicit WB ad sinistram WMB, a sinistris v 15 sunt om. LB, eius sunt v 16 praeparauit o esuribi M 18 adduxistis LMv fui om. L uestitis W 19 uenistis ad] uisitastis LJlv 21 carcerem B 22 administrauimus LB 24 abibunt LMBIJ isti ex iusti L ambostioncm L I ) uitam aeternam. Item in euangelio secundum Lucam: Vendite quae possidetis et date eleemosynam. Item illic: Qui fecit quod est intus, fecit et quod foris est. uerum date eleemosynam, et ecce uobis omnia munda. Item illic: Ecce dimidium ex substantia mea do pauperibus et si cui quid fraudaui quadruplum reddo. dixit autem Iesus: quia salus hodie domui huic facta est, quoniam et ipse filius est Abrahae. Item Paulus apostolus ad Corinthios secunda: Vestra abundantia illorum inopiam suppleat, ut et illorum abundantia uestrae inopiae sit supplementum et sit aequalitas, sicut scriptum est: qui multum habuit non abundauit et qui modicum non indiguit. Item illic: Qui parce seminat parce et metet: et qui seminat in benedictione de benedictione et metet. unusquisque autem sicut corde proposuit, non quasi ex tristitia uel ex necessitate. hilarem enim datorem diligit Deus. Item illic: Sicut scriptum est: distribuit, dedit pauperibus, iustitia eius manet in aeternum. Item illic: Qui administrat semen seminanti, et panem ad edendum tribuet et multiplicabit seminationem uestram et augebit incrementa frugum iustitiae uestrae, ut in omnibus locupletemini. Item illic: Administratio huius officii non tantum supplebit ea quae sanctis desunt, sed abundabit per multam gratiarum actionem in Deum. Item in epistula Iohannis: Qui habuerit substantiam mundi et uiderit fratrem suum desiderantem et eluserit uiscera [*]( 1 Luc. 12, 33. 2 Luc. 11, 40 sq. 4 Luc. 19, 8 sq. 8 II Cor. *. 14 sq. 11 II Cor. 9, 6-7 et 9-12. 22 I Io. 3, 17. ) [*]( 1 in euangelio om. A 2 uendite quae possidetis A, res uestras uendite WLMBv 3 et om. B uerum tamen v elemosina B 24 uobis] uocabis M munda omnia WLB 5 pauperibus A, egenis WLMBv si cui} sicut W 6 iesus om. B 7 quoniam] nam A iste A est om. A 9 et ut M uestraitf1 inopiae sit ex inopia est A m. 2 10 et] ut MBv 12 benedictionem LBM1 de benedictione A s. 1. m. 2, in benedictione B 13 et om. M 16 qui autem v 17 ad] et ad M tribuit A, praestabit WLMBv et mult. s. u. om. B; et mult...1.20 officii om. A 18 multiplicaoit L1 M] seminationem uestram WVLM, semen uestrum v 20 suppleuit LMv 21 sed et LMB habundauit WLMBv multa W, multarum M 22 abuerit W 23 desiderantem aliquid V clauserit ALM2v ) [*]( III. ) [*]( 8 ) sua, quomodo caritas Dei manet in illo Item e m in euangelio secundum Lucam: Cum facis prandium aut cenam, noli uocare amicos tuos aut fratres neque uicinos neque diuites, ne forte w et illi reinuitent te: et erit retributio tibi. sed cum facis prandium aut cenam, uoca mendicos, debiles, caecos, clodos, et beatus eris, quoniam non habent unde retribuere tibi: restituetur autem tibi in resurrectione iustorum.

IN OPERE ET ELEEMOSVNIS, ETIAMSI PER MEDIOCRITATEM MINVS FIAT, IPSAM VOLVNTATEM SATIS ESSE.

In epistula Pauli ad Corinthios secunda: Si uoluntas prompta est, secundum quodcumque habuerit, acceptabilis est, non secundum quod non habuerit: neque ut aliis refrigerium, uobis pressura sit.

AGAPEM ET DILECTIONEM FRATERNAM RELIGIOSE ET FIRMITER EXERCENDAM.

Apud Malachiam: Nonne Deus unus condidit nos? nonne pater unus est omnium nostrum? quid utique dereliquistis unusquisque fratrem suum? Item in euangelio secundum Iohannem: Pacem meam do uobis, pacem meam demitto uobis. Item illic: Hoc est mandatum meum ut diligatis inuicem, quemadmodum dilexi uos. maiorem hac caritatem nemo habet, [*]( 2 Luc. 14, 12 sq. 10 II Cor. 8, 12 sq. 16 Mal. 2,10. 19 Io. 14, 27 20 Io. 15,12. ) [*]( 1 sua ab eo WLv caritas] agape V, L m. 2 super dilectio in euangelio om. A 3 aut A, neque WLMBv ne] neque M\' 4 redin- uitent L erit A, fiet WMB, fieret L, fiat v tibi retributio v facies LMB prandium aut caenam A, epulum WLMBv 5 conuoca W mendicos] pauperes Mv et claudos v 6 beatus] felix WLB unde om. WLMBv restituetur] retribuetur MBv 7 resurrectionem W, retributione B iustorum] eius W 9 uoluntate W esse] fiat B 11 acceptauilis A, acceptabile WLMBv 12 ut aliis AL, uitalis B, ut sit aliis WM sed in M ut s. l., sit aliis v 13 uobis autem Wv sit om. Wv 14 agapen Lv, caritatem A; sed cfr. p. 1021.1 fratemum A religiosa A et] est A 16 unus om. W 17 pater unus] paternus A est nnus M est... dereliquistia unus om. A quod W 19 pacem uobis remitto (dimitto W), pacem meam do uobis WLMBv 21 hanc ALWlMl . )

