Carmen Apologeticum

Commodianus

Commodianus. Commodiani Carmina. Dombart, Bernhard, editor. Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 15, 1887.

  1. Sic Deo fecerunt, quod erant consueti, crudeles,
  2. Et filios sese audent adhuc dicere Summi.
  3. Iam qualiter (iterum) resurrexit, supra notaui,
  4. Non de uoce mea, sed diota prophetica dixi.
  5. Praedixerat autem discipulis cuncta de sese,
  6. Qualiter a populo pateretur Petro negante;
  7. Et quia de tumulis resurgeret tertio die,
  8. Dixerat et ipsud, et conpleuit omnia dicta.
  9. At ubi surrexit, uenit ad apostolos ipse
  10. Et stetit illis in medio: Pax uobis, inquit.
  11. Inter quos discipulos non adfuit unus orantes;
  12. Cui cum referrent, discredere coepit et addit:
  13. Si prius non digitum misero, ubi claui fuerunt
  14. Aut ubi percussus de lancea, non ego credo.
    15. [*]( 542 Matth. 20,15 543 ef. 229; 261 553 lob. 20,19 sqq. )[*]( 542 Qui uoluit nobis bonus (omnibus) esse! Nec illud R; (Summo,) qui uoluit nobis bonus esse. Nec illud Ld Lb; Wilh. Meyer (AM. p. 305) post esse posuit lacunae signa et nec illud, quo uulgo u. 542 (538) finitur, ad insequentem uersurn transfert, neque hiat in M, ut Knoell testatur, inter illud et respiciunt litterarum series 543 Nec illud respiciunt ceruicosi setis erectis scripsi; Nec illud respiciunt ceruicosisetis rectis M; Respiciunt (ipsi) (Lb; om. reliqui) ceruicosi, caeci et erecti. (erecti; R) P1 Lb R; Respiciunt (serui) ceruicosi setis erectis Ld 544 Quod Wilh. Meyer; Quid M; Qui P1υ innocuos P1υ; innouos M lege uitata M Lb (cf. Instr. 135,1 ut Dei praecepta uitaret); lege uetati P1υ; P2 in u. 543 sq. obscurius haec adnotat: Tu, si lubet, aliter haec codicis legito: Ceruicosis et is rectis quid semper in nouo. cruciarunt lege uitata 547 qualiter (iterum) Ld coll. u. 569 rursus remeauit; 829 redit iterum, aliis similibus; iterum om. M; qualiter Dominus LbR; qualiter ille Ps resurrexerit Lb 549 Predixerat M 551 sq. die, Dixerat et scripsi; die. Dixerat, et P1υ 552 ipsud & M (cf. Instr. II 25, 9; P3: \'Haud immerito taeduit insuisi (!) codicis: ipsu det\'); ipse dein P1 R; ipse Deus Ld conpleuit M 153 Ad M surrei M 554 inquid M 555 quos M; om. P1 (s. u. I.) v 556 cepit M 558 ego Mx om.; add. M1 )
    152
  15. Tunc die Dominica rursus remeauit ad illos
  16. Et stetit illis in medio: Pax uobis, inquit.
  17. Et statim adgreditur Thomam incredulum illam:
  18. Accede propius et contange corpus ut ante.
  19. Non ego sum umbra, mortuorum qualis habetur:
  20. Vestigium umbra non facit; considera uulnus.
  21. Extendit palmas; at ille tangere coepit
  22. Et manum in latere, fuerat quo lancea fixa, .
  23. Misit et exinde prostrauit se precando:
  24. Tu Deus et Dominus uere meus! Contra quem ille:
  25. Haec quia uidisti, cresdidisti, sed illi felices
  26. Posteri, qui credunt audito nomine tantum.
  27. Quadraginta dies cum illis ex ordine fecit,
  28. Edocuit illis multa, quae saeclo uenirent.
  29. Post cuius ascensum miracula multa fecerunt,
  30. De uerbo curabant infirmos in nomine Christi.
  31. Qui si talis erat, qualem isti perfidi dicunt,
  32. Fortia non fierent testium de uerbo per illum.
  33. Ascendit in caelos, sicut et scriptura canebat:
  34. Excipite regem, principes, caelorum in altis!
    35. [*]( 570 Ioh. 20, 29; 81 578 Psal. 23, 7 sqq. )[*]( 560 inquid M 562 proprias M 515 Eitendit palmas ad M; Extendit palmae. Ast P\'; (uulnus,) | Eztende palmas! At B; Kxtendit palmas et Ld; sed cf. Ienaer Literaturseit. ann. 1877 p. 797 566 quo seripsi; quod M P1υ fixa M (cf. Instr. I 23, 5; S. 107 p. 761 extr.); fixum P1υ 567 se MP1 (cf. u. 66); sese P2υ 118 Tn df & dSf uere meou contra qaem ille M; om. P1υ; cf. quae adnotaui in u. 416 569 credidisti P1υ, credidis M 172 Edoovit M; Et docuit Pl (a. u. I.) v eaeclo P3 c; sęculo MP1 573 fecerunt M; faerant P1 (s. u. I.) υ 574 nom M quale llll (f erasum) M 577 celoe M sic M scribtura M 178 principes, caelorum in P* (cf. Cypr. test. II, 29 p. 97, 11; 13 H.); principes caelorum, in P3 υ )
