Epistulae
Cyprian Saint, Bishop of Carthage
Cyprian. Saint. S. Thasci Caecili Cypriani Opera omnia, Pars II (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 3.2). Hartel, Wilhelm von, editor. Vienna: Gerold, 1871.
Saluto uos, fratres carissimi, per Dei gratiam incolumis, optans cito ad uos uenire, ut desiderio tam meo quam uestro et [*]( 1 sed] se Q 2 et securitatis om. T aeternam Q 3 noe] aos NRv et die a. n. meditantes om. C 4 prampti LT, prompti et C •* futura B (et eras.) 5 cogitatis nt ad v conplexu Q, conplexi L, etad complexumtf 6 dm et.. B (sed i corr.), dno et L, et C, domini et f) conspectum] uenire pogaiti» add. v sup. atscr. T: oramus antem; et fort. 8 religiosa]jgloriosa CB 10 ferocientis] mentis C 12 consnmetar CB dncTLM (dum Q) 13 snmmam C 14 faciat om. C opto ... peruenire om. C 15 dum TQ (dno M) bene om. N coronam c. gloriae LRv 16 peruenire] ex codice Remigiano add. v: Victor diaconus et qui mecum sunt nos salutant. — Ad Rogatianum (rogationum T) iuniorem et confessores explicit LNTQ, Explicit ad Rogatianum et ceteros confessores S, Explicit C. — ) [*]( Epist. VII. — Incipit ad clerum de cura pauperum EMT, Ad clerum nt cnram pauperum et peregrinorum diligentiorem habeant N m. 2 add. — 18 presbyteris b1) N 20 famgaimi om. N incolomis EI M gratioptans T)
Didicimus secessisse benedictum Papatem Cyprianum a Crementio subdiacono, qui a uobis ad nos uenit certa ex causa, quod [*]( 1 fratrum w T, fratruum E1 2 a uobis V 3 nostri M, nostra ENTv gentium Y 4 et] ut V nos om. Ev quiete MN 6 si] dni sit T ante uenire E dominus om. E ostenderet T 7 ueniant N; mihi aut om. N aut et melius E 8 laetius ... uiduarum et om. E deus NV, dns TM prius et om. M dominus esse decreuit Manu- thu 10 sumptos N 11 propia MT cumpresbiterum T 12 demisi T 13 acoluthum T, acolitum N, accolytum E 14 prumptius M 15 et nostri ... admonete om. EMNT. — Ad clerum propter curam pauperum explicit EMT, om. N. — ) [*]( Epist. VIII. — Incipit rescribens Celerino Luciano T, Epistola confes- Borom de erigendis lapsis et ad penitentiam prouocandis qp, Celerini responsio ad Lucianum de cura pastoris et ad obuiandum idolatriam. Celerinus Luciano salutem w, Alia rescripta p. — 19 dicimus (f) papam v, om. to1 aom. (i cremenio p 20 diacono tpw ex om. fi quod] quos T ,)
Nolumus ergo, fratres dilectissimi, mercennarios inueniri, sed bonos pastores, cum sciatis tum non minimum periculum incumbere, si non hortati fueritis fratres nostros stare in fide immobiles, ne praeceps euntes ad idololatriam funditus eradicetur fraternitas. nec enim hoc solum uerbis uos hortamur, sed discere poteritis a [*]( 12 Io 10,11. 12. 17 Io. 21,15. ) [*]( 1 pterea p cum] quod v imminenti (i 2 dnT p cum aduersario v 3 seruo suo T 5 portauerit cpco manifesta cppic cum om. (t 6 incumbant Tcp, incumbit fi pastorem T, pastoris rptJ 7 custodirem T inueniantnr tpw 8 neglegenter \'PI\' 10 clodum (i collegauimus T, collegimus p et om. lţJ lac tpwv, lactantem", 11 operabamur T, operiemur p 12 scripta erant 10 docet om. pw dixit (i 15 oues proprie cp10 uidet tp relinquet T 16 et dixit fugit w eas] oues ą>tO 17 sic om. (i 18 faotum est gv acto T<p pto quo gestum,.. 20 uos fratres dilectissimi w, f. d. uos v mercenarii p inuenire v 21 boni n tum om. ϕμ 22 fuerimus p ueetroB Oxon. fidem T 23 in praeceps (t,v euntes) iens Oxon. ydolatriam ϕμ, idolatria Tfi 24 solum haec (i uerbis om. w hortamur uos y )