quam ut animam suam ponat pro amicis suis. Item illic: Beati pacifici, quoniam ipsi filii Dei uocabuntur. Item illic: Dico uobis, quoniam si duobus ex uobis conuenerit in terra, de omni re quamcumque petieritis continget uobis a patre meo qui in caelis est. ubicumque enim fuerint duo aut tres collecti in nomine meo, ego cum eis sum. Item ad Corinthios prima: Et ego quidem, fratres, non potui uobis loqui quasi spiritalibus sed quasi carnalibus, quasi infantibus in Christo. lacte uos potaui, non cibo. nondum enim poteratis, sed neque nunc potestis: adhuc enim estis carnales. ubi enim in uobis aemulatio et contentio et dissensiones, nonne carnales estis et secundum hominem ambulatis? Item illic: Et si habuero omnem fidem ita ut montes transferam, caritatem autem non habeam, nihil sum. et si in cibos distribuero omnia mea et si tradidero corpus meum ut ardeam, caritatem autem non habeam, nihil proficio. caritas magnanima est, caritas benigna est, caritas non aemulatur, caritas non agit perperam, non inflatur, non inritatur, non cogitat malum, non gaudet super iniustitiam, conlaetatur autem in ueritate. omnia diligit, omnia credit, omnia sperat, omnia sustinet. caritas numquam excidit. Item ad Galatas: Diliges proximum tuum tamquam te. si autem mordetis et incusatis inuicem, [*]( 1 Matth. 5, 9. 2 Matth. 18,19. 6 I Cor. 3,1 sq. 12 I Cor. 13, 2 sq. 20 GaL 5,14 sq. ) [*]( 1 quis ponat Wv, ponat quis B, ponam M beati] felices LB 2 ipei om. B amen dico Mv 3 duo B et ex duobus M m. 2 conuenerlt M~ m. 2 4 contingit Ml 6 super prima posuit L*: secunda et om. B 8 tamquam infantibuB B lacte (lac W) uos (uobis B) potaui AWVLB, lac nobis potum dedi Mv, 9 cibo WVLB, escam Mv; non cibo om. A nondum enim AVL, dum enim W, nec dum enim B, dum enim adhnc pusilli eratis, non v nec B nunc] nun W, dum quidem B 10 nbi] cum W et contentio om. M 11 diMensio B, dissessiones A nonne ex non L m. 2 12 omnem om. M 13 caritatem] agapen BL\', dilcctionemi, haberemL1 sum] proficioM si om. A 14 in cybo-i* • om. M cibos pauperum L* meus W ardeat V 15 caritatem] agapem VBL proficio] sum B caritas] agape LB, et ita constanter magnaanima jr,, magna enim A 16 caritas ben. est om. A 17 flatur W* non inritatur om. A 18 ueritatem AB 20 excedit M\', excidet WLv diligis W 21 taum] tibi Mv incussatiB A ) [*]( 8* ) uidete ne consumamini ab inuicem. Item in epistula Iohannis: In hoc apparent filii Dei et filii diaboli. omnis qui non est iustus non est de Deo et qui non diligit fratrem suum. Item illic: Qui fratrem suum odit homicida est: et scitis quia omnis homicida non habet in se uitam manentem. Item illic: Si qui dixerit quoniam diligit Deum et fratrem suum odit, mendax est. qui enim non diligit fratrem suum quem uidet, Deum quem non uidet non potest diligere. Item in Actibus apostolorum: Turba autem eorum qui crediderant anima ac mente una agebant nec fuit inter illos discrimen ullum nec quicquam suum iudicabant ex bonis quae eis erant, sed fuerunt omnia communia. Item in euangelio secundum Matthaeum: Si obtuleris munus tuum ad altare et illic recordatus fueris quia frater tuus habet aliquid aduersus te, relinque illic munus tuum ante altare et uade prius, reconciliare fratri tuo et tunc ueniens offeres munus tuum ad altare. Item Iohannes apostolus: Deus caritas est, et qui manet in caritate in Deo manet et Deus in illo manet. Item illic: Qui dicit se in luce esse et fratrem suum odit in tenebris est usque adhuc.

IN NVLLO GLORIANDVM, QVANDO NOSTEVM NIHIL SIT.

In euangelio secundum Iohannem: Nemo potest quicquam accipere, nisi datum fuerit illi de caelo. Item in epistula Pauli ad Corinthios prima: Quid enim habes, [*]( 2 I Io. 3,10 et 15. 6 1 lo. 4, 20. 9 Act. 4, 32. 12 Matth. 5 23 sq. 16 I Io. 4,16. 18 I Io. 2,9. 21 Io. 3, 27. 23 I Cor. 4, 7. ) [*]( 1 consumemim M* iiraice L 2 omnis] ex omni Am. 2, ex omnes W 3 fratrem suum] patrem suum aut matrem suam M item illic om. Mv 4 qui enim Mv item illic q. f. suum W s. I. m. 2 quia] quoniam W 5 uitam aeternam Mv in se manentem v, om. M 6 quia AMBv 7 quem uidet om. LM 8 non] quomodo WMv actis WLMB 11 eis] eius B erat L fueruut illis WLMBv 12 in euangelio om. WLB 14 aduersum WB aliquid ponit W ante habet, A post te 15 prius et M reconciliari WМ1B20 ueniens] ueni et LBv offer LBlJ, offers W7 16 ad] ante B in epistula iohannis WLMBv ds ex dlAm. 2 17 caritas] agape LB et om. A caritate] agape LB 18 illo] eo v manet om. WLv 19 odit] odit homicida est et M, odit mendax est et v est] ambulat Mv adhuc L a l. m. 2 22 quiquam W, quidquam MB illi fuerit W 23 prima om. W )

quod non acceperis? si autem accepisti, quid gloriaris, quasi non acceperis ? Item in Regnorum primo: Nolite gloriari neque loquamini elata, et non procedat magniloquentia ex ore uestro, quia Deus scientiarum dominus. Item illic: Inualidus factus est arcus potentium, et infirmi accincti sunt uirtute. Item in Machabaeis: Iustum est subditum Deo esse et mortalem non paria Deo sentire. Item illic: Et uerba uiri peccatoris ne timueris, quia gloria eius in stercora erit et in uermes. hodie extolletur et cras non inuenietur: quoniam conuersus est in terram suam et cogitatio eius peribit.

HVMILITATEM ET QVIETEM IN OMNIBVS TENENDAM.

Apud Esaiam sic dicit Dominus Deus: Caelum mihi thronus et terra subpedaneum pedum meorum. quam mihi sedem aedificabitis aut quis locus ad requiem mihi? omnia enim ista fecit manus mea et sunt mea omnia ista. et super quem aspiciam alium nisi super humilem et quietum et trementem uerba mea ? Item in euangelio secundum Matthaeum: Beati mites quoniam ipsi hereditabunt terram. Item secundum Lucam:. Qui minimus est in omnibus uobis hic erit magnus. Item illic: Qui se exaltat humiliabitur et qui se humiliat exaltabitur. Item ad Romanos: Noli altum sapere sed time. si enim Deus naturalibus ramis non pepercit, ne forte nec tibi parcat. Item in [*]( 2 I Sam. 2, 3 sq. 6 II Macc. 9,12. 7 I Macc. 2, 62 sq. 12 Es. 66,1 sq. 17 Matth. 5,5. 19 Luc. 9, 48. 20 Matth. 14,11. 21 Rom. 11,20 sq. ) [*]( 1 acciperis WAl si autemJ quodsi B 2 acciperis A regnorum d, basilion WLMBv primo] om. B, prima L, libro . I . M 3 elata on. A, ex ilataeTF m. 2 4 dominus eat W 5 Item in macchabeorum ... sentire ponit post peribit 1.10 A 6 in machabaeis om. W subditum deo esse om. B 8 timueritis M*v stercore WMB in om. B 10 pemt c 12 caelorum A 13 thronus] sedis W et] est A Bubpedaneum AWLBV, scabellum Mv 15 et s. m. o. ista om. B omnia mea (ista om.) M aspiciam ad A 16 quietem M trementem] timentem M uerba mea A, sermones meos WLMBv 17 in euangelio om. A beati] felices LB 19 est A, erit WLBv, fuerit M 20 exaltat A, extollit WLMBv se humiliat A, humiliauerit se WL\', se humiliauerit MBLltJ item in apostolo A, de hoc ipso WLMBv 21 time. si] times W )

psalmo XXXIII: Et humiles spiritu saluabit. Item ad Romanos: Reddite omnibus quae debentur, cui tributum, tributum, cui uectigal, uectigal, cui timorem, timorem, cui honorem, honorem. nemini quicquam debeatis, nisi ut inuicem uos diligatis. Item in euangelio secundum Matthaeum: Diligunt primum recumbendi locum in cenis et primam sessionem in synagogis et salutationem in foro et uocari ab hominibus Rabbi. uos autem ne uocemini Rabbi: unus est enim uobis magister. Item in euangelio secundum Iohannem: Non est seruus maior domino suo neque apostolus maior eo quit misit eum. haec scientes beati eritis, si ea feceritis. Item in psalmo LXXXI: Humilem et pauperem iustificate.