    153
  35. Quid amplius opus est recitare cuncta de lege?
  36. Sufficiunt ista rudibus, bono corde tuenda.
  37. Quod si nec ipsi uolunt scire Deum ista legendo,
  38. Ipsi sibi reputent, quo uenerint, illo quo nolunt.
  39. Vergilius legitur, Cicero aut Terentius item;
  40. Nil nisi cor faciunt, ceterum de uita siletur.
  41. Quid iuuat in uano saecularia prosequi terris,
  42. Et scire de uitiis regum, de bellis eorum?
  43. Insanumque forum cognoscere iure peritum,
  44. Quod iura uacillant, praemio ni forte regantur?
  45. Sit licet defensor, sit licet diuinus orator,
  46. Nil morte proficiet, si uiuus in Christo negauit.
  47. Immo prius quaerat, ubi sit sua uita redacta!
  48. Sic fuerit sapiens, si ceterum uituperatur.
  49. Illi legunt iura et discunt proloquia mira,
  50. Sed superant miseros, pro quibus loquuntur, agendo.
    51. [*]( 582 quo M; quod P1 (s. u. I) v uenerint, illo quo nolunt scripsi; nenerint illo (illo, Ld) quo nolunt P1 Ld; uenient illo quo nolunt R; idem postea uenerint praeferebat 583 Vergilius Mv; Virgilius P1 (8. u. .) Terrentius M item P1υ (cf. u. 324); idem M 684 cor (= mentem, ingenium ?) Mj eos P1 (8. u. l.) B; os P3 (haud illepide mihi suggestum est - a Duebnero ? — esse legendum: Nil nisi os facinnt, id est fingunt tantum eloquium, sed de uita recte instituenda stlentf); hoc Lb; hos Ld 585 iubat M in uano P1R (ct. u. 693, 781 etc.); inbano M; insanoB Ld secularia M terrae R 586 Et scire de uitiis Wilh. Meyer (idem ego iam scripseram; cf. Horat. epist. 1 2, 6 sqq; 13 sqq.); sed scire diuitiis M; Et scire de diuitiis P1 (s. u. l.); Scire de diuitiis Lbv; Mart. Hertz in indice lectionum Vratislau. ann. 1880 p, 6 ailegat Horat. epist. I 12, 6; serm. II 2, 101 587 peritum, P1; periti P1; peritum? v 188 Quod MP1 Ld (causa affertwr, cur insanum dicatur forum); Quo (= In quo) Wilh. Meyer\\ Quot R iura uacillant, scripsi; iure uacillant, P1; iure uacellant M; iura uacillant! R; iura uacillant? Ld ni P3 ; ne MP1 υ rogantur P1; eidem in commentario (Pl) codicis lectio probatur 581 Sit licet defensor, sit licet Ld; Sic licet defensor sit licet M; Sic, licet defensor sit, licet P1 R uersus 590—593 in M litteris uncialibus scripti 82 Sic Wilh. Meyer (cf. u. 614); SI MPlv VITVPERATVR M; uituperatns P1 (s. u. I.) v 594 locuntar M )
    154
  51. Infelix est ille, qui uenerit illis in ore;
  52. Illi ferunt laudes et ille uictoria(m) damnis.
  53. Stat miser in medio mutus, cui plus dolet intus;
  54. Illi tonant Ore et ille silentio nummis.
  55. Obstrepit interea uox adornata diurnum,
  56. Et saepe fit causa melior mala pluscula dando.
  57. Hinc pretium quaerit sapiens, hinc uincere gaudet,
  58. Etsi praue gerat, dum sit modo uictor, aegrotat.
  59. Nil sua de causa tractat, cum lucra conatur;
  60. Spem subit alterius et sua(m) posterga remittit.
  61. Multi de successu rapiuntur saeculi silua;
  62. Dum gaudent in breuia, remanent a gratia Christi;
  63. Dum cupiunt multa oculo, dum augere quaerunt,
  64. Nec Deus est illis aliquid nisi saeculi uita.
  65. Pro uentre satagitur, agon est pro ipso diurnum,
  66. Et uerum agonem spernunt pro aeterna salute.
    67. [*]( 596 Illi M2 P1υ; Ille M1 ille MR (coniecturâ) Wilh. Meyer, Abh. p. 294 (cf. u. 598)\'; illi P1 (s. u. 1.) LbLd uictoriam Lbυ; uictoria MP1 Wilh. Meyer ("durch den Sieg") damnis MP1υ; damna Wilh. Meyer 597 cui MP1; qui υ; cf. Ienaer Literaturzeit. 1877 p. 797 598 et ille et ille (sic!) M 100 sepe M ploscula P3 (Duebner) Lb υ; plnacol? M (ultima littera margine interiore glutinatoris opera euanuit); plus alii P1 (ex plus cali, quod in codice tn- ueniri falso a/lirmat) 101 pretium quaerit (quaesit) sapiens F (Duebner) Lbv (uidetur hic sapiens per ironiam usurpari de adulterina huius saeculi sapientia, cui u. 614 uera sapientia opponitvr); pretium quęsapiens M; pretiumque sapiens Pl; pretium quaerit cupiens Wilh. Meyer 602 egrotat M 102 sq. uulgatam uerborum distinctionem uictor; aegrotat, J Nil mutaui; aegrotare ut ϰάμνειν c. inf. (Hom. 8 448 sq.) uidetur significare \'sichs sauer werden lassen 604 suam LbB; sua MPl Ld posterga MLdj post terga P1 R remittet M (PJ falso: remittiet) 605 seculi M; saeculi P Ld; in saeculi B 106 breuia P1 Ld; brebia M; breui Ebert (p. 418) B (idem postea breuia praeferebat) 107 augero] tangere Wilh. Meyer 609 Pro uentre satagitur scripsi (Paul. ad Philipp. 3, 19; Instr. 1 23, 1; 7; 12 etc.); Prouenire satagitur MP1 (P2: \'ac si gallice diceres paruenir\'); Prouenire satagit Lb; Prouenire satagunt Hanssen ; Prouenire satagit nir v 810 spernunl Hanssln; spernit MP1υ )
    155
  67. Quisque quasi uigilat sacculo, laudatur acutus;
  68. Nam qui Deum sequitur, copria iudicatur ab ipsis.
  69. 0 nimium felix, saecularia si quis euitet!