Videtis ergo, fratres, quoniam et nos hoc facere debetis, ut etiam illi qui ceciderunt, hortatu uestro corrigentes animos eorum, si adprehensi fuerint iterato confiteantur, ut possint priorem errorem corrigere, et alia quae incumbunt uobis, quae etiam et ipsa subdidimus, ut si hi qui in hanc temptationem inciderunt coeperint adprehendi infirmitate et agant paenitentiam facti sui et desiderent communionem, utique subueniri eis debet: siue uiduae siue thlibomeni qui se exhibere non possunt siue hi qui in [*]( 1 plures T a] ex to ad nos TtO, a dõ uos (i nenientes T, conneniente p ea] mea T 2 iuuante p 3 plus om. tpfiw \'4 magis quam p., quem to 5 eos stare] extare (i 6 debere om. tptcv sed et] sedent T, sed tpfi, sed et te 10 ascendentes] accedentes fi, dentes w ad om. w, ab p. 7 compellebatur fJI, conpellabantnr T ecclesia stat T, ecclesia ista tp, et ecclesiam istam w, ecclesias ut p. fortiter om. v m fidem \'P, starent in fide fi, in fide roborauimus to 8 terrori Tp perflona T 9 timore apprehensi tp ruemnt] uererentur (pwv seperatoe tp 10 derelinquimus tpfiw sed et (i et cohortamur (t, om. tp 11 si] sed tp poterint Tp, petierint to, poterunt tpv, cf. Lachm. in Ouuum I, 146 n. 15 12 reciperint T, consequi (sed ante poterint) p ne si) nisi Tw delicti tp 13 peiores se T, priores to 15 etiam] et cum tam tp hortato T nostro p 16 Bi] iam p. ut (i, om. Ttpw priore errore T 17 corripere (i alios p qui (i incombant tp quae om. w; quae etiam om. tp et om. p 18 si ii w, sibi Tp, si tp" hac temptatione Ttpw inciderent p, coeperunt Ttpfiw 19 apprehensi tp infirmitati T, affirmitati tp agent p, 20 eis om. (i 21 thlibomeni coni. Bosquetus, thilbomeni p., clidomeni T, chlidomeni \'Pw, clinomeni coni. Pamelins hii tp )
Cum de excessu boni uiri collegae mei rumor apud nos incertus esset, fratres carissimi, et opinio dubia nutaret, accepi [*]( 1 excudi to, expulsi p. de] a tr i 2 caticumini T, cathecumini qppto in infirmitate (i 3 debebunt] habebunt p. quid cp 4 grandis periculis T 5 immineat p eis] his p. cuiusque (i; cuiuscumque ... hoc opus om. tpto 6 effectum fuerit (i 7 existimari p. minimo om. tp 8 fuit] erit,.,. super om. to decem] XI to facit (il 11 cum ex con T 12 omnes T nos] uos v 13 autem] at eum (i basianum Tp 15 exempla (i apud] ad (iv potueritis (i 16 uestra p mutatis to 17 et om. M in fide om. tc fratres om. to 18 semper om. to- Scribens Celerinus Luciano explicit T, om. ϕμw. ) [*]( Epist. VIIII. — Ad clerum de excessu episcopi eorum V, Incipit (epistula Cypriani add. IT) scribentis (scribens o) Romae clero (ad clerum T) de redicione (de redditione IT, om. M) episcopi urbici (urbicini o) EIMoT, om. CD. — 23 esse M notaret T )
Legi etiam litteras, in quibus nec qui scripserint nec ad quos [*]( I ) scriptum sit significanter expressum est. et quoniam me in isdem litteris et scriptura et sensus et chartae ipsae quoque mouerunt ne quid ex uero uel subtractum sit uel inmutatum, eandem ad uos epistolam authenticam remisi, ut recognoscatis an ipsa sit quam Crementio hypodiacono perferendam dedistis. perquam etenim graue est, si epistulae clericae ueritas mendacio aliquo et fraude corrupta est. hoc igitur ut scire possimus, et scripturam et subscriptionem an uestra sit recognoscite et nobis quid sit in uero rescribite. opto uos, fratres carissimi, semper bene ualere. [*]( 1 a uobis accepi m crimentium EIMo 2 instrueret Ml, instruer T 4 quoque uobis o sed quoque s. l. m. 2 7 propositi Tx m a nobis Elm 8 quanto m sequentiam