BONOS QVOSQVE ET IVSTOS PLVS LABORARE, SED TOLERARE DEBERE, QVIA PROBANTVR.

Apud Salomonem: Vasa figuli probat fornax et homines iustos temptatio tribulationis. Item in psalmo L: Sacrificium Deo spiritus contribulatus, cor contritum et humiliatum Deus non spernit. Item in psalmo XXXIII: Prope est Dominus Omnibus tribulatis corde et humiles spiritu saluabit. Item illic: Multae tribulationes iustorum, sed de his omnibus liberabit eos Dominus. Item in Iob: Nudus exiui de matris utero, [*]( 1 Ps. 33,19. 2 Rom. 13,7 sq. 6 Matth. 23,6 sq. 9 Io. 13,16 sq. 12 Ps. 81, 3. 15 Sir. 27, 5. 16 Ps. 50,19. 18 Ps. 33,19 sq. 21 Iob. 1,21 sq. ) [*]( 1 humilem L salnauit LM 3 cui nectigal uectigal om. W timorem W 8. 1. m. 2 alterum honorem om. W 4 uos om. LMBv 7 salntationes WLMv, salatationibus B hominibus] omnibus A 8 ne uocemini A, nolite nocari B, ne uocaneritis WLMv 11 misit eum A, illum misit W, se misit LMBv beati] felices WLB 12 LXXXI] LXXl MB 13 quoque .AMI iustus A 14 debere om. A 15 uas M propat W . 16 et tribulationes B item om. L 18 spernit AB, deepicit W, despiciet Lv prope A, proximo WLMBv 19 omnibus om. WLMBv tribulatis A, contribulatis WVLMB, contritiB c spus L 20 multa M tribulationes AW, flagella M, pressurae LBv sed etitC de A, exWLMBv his omnibus A, omnibus iUiaWLMBv eos] illos W 21 dominus om. LB item in A, de hoc ipso apud WLMBv utero matris meae Mv )

nudus etiam ibo in terram. Dominus dedit, Dominus abstulit: sicut Domino uisum est, ita factum est. sit nomen Domini benedictum. in his omnibus quae contigerunt ei nihil peccauit Iob labiis suis in conspectu Domini. Item in euangelio secundum Matthaeum: Beati qui lugunt, quoniam ipsi consolabuntur. Item secundum Iohannem: Haec locutus sum uobis, ut in me pacem habeatis, in saeculo autem pressuram: sed fidite, quoniam ego uici saeculum. Item apostolus ad Corinthios secunda: Datus est mihi stimulus carnis meae angelus satanae qui me colaphizet, ut non extollar. propter quod ter Dominum rogaui, ut discederet a me, et dixit mihi: sufficit tibi gratia mea. nam uirtus in infirmitate perficitur. Item ad Romanos: Gloriamur in spe claritatis Dei: non solum autem, sed et gloriamur in pressuris scientes quoniam pressura tolerantiam operatur, tolerantia autem probationem, probatio autem spem. spes autem non confundit, quia dilectio Dei infusa est cordibus nostris per Spiritum sanctum qui datus est nobis. Item in euangelio secundum Matthaeum: Quam lata et spatiosa uia est quae ducit ad interitum, et multi sunt qui introeunt per eam. quam arta et angusta uia est quae ducit ad uitam, et pauci sunt qui inueniunt eam. Item in Tobia: Vbi sunt iustitiae tuae P ecce quae pateris. Item in Sapientia Salomonis: In locis [*]( 5 Matth 5, 4. 6 lo. 16, 33. 9 II Cor. 12, 7 sq. 13 Rom. 5, 2 sq. 18 Matth. 7,13 sq. 21 Tob. 2,14 (22,23. v. lat.). 22 Prou. 28,28. ) [*]( 1 in] sub MBv terra L dominus dedit otn. A dedit et LM abetullit W 2 uisum est] placuit Mv 8 contingerunt B 5 beati] feUces LB qui lngunt A, lugentes W, plangentes LMBv consulabnntur A 7 saeculum B pressuram habebitis v fidete AWLBM1, confidite M* 8 saeeulum] mundum Mv item apostolus A, de hoc ipso WLMBv 9 sathanae B 10 colaflzet AW ut om. A ertollor A ter om. B deum B 11 sufficiat V 12 mea om. W in M 8.1. m. 2 in infirmitate om. B 13 caritatis A et om. B 14 tolerantiam] pacientiam W 15 tolerantia] patientia W probationem autem MI probatioDem prob. autem om. B 16 confudit B diffoaa W in cordibus WMBv 17 in euangelio om. WLMBv 18 quam WM, quia A, quid YLB 19 introeunt] introeant LV, intrant Mv per om. A quam] quiA, quid LVB 20 uia est et angustaal 21 eam inueniunt WLMBv tobiam B, tobian M u*bi A ) impiorum gemunt iusti: in illorum autem perditione abundabunt iusti.

NON CONTRISTANDVM SPIEITVM SANCTVM QVEM ACCEPIMVS.

Paulus apostolus ad Ephesios: Nolite contristare Spiritum sanctum Dei, in quo signati estis in diem redemptionis. omnis amaritudo et ira et indignatio et clamor et blasphemia auferentur a uobis.

IRACVNDIAM VINCENDAM ESSE NE COGAT DELINQVERE.

Apud Salomonem in Prouerbiis: Melior est uir patiens quam fortis. qui enim iracundiam continet melior est quam qui ciuitatem capit. Item illic: Inprudens eadem die enuntiat iram suam, abscondit autem inhonorationem suam astutus. Item apostolus ad Ephesios: Irascimini et nolite peccare. sol non occidat super iracundiam uestram. Item in euangelio secundum Matthaeum: Audistis quoniam dictum est antiquis: non occides, qui autem occiderit reus erit iudicio. ego autem dico uobis quia omnis qui irascitur fratri suo sine causa reus erit iudicio.

INVICEM SE FRATRES SVSTINERE DEBERE.

Paulus apostolus ad Galatas: Considerans te ipsum, ne et tu tempteris. alter alterius onera sustinete et sic inplebitis legem Christi. [*]( 4 Eph. 4, 30. uq. 9 Prou. 16, 32. 11 Prou. 12,16. 13 Eph. 4, 26. 15 Matth. 5, 21 sq. 20 Gal. 6,1 sq. ) [*]( 1 perditionem WLBM1 v 4 paulus apostolus om. WLMB; apostolus om. V ad] apud WLM 5 die Mv 6 omnis om. M blasphemiae M 7 auferatur WB nobis cum omni malitia B 8 uinoenda W ne] ut non B 9 paroemiis WMLB est om. B 10 quam sortis A, forti WLMBv continet] contempnit WB, contemnit M 11 ciuitatem A, urbem LMv, orbem WB die om. A, diem B dinuntiat A, nuntiat LB 12 inorationem W1 suam om. B 13 apostolus om. WLMBv irascemini W peccare] delinquere LB 15 quoniam] quia Mv 16 iudicio om. B 17 sine causa ereaum in L 20 paulus apostolus om. WLMBv calathas A considerans te ipsum A, in contemplatione (...em MB) habentes unusquisque WLMBv 21 tu tempteris A, uos temptemini WLMBv; cf. Gr.: axontiv atavrov, firj ttal av nttQa- συης alter alterius A, alter alterutrum B, alterutrum WMBv onera ura W adinplebitis W LMBv; cf. epist. 52 c. 16 )

IN DEVM SOLVM FIDENDVM ET IN IPSO OLOBIAKDVM.