  70. Sit stultus aliis, sapiens dum sit Deo summo.
  71. Ipsa spes tota, Deo credere, qui ligno pependit;
  72. Foeda licet res est, sed utilis uitae futurae.
  73. Nam populus ille primitiuus illo deceptus,
  74. Quod filium dixit, cum sit Deus pristinus ipse.
  75. Hic praeibat eos in columna nubis et ignis,
  76. Quando de Aegypto liberauit illos ad unum.
  77. Hic crudele nefas inperat de unico nato,
  78. Vt probaret Abraham, cui dixit: Parce! (d)e caelo
  79. Angelus. Et Deus est, hominem totidemque se fecit,
  80. Et quidquid uoluerit, faciet: ut muta loquantur.
    81. [*]( 119 Exod. 13, 21 622 Gen. 22, 11 )[*]( 611 quasi MP1; casso JK; si Ld sacculo M (cf. Instr. 19, 5) ; saeculo P1υ C12 qui Deum P1υ quid cum M 113 eecularia M 614 summo] o glutinatoris opera ablatum 615 Ipsa spes MdL (com.); Ipsa spes est P\' (s. u. l.); P3: Ipse apes est uel Spes est (sine ipse), quod receperunt Lb R deo MPl Ld; Domino Lb B 616 Foeda] o in M initio omiswm m. 1. add. uite future M 617 totus uersus a Pitra omissus erat; cf. S. 107 p. 795 illo scripsi; ille M 618 filium dix cum M (P2 falso: dixit eum, cuius loco P3 suspicatur: \'dixit quum\'); filium se dixit P1R; filius dicitur Ld sit Deus] erat Deus Ebert (p. 392) Lb; Deus sit 12 119 preibat M eos MPl Iudaeos R; Deus Ld 120 egypto M 621 inperat M 622 de caelo scripsi (cr. Cypr. p. 67, 8 H.); ę celo M; e caelo (coelo) P1υ 623 totidSque se fecit Mj totidem qui refecit P1 (s. u. l.) v; totidem qui se fecit Lb 622 sq. uulgatam uerborutn distinctionem \'e caelo Angelus. Et\' mutauit Wilh. Meyer, Abh, p. 306; sed cf. Cypr. I. c.: Et uocauit eum angelus Domini de caelo et dixit illi etc. 623 post fecit in M additum signum: :, quo pertinet signum: bp : imo margine scriptum, quo praemisso uersus 624 et 625 primo omissi altera manu supplentur 624 quidquid P1υ; quitquit M uoluerit P1 (8. u. l.) v; ualuerit M muta M (ut Knoellio uidebatur) P1υ; at P\' dicit: \'diserte habet codex: multa\'; ibidem proponuntur lectiones: muti, muli_. )
    156
  81. Balaam sedenti asinam suam conloqui fecit .
  82. Et canem, ut Simoni diceret: Clamaris a Petro!
  83. Paulo praedicanti dicerent ut multi de illo,
  84. Leonem populo fecit loqui uoce dioina.
  85. Deinde, quod ipsa non patitur nostra natura,
  86. Infantem fecit quinto mense proloqui uulgo.
  87. Hic erat uenturus conmixtus sanguine nostro,
  88. Vt uideretur homo, sed Deus in carne latebat.
  89. Non senior ueniet nec angelus, dixit Esaias,
  90. Sed Dominus ipse ueniet se ostendere nobis.
  91. Hunc mare pertimuit, hunc uenti, hunc tartarus ipse;
  92. Agnouit Dominum omnis creatura latentem.
  93. Solus nequam populus centriam erexit ad illum:
  94. \'Absit, ut sic Dominus uenerit in tali figura
  95. Hic, sicut in terra, super fluctus maris inibat
  96. Et uentis inperat, placidum ut redderet aequor.
    97. [*]( 625 Numer. 22, 27 sq. 133 sq. Esai. 63, 9 (Cypr. 72, 1 H.) )[*]( 625 huius uersus extremo margine positi priora uocabula a biblto- pego ita desecta sunt, ut de lectionibus Balaam et asinã nulla moueatur dubitatio; inter Balaam et asinã, Pitrae si fides habenda est, caedenti scriptum erat; at Knoell qua est diligentia ex uestigiis relictis coMgit sedenti potius scriptum fuisse, quod uerum esse apparet ex Sedul. carm. paech. I 161: afiktar asella sessorem per uerba suum. Praeterea Knoelli collatione confirmatur, quod tam Ludwig suspicatus erat, ante Balaam Pitram falso posuisse Et, cuius ioco Boenseh scrip- serat: Sic conloqui M 121 clamaria a Petro M; idem iam Roensch coniecturâ inuenerat, Zeitschr. f. d. hist. Theol. ann. 1873, II p. 303 squisi quod ibi sub finem uitiose clamatis pro ckmaris typis expressum est (ibidem haec temptantur: elamatur a Petro; clamat tibi uel ibi Petrus); clamauit a Petro P1 (e. u. J.); damnaint te Petrus Jacobi R (in textu); clamatas a Petro Hilgenf.; clamaoi de Petro Ld 827 predicanti M multi MP1R; muti Pitra (in praefat. p. XXII) Hilgenf. Ld 128 populi M, quod m. 1. correxit, ut sit populo 631 commixtus R (coll. Verg. Aen- 6, 762); conmizto Jff; commixto P1Ld 637 neqaa M centrim MP1υ (as spiculum aeorpionis; aUudere uidetur poeta ad Apoc. 9, 10; cf. Ludwigi et Roenschi commentartos); \'forsan legendum graece ϰέντρον\' P3; malim centrium uel centria a Graeco ϰεντρίον propagatum 640 inperat M )