T, consequentium Y 9 est et] et omv 12 litteras alias T, alias litteras EIMom nec] ne M scripserit quis (qui m) Elm, qui (quia Io) scripserit MTIo quos] uos T 14 hisdem EaMoTm, iisdem Iv carthae ET ipae ETM 15 ne] nec T sustractum Tl uel] uellit T mutatum T 16 autenticam I ut] ut com T recognouiscatis T 17 ipse E 18 graues T 19 et] uel Y 20 subscriptione T uestra manu Y 22 ualere bene ualete T, bene ualere nalete M — Epistula Cypriani rescribentis (scribene EM) Romae clero de redditione episcopi urbici (urbicl T) explicit EJfT, om. Jw, Explicit de redicione urbicini episcopi o. — )
Exulto laetus et gratulor, fortissimi ac beatissimi fratres, cognita fide et uirtute uestra, in quibus mater ecclesia gloriatur, gloriata et nuper quidem cum confessione perstanti suscepta paena est quae confessores Christi fecit extorres. confessio tamen praesens quantum in passione fortior, tantum clarior et maior in honore est. creuit pugna, creuit et pugnantium gloria. nec retardati estis ab acie tormentorum metu, sed ipsis tormentis magis estis ad aciem prouocati, fortes et stabiles ad maximi certaminis proelium prompta deuotione prodistis. ex quibus quosdam iam conperi coronatos, quosdam uero ad coronam uictoriae proximos, uniuersos autem quos agmine glorioso carcer inclusit pari et simili calore uirtutis ad gerendum certamen animatos, sicut esse oportet in diuinis castris milites Christi, ut incorruptam fidei firmitatem non blanditiae decipiant, non minae terreant, non cruciatus ac tormenta deuincant, quia maior est qui est in nobis quam qui est in hoc mundo, nec plus ad deiciendum potest terrena paena quam ad erigendum tutela diuina. probata res est certamine fratrum glorioso, qui ad tormenta uincenda ceteris [*]( Epist. X. — Incipit (thibari add. L) ad martyras et confessoree (feliciter add. 22) CLQB, Incipit ad martyras P, Incipit epistula Cipriani ad Silnauum et Begianum martyres in metallo constitutos N — 2 iean christi] in christo Pv 3 000 (dni R) nro PRv in] et in Pv deo] dno NB patre om. CLM (exh. Q) 5 et] ac v gloriatur] gratolator P 6 gloriata corr. in glorificata M m. 2, gloriata es B,. gloriata est v, om. P et om. B cum confeBsione quidem P perstante N, perstantes P, per tantos C, perstantibus M (perstanti Q) 7 quae confessores] qui confessione C 8 quanta PB" in passione CLB tanto PB" 9 honorest B, honore P 10 acie] icie B magis ac magis v 11 ad a.] ab a. L 12 proelium] praeciom C prodidistis CN, redistis v 13 iam om. CNB iamiamque proximos Pv 14 autem quos] uero P agmine] cognomine C 15 et] ac v regendum PB 16 oportuit P fidem fidei tirmitate P sed te add. m. 2 17 non m. terreant om. N 18 qui om. B pest in nobis C, in nobis eet Pv 19 est om. P 21 gloriosum N )
Quibus ergo uos laudibus praedicem, fortissimi fratres? robur pectoris uestri et perseuerantiam fidei quo praeconio uocis exornem? tolerastis usque ad consummationem gloriae durissimam quaestionem, nec cessistis suppliciis, sed uobis potius supplicia cesserunt. finem doloribus quem tormenta non dabant coronae dederunt. laniena grauior ad hoc diu perseuerauit, non ut stantem fidem deiceret, sed ut homines Dei ad Dominum uelocius mitteret. uidit admirans praesentium multitudo caeleste certamen Dei et spiritale, proelium Christi, stetisse seruos eius uoce libera, mente incorrupta, uirtute diuina, telis quidem saecularibus nudos, sed armis fidei credentes armatos. steterunt torti torquentibus fortiores et pulsantes ac