In Hieremia: Non glorietur sapiens in sapientia sua nec glorietur fortis in fortitudine sua nec glorietur diues in diuitiis suis, sed in hoc glorietur qui gloriatur intellegere et nosse quoniam ego sum Dominus, qui facio misericordiam et iudicium et iustitiam super terram, quoniam in his est uoluntas mea, dicit Dominus. Item in psalmo LV: In Domino sperabo: non timebo quid faciat mihi homo. Item in psalmo LXI: Non nisi solo Deo subiecta est anima mea. Item in psalmo CXVII: Non timebo quid faciat mihi homo: Dominus mihi adiutor est. Item illic: Bonum est confidere in Domino quam confidere in homine. bonum est sperare in Domino quam sperare in principibus. Item in Danihele: Responderunt autem Sidrac, Misac, Abdenago et dixerunt regi Nabuchodonosor: rex, non opus est nobis de hoc uerbo respondere tibi. est enim Deus, cui nos seruimus, potens eripere nos de camino ignis ardentis et de manibus tuis, rex, liberabit nos. et si non, notum sit tibi quoniam diis tuis non seruimus et imaginem auream quam statuisti non adoramus. Item apud Hieremiam: Maledictus homo qui spem habet in hominem: et benedictus homo qui fidit in Deum, et erit in Domino spes eius. Item in Deuteronomio: Dominum Deum tuum adorabis et illi solo [*]( 2 Hier. 9,22 sq. 7 Pa. 55,12. 9 Ps. 61, 2. 10 Ps. 117, 6 sq. 13 Dan. 3,16 sq. 20 Hier. 17, 5 et 7. 22 Deut. 6, 13. ) [*]( 1 deo solo W esse et M gloriandum esse v 2 apud Hieremiam WLMBv neque gloriaetur W, om. M 8 et fortis in fort. sua ponit post in diuitiaa suas M nec] ne W, neque v 6 est om. W 7 LIV WMv deum LWM 8 speraui WLMBv mihi L 8. 1. m. 2; mihi faciat WB in psalmo LXI A, illic WLMBv 9 soli WLMBv dei L subiecta] subditaJf 10 timebo.4, metuam WLMBv mihi faciat WL 11 adiutor A, auxiliator WLMBv est alterum W 8.1. m. 2 fidere LMB 12 deum WLM fidere WLMBv homines LB, hominem M deum WM 13 principes LB item in danihelo A, de hoc ipso apnd danihelem (danielumMJ) WLMBv 14 BediacAM1, sedrach B misach B, misac et Wv nabucodonosor AW 15 uerbo] sermone M 17 rex om. M liberauit WlLB, liberare M si non om. W 18 tibi sit rex M quia WLMBv deseruimus LB et] nec L 19 quam ex quem W fn. 2 20 homine Lv 21 fidet WLMB deum] domino v erit spes A deo WMBv 22 illi] ipsi W soli LMBv )

seruies. Item apostolus ad Romanos: Et coluerunt et seruierunt creaturae relicto creatore. propter quod et tradidit illos Deus in passiones ignominiae. Item apud Iohannem: Maior est qui in uobis est quam qui in hoc mundo.

EVM QVI FIDEM CONSECVTVS EST EXPOSITO PRIORE HOMINE CAELESTIA TANTVM ET SPIRITALIA COGITARE DEBERE NEC ADTENDERE AD SAECVLVM, CVI IAM RENVNTIAVIT.

Apud Esaiam: Quaerite Dominum et mox inueneritis, inuocate eum. cum autem adpropinquauerit uobis, relinquat impius uias suas et uir iniquus cogitationes suas et conuertatur ad Dominum et misericordiam consequetur, quia relinquet multum peccata uestra. Item apud Salomonem: Vidiuniuersa opera quae facta sunt sub sole, et ecce omnia uanitas. Item in Exodo: Sic autem comedetis eum. lumbi uestri praecincti et caligae uestrae in pedibus uestris et bacula uestra in manibus uestris et edetis eum festinanter. pascha est Domini. Item in euangelio secundum Matthaeum: Nolite cogitare dicentes: quid edemus aut quid bibemus aut quid uestiemur? haec enim nationes quaerunt. scit enim pater uester quia horum omnium indigetis. quaerite primum regnum et iustitiam Dei, et haec omnia adponentur uobis. Item illic: Nolite cogitare de crastino. crastinus enim dies ipse cogitabit pro se. sufficit diei malitia sua. Item [*]( 1 Rom. 1, 25 sq. 3 I lo. 4, 4. 8 Es. 55, 6 sq. 12 EccL 1,14. 14 Ex. 12,11. 17 Matth. 6, 31 sq. ) [*]( 1 apostolos om. WLMB 2 tradidi W 3 deus om. W 7 ad oм. B 8 deura LB mox A, cum WLMBv inueneritis∗∗∗ B eum erasum 9 derelinquat-A, relinquat uerit Wl 10 iniquis A, facinerosns LM, facinorosuSWfJ cogitationes snas] consilia suaD conuertantur A 11 deum B consequentor A quia] qui M relinquet multum A, multum (multa M*, in multum LBv) remittet WLMBv 12 apud om. A 14 commedetis A, comeditis B eum] cum W ueatri uestri A caligae nestxaa AWVLMB, calciamenta uestra v; cfr. test. II15 15 et bacula... uestris om. AB uestra om. L 16 est enim WBv in euangelio om. L 19 quaerunt] inquirunt v scit W 8. 1. m. 2 enim A, autem WLMBv 20 primo VB etiustitiam dei AWVLMB, dei et iustitiam eius v haec omnia A, omnia ista WLMBv 21 de crastino A, in crastinum WLMBv 22 dies om. L cogitauit M pro ee A, sibi WMBv, om. L sufficiat V )