    157
  97. Hic legem tartaream derupit uerbo praesenti
  98. Et leuat de tumulis Lazarum die quarta fetentem.
  99. Nam qui ferebatur, cum fuisset obuius illi:
  100. Surge, inquit, iuuenis! Et [re]surrexit ille de ferclo.
  101. Archisynagogi filiam deprecatus a patre
  102. Iam exanimatam plangentibus suscitat illam.
  103. Mutum loqui fecit et surdum audire praesertim.
  104. Et caecum ex utero natum, ut uideret in auras.
  105. Post XXXVIII annis paralyticum surgere iussit,
  106. Quem admirarentur grabatum in collo ferentem.
  107. Cuius uestimento tacto profluuio sanata est.
  109. Quinque panes fregit hominum in milia quinque
  110. Et quattuor milia iterum de septem refecit.
  111. Plenius ut sese Dominus demonstraret adesse,
    112. [*]( 642 Ioh. 11, 39 644 Luc. 7,14 sq. 645 sq. Marc. 5, 22 sqq. 647 Marc. 7, 32 sqq.; 37 648 Ioh. 9, 1 649 aq. Ioh. 5, 5 sqq. 652 Marc. 5, 25 sqq. 653 Matth. 14, 15 sqq.; 15, 32 sqq.; Mare. 8,. 1 sqq. )[*]( 641 legem tartaream P1υ; lege tartareS H; uectem tartareom R swpicatur in commentario coli. Psal. 106 (107), 16; Ies. 45, 2; Thren. 2, 9; Amos 1, 5 disrapit R, quod recte refutat Ld 642 Et leuat de MP1υ; Eleuat e P3 fetentem M; foetentem P1 (8. u. l.) v 644 inquid M et resurrezit MP1; Et surrezit Ld; Resurrexit R; (inuenis;) surrexit P3 Lb; fort. resedit ille de ferclo scripsi; ille de ferculo Mi ille de feretro P1 (s. u. I.) R; ille feretro Ld 645 Archisynagogi υ; archisinagoge M; Archisynagogae P1 646 ezanimatam. P1 (s. u. I.) υ, examinata M 647 presertim M uulgatam interpunctionem ante praesertim deleui; praesertim cum uerbis audiendi et loquendi coniungendum uidetur esse atque idem ualere, quod alias disertim; cf.Jnstr. I 41, 17 648 cecum M 649 triginta octo P1υ; XXXVIII M; ut syllabarum abundantia coerceatur, trinta pro. triginta legendum esse exemplis allatis probat Hanssen, de arte metr.. Commod. p. 40 150 admirarentQr M grauatum M post ferentem unum uersum excidisse et Wilh. Meyer docuit (Abh. p. 304) et ipse suspicatus sum 652 tacto M; tacta P1 (s. u. I.) υ 653 Quinquel V. M freg M quinque] V. M 654 septem] VII. M 655—660 uersuum ordo nescio an turbatus sit )
    158
  112. Commutauit aquas, fierent ut optima uina.
  113. In nuptias fuerat inuitatus matre cum ipsa;
  114. Quod fuit rogatus, subueniret uino defecto,
  115. Tunc iussit implere hydrias uelocius aqua,
  116. Quod prius gustauit et sic ministrari praecepit.
  117. Nec sic potuerunt Dominum cognoscere factis,
  118. Sed insanierunt, quasi nequam perdere morti.
  119. Quod ipsum concedit, quoniam sic pati decreuit;
  120. Si tamen crediderint, ueniam tunc demum habebunt.
  121. Hic est primogenitus per prophetas ante praedictus,
  122. Vt uocitaretur in terris Altissimi proles.
  123. Felices, hominum spem suam in isto qui ponunt,
  124. Nam insipientes tamquam maledictum euitant.
  125. Aeternitas illi praeparatur, Christo qui credit,
  126. Vt socius Dei sit homo post funera uiuens.
  127. Lex et prophetae docent, qui sunt Dei digni caelorum
  128. Et quibus absconsa reuelantur aurea saecla.
  129. Per tot uates numero de filio Dei clamatur,
  130. Et cluserunt oculos fili Dei primi uocati;
  131. Qui scelere facto non sunt recordati legendo,
  132. Sed perseueranter: Nos sumus electi! dicentes.
    133. [*]( 656 Ioh. 2, 1 sqq. )[*]( 656 commutaũ M 858. Quod MLd; Quando P1; Quum PSB -Quod — uino in M litteris uncialibus scripta SS9 Tunc M; Tam P1 (8. u. I.) v ydrias (sic!) in M m. 1. in rasura scripsit 660 cum neque Quod habeat quo referatur, neque gustauit conueniat cumnarratione euangelica (cf. quae Boensch in commentario p. 279 in hunc locum adnotat), hic excidisse quaedam uidentur precepit M 882 insanierunt M; insani erant P1 (8. u. I.); insanierant P3υ perdere MP1 Ld; pendere P3R morti MPlB (cf. u. 321; fort. prodere morti; cf. Verg. Aen. 12, 41 sq.); morte Ld 883 qm̃ M decreQ M 671 prophete M docent M; dicent P1 (8. u. I.) v malim Deo; cf. u. 88; Instr. 11 19,15 celorum M 872 scfa M 874 fili M (cf. u. 732; 735); filii P1 (8. u. I.) v 676 perseueranter Wilh. Meyer, ut ipse iam scripseram; perseuerantes MP ; perseuerant LbB; perseuerant: En Ld dicentes] de participio praes. pro uerbo finito usurpato cf. u. 46 et locum simillimum Instt. 134,17: Non requiris eam, sed sic quasi besteus errans )
    159
  133. Adhuc infatuant profanos balneis ire,
  134. Quos faciunt mundos ipsi Deo summo placere.
  135. Aqua lauat sordes, non intima cordis iniqua,
  136. Nec sacra sacrilega potuerunt lauare curata.
  137. Non ita praecepit Dominus, sacra ferre malignis;
  138. Et locu(tu)s iterum, ab idolis mundos haberi:
  139. Nemo sibi faciat simulacrum daemonis, inquit;
  140. Nam dixit et illis: Idolis seruire nolite.
  141. Si Deus praecepit ab idolis ualde caueri,
  142. Quid illi decipiunt gentes puros esse lauacris?
  143. Immo cum recipiunt tales, docere deberent
  144. Seruire non aliis, nisi tantum Summo placere.
  145. Dum facinus quaerunt obumbrare Christi de morte,
    146. [*]( 879 Matth. 15, 18 sq. 681 Exod. 22, 20 682 sq. Exod. 20, 3 sq. 684 neuter. 6, 13 sqq. )[*]( 677 ire M (ut Knoellio uidebatur) P1υ; ira incodP* 678 Qos M faciunt (= fingunt, simulant; cf. u. 686 decipiunt gentes puros esse lauacris) M (P5 falad: facient); faciant P1υ 179 Aqa M labat M iniqa M 180 sagra M potert M curata] peccata R 680 sq. uulgatam uerborum distinctionem curata, Nec ita mutauiy 881 Ñ (= Non) Jf; Nec P1 (8. u. I.) v pcep M 882 Et locu(tu)s iterum Wilh. Meyer (cf. u. 325 Sed iterum dixit Dominus*); Et loc iter, M; Et locas iterum P1; (malignis.) Est locus Ieremiae Zd; Et lei sanctorum PS (Duebner ?); Sed lex ipsorum R munds M 683 demonis inqid M 684 Nã (= dixit) M (nam = autem, ui copulatiua magis quam aduersatiua ut u. 649; 898), Nam P1 (s. u. I.) JR; Nunquam Ld illis idolis MPlLd; illis idolis umquam P3; illis idolis numquam R 185 Si Mv; Sic P1 686 qd M puros esse lauacris P* (DuebneT); puro sese lauacris M; puros (paro P3) sese lanari P1 687 recipiunt M; recipient P1 (s. u. l.) Ld; receperint R 689 quęr̃t M. )[*]( *) De et iterum nihil esse mutandum ]apparet etiam Cypriani locis quibusdam comparatis, quos Commodianus uidetur secutus esse: de lapsis c. 7 (p. 242, 3 H.): Et iterum Deus loquitur dicens: sacrificans diis eradicabitur nisi Domino soli et test. III, 59 (p. 161, 7): ubi Dei praeceptoi non facies tibi idolum nec cuiusquam similitudinem haec praemittuntur : Et rursum (Et iterum cod. M). )