laniantes ungulas pulsata ac laniata membra uicerunt. inexpugnabilem fidem superare non potuit saeuiens diu plaga repetita, quamuis rupta conpage uiscerum torquerentur in seruis Dei iam non membra sed uulnera. fluebat sanguis qui incendium persecutionis extingueret, qui flammas et ignes gehennae glorioso cruore sopiret. o quale illud fuit spectaculum Domini, quam sublime, quam magnum, quam Dei oculis sacramento ac deuotione militis eius acceptum, sicut scriptum est in psalmis spiritu sancto loquente ad nos [*]( 1 fidei et uirtutis N et] ac Pv aciem OBI, aciae Q 2 succumberetis R uicta om. R 8 for praedicent B 4 quo] qui C ezornati ex exomae C 5 toleratis C usque] utique P 8 laniena LR (Bed e corr. L), lanienda Q, laniendea N, lamentia C, quaestio v, om. P grauiora LQ perseuerauerit 01 9 fidemj finem R ut om. P ad deum C, a dno L uelociter NQ 10 admirata P 11 dei] certamen dei certamen Nv et om. NRv, qui C spiritali ex spiritalem Cm.2 praelio ex praelium C m. 2, premium N seruo N 12 telis] tales P, talis 01 13 fidei] fideles N credentis ClLRQ armati C torti] fortiter P 14 pulsantibus C ac laniantibus C, om. R ungulis P 15 ac] et Q ac laniata om. R ezpugnabilem P superare non] superant N 16 diu p. repetita] diu placere petita LN, dupla repetit ac C ruptam N 17 torquentur P 18 qui] cui N 19 ignem C glorios*e R (a eras.) 20 domino v, dS CR sublimen N 21 quam] quod P di R sed i corr., deo N ac deuotione om. P milites eius accepto P 22 sancto om. P ad ... monente om. N )
Quam laetus illic Christus fuit, quam libens in talibus seruis suis et pugnauit et uicit protector fidei et dans credentibus tantum quantum se credit capere qui sumit. certamini suo adfuit, proeliatores adque adsertores sui nominis erexit corroborauit animauit. et qui pro nobis mortem semel uicit semper uincit in nobis. cum uos, inquit, tradiderint, nolite cogitare quid loquamini. dabitur enim uobis in illa hora quid loquamini. non enim uos estis qui loquimini, sed spiritus patris uestri qui loquitur in uobis.
Documentum rei praesens proelium praebuit. uox plena spiritu sancto de martyris ore prorupit, cum Mappalicus beatissimus inter cruciatus suos proconsuli diceret: uidebis cras agonem. et quod ille cum uirtutis ac fidei testimonio dixit Dominus inpleuit. agon caelestis exhibitus et Dei seruus in agonis promissi certamine coronatus est. hic est agon quem propheta Esaias ante praedixit dicens: non pusillum uobis certamen cum hominibus, quoniam Deus praestat agonem. et ut ostenderet quis hic agon futurus esset, addidit [*]( 1 Ps. 115, 15. 10 Matth. 10, 19. 20. 20 Es. 7, 13. 14. ) [*]( 1 et] ac C monente] meinmiese P est om. P dei C*JS\'Q 2 iustorum] sanctorum Q; cf. p. 344,16; 129, 6 quae] qui B emit] eximit C 3 praetiosa uis sanguis C quae] qui P accipit LM (accepit Q) dei] do CPBv, fidei N 4 uirtutis] ueritatis C 5 illic] in illis P 6 protecta C et om. CB 7 capere] accipere NY qui] quo C sumit] sumac N certaminis sui C afuit N 8 adque adBertores om. B 9 semel uicit om. N, semel mihi B uicit B 10 traderint N 11 dabitur ... loquamini om. P 12 loquamini L sed a in i corr. m. 2, loquimini N 14 documenta C spã sci N 15 prorumpit C1, praerupit B 16 inter] in N cruciatos Q, cruciatu Cl suo CIN cras] trans N 17 dominus] deo N 18 conpleuit C aoon C, agonem N et] est P 19 praemissi P certamen C coronatur (est om.) P 20 eseias ante PQ, se testante N praedixit] promisit P 22 hic om. P esset futurus P )