illic: Nemo inponens manum suam in aratro respiciens retro aptus est regno Dei. Item illic: Aspicite uolatilia caeli, quoniam non seminant neque metunt neque colligunt in horrea, et. pater uester caelestis pascit illa. nonne uos plus estis illis ? Item secundum Lucam: Sint lumbi uestri adcincti et lucernae ardentes et uos similes hominibus expectantibus dominum suum, quando ueniat a nuptiis, ut cum uenerit et pulsauerit, aperiatis illi. beati serui illi quos adueniens dominus inuenerit uigilantes. Item secundum Matthaeum: Vulpes cubilia habent et uolucres caeli diuersoria, filius autem hominis non habet, ubi caput suum reclinet. Item illic: Qui non renuntiat omnibus quae sunt eius, non potest meus discipulus esse. Item apostolus ad Corinthios prima: Non estis uestri. empti enim estis pretio magno. clarificate et portate Deum in corpore uestro. Item illic: Tempus collectum est. reliquum est ergo ut et qui habent uxores quasi non habentes sint, et qui flent quasi non flentes, et qui gaudent quasi non gaudentes, et qui emunt quasi non possidentes, et qui hoc mundo utuntur quasi non utantur. praeterit enim figura huius mundi. Item illic: Primus homo de terrae limo, secundus homo de caelo. qualis ille e limo, tales et qui de limo, et qualis caelestis, tales et caelestes. quomodo portauimus imaginem eius qui de limo est, portemus et [*]( 1 Luc. 9, 62. 2 Matth. 6, 26. 5 Luc. 12, 35 sq. 9 Matth. 8, 20. 11 Luc. 14, 33. 13 I Cor. 6,19 sq. 15 I Cor. 7, 29 sq. 19 I Cor. 15, 47 sq. ) [*]( 1 inponens m. 8. i. a. r. retro A, retro adtendens et snperponens manum suam (suam om. B) super aratrum WLMBv, cf. Graec. 3 seminant ex senant W m. 2 4 pascet A, alit WVLMB plus A, plures WLIMI, pluris BLsMz illis (illi B) estis WLB 7 nt] et LM uenerit a nubtiis B et pulsauerit om. A aperiant WLMBv 8 beati] felices WLMB 9 in euangelio sec A, cata LB, apud WMv uolpes A1 cubilia A WVLB, foueas Mv 10 deuereoria LIMa filios Wl 11 suum oii*. WLB inclinet LMBv 12 eius] illis B discipulus meus A item apostolus A, de hoc ipso WLMBv 13 prima] secunda M pretio] obi. WLB, 8.1. m. 2 M 15 est om. M\'v reliquum est A, superest WLMBv 16 flentj plangentJf, plangunt v flentes] plangentes Mv 17 emit B quasi non] add. Mv: ementes et qui possident quasi non et om. A 18 praeteribitif-B 20 ille om. B talis W 21 dej e B talis et caelestis W ) imaginem eius qui de caelo est. Item ad Philippenses: Omnes sua quaerunt et non quae sunt Christi: quorum finis est interitus, quorum Deus uenter est, et gloria in confusionem eorum qui terrena sapiunt. nostra autem conuersatio in caelis est: unde et saluatorem expectamus Dominum Iesum Christum qui transformabit corpus humilitatis nostrae conformatum corpori claritatis suae. Item ad Galatas: Mihi autem absit gloriari nisi in crucem Domini nostri Iesu Christi, per quem mihi mundus crucifixus est et ego mundo. Item ad Timotheum: Nemo militans Deo inplicat se negotiis saecularibus, ut possit placere ei qui se probauit. sed et si certabit quis, non coronabitur, nisi legitime pugnauerit. Item ad Colossenses: Si mortui estis cum Christo ab elementis eius mundi, quid tamquam uiuentes in hoc mundo uana sectamini Item em de hoc ipso: Si conresurrexistis in Christo, quae susum sunt quaerite, ubi Christus est in dextera Dei sedens: quae susum sunt sapite non quae terrena sunt. mortui enim estis et uita uestra abscondita est cum Christo in Deo. cum autem Christus apparuerit uita uestra, tunc et uos apparebitis in gloria. Item ad Ephesios: Exponite prioris conuersationis ueterem hominem qui conrumpitur secundum concupiscentias deceptionis. innouamini autem spiritu sensus uestri et iuduite nouum hominem, eum qui secundum Deum constitutus est in iustitia et sanctitate et ueritate. De hoc ipso in epistula Petri: Quasi hospites et peregrini [*]( 2 PhiL 2, 21 et 3,19 sq. 7 Gal. 6,14. 10 II Tim. 2, 4 sq. 13 Col. 2, 20. 15 Col. 3,1 sq. 20 Eph. 4,22 sq. 24 lPetr. 2,11 sq. ) [*]( 2 querunt W, quaerent A ieeu christi B 3 est uenter WLB confusione WB 5 ezpectamus om.A dominum nostrum Mv 6 transformauit AWMB corpori. M s erasum 7 calatas W 8 cruce MBv 10 inplicat A, obligat WLMBv negotiis AB, molostiis WLMv 11 ei om. B qui AL, cui WMBv; cf. ad Fortun. c. 8 pronabit A certauerit Mv, certauit B 12 pugnauerit] certauerit W item AV, de hoc ipso WLMBv 13 eius A, huius L, om. WMBv qui B 14 in om. B hoc om. WLMBv de hoc ipso] illic V 15 consurrexistifi WLMv in] cum WB, om. L sursum WLBv; item l.16 17 et] sed B 19 uos cum eo WMv 20 qui* M d eras 21 concupiscentiam B 22 eum om. WM 23 et (ante sanct.) om. L ) abstinete uos a carnalibus desideriis quae militant aduersus animam, conuersationem habentes inter gentiles bonam, ut dum retractant de uobis quasi de malignis, bona opera uestra aspicientes magnificent Dominum. Item in epistula Iohannis: Qui dicit se in Christo manere debet, quomodo ille ambulauit, et ipse ambulare. Item illic: Nolite diligere mundum neque ea quae in mundo sunt. si qui dilexerit mundum, non est caritas patris in illo: quoniam omne quod in mundo est, concupiscentia carnis est et concupiscentia oculorum et ambitio saeculi quae non est a Patre sed ex concupiscentia saeculi: et mundus transibit et concupiscentia eius. qui autem fecerit uoluntatem Dei manebit in aeternum, quomodo et ipse manet in aeternum. Item apostolus ad Corinthios prima: Expurgate uetus fermentum, ut sitis noua consparsio, sicut estis azymi. nam et pascha nostrum immolatus est Christus. itaque festa celebremus non in fermento ueteri neque in fermento malitiae et nequitiae sed in azymis sinceritatis et ueritatis.

NON IVRANDVM.

Apud Salomonem: Vir multum iurans inplebitur iniquitate et non discedet a domo eius plaga: et si uane iurauerit, non iustificabitur. Item in euangelio secundum Matthaeum: Dico uobis non iurare in totum. sit autem sermo uester: est est, [*]( 5 I Io. 2, 6 et 15 sq. 13 I Cor. 5, 7 sq. 19 Sir. 23, 11. 22 Iatth. 5, 34 et 37. ) [*]( 2 conuerBationem autem Mv gentiles] gentes WMv bonum A 3 retractant AL, uniuersa retractant M, detractant WB, nniuersi detrectant scripsit Erasmus de (ante mal.) om. L) 4 deum WMBv 5 in om. A 6 huc mundum A 7 hoc mundo .A quis AMBv hunc mundum A 8 hoc mundum A 10 ex ex eius W m. 2 11 manet WLMBv 12 et ipse AW, ipse LB, et deus M, deus v quomodo... aeternum L s. l. m. 2 apostolus A, in epistula pauli WLMBv 14 conspersio v azyma V pasca W 15 feste Wl celepremus W 16 ueteri n. in fermento om. A et nequitiae om. B 19 salomon B uir om. LM replebitur Lv 20 post iustificabitur Oxon. addit: et si frustra iurauerit, dupliciter pnnietur 21 item in euangelio sec A, de hoc ipso cataWLMBv Baluzius e 2 codd. integrum Matthaei locum v. 33-37 excrijmt 22 in totum] omnino v )

non non. Item in Exodo: Non accipies nomen Domini Dei tui in uano.