    160
  146. Aperiunt ualuas passim, ut intretur ad illos.
  147. Hinc ergo depereunt, qui se putant puros ab aqua
  148. Posse Dei fieri, conscientes ante latroni.
  149. Nunc colit in uano quodlibet, nunc sancta requirit,.
  150. Nescit ubi primum occurrat inscius ille,
  151. Ac idolis seruit, iterum tricesima quaerit;
  152. Nunc azyma sequitur, qui castum sederat ante.
  153. Hoc Deo non placuit participes daemonum esse,
  154. Qui legem instituit, fieret quo transitus inde.
  155. Sunt tibi propositae duae uiae: elige, quam uis,
  156. Nec enim te findes, ut possis ire per ambas;
  157. Sed tamen ex ipsis opportunam quaerere debes;
  158. Ne cadas in fauces latronum, cautior esto.
  159. Vnum quaere Deum, qui quaerit hostia nulla,.
  160. Vt possis abolitus resurgere saeclo nouato.
  161. Quid malos attendis et iudicas sanctos iniquos,
    162. [*]( 690 balbas passim H; passim ualuas P\' 691 qi M 692 ẽscit entes M latrone M1; latroni M2 693 colit in fano B; sed cf. Instr. 112, 10: Religio cnius in uacno falsa curatu r 695 serait, iterum P3υ; seruit iterum; P1 tricerima (sabbata ?) quaerit MP1 Wilh. Meyer, Abh. p. 294; tricesimam quaerit Ld ; tricesimas quaerit R 696 azjmase quitur M castum (castO M) sederat MP1; castus sed erat uel castum caederat P2; caseos ederat Ebert (p. 393); Castori caederat R; castus aderat uel castus ederat Ld; porcum caederat Huemer; ego ceniecturarum numerum nolo augere; satis habeo locum Arnobianum attulisse, quem ad rem expediendam aliqua ex parte ualere censeo: adu. nat. 5, 16: quid temperatus ab alimonio panis, cui rei dedistis nomen castus? nonne illius temporis imitatio est, quo se numen (Mater Magna) ab Cereris fruge uiolentia maeroris abstinuit? Vt azyma et castus ita sequi et sedere contrarie inter se referuntur 699 propositae duae niae P1υ; ppositas (P* falso: propositus) duas uias M (ef. S: 107 p. 755) qǎm M 701 querere M 702 Nec M 103 quaere Deum, qui quaerit hostiam nullam v; qęre ñm qui qerit ostia nulla M (cf. Lucif. p. 288,12, H.); quaere Deum. Qni quaeris hostiam ullam P1 Lb; Si quaeris ostia nulla P* 703 sq. P1 sic uerba distin- guit: Deum. Qui .. ullam, Vt .. nouato? 704 abolitus resurgere Lb v; abolitus surgere MP1; coelitus assurgere P3 seclo M 705 Quid malos M (ut Knoellio uidebatur) P1 υ; \'Quod malo. ib.\' (= in codice) P* )
    161
  162. Qui tibi nullum uerbum de lege demonstrant?
  163. De uirtute Dei refertur, quam fecit in illos;
  164. Nam de sua facta scelerata dicere nolunt,
  165. Semper homicidae semper manibusque cruentis,
  166. Quos Dominus numquam potuit domare monendo.
  167. Suffecerat illis per ignauiam tanta fecisse
  168. Et dicere: Scriptum sic erat, modo credere fas est.
  169. Sed Dominus ipse obscurauit sensus eorum,
  170. Indurauit eos sicut Pharaonem in ipsis;
  171. Nec preces eorum dixit exaudire se uelle
  172. Et de terra sua proiecit illos iratus.
  173. Cum filios illos utique iam dixerat ante,
  174. Necesse uoluerat bono corde uiuere natos;
  175. Quando pater gaudet, cum sit bonus filius illi;
  176. Quod si malus fuerit, execretur odio natum.
  177. Contrarium nullus patitur sibi filium esse,\'
  178. Excluditur omnis caritas crudele de nato,
  179. Nec facit heredem illum ex asse suorum,.-.
  180. Quae si prius poterit consumere, gaudet in illum.
    181. [*]( . 714 Exod. 7, 3; 13 al. 715 Mich. 3, 4; Prouerb. 1, 28 717 n Beg. (Sam.) 7, 14 (II Cor. 6, 18) )[*](706 demonstrat M 707 refert M 708 de sua MR (cf. Instr. Z 27,19); de se sua P1; de suo P3Ld nolt M 701 homicide M semper (sgp) manibusque MP1 Hanssen (similis inuersio uerborum u. 729; Instr. I 35, 4; II 26, 3); manibusque semper υ cruentis P1υ; Tuentis M 711 Sufficerat M; sed prius f erasum tantA M 712 scribtum M credere M1 om.; M* s. l. add. 713 obscuraif M 714 InduraS M siõ M 715 £ (= dixit) M; om. P1 (a u. I.); ait P3 (\'uenit(?) addenda uocula: eorum [ait] exaudirè) υ 716 proieο̃ M iratas] in M primas duas litteras ir m. 2. in rasura scripsit, pro quibus m. 1. scripserat fc 719 bon M 720 mal M execretur M 722 Excludit omnis M; Excluditur omnis R (coniecturâ) Hanssen; Excludit omnis P1 (s. u. 1.) Ld; can legendum omne?\' P; Excludit omnia Lb caritaa MB; charitas P1 Lb; se caritas Ld 723 fac M 724 Quae P3 R; Qu6 M1; Quf M\'; Quem P1 Ld illum MLbLd; illam P1 (s. u. I); illis R )[*]( XV. )[*]( 11 )