[*]( s ) Quod si ante diem certaminis uestri de indulgentia Domini pax superuenerit, uobis tamen manet uoluntas integra et conscientia gloriosa. nec contristetur aliquis ex uobis quasi illis minor qui ante uos tormenta perpessi uicto et calcato saeculo ad Dominum glorioso itinere uenerunt. Dominus scrutator est renis et cordis, arcana perspicit et intuetur occulta. ad coronam de eo promerendam sufficit ipsius testimonium solum qui iudicaturus est. ergo utraque res, fratres carissimi, sublimis pariter et inlustris: illa securior ad Dominum uictoriae consummatione properare, haec laetior accepto post gloriam commeatu in ecclesiae laude florere. o beatam ecclesiam nostram quam sic honor diuinae dignationis inluminat, quam temporibus nostris [*]( 1 ut] et C hortor P 2 consensionis P iimciit CN 3 etian et P consomationis C\' coronae P lacrimam G, ad lacrimas N 5 uestram laetitiam Q tergatis C1 6 exemplum C, exemplis N pronocauerit CRV 7 certamini L 8 dno N 9 qui ex quia C 10 ut ex et C tantum spectet om. B sed et NPv, se B 11 ipse oin. B congregit N et coronat ... L 13 uestri om. C 12 coronatus L 13 si ante] stante N indulgentie C dei P, dum N, domo C 14 maneat c, monet C, om. P et om. P 15 tristetur Lx aliqui P1 16 minor ait Nv quia ante Bl, quia nec C perpessi estis C sed estis add. m. 2 17 peruenerunt CNB 18 est] et L, est •* B cordis et renis Q archana NR1 Q et om. N intuemini C 19 de eo] domini V, dum N, dei P1 sed suam s.l.m.2 20 utraque] aeraque C sed que exp. m. 2 carissimi] dilectissimi P 21 securiora N deum L, dum nri P consummationem Q 22 properasse CB haec] hic Q letitior N, letiora C 23 ecclesia P laudem C o om. P quam sic] quas hic C 24 quam] qua C )
Quamquam sciam, fratres carissimi, pro timore quem singuli debemus Deo uos quoque illic adsiduis orationibus et enixis precibus instanter incumbere, admoneo tamen etiam ipse religiosam sollicitudinem uestram ut ad placandum adque exorandum Deum non uoce sola, sed et ieiuniis et lacrimis et omni genere deprecationis ingemescamus. intellegendum est enim et confitendum pressurae istius tam turbidam uastitatem quae gregem nostrum maxima ex parte populata est et adhuc usque populatur secundum peccata nostra uenisse, dum uiam Domini non tenemus nec data [*]( 1 gloriosis PlR, gloriosos C sanguinis N I 2 purporea CQ, item l. 5 3 nec rosae nec lilia NP singulari N 4 honoris ex a horis L accipiunt P uel C 5 operibus CR 6 milites P ob gloriam] gloria N 7 coronantur P, coronetur amen N opto ... ualete om. P; opto ... meminisse C in marg. add. fortissimi a. b. f.] frs kJñi N 8 dum Q (dno M) nostri meminiase] um esse R ualete om. NP - Ad martyras et confessores (et confessores om. P) explicit LPQ, Explicit (epistola Cipriani add. C) ad martyres et confcssores CR, b martyribus eiusdem explicit N. — ) [*](Epist. XI. — Incipit ad clerum de deprecando (precando P1) deo pro peccatis nostris (pro p. nostris om. R) CLNPQR — 10 presbyterorum et de diaconorum L, ppbD et aa: M, prbris et dilectissimis Q fratribus exp. in C, fratres Q1, ff M 13 etiam] et Pv religiosa sollicitudine neatra R 14 adque ad CR dominum CRv 15 sed et] sed C 17 pressuram N am in ras. istius iam C, iusticiae et ex iusticiam N II turpidam B castitatem C 18 maxime C 19 tenemna] temus R )