NON MALEDICENDVM.

In Exodo: Non maledices neque principi populi tui detraxeris. Item in psalmo XXXIII: Quis est homo qui uult uitam et cupit uidere dies bonos ? cohibe linguam tuam a malo et labia tua ne loquantur dolum. Item in Leuitico: Et locutus est Dominus ad Moysen dicens: produc eum qui maledixerit foras extra castra, et inponent omnes qui audierunt manus suas super caput eius et lapidabunt eum omnis synagoga filiorum Israel. Item apostolus ad Ephesios: Omnis sermo malus de ore uestro non procedat, sed si quis bonus est ad aedificationem fidei, ut det gratiam audientibus. Item ad Romanos: Benedicite et nolite maledicere. Item in euangelio secundum Matthaeum: Qui dixerit fratri auo: fatue, reus erit gehennae ignis. Item secundum Lucam: Dico autem uobis, quia omne uerbum uacuum quod locuti fuerint homines, reddent pro eo rationem in die iudicii. de sermonibus enim tuis iustificaberis et de sermonibus tuis condemnaberis. [*]( lEx.20,7. 4 Ei. 22,27. 5PB. 33,13 sq. 7 Leuit. 24, 13 sq. 11 Eph. 4,29. 14 Rom. 12,14. 15 Matth. 5, 22. 17 Matth. 12, 36 sq. ) [*]( 1 exodo XX L* dei om. WL, dei tui om. B 2 uanum Mv 4 exodo XXII L\' maledicis W principem Ml 5 Item otn. WM 6 cupit] amat WLJBv bonos] optimos W, optimos LB cohibe Ã, contine WLMBv 7 dolum] insidiose VLB 8 producet A foras qui M malediiit A 9 foras om. M audierint MB 10 suas om. B lapidabt WI, lapidabit W2v 11 item apostolus A, item paulus B, de hoc ipso in epistula pauli WLMv 12 prodeat LB si quis bonus est A, bonus WLMBv 13 gra B item AB, de hoc ipso WLM-v; item l. 14 14 benedicentes et non maledicentes WLMBv 16 fatuae AM gehennae AW, in gehenna LB, in gehennam M-v de hoc ipso cata eundem v lucanum W, matthaeum v 17 uacuum] otiosum n 18 pro eo rationem] procurationem A 19 enim om. B iustificaueris A de sermonibus] ex uerbis A damnaberis LBM )

NVMQVAM MVSSITANDVM, SED CIRCA OMNIA QVAE ACCIDVNT BENEDICENDVM DEVM.

Apud Iob: Dic uerbum aliquod in Dominum et morere. at ille intuitus eam dixit: tamquam una ex ineptis mulieribus locuta es. si bona excepimus de manu Domini, mala non tolerabimus? in his omnibus quae acciderunt ei nihil peccauit Iob labiis suis in conspectu Domini. Item illic: Animaduertisti puerum meum Iob? non enim est similis illi quisquam in terris, homo sine querella, uerus Dei cultor, abstinens se ab omni malo. Item in psalmo XXXIII: Benedicam Dominum in omni tempore, semper laus eius in ore meo. Item in Numeris: Desinat murmuratio eorum a me, et non morientur. Item in Actibus apostolorum: Circa mediam autem noctem Paulus et Sileas orantes gratias agebant Deo. audiebant autem eos uincti. Item Paulus apostolus ad Philippenses: Omnia autem pro dilectione facite sine murmurationibus et reputationibus, ut sitis sine querella et inmaculati filii Dei.

AD HOC TEMPTARI HOMXNES A DEO VT EXPLORENTVS.

In Genesi: Et temptauit Deus Abraham et dixit ad illum: accipe filium tuum illum unicum quem dilexisti Isaac et uade in terram altam et inpones illum hostiam in uno ex montibus, de quo tibi dixero. Item in Deuteronomio: Temptat Dominus [*]( 3 Iob. 2, 9 sq. 7 lob. 1, 8. 10 Ps. 33, 2. 11 Num. 17,10. 13 Act. 16, 25. 15 PhiL 2,14 sq. 19 Gen. 22,1 sq. 22 Dent. 13,4. ) [*]( 1 musitandum WM sed] se W accedunt A 3 aliquid A dominoWM morere] memore A at] ad A, et W 4 induitus W unam A 5 excipimusTTJf cur non Mv tolerauimus M* 6 accederunt A 8 puerum] in pnerum MB, ad puerum v est homo W similis est MB quicquam B 9 quaerila Wquerela W\'v et ita l.17 10 itemAB, de hoc ipso WLv, om. 3f; item 1.11 et 12 deum L 11 semper] in sempiternum L item....Z. 12 morientur om. L 12 mnrmoratio W actis WLMB 13 silas М2v 14 agentes dno B 15 paulus apostolus A, paulus B, in epistula pauli WLMv 16 dilectione] delectationeLMB facite] facientes v murmurationemjB ut ex in W m. 2 17 filii dei] fidei B 18 a deo] om. W, deo L explorentur] probentur WMBv 19 ad om. B 20 illum] om. MBv, post dilexistijpomi W diligisilfJBr illum isac L 21 altam] om. M, aliam W et inponens WMl, imponens v hostiam] ibi in holocaustum hostiam M1v unum Mv temtat nos W )

Deus uester uos ut sciat, si diligitis Dominum Deum uestrum ex toto corde uestro et ex tota anima uestra. Item in Sapientia Salomonis: Et si coram hominibus tormenta passi sunt, spes eorum inmortalitate plena est: et in paucis uexati in multis bene disponentur, quoniam Deus temptauit illos et inuenit illos dignos se. tamquam aurum in fornace probauit illos et quasi holocaustam hostiam accepit illos. et in tempore erit respectus illorum, iudicabunt nationes et dominabuntur populis, et regnabit dominus eorum in perpetuum. Item in Machabaeis: Abraham nonne in temptatione inuentus est fidelis et deputatum est ei ad iustitiam ?

DE BONO MARTVRII.

In Sapientia Salomonis: Liberat de malis animam martyr fidelis. Item illic: Tunc stabunt iusti in magna constantia aduersus eos qui se angustauerunt et qui labores eorum diripuerunt. uidentes turbabuntur timore horribili et mirabuntur in subitatione insperatae salutis dicentes inter sa, paenitentiam habentes et per angustiam spiritus gementes: hi sunt quos habuimus aliquando in risum et in similitudinem inproperii. nos insensati uitam illorum aestimabamus insaniam et finem illorum sine honore. quomodo conputati sunt inter filios Dei, et inter sanctos sors illorum est? ergo errauimus a uia ueritatis et [*]( 3 Sap. 3, 4 sq. 9 I Macc. 2, 52. 13 Pron. 14, 25. 14 Sap. 5, 1 sq. ) [*]( 1 uos om. W deum otn. A 2 neetra et ex tota uirtute uestra A 3 et om. B 5 dominus A 6 et tamquamJB prouabit.4 holocaustum W, holocausta M 7 hostiae Mtf1; ὁλοϰάϱπωμα ϑυσίας LXX illorum] om. L, eorum W, qui addit: fulgebunt tamquam scintille in arundineto discurrunt 8 regnauit M 9 illorum B 10 temptationem Mx 13 sapientia] prouerbiis v animam suam W martyri A, martyris LM, testis W 14 tunc stabunt iusti B in rasura 15 angustianerunt WLv qui M 8. 1. m. 2 labores eorum diripuerunt] abstulerunt labores eorum v 16 turbabont A 17 inspirate A T. dicent L 18 hii AWLB aliquando habuimus WBv 19 risu L, derisum v in om. B similitudine AL; eaxopfv nore tis y £ latra xal παϱαβολήν LXX; cf. ad Fortun. c. 12 20 uita W et ex in A m. 2 22 est A 8. 1. m. 2 iniustitie W )