    162
  181. Impium et saeuum sobolem, rei suae tyrannum,
  182. Nec obuium patitur genitor commotus ab illo.
  183. Quid isti praesumunt, cum sint adoptati, dicentes:
  184. Ex omni populo nos sumus carissimi Summo?
  185. Parricida patris semper et superbus in illo.
  186. Carus esse potest ant heres iure uocari?
  187. Si patres carnales tales detestantur alumnos,
  188. Quanto magis Dominus, superant cui fili legendi!
  189. Mansuetis, humilibus, obsequio plenis alumnis
    190. [*]( 721 seuumM Impiam et saeaam P* subolem M; sobolem P1υ rei suae tyrannum P1 (= dorninium rei familiaris usurpantem ?); reisao tyrannum M ab initio, sed o in suo m. 1. correxit, ut sit sae; reisue tyrannam P2Ld, (\' Wenn er aein Verмögen wird friiher aufbrauchen kdnnen, 80 ist es ihm dem Sohne gegmaber, der selbst hart und gegen Schuldner ein Tyrann ist, eine Genugthuung\' Ld praef. p. XXXI); rei suae tyrannus Lb Boesser (Jahrb. f. class. Philol. 115 p. 92: \'so lange er noch Herr seines Vermögens ist\') 721 obuiam P1 patit M ab illa P1 721 sqq. ab aliis aliter inter punguntur: Contrarium .. esse: I Excludit .. nato, I Nec .. suorum.| Quem (suorum, Qaae Ps) .. consumere, gaadet in illam I Impiam .. sobolem, rei suae tyrannum, I Nec .. genitor, commotus ab illa? P1; Contrarium .. esse I (Excluditur .. nato) I Nec .. Illorum, I Quae .. conlumere, gaudet in illis. I Impium .. sobolem, rei suae tyrannum I Nec .. genitor, commotus ab illo? R; Contrariam .. esse. I Excludit .. nato I Nec .. suorum. I Quem .. consumere, gandet in illum I Impium .. sobolem reisue tyrannum; I Nec .. genitor commotus ab illo. Ld; ego Wilh. Meyerum potissimum (Abh. p. 306) secutus sum 727 adoptati scripsi (cl. u. 735); adortati M; adhortati P1 (s. u. I.) Ld, qyi adnotat: \'adhortati formae notio passiua inest, cf. exhortauit Petron. 76 etcu. Neue II, p. 290 sq.; It. (Roensch) p..297\'); indurati B 129 Parricida] d in M m. 2. add. et M (cf. u. 709); est P* (s. «. I.) v superuus M in illo: Caras P1υ 732 et 735 fili MB (coniecturâ) Hanssen (qui §. 33 p. 66 docte de eius modi formis disputat; cf. u. 674; 907); filii P1 (a. u. I.) Ld 732 legendi MP1 (cf. u. 676; Auson. Tetrast. (Caesar.) XIII, 3 sq. Imitatur adoptio prolem, Quam legisse iuuet, quam genuisse uelit; XIV, 3 sq. Hic quoque prole carens sociat sibi sorte legendi, Quem fateare bonum); legandi Lbυ 733 obseqo M )
    163
  190. Diuidunturque bona, non impiis neque tyrannis.
  191. Adoptati fuerant manifeste fili Iudaei,
  192. Sed in testamento consecuti sunt impii nomen.
  193. Ipsi sibi reputent: Scelere commisso cruenti
  194. Qui poterant utique participes esse bonorum?
  195. Quid nobis strident, quid nos aemulantur heredes ?
  196. Fecissentque bonum, et erant in parte legati.
  197. Nec hodie tacent et Christo credere nolunt,
  198. Qui fuerat illis salutaris lege praedictus;
  199. De quo iam audistis qualiter prophetae. canebant:
  200. Venturum in terras Dominum, quem gentes adora[bu]ut.
  201. Hunc certe nos ipsum admonent cognoscere Summum, :
  202. Qui renouat hominem, peccata pristina donat.
  203. Nam et comminatur deorum cultoribus ipse :
  204. Sacrificans idolis periet in morte secunda.
    205. [*]( 744 Psal. 21, 28; Sophon. 2, 11; 3, 9 al. \' 741 sq. Esai. 43 18 sq.? 748 Apoc. 21, 8 \' )[*]( 734 Diuiduntiirque bona MP1 (de que particula tam longp ab initio sententiae posita cf. u. 884; Ouid. Trist. IV, 1; 74; Forbig. in Verg. Georg. d, 22); diaiduntur bona R; dIuiduntur, quae bona, Ld (cf. Ienaer Literaturzeit. ann. 1877 p. 797)\' 731 sunt] ft M • 739 yd nob M; Qui nobis P1 (8. u. I.) v od nos M; qui nos P1 .(s. u. I.) v aemulant M 787 sqq. cruenti, I Qui .. bonorum, I Qui .. strident, qui .. heredes? v 740 Fecissent si Ld; sed cf. Kuehner, ausf. Gr. §. 47, 7; Schoem. in Cic. flat. deor. I, 32 (89); de que .. et particulis cf. similem locum Instr. II 8, 6 sq. medicumque require, Et tamen in poenis poteris tua damna lenire 74i Nec M (ut Knoellio uidebatur) V; Nunc P1 (s. u. I.); sed Ps : \'Neque suspicio deest esse legendum: nec hodie hod M 742 pdictt M 743 prophetae M2 P1v; propheta Mx 744 dñm MP1 ; Deum v adorant scripsi (cf. u. 836; ibi quoque adorant = adorabunt); adorabunt MP1v ; orabunt Wilh. Meyer, Abh. p. 291 745 certe M (certe cum cognoscere uidetur coniungendum ; cf. u. 381 sq. Certe iam apparet etc.); ante P1 (s. u. I.) v 146 peccata .. donat MP\'; peccataque .. donat B; peccata .. donans Ld 747 comminator M 748 idolis periet P1 (8. u. I.) v ; periet idolis M )[*](11* )