Haec patimur delicto et merito nostro, sicut praemonuit diuina censura dicens: si dereliquerint legem meam et in iudiciis meis non ambulauerint, si iustificationes meas profanauerint et praecepta mea non obseruauerint, uisitabo in uirga facinora eorum et in flagellis delicta eorum. uirgas igitur et flagella sentimus qui Deo nec bonis factis placemus nec pro peccatis satisfacimus. [*]( 7 Luc. 12, 47. 20 Pa. 88, 31-33. ) [*]( 1 facit P 2 patris ... uoluntatem om. R domini Cv 3 superbiam sectantes om. C 4 uagantes Q, uitantes C simplicitatem Q, simplicitatis ex unusquisque C fidem Q 5 solis L s. I. m. 2 tibi Ll 6 uapulare C ut om. C 7 cognouit C 9 uapulauit MR (uapulabit Q) multis f) 10 ceteros P 12 insolentes C tumida] timor C iactantia in C 13 uenerunt ex uerentur Mm. 2 (uenerunt Q), nerterant C et om. C et tormenta eras. in N 15 demittant Q 16 defecerit Oxon. 17 ad tempus gloria. Q (adeptus gloriam M) t 19 praemoneo C 20 derelinquerint C in om. LIN 21 si iustificationes ... obseruauerint om. Cl 24 uirgas eorum R 26 dno aiR nec] non LP, de B )
Nam quod magis suasit et conpulit ut has ad uos litteras scriberem, scire debetis, sicut Dominus ostendere et reuelare dignatur, dictum esse in uisione: petite et inpetratis, tunc deinde praeceptum plebi adsistenti ut pro quibusdam personis designatis sibi peterent, in petendo autem fuisse dissonas uoces et dispares uoluntates et uehementer hoc displicuisse illi qui dixerat: petite et inpetratis, quod plebis inaequalitas discreparet nec esset fratrum consensio una et simplex et iuncta concordia, cum scriptum sit: Deus qui inhabitare facit unanimes in domo, et in actis apostolorum legamus: turba autem eorum qui crediderant anima ac mente una agebant, et Dominus sua uoce mandauerit dicens: hoc est mandatum meum, ut diligatis inuicem, et iterum: dico autem uobis quoniam si duobus ex uobis conuenerit in terra de [*]( 2 Ps. 88, 34. 10 cf. Matth. 18, 19. 16 Ps. 67, 7. 17 Act. 4, 32. 19 Io. 15, 17. 20 Matth. 18, 19. ) [*]( 1 intimo] toto C mia di N 3 accipiemus ONRfJ, accipiamus Q in accipiendo CB 4 more 01 grauiter] add. fuerit Cl, exp. m. 2 5 et om. Q aperietur CRQv et gemitus] gemitus v 6 et si sit] si sit CQB, ws si sit N 7 unianimis LQ 8 quis m. suasis R scriberemus CR 9 scire] scribere R ostendere et om. CR dignatus est Of) 10 esse corr. in 8 Q m. 2 (esse M) impetrabitis C, imperatis RI, inpetratis Q (inpetratis M) 11 adsistent enim C 12 peterent] penetrent corr. in impetrent C fuerunt dissones C (es corr. in ae m. 2) uoce L1 13 dixerit ex dixerunt C 14 impetrastis R, impetrabitis C 15 fratruum L confessio C et] in Q (et M) concordias R 16 habitare CR nnianimes CLN ut saepius 17 legimus CQ turbae P2, turbo. turba R quae ex qui P m. 2 18 animi R 1 dno C conuenerint C ) [*]( III. ) [*]( 32 )
Nam et illud ostensum est quod sederet paterfamilias sedente sibi ad dexteram iuuene, qui iuuenis anxius et cum quadam indignatione subtristis maxillam manu tenens maesto uultu sedebat. alius uero in sinistra parte consistens rete portabat, quod se mittere ut circumstantem populum caperet minabatur. et cum miraretur quid hoc esset ille qui uidit, dictum est ei iuuenem qui ad dexteram sic sederet contristari et dolere quod praecepta sua non obseruarentur, illum uero in sinistra exultare quod sibi daretur occasio ut a patrefamilias potestatem sumeret saeuiendi. hoc prius longe ostensum est quam tempestas uastitatis huius oriretur. et uidemus inpletum quod fuerat ostensum, ut dum Domini praecepta contemnimus, dum datae legis mandata salutaria non tenemus, facultatem nocendi inimicus acciperet, minus armatos et ad repugnandum minus cautos iactu retis operiret.