iustitiae lumen non luxit nobis et sol non est ortus nobis. lassati sumus in iniquitatis uia et perditionis et ambulauimus solitudines difficiles, uiam autem Domini ignorauimus. quid nobis profuit superbia aut quid diuitiarum iactatio contulit nobis ? transierant omnia illa tamquam umbra. Item in psalmo CXV: Pretiosa in conspectu Domini mors sanctorum eius. Item in psalmo CXXV: Qui seminant in lacrimis in gaudio metent. euntes ibant et flebant mittentes semina sua, uenientes autem uenient in exultatione portantes manipulos suos. Item in euangelio secundum Iohannem: Qui amat animam suam perdet illam et qui odit animam suam in isto saeculo in uitam aeternam conseruabit illam. Item illic: Veniet hora, ut omnis qui uos occiderit putet se officium Deo facere. sed hoc facient, quoniam non cognouerunt patrem neque me. Item secundum Matthaeum: Beati qui persecutionem patiuntur propter iustitiam, quoniam ipsorum est regnum caelorum. Item illic: Cum autem uos tradiderint, nolite cogitare quid loquamini. dabitur enim uobis in illa hora quid loquamini. non enim uos estis qui loquimini, sed spiritus patris uestri qui loquitur in uobis. Item illic: Ne timueritis eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere, magis autem timete [*]( 6 Ps. 115,15. 7 Ps. 125, 5 sq. 10 Io. 12, 25. 12 Io. 16, 2 sq. 15 Matth. 5,10. 17 Matth. 10,19 sq. 20 Matth. 10, 28. ) [*]( 1 hortus W 2 in om. W LB iniquitatibus M uiaeTF, in uia M et om.WM ambulabimus A 5 transierunt omnia om.W illa] ista M 6 CXVJ CXXV MB item... aanctorum eius om. W sanctorum] iustoram L 7 in psalmo CXXV] illic M gaudio] exultatione Lv 8 metent et M eontes] ambnlantes LMBv ibant] ambulabant LMv flebant] plorabant LM1v, plorabunt M2 9 exultationem B portantes] tollentes LMv manipolos suos] gremia sua LMxv 11 perdit B suam A 8. I. 12 conseraabit AWVLB, inueniet Mv post illam praecipit Matthaei locum 10,19. 20 Mv 13 nos o. putet] interficit uos arbitre- * tur v officium se v facere] placere W 14 sed et Mv quia A 15 in euangelio cata M beati] felices LB persecutiones B passi sunt LB, p. fuerint Mv 16 propter i.] causa iustitiae WLB quoniam] quorum A 17 tradiderint uos v 18 dabitur...loquamini om. WLMBv 19 qui. loquemini W d eras. uestri est W loquetur W 21 tixnete A, metuite WLMBv ) [*]( m. ) [*]( 9 ) eum qui potest animam et corpus occidere in gehennam. Item illic: Quicumque confessus fuerit me coram hominibus, et ego confitebor illum coram patre meo qui est in caelis. qui autem me negauerit coram hominibus, et ego negabo eum coram patre meo qui est in caelis. qui autem sustinuerit usque ad finem, hic saluus erit. Item secundum Lucam: Beati eritis, cum uos oderint homines et separauerint uos et expulerint et maledixerint nomini uestro quasi nequam propter filium hominis. gaudete in illa die et exultate. ecce enim merces uestra multa est in caelis. Item illic: Amen dico uobis, nemo est qui reliquerit domum aut parentes aut fratres aut uxorem aut filios propter regnum Dei et non recipiat septies tantum in isto tempore, in saeculo autem uenturo uitam aeternam. Item in Apocaly psi: Et cum aperuisset quintum signum, uidi sub ara Dei animas occisorum propter uerbum Dei et martyrium suum, et clamauerunt magna uoce dicentes: quousque, Domine sanctus et uerus, non iudicas et uindicas sanguinem nostrum de his qui in terris inhabitant? et data est eis singulis stola alba et dictum est eis ut requiescerent breui adhuc tempore, donec inpleatur numerus conseruorum et fratrum eorum quique postea occidentur exemplo ipsorum. Item illic: Post haec uidi turbam multam quam dinumerare nemo poterat ex omni gente et ex omni tribu et populo et lingua stantes in conspectu throni et agni et erant amicti stolas albas et palmae [*]( 2 Matth. 10, 32. 33. 22. 6 Luc. 6, 22 sq. 10 Luc. 18, 29 sq. 13 Apoc. 6, 7 sq. 21 Apoc. 7, 9 et 10. 13-17. ) [*]( 1 et corpus et animam B gehenna WL 2 me confessus fuerit Mv, confo*sus (confessus L) fuerit in me WL 3 illum] eum B, in ipso L, om. W qui om. L in caelis est WMBv, in caelis L; item l. 5 5 qui est om. L sustinuerit] perseuerauerit B ad] in MBv saluus erit] saluabitur WL 7 oderint uos W LM expulsauerint W, expuluerint A 9 mercis est om.LB 10 relinquat WLMBv 12 uenturo] futuro v 13 aperuissem M 15 uoce magna B 16 quousque] usque B et uindicaa om. B 17 habitant B et data...alba om. A datae Mv 18 est] sunt WMv singulae M stolae albae WMf) adhuc breui M 20 ipsorum sicut et ipsi B 21 denumerare M ex his nemo WLMv 22 gente] genere A ex om. LB ex omni om. A tribu W et ex omni Mv populi Ax et lingua et populo V 23 ot agni] om. B, et in conspectu agni WLMv stolis albis M\' ) erant in manibus eorum et magno clamore dicebant: salus Deo nostro sedenti super thronum et agno. et respondit unus ex senioribus dicens mihi: qui amicti sunt stolas albas, qui sunt et unde uenerunt? et dixi ei: Domine, tu scis. et ait mihi: hi sunt qui uenerunt ex magna tribulatione et lauerunt stolas suas et candidas eas fecerunt in sanguine agni. propter hoc sunt in conspectu throni Dei et seruiunt ei diebus et noctibus in templo eius, et is qui sedet in throno inhabitabit super eos. neque esurient neque sitient umquam, sed neque sol super eos cadet neque ullum aestum patientur: quia agnus qui in medio throni est teget eos et deducet eos ad fontes uitae aquarum, et absterget Deus omnem lacrimam ex oculis eorum. Item illic: Qui uincit, dabo illi edere de ligno uitae quod est in paradiso Dei mei. Item illic: Esto fidelis usque ad mortem, et dabo tibi coronam uitae. felices eos qui uigilabunt et seruabunt uestimenta sua ne nudi ambulent et uideant turpitudinem suam. Item apostolus ad Timotheum secunda: Ego iam immolor et tempus adsumptionis meae instat. bonum agonem certaui, cursum consummaui, fidem seruaui. iam superest mihi corona iustitiae quam mihi тeddet Dominus in illa die ille iudex iustus, non solum autem [*]( 12 Apoc. 2, 7. 14 Apoc. 2, 10 et 16, 5. 17 II Tim. 4, 6 sq. ) [*](1 fuerunt WLMBv salus] laus B 2 respondens WM 3 mihi ante unus ponit B dixit ex dicens M m. 2 stolls albis v 4 ei] illi B, om. A domine mi v hii AWLB 5 de tribnlatione magna B 6 sanguinem B propter hoc] ideo MBv in consp. thr.] ante sedem B 7 die ac nocte B eius] ipsius B 8 is] his  WI, om. B in throno] sopra sedem B \' inhabitanit L, habitabit BM*, habitauit M1 eos] illos B, neque] non B 9 neque sltient om. B umquam] amplius B sed om. B cadet super illos sol B 10 ullum] omnis B aestus B patientur] om. B, patiuntur W quoniam WLMv qui in m. th. est] quem inter media sedem B reget WMB 11 eos] illos B ducet L, ducit M eos] illos B uite fontes aquarum B, fontem aquae uiuae M absterget] delebitB 12 omnem deua-B ex] de WB uiucet LMBv 13 illi] ei B de] ex WMB dei om. B 15 felices eos] beati erunt Mv 16 apostolns A, paulus L, om. WMB 17 in secunda Bv immolor A, delibor BМv, libor WLM1 18 meae resolutionis instat W, instat meae (meae om. LM) adsumptionis LMBv consummaui A, perfeci WLMBv 19 iam om. BM* iustitiae coronam BMl 20 illo W ille om. WMBv iustus iudex W v ) [*]( 9* ) mihi, sed et omnibus qui diligunt aduentum eius. Item ad Romanos: Sumus filii Dei. si autem filii, et heredes, coheredes autem Christi: siquidem conpatiamur, ut et conmagnificemur. Item in psalmo CXVIII: Beati inmaculati in uia, qui ambulant in lege Domini. beati qui perscrutantur testimonia eius.