    164
  205. Quisque deos ergo sequitur fabricatos in auro,
  206. Argento uel lapide, ligno uel aeramine fusos,
  207. Cum ipsis infelix mittetur in igne refectus,
  208. Nec ibi permoritur, sed dat cruciatus iniquus.
  209. Sunt homines pecorum similes in ista natura,
  210. Qui nolunt accipere frenum Dei summi uagantes;
  211. Cum ipsi non durant seruorum talia ferre,
  212. In quorum saepe descendunt sanguine diri.
  213. Dicentes adiciunt: \'Nihil est post funera nostra;
  214. Dum uiuimus, hoc est\', et incumbunt more suillo;
  215. ̒Νulla sit luxuria, quae nos pertranseat aeuo;
  216. Dum tempus est uitae, perfruamur omnia saecli.\'
  217. Indisciplinati clementiam Dei refutant
  218. Strenia(m) sectantes, quasi sola uita sit ipsa.
    219. [*]( 749 aqq. Apoc. 9, 20; 14, 9 aqq. 717 sq. Sap. 2, 2 sqq. )[*]( 741 d̃ſ .. fabricatus M 710 ęramine M 751 refect M (= saeculo renouato, post resurrectionem ; cf. Instr. I 26, 35 sq.); CPraefectns ib. (= in cod.) P\'; reiectus P1; proiectus P2v 712 iniquus ▼ R Hanseen; iniqos MP1; ignitos Ld 753 pecor MP1 R Hanssen (cf. Instr. 1 34, 5 pecus .. ferinam; Boesser, Jahrb. f. class. Philol. 115 p. 792); equorum Ld 714 nolt M 754 sqq. uagantes. Cum .. diri, Dicentes v, quam uerborum distinctionem cum Wilh. Meyero (Abh. p. 306) mutaui 755 ducant Hilgenf. 756 sepę M discendnnt (descendunt Lb) sanguine MP1 Lbv, descendunt sanguinem P\'; Deum incendunt sanguine P* 757 (= post) M 758 uiuim+ M; malim: bibimus; cf. Instr, II 36, 4: \'Dum mortuus, non bibo\' dicis et quos iUic aliunde attuli locos et incumbt M; incumbant P1 (8. u. I.) v 710 perfruam̃ M secli M 757 sqq. uulgatam interpunctionem: nostra. I Dum uiuimuB, — hoc eet, incumbunt .. suillo — I Nulla mutaui; cf. Wilh. Meyer, Abh. p. 306 761 mutant B Wilh. Meyer p. 291; refugant MP1 Ld; refusant Lb 712 Streniam scripsi (= corporis salutem atque felicitatem ?); Strenia MP1; Strenuam R ; Strenam Lb; Strenui Ld; Terrena (uel Terrenia) Huemer WiIh. Meyer, Abh. p. 291 ipsa MPl; ista B; (sit,) istam Ld )
    165
  219. Sic redeunt a Deo, qui promittit uiuere semper:
  220. Contra bonum pugnant, cum sit repugnandum iniquo.
  221. Errauimus omnes manifesto, saeculo suasi,
  222. Sed gratia Domini prouocamur credere legi.
  223. Propterea uenit et fecit trophaea latenter
  224. Et fuit homo Deus, ut nos in futuro haberet.
  225. Sed plurimi pereunt, qui putant utrisque placere,
  226. Idolis atque Deo, placeat cum nemo duobus.
  227. Ynus est in caelo Deus caeli, terrae marisque,
  228. Quem Moyses docuit ligno pependisse pro nobis.
  229. Ynde quidam errant jgnaui talia passum,
  230. Non satis intenti mysterio Dei secreto.
  231. Inuidia Diaboli mors introiuit in orbem,
  232. Quam Deus occulte destruxit uirgine natus.
  233. Qua natiuitate excordantur caeci Iudaei,
  234. Stulto<S> infatuant scelere commisso cruenti.
  235. Nemo potest ullum excusamen dicere postquam,
  236. Cum modo sit nobis facultas data credendi.
  237. Non uenit in uano Dominus in terris e caelo,
    238. [*]( 713 cf. 788 715 Esai. 53, 6 771 Psal. 145, 6; Act. 4, 24 772 Deuter. 28, 66. cf. u. 518 774 Sap. 2, 22 775 Sap. 2,24\' )[*]( 783 Sic redeunt a Deo Ld; Sicredunt adeo M; Si credunt Deo P1; Sic credunt Domino Lb; Discredunt Domino B; Sic recedunt a Deo Wilh. Meyer promittit uiuere P1 v (cf. u. 788); promιτ . τ̃τ . (sic!) uiuere M 764 pagnant M sit P1 v; sint M 165 scio M omnes manifesto, saeculo v; omnes, manifesto saeculo P1 766 pronocam ̃ M 767 ueñ .. fec̃ M trophea M; t m. 2. add. 771 celo .. celi terre M 772 pependisse scripsi (c/. u. 518 ; 615; Instr. I 40, 10 pependit ipse pro nobis); gpendiare M; ante p duae litterae (pe?) erasae; pendere P1 v p noti M 773 quidam P1 (8. u. I.) v; quidem M ignaui M; ignari P1 (s. u. I.) v. 774 secreto P1 (s. u. I.) v, secretum M 775 Zaboli B introiũ M orbem P\' (s. u. I) v; urbS M 776 destrui M 777 iudei M 778 Stultos P1 (s. u. I.) v; Stulto M 779 p}quam M 780 Cũmodo M; Commoda LbB; Commodo P1 (s. u. I.) Ld 781 Dominus P1 (8. u. 1.) v; df M (cf. u. 744) ę celo M )