Oremus instanter et adsiduis precibus ingemescamus. nam et hoc nobis non olim per uisionem, fratres carissimi, exprobratum sciatis, quod dormitemus in precibus nec uigilanter oremus. et [*]( 1 re quacumque Q, reliquacnmque R, re quaecumquae C 2 est in caelis 22, est in caelo C quod corr. in quid C unamines P 3 quid ex quod Cesset ex et C quod] quid CPlQB \' 4 nobis dominus Nv 5 impetranssemus Lx, imperasemus R1, impetremus C quodquod B 6 fructuaremus B 7 fratribus om. N mala] maria L 11 subtristi P tenens] sustinens V mestn C 12 sinixtra R1 retem PQX (rete M) 13 ut] testabatur ut Q capere LN 14 quod C est] ese P 16 obsernaret C, obseruaretur B 18 oriretur CNP (sed in NP i in ras. corr.), oreretur QR, opereretur L 19 uidimus v impetum C ut] est quam tempestas nt B dum ex dmn C 20 contempnimus LP data P1 21 tenemur R àcoe- I peret Q (acciperet M) armatus 01, armator R 22 et ad] ad QB (et ad M) cautus O. iactu retis] iactaret et CR 24 non] iam scripsit Erasmvbs 25 scimns N nec] ut et C et] ut C )
Denique ad minimum famnlum suum et in delictis licet plnrimis constitutum et dignatione eius indignum tamen ille pro sua circa nos bonitate mandare dignatus est. dic illi, inquit, securus sit, quia pax uentura est, sed quod interim morula est, supersunt adhuc aliqui qui probentur. sed et de uictu parco et sobrio potu diuinis dignationibus admonemur, scilicet ne uigore caelesti sublime iam pectus inlecebra saecularis eneruet, uel ne largioribus epulis mens grauata minus ad preces orationis euigilet.
Dissimnlare haec singula et apnd conseientiam meam solus occultare non debui, quibus unusquisque nostrum et instrui et regi possit nec ipsi denique apud nos hanc epistulam teneatis occultam, sed legendam fratribus suggeratis. intercipere enim quibus nos Dominus admonere et instruere dignatur eius est qui admoneri et instrui fratrem suum nolit. probari nos a Domino nostro sciant, nec a fide qua in eum semel credidimus praesentis pressurae conflictatione deficiant delicta sua singuli recognoscentes uel modo conuersationem ueteris hominis exponant. nemo enim retro adtendens et superponens manum suam super aratrum [*]( .25 cf. Lnc. 9, 62. ) [*]( ) [*](2 an noditas OWL N 3 auellerel corporise C 4 sanguis neC exploratio est o. 5 pro peccatis nostris Qlti\\ corporis nri M *. L ■». 2* pectoris V, pectoris nostri v sooe] et coe CB 8 plnrimum G 10 die ex dicit L m. 2, die - Q (dic AI) 12 idhne om. CB 14 inlecebraseculas eorr. in inlecebroao poculo se C m. 2 15 rnmns B oratioiiibus B 18 nostram OLNPqBV, nestrum v 19 haec epistoU teneatis occolta B 20 patribus C 21 dens C eius erp. C 22 nollit P probare B 23 nec] nec nmquam Vo 24 conflictationem C defiriant... connenationem om. C cognoscentes Q (recognoscentes M) 26 tendens C snper aratrum] aratro C )