MENORA ESSE QVAE IN SAECVLO PATIMVR QVAM SIT \'PRAEMIVM QVOD PROMISSVM EST.

Paulus apostolus ad Romanos: Non sunt condignae passiones huius temporis ad superuenturam claritatem quae reuelabitur in nobis. [De hoc ipso in Machabaeis: Domine, qui sanctam habes scientiam, manifestum est, quia cum possem a morte liberari, durissimos dolores corporis tolero flagellis uapulans, animo autem propter tui ipsius metum libenter haec patior. Item illic: Tu quidem, impotens, ex hac praesenti uita nos perdis. sed mundi rex defunctos nos pro suis legibus in aeternam uitae resurrectionem suscitabit. Item illic: Potius est ab hominibus morti datos exspectare spem a Deo iterum ab ipso suscitandos. tibi enim resurrectio in uitam non erit. Item illic: Potestatem inter homines habens, cum sis corruptibilis, facis quod uis. noli autem putare genus nostrum a Deo esse derelictum. sustine et uide, magna potestas eius qualiter te et semen tuum torquebit. Item illic: Noli frustra errare, nos enim propter nosmet ipsos haec patimur peccantes in Deum nostrum. tu autem ne te existimes impunitum futurum aggressus pugnare cum Deo]. [*]( 2 Bom. 8, 16 sq. 4 Ps. 118, 1 sq. 8 Rom. 8,18. 1011 Macc. 6, 30. 14 II Macc. 7, 9 et 14. 16-19. ) [*]( 1 mihi reddet B dilexerunt B, dilexerint LM fJ 2 heredes dei WLMBfJ coheredes W sed es add. m. 2 3 conpatimur A ut om. B, s. l. m. 2 M cummagnificemur L 4 CXVIII] CXVII AM beati] fe- lices LB qui immaculati srrnt LMBv in nia om. W, in lege B 5 et qui LMBfJ ambulabantX lege] uia L, uiia M beati] felices LB testimonia AW, martyria LMBv 8 paulus apostolus A, in epistula pauli WLMBv 9 passionis L temporis] saeculi B 10 De hoc ipso ....1.26 cam deo om. AWLMB 11 possim morte V 13 tui om. V 17 suscitari V 24 futurum om. V )

DILECTIONI DEI ET CHBISTI NIHIL PRAEPONENDVM.

In Deuteronomio: Diliges Dominum Deum tuum de toto corde tuo et de tota anima tua et de tota uirtute tua. Item in euangelio secundum Matthaeum: Qui amat patrem aut matrem super me non est me dignus, et qui amat filium. aut filiam super me non est me dignus: et qui non accipit crucem suam et sequitur me non est meus discipulus. Item Paulus apostolus ad Romanos: Quis nos separabit a caritate Christi, pressura an angustia an persecutio an fames an nuditas an periculum an gladius? sicut scriptum est: quoniam propter te mortificamur tota die, aestimati sumus ut oues occisionis. sed in his omnibus supervincimus pro eo qui dilexit nos.

VOLVNTATI NON NOSTRAE SED DEI OBTEMPERANDVM.

In euangelio secundum Iohannem: Non descendi de caelo ut faciam uoluntatem meam, sed uoluntatem eius qui me misit. Item secundum Matthaeum: Pater, si fieri potest, transeat a me calix iste: uerum tamen non quod ego uolo, sed quod tu. Item in prece cottidiana: Fiat uoluntas tua in caelo et in terra. Item secundum Matthaeum: Non omnis qui mihi dicit: Domine Domine, introibit in regnum caelorum, sed is qui facit uoluntatem patris mei qui in caelis est, ipse introibit in regnum caelorum. Item secundum Lucam: Ille autem seruus qui cognoscit uoluntatem domini sui et non paruerit uoluntati eius uapulabit multas. Item in epistula [*]( 2 Deut. 6, 5. 4 Matth. 10,37 sq. 8 Rom. 8,35 sq. 14 10. 6, 38. 16 MattL 26,39. 18 Matth. 6,10. 19 Matth. 7,21. 22 Luc.12, 47. ) [*]( 2 diligis W 3 de tota uirtute et anima tua M item om. WLMB. (Uem 17) 4 aut matrem om. WL 5 super] plus quam B et] aut B 6 accepitii1 7 meus discipulus] me dignus B paulus apostolus A, in epistula ( is L) pauli WLMBv 8 caritate] agape L, sed s. I. m. 2: dilectione 9 angustiae L famis AW 10 propter te] causa tui VLMBv mortiflcamnr A, occidimur WLMBv 11 aestimati A, de- potati WLMBv sicut B occisionis A, uictimae WLMBv 12 pro eo] propter eum W qui] quod MLB 14 discendi AL 18 coctidiana 41 tna sicnt e 19 in enangelio secnndum A, cata WLMBv 20 dicit mihi M regnoJS1 2lia]hiaAWlB etipseZ introiuit A 22 item OM. LM 23 cognuscit A, cognosoet B 24 napnlanit A nraltis v item om. WMBv )

Iohannis: Qui autem fecerit uoluntatem Dei manet in aeternum, quomodo et ipse manet in aeternum.