    166
  238. Sed uenit, ut faceret populum suo nomine dictum.
  239. Quem si quis confessus non erit in ista natura,.
  240. Perdit et quod uixit, et in poena sero declamat;
  241. Aut certe, dum sperat exspectans credere canus,
  242. Excluditur diu(t)ius ab aeterna uita defunctus.
  243. Ergo iam ad illum citius recordari debemus.
  244. Qui nobis post obitum pollicetur reddere uitam.
  245. Insuper hoc addit, inmortales esse futuros
  246. Et frui, quod oculus non uiderat ante, uidendo.
  247. Sex milibus annis prouenient ista repletis,
  248. Quo tempore nos ipsos spero iam in litore portus.
  249. Tunc homo resurget solis in agone reductus
  250. Et gaudet in Deo reminiscens, quid fuit ante;
  251. Qui, sicut audiuit fragilis in pristina carne,
  252. Cum sit incorruptus, recognoscit ante promissa.
  253. Quam gloriam mirans homini prouenisse sic inquit:
    254. [*]( 783 Matth. 10, 32; Luc. 12, 8 788 loh. 10, 28; 11, 35 710 I Cor. 2, 9 793 Matth. 24, 29 aqq.? 7M I Cor. 15, 52 )[*]( 782 ueñ M Raceret M nom̃ M 784 Perdit et quod uiiit et ia poena sero declamat Lb (cf. u. 82; perdit et = etperdit; declamat = pZangit; cf. Instr. II 32, 13 extinctos clamatis); pdit et qd uii & n penas ero declamat M; Perdit et quod u. e. i. poenas Herodis se idamnat P1; Perdit et quo u. e. i. poena sero reclamat B; Perit et, quod uizit, in poena sero se damnat Ld (\'er geht unter und zu spat, wenn er schon die Strafe leidet, verwirft er aein — friiheres — Leben\'); idem iri gehenna pro in poena suspicatur scribendum esse 785 eipectans P3 v ; spectans MP1 credere MP1 ; crescere P3 v oanus scripsi (cf. Instr. I 29, 3: Viuere post ista dicis non spero defunctus); canos MPlv 781 diutius P1 (8. u. l.) Ld; diuius M; diu B; dirus? (cr. Instr. I 36, 4) eterna M 787 recursare Wilh. Meyer 7S9 inmortales M 790 oculos M 791 puenient M (cf. u. 39t; 197); peruenient P1 (s. u. I.) v 791 sqq. in distinguendis uerbis Ludwigiutn secuti sumus; repletis; I Quo tempore (nos portus) | Tunc PB 792 Quod M noa om. Hanssen portus Plv (cf. «. 6i; Verg, Aen. 7, 598 omnisque in limine portus sc. sum); portans M 793 agone reductus P1 v ; augonere ductus M (P* falso: in augonere eductus) 794 Domino Hanssen 795 siõ audiQ M, 797 gloria M inquidM )
    167
  254. Qualiter audiui prius, sic singula cerno.,
  255. Haec pariter omnes clamant ab inferno leuati:
  256. Quemadmodum ante audiuimus, ecce uidemus!
  257. Cedet dolor omnis a corpore, cedet et ulcus,
  258. Nec erit anxietas ulla nisi gaudia semper.
  259. Quisque tribus credit et sentit unum adesse,.
  260. Hic erit perpetuus in aeterna saecla renatus.
  261. Sed quidam hoc aiunt: Quando haec uentura putamus ?
  262. Accipite paucis, quibus actis illa sequantur.
  263. Multa quidem signa fient tantae termini pesti,
  264. Sed erit initium septima persecutio nostra.
  265. Ecce iam ianua(m) pulsat et cingitur ense,
    266. [*]( 801 Apoc. 21, 4; Esai. 25, 8 )[*](799 et 805 Hec M om̃ſ M 800 QuSadmodo M uidemus P2 v ; uidimus MPl 801 ulcus P1 R Hanssen Wilh. Meyer, Abh. p. 294 (cf. Instr. II 1, 25 sq. neque dolores .. sentiuat aut ulcera nata); uulgus M; uulnuB Ld 803 credidit B sentit M; sensit P1 (6. u. I.) v 805 hoc M; haec P1 (s. u. I.) v quidam: Haec, aiunt, quando v 806 sequantur M; sequentur P1 (s. u. I.) v 807 fient M (ut Knoellio uidebatur) P1v ; \'fieri ib.\' (= in codice) P2 tantae termini pesti P1 (8. u. I.) Ebert (p. 395) P; tante termini peste M; teterrimae pestis Bunsen (Hippolyt. II extr.); tantae termini pestis Ld 808 Sed (S unciale!) MP1 R (signa antecedentia et ipsum persecutionis initium inter 6e opponuntur); Et Ld 801 Ecce iam ianuam pulsat Ebert (cf. Lb p. 19 sq.) Ld ; Ecce ianua pulsat M; Ecce ianua pulaatur P1 Lb; En ianuam pulsat P*R ; Ecceianuam pulsat Bunsen Lipsius (Lit. Centralbl. ann. 1869 p. 82) et cingitur ense scripsi (cf. Verg. Aen. 7, 640 fidoque accingitur ense; Psal. 44, 4 apud Tertull. adu. Iud. c. 14 et Oypr. p. 98; 1 H. in codd. WLM accingere ensem) ; et cogitur esse MPl; et cogitatnr adesse P2 Lipsius ; et iam cognoscitur esse Bunsen ; et cogitur ipsa (ianua) Lb; ecce cogitatur adesse B; idem poetea (Zeitschr. f. d. hist. Theol. ann. 1873 p. 302) praefert: En ianuam pulsat et (ecce) recognoscitur eese; et cognoscitur esse HUgenf.; et cogitur ense Ld *) )[*](*) \'Explicat poeta haec : persecutio, uel Gothi irrumpentes pulsant ianuam, ipsi autem aliis gentibus a tergo instantibus premuntur et uexantur, ut amnem — Danubium — traiciant\' Ld praef. p. XXXIV. — At persecutio septima non Gothorum est, sed Decii, qui Gothorum inruptione opprimitur. Iidem infra dicuntur Christianos pascere et ut fratres requirere!.. )
    168
  266. 10 Qui cito traiciet Gothis inrumpentibus amne.
  267. Rei Apollyon erit cum ipsis, nomine dirus,
  268. Qui persecutionem dissipet sanctorum in armis.
  269. Pergit ad Romam cum multa milia gentis
  270. Decretoque Dei captiuat ei parte subactos.
  271. Multi senatorum tunc enim captiui deflebunt
  272. Et Deum caelorum blasphemant a barbaro uicti.