Nos tantum sine cessatione poscendi et cum fide accipiendi simplices et unanimes Dominum deprecemur, cum gemitu pariter et fletu deprecantes, sicut deprecari oportet eos qui sint positi inter plangentium ruinas et timentium reliquias, inter numerosam languentium stragem et exiguam stantium firmitatem. rogemus pacem maturius reddi, cito latebris nostris et periculis subueniri, inpleri quae famulis suis Dominus dignatur ostendere, redintegrationem ecclesiae suae, securitatem salutis nostrae, post pluuias serenitatem, post tenebras lucem, post procellas et turbines placidam lenitatem, pia paternae dilectionis auxilia, diuinae maiestatis solita magnalia, quibus et persequentium blasphemia retundatur et lapsorum paenitentia reformetur et fortis et stabilis [*]( 1 denique et Vv uxor loth que 22, uxori atque C1, uxor C1 2 adtendamus] accedamus C, ut tendamus R 3 ad posteriora C sed ad s. l. m. 2 ad priora CM sed ad 8. l. m. 2 4 nos] non C 5 dum Q 6 sed et P dns igsns P 7 mandauit CQB 8 iussit orare] sitore C 9 nobis] nos CzP iram] oram C 11 tutos] ut has ex ut hos C inimicis C exhibebis N, exibuerit C praeces si disciplinam C 12 sequitur et ueniam C 13 et *• cum fide R, tecum finem C accipiendis B 14 dno L 15 sunt C positi om. C 16 ruinas ... languentium om. B 17 firmitatem LV, paucitatem CNPQB 18 seddi R latebris] inlecebris C sed in s. l. 19 in plerisque C22, implerique quod M1 (impleri quae Q) dominus om. CB dignanter C integrationem N 20 suae om. v 22 paterna C1 deiectionis P 23 solida 01 )
Quamquam sciam uos, fratres carissimi litteris meis frequenter admonitos esse ut gloriosa uoce Dominum confessis et in carcere constitutis omnis dillgentia praebeatur. tamen identidem uobis incumbo, ne quid ad curam desit his quibus ad gloriam nihil deest. adque utinam loci et gradus mei condicio permitteret ut ipse nunc praesens esse possem: promptus et libens sollemni ministerio cuncta circa fortissimos fratres nostris dilectionis obsequia complerem. sed officium meum uestra diligentia repraesentet et faciat omnia quae fieri oportet circa eos quos in talibus meritis fidei ac uirtutis suae inlustrauit diuina dignatio. corporibus etiam omnium. qui etsi torti non sunt, in carcere tamen glorioso exitu mortis excedunt, inpertiatur et uigilantia et cura propensior. neque enim uirtus eorum aut honor minor est quo minus ipsi quoque inter beatos martyras adgregentur. quod in [*]( 1 opto — L 3 nalete om. CPQ 2 et noetri ... nakte om. LJT. — Ad clerum de depreeando deo ipro peccatis nostris add. LNPQ) explicit CLXPQR, niri quod explicit amte ad clerum ponÎt CP. — ) [*]( Epist. XIT. — Incipit eiusdem (Incipit ad presbjteros et diaeonos [diaecmibus T] LXT, Inciprt eiasdem tertia E) ut his confessoribus qui in earcere sunt constituti humanitas omnis lomniom 71 praebeator ELMXQT Incipit ad clerum eo quod non posset temere cartbagine fcartagine e*. carthagin m) uenire propter confeasoram corpora qui in earcere reddiderant emq. — 6 sciam nos] sciamns T 7 admonitos aos T sed uos.. 1. _ dno ETQ 8 earcerem FLQT 9 ne qai M (ne quid Q) iis v 10 post mei rag. 6 litt. im T 11 possim q promptus] fateor.. L add. T 12 canta N 13 aestra] qaaeso add. v et s. l. T repraesentent L 14 et om. NTq faciet E\'e, faciatqae T sed que s. J. in erag. m T 15 uirtutis] aeritatis T 16 non OM. eq carcerem LQT 18 neque ... adgregentar om. eq 19 beatas L martyres